Бугун бутун дунё мўмин-мусулмонлари катта шодиёна ва хурсандчилик билан қарши олган Рамазони шариф ойини юртдошларимиз ҳам Аллоҳ таолонинг раҳмати ёғиладиган, қалблар завқланадиган ажойиб фурсатни кўтаринки кайфият, ўзгача шукуҳ билан ўтказяпти. 

Шундай файзли кунларга етказгани учун Ҳақ таолога шукроналар айтамиз. Қодир Аллоҳдан халқимизга қут-барака, бахту саодат ва тинчлик-офият беришини сўраб, дуолар қиламиз.

Рамазон ойида юртимизга Аллоҳ таолонинг раҳмати ёғиляпти. Мўмин-мусулмонлар субҳидамда саҳарлик дастурхони атрофида ибодатга киришди. Файзли оқшомларда эса ифторлик қилиб, қалб роҳати — таровеҳ намозини адо этишмоқда. Аллоҳ таоло фарз қилган закотлар адо этиляпти, фитр садақаси ҳамда фидялар бериляпти. Қутлуғ ойда 2 мингдан зиёд масжидда таровеҳ намози ўқилмоқда, 1600 дан ортиқ жомеда Қуръони карим хатм қилиниб, мухлис халқимиз Ҳақ таоло Каломига сомеъ бўлмоқда.

Бундай шукуҳли дамларда Юртбошимиз муборак Рамазон ойи билан бутун Ўзбекистон халқини муборакбод этгани дилимизга яна бир шодлик улашди. У киши ўз табрикларида элимизни қутлар экан, ушбу улуғ айёмни юртимизда ҳукм сураётган тинчлик ва осойишталик муҳитида, оиламиз, эл-юртимиз даврасида кутиб олаётганимиз учун Парвардигори оламга чексиз шукроналар айтамиз, дедилар.

Дарҳақиқат, мана шундай фазилатли кунларга шукроналар айтиш ҳар бир юртдошимизнинг бурчидир. Зеро, бу кунларга етган бор етмаганлар бор. Энг асосийси, тинчлик-омонликда бунац раҳмат ойига етганимиздир. Чунки Юртдошимиз табрикларига қайд этганидек, бугун жаҳон рўё бераётган нотинчлик, қарама-қаршилик ва тўқнашувлар оқибатида бегуноҳ инсонларнинг қони тўкилмоқда. Неча минглаб инсонлар очлигу қийинчиликни бошдан кечириб, аҳволлари танг бўлиб  турибди. Уларни ҳаққига дуолар ижобат бўладиган кунларда дуо қилиш ва борига шукроналар айтиш лозимдир.

Чунки кейинги йилларда янгидан очилаётган масжид-мадрасалар, қайта чирой очаётган қадамжолар қалбимизни яшнатиб, умримизни нурга тўлдирмоқда. Мамлакатимизда азалий қадриятларимиз саналган, муқаддас динимизнинг асосий мезони бўлган ўзгаларга яхшилик қилиш, йиқилганни суяш, кечиримлилик, бағрикенглик, меҳр-оқибат кўрсатиш, эҳтиёжманд инсонларни қўллаб-қувватлашга қаратилган эзгу ишлар кенг қулоч ёзаётгани барчамизга мамнуният бағишламоқда.

 Бу борадаги ишлар муборак Рамазон кунларида янгича мазмун билан бойийди. Маҳаллалар, хонадонлар тоза-озода ҳолга келтирилади. Қариндош-уруғлар, етимлар, бевалар, кекса ва имконияти чекланган инсонлар, беморлар  ҳолидан хабар олинади. Уларнинг кўнглини кўтариш, оғрини енгил қилишга кўмаклашилади. Ўзаро совға-саломлар улашилади. Шу боисдан муборак кунларда кўпроқ шукроналар айтиб, дуолар қилмоқ жоиздир.

Ҳазрати Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи вассаллам: “Рўза тутган кишининг уйқуси ибодат, сукут сақлаши Аллоҳга тасбеҳ, қилган амалининг савоби кўпайтириб берилади, дуолари ижобат ва гуноҳлари кечирилади”, деб марҳамат қилдилар.

Ҳадиси шарифда рўзадорнинг дуоси мақбулдир, дейилди. Чунки инсон Аллоҳ таоло учун нафсининг орзуларини тарк этгани боисидан дуоси ижобат қилинади. Шунинг учун ҳам бу қутлуғ ойда чин қалбдан, астойидил дунё ва охират саодатини сўраб дуолар қилишимиз, Аллоҳ таолога астойдил тавба қилиб, жонажон юртимизга тинчлик, хотиржамлик, дастурхонларимизга тўкинлик касбу коримизга барака тилашимиз лозим бўлади. Бундай фурсатларни ғанимат билаб, тоат-ибодатларда Аллоҳ таолодан бўладиган мукофотни қўлга киритайлик!

Шу билан бирга Рамазон ойида эзгу амалларни кўпайтириш, муҳтожларга саховат ва меҳр-шафқат кўрсатишнинг ажру улуғдир. Зотан, давлатимиз раҳбари табригида таъкидлаганидек, бугунги муборак кунларда халқимизга хос олижаноблик ва меҳр-мурувват рамзи сифатида нуронийларимиз, ёлғиз ва эҳтиёжманд бўлган опа-сингилларимиз, ака-ука ва фарзандларимизга эътибор кўрсатиш, ҳолидан хабар олиб, дардига малҳам бўлиш, Яратганга ҳам, халқимизга ҳам, албатта, хуш келади.

Бундай хайриялар “Инсон қадри – улуғ” деган олижаноб тамойили асосида бугун жамиятимизда кенг қулоч ёяётгани элимизда эгу фазилатлар ортаётганидан далолатдир. Хусусан, шу кунларда диний соҳа ходимлари Рамазоннинг шукуҳли кунларида кишилар қалбига қувонч улашиши мақсадида, эҳтиёжманд, етим, бева-бечора ва жисмоний имконияти чекланган инсонларни хабар олиб, ифторликлар ташкил этиб, уларга “Рамазон ҳадяларини улашмоқдалар. Бундай меҳр-мурувват тадбирлари ой охиригача давом этади, иншааллоҳ.

Аллоҳнинг раҳмати ёғилиб турган ушбу фазилатли кунларда қалбимиз юмшаб, ихлосимиз ортиб турган лаҳзаларда дуо қилайлик. Она-Ватанимиз тинч-осойишта, хонадонларимиз файзу баракали ва фарзандларимиз бахту саодатли бўлсин. Ҳақ таоло кексаларимизга узоқ умр, ёшларимизга илму маърифат ва беморларимизга шифои комил берсин. 

Ҳомиджон домла ИШМАТБЕКОВ,

Ўзбекистон мусулмонлари идораси раисининг

биринчи ўринбосари

Бухородаги қадимий Масжиди Калон асрлар оша илм-маърифат ўчоқларидан бири бўлган. Бу ерда кўпгина фозиллар илм олиш ва маърифат тарқатиш билан машғул бўлганлар.

Султон Муҳаммад ибн Қаландаршоҳ ўзининг “Рисолайи Султоний” асарида масжид ҳақида шундай нодир маълумотларни ёзиб қолдирган: “Бухородаги Масжиди Калон ҳижрий 94/милодий 713 йилда бино қилинган. Бу йил эса ушбу ўн йилларнинг бириким, Дамашқда Бани Умаййа Жомиъ масжиди ҳам бино бўлди”[1].

Бу масжид жуда кўп олиму фозилларнинг қадамжойи бўлгани учун ва Мовароуннаҳр мусулмонларига улкан хизмати сабабли ўз имомларини машҳур қилган.

Ҳадис илмининг султони Имом Муҳамад ибн Исмоил ал Бухорий (810-870) Бухорога келганларида Масжиди Калон жуда катта масжид бўлган. Бу ерда дарс ўтганларида маълум бир масофада мубаллиғлар, яъни, етказувчилар туриб, имом Бухорий нима десалар, халққа етказиб турганлар. Ҳамма эшитиб, ёдлаб, ёзиб борганлар[2]. Масжиди Калонда Имом Бухорийдан бир вақтнинг ўзида 10 мингга яқин одам дарс олган.

Марказий Осиё халқлари маданиятини Ўрта аср шароитида дунё маданиятининг олдинги қаторига олиб чиққан буюк мутафаккирлардан бири — Абу Али ибн Сино (980- 1037) бўлиб, у Оврўпода Авиценна номи билан машҳурдир. 17 ёшидаёқ олим сифатида шаклланди, катта нуфузли шифокор бўлиб етишди. Бухоронинг амири бемор бўлганлиги туфайли Ибн Синони саройга таклиф қилишди ва бу ерда бемор ётган сомонийларнинг амири Нух ибн Мансурни (976-997) даволади. Бунинг эвазига Ибн Синога сомонийлар саройига жойлашган кутубхонадан фойдаланишга рухсат берилди. Тиббиёт масаласида бирор бир мушкулликнинг ечими топилмаса, Ибн Сино аркнинг олдидаги Масжиди Калонга ўтиб икки ракаатдан намоз ўқирди. Сўнг ё тушида, ёки ўнгида мушкулликнинг ечими топиларди. Буни Ибн Сино “Қонуни тиб” китобининг муқаддимасида келтирган.

Машҳур қомусий асар “Ал-Ансоб” (Насабнома) китоби муаллифи Абдулкарим ас-Самъоний (1113–1167) Масжиди Калонда дарс берган. Шу масжидда имом-хатиб сифатида фаолият олиб борган олимлар, улуғ зотлар тўғрисида қимматли маълумотлар қолдирган. Жумладан, пайкент (ҳозирги Қоракўл)лик кўпгина уламолар шу ерда дарс берганлар.

Абу Аҳмад ибн Юсуф Пайкандий, Абу Закариё Яҳё ибн Жаъфар Пайкандий ва Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Салом Пайкандий (ҳ.225/ м.841) ҳадис илмининг ишончли муҳаддисларидан бўлиб, булар Имом ал-Бухорийга шу Масжиди  Калонда таълим берган муҳаддис устозлардан.

Абу Муҳаммад Абдуллоҳ ибн Фазл ал-Хайрохарий (9 аср) (Бухородан беш фарсах узоқликдаги Занданига яқин қишлоқ. (Пешку туманида.) шу қишлоқдан бўлиб, бу нисбат билан машҳурдирлар. Бу киши Бухорода муфти (фатво берувчи) бўлганлар. Бухородаги Масжиди Калон жоме масжидида имом-хатиб бўлганлар[3].

Абул Фазл Аҳмад ибн Али ас-Сулаймоний Пайкандий кўп ҳадисларни ёддан билувчи эдилар. Ўз замонларида у киши ҳадисларнинг асоси (далили)ни келтиришда, ҳадисларни ёддан билишда ва айтган ҳадислари тўғрилигини исботлашда тенги йўқ эдилар.  Илм талабида Ироқ, Шом ва Мисрда бўлиб, тўрт юздан ортиқ кичик ҳажмли китоб ёзганлар. Ҳар ҳафта бир китоб битиб, жума куни Бухородаги Масжиди Калон жоме масжидига олиб келиб, у ерда ҳозир бўлган кишиларга ўқиб берганлар. Ҳижрий 412 (милодий 1022) йилда вафот этганлар[4].

Абул Ҳасан Али ибн Ҳасан ал-Қуҳандузий ҳам Бухоронинг “Қуҳандуз”идан бўлиб, Масжиди Калонда муаззин  эдилар. Абу Закариё Яҳё ибн Исмоил, Абу Зайд Имрон ибн Фарином, Саҳл ибн Мутаваккил ва Қайс ибн Унайфдан ҳадис ривоят қилганлар. Ҳижрий 346 (милодий 958) йилнинг жумодул аввал ойида вафот этганлар.

Абу Амр Муҳаммад ибн Ҳомид ал-Қуҳандузий “Муаззин ал-абяз” (Оппоқ муаззин) номи билан танилган эдилар. Бу киши Бухоро аҳлидан бўлиб, Масжиди Калонда азон айтувчи эдилар. Абу Бакр ал-Мункадирий ва Абу Амр Саид ибн Муҳаммад ал-Аҳнафдан ҳадис ривоят қилганлар. Ҳижрий 369 (милодий 980) йилда вафот этганлар[5].

Абу Иброҳим Исҳоқ ибн Муҳаммад ал-Жубуний Бухоронинг машҳур олимларидан бўлиб, “Ал-Жубуний” номи билан танилган эдилар. Пишлоқ тайёрлаб сотганлари учун “Жубуний” (Пишлоқчи) тахаллусини олганлар. Бухородаги “Масжиди Калон” жоме масжидида имом-хатиб ва Ҳанафий мазҳаби фақиҳларидан эдилар[6].

Абул Фазл Аҳмад ибн Али ас-Сулаймоний Пайкандий кўп ҳадисларни ёддан билувчи эдилар. Ўз замонларида у киши ҳадисларнинг асоси (далили)ни келтиришда, ҳадисларни ёддан билишда ва айтган ҳадислари тўғрилигини исботлашда тенги йўқ эдилар.  Илм талабида Ироқ, Шом ва Мисрда бўлиб, тўрт юздан ортиқ кичик ҳажмли китоб ёзганлар. Ҳар ҳафта бир китоб битиб, жума куни Бухородаги Масжиди Калон жоме масжидига олиб келиб, у ерда ҳозир бўлган кишиларга ўқиб берганлар. Ҳижрий 412 (милодий 1022) йилда вафот этганлар[7].

Абу Амр Усмон ибн Иброҳим ал-Бухорий ал-Фазлий Бухородаги Масжиди Калоннинг имоми, солиҳ олим ва чиройли сийратли эдилар. Ҳижрий 426 (милодий 1036) йилнинг рамазон ойида таваллуд топиб, ҳижрий 508 (милодий 1115) йилда Бухорода вафот этганлар.

Абу Бакр Муҳаммад ибн Аҳмад ар-Риғдамуний фозил кишилардан бўлиб, ёлғиз қолганларида сукунат ва виқорни яхши кўрар эдилар. Дину диёнатни ҳар хил гаплардан, туҳматлардан ҳимоя қилардилар. Бухородаги Масжиди Калон жоме масжидида имом-хатиб эдилар[8].

Абул Маҳомид Ҳаммод ибн Иброҳим ас-Саффор (493-576) (саффор  арабча сўз бўлиб,  мискар, мис буюмлар   ясаш, уларни тузатиш ва сотиш иши билан шуғулланувчи деган маънони англатади.) адабиёт ва усул илмларини яхши билар эдилар. Бухородаги Масжиди Калон жоме масжидида имом эдилар. Жума кунлари кишиларга шу масжидда ўз рисолаларини ўқиб берардилар[9]. 

  Абу Амр Усмон ибн Иброҳим ал-Бухорий ал-Фазлийнинг амакиларининг неваралари Абу Бакр Муҳаммад ибн Муҳаммад ал-Фазлий Бухородаги Масжиди Калонда имом-хатиб эдилар. Бу кишида пайғамбар алайҳиссаломнинг кавушлари ва  ҳассаларининг ярми бор эди. Уларни ҳар бир келган киши зиёрат қилар эди. Ҳижрий 549 (милодий 1155) йилда вафот этганлар[10].  

“Туҳфат уз зоирийн” китобида қуйидаги ибратли воқеа нақл этилган. 1220 йил Чингизхон галалари Бухоройи шарифни забт этди. Чингизхон Масжиди Калонга кирган вақтида Имом Нуриддин Сайрофий ҳазратлари меҳроб ёнида ибодат билан машғул эдилар ва ўша ерда у зотни Чингизхон шаҳид қилди. Ҳазрати Мавлоно Нуриддин Сайрофий Шамсул аимма Кардарийнинг шогирдлари эдилар. Бу зоти шариф Масжиди Калоннинг имом бўлганлар[11].

1807 йили Бухорода Халифа Ниёзқули (1821 й.да вафот этган) томонидан ўзгача усулда мадраса қурилди. У мадраса шаҳарнинг Дарвозаи Мозор яқинида жойлашган бўлиб, “Чор минор” (тўрт минора) деб аталади. Халифа Ниёзқули ал Либобий (Лабиобий) Туркманистоннинг шарқий томонида жойлашган Либоб (Чоржўй) шаҳридандир[12].

Манбаларда келтирилишча, Амир Ҳайдарнинг отаси Амир Шоҳмуродга Қуръон ва бошқа шариат илмларидан таълим берган. Халифа Ниёзқули ўша пайтда мужаддидия-нақшбандия тариқатининг шайхларидан бўлгани учун Амир Шоҳмурод ва унинг вориси Амир Ҳайдар унинг муриди эди. Амир Шоҳмурод ўзининг устози Халифа Ниёзқулини 1789 йилда Масжиди Калонга имом хатиб вазифасига тайинлади. Шайх Халифа Ниёзқулини “Пири дастгир” ёки “Дарвеши шариф” деб номлашарди. Шайх умрининг охиригача қариб 30 йил Амир Шоҳмурод давридан то Амир Ҳайдарнинг замонигача Масжиди Калонда имом хатиблик хизматини адо этдилар[13].

Амирлик даврдаги Масжиди Калоннинг энг охирги имоми Эшони Ибодуллохондир. У киши  имом хатиблик вазифасини 1930 йилгача адо қилганлар. Манбаларда келтирилишича, Эшони Ибодуллохон 6000 тага яқин муридлари бўлган. Бухородаги “Дарвозаи Қарши” яқинида хонақоҳлари бўлиб, у ерда кунида 500та мурид хизмат қилган[14].

Мустабид совет даврида Масжиди Калон роса 70 йил фаолияти тўхтатилиб, озиқ-овқат омборхонасига айлантирилган. Мамлакатимиз мустақиллиги арафасида Аллоҳнинг инояти билан яна мусулмонлар ихтиёрига берилди.

Мухторжон Абдуллоҳ Бухорий (1928-2002), дин арбоби ва муфтий. 1989 дан 1990 йилгача “Калон” жомеъ масжидида имомлик вазифасини бажарган[15].

Гулов  Жонмуҳаммад Мирович (1963 йили туғилган) 1990–1998 йилларда Бухоро шаҳар “Калон” жоме масжиди  имом хатиби бўлган.

Абдуғафур домла Раззоқ (Раззоқов) Бухорий 1950 йилда Бухорода туғилган. 2003 йили Абдукарим ас-Самъонийнинг машҳур “ал-Ансоб” (“Насабнома”) асаридан VII-XII асрда яшаган мовароуннаҳрлик олимлар ҳақидаги маълумотларни шогирди Комилжон Раҳимов билан араб тилидан ўзбекчага ўгирди.  1999 – 2006 йилларда Бухоро шаҳар “Калон” жоме масжиди  имом хатиби бўлган.

Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Уч киши қиёмат куни мушк тепаликларида бўлурлар. Уларга аввалгилару ва охиргилар ҳавас қилурлар. Ҳар кеча-кундузи беш вақт намозга азон айтадиган одам. Бир қавмга имом бўлиб, қавми ундан рози бўлган киши ва ҳам Аллоҳнинг, ҳам хожаларининг ҳаққини адо этган қул”, дедилар» (Имом Термизий ривояти).

Қиёмат куни мушку анбардан бўлган тепаликка чиқиб туриш, аввалгилару охиргиларнинг ҳавасини келтирадиган даражага эришиш улуғ бахтдир. Аллоҳим, юқорида зикр қилинган барча имом ва муаззинларни ушбу улуғ бахтга муяссар қилсин!

 Жамол Малонов,

 “Масжиди Калон” жоме масжидининг

имом хатиби

[1] Султон Муҳаммад ибн Қаландаршоҳ. Рисолайи Султоний.// Қўлёзма. Ш. Воҳидовнинг шахсий кутубхонаси. 10^а

[2] Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф Тошкент “Одоблар хазийнаси” “Шарқ” 2008 й.  52 - бет

[3] Абдулкарим ас-Самъоний “Ал-Ансоб” (Насабнома)  “Бухоро” нашриёти 2003 й. 41-бет

[4] Абдулкарим ас-Самъоний “Ал-Ансоб” (Насабнома)  “Бухоро” нашриёти 2003 й. 27-бет

[5] Ўша китоб 84-бет

[6] Ўша китоб 30-бет

[7] Абдулкарим ас-Самъоний “Ал-Ансоб” (Насабнома)  “Бухоро” нашриёти 2003 й. 27-бет

[8] Ўша китоб 46-бет

[9] Ўша китоб 68-бет

[10] Ўша китоб 82-бет

[11] “Бухоронинг табаррук зиёратгоҳлари” Садриддин Салим Бухорий “Наврўз” нашриёти 123-бет Тошкент 2015 й.

[12] Соегов М. Ниязкули ал-Лебаби ат-Туркмени – знаменитый шейх ордена муджеддидийе-накшбендийе // http://www. akademikbakis.org/33/06.pdf.

[13] Анке фон Кюгельген. Рассвет Накшбандийа-Муджададдийа в Средней Трансоксании с XVIII – до начала XIX века: опыт детективного расследования // Суфизм в Центральной Азии: (Зарубежные  исследования): Сб. ст. в память Фритца Майера (1912–1998). -СПб., 2001. –С.311.

[14] “Далёкое и близкое” Л. И. Ремпель “Ғ. Ғулом” 53- бет Ташкент 1981 й.

[15] “Ўзбекситон уламолари” йўлдошхўжаев Ҳайдархон, Қаюмова И. Тошкент “Мовароуннаҳр” нашриёти 2015 й. 84-бет.

«Рамазон ойи – одамлар учун ҳидоят (манбаи) ва тўғри йўл ҳамда ажрим этувчи ҳужжатлардан иборат Қуръон нозил қилинган ойдир. Бас, сизлардан ким бу ойда (ўз яшаш жойида) ҳозир бўлса, рўзасини тутсин. Кимки бемор ёки сафарда бўлса, (тута олмаган кунларининг) саноғи бошқа кунлардандир. Аллоҳ сизларга енгилликни истайди, оғирликни хоҳламайди. Бу – ҳисобни тўлдиришингиз ҳамда ҳидоятга бошлагани учун Аллоҳга такбир (ҳамду сано) айтишингиз ва шукр қилишингиз учундир» (Бақара, 185).

Салама ибн Акваъ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинди: «“Агар билсангиз, рўза тутишингиз (фидя бериб, тутмаганингиздан) яхшироқдир” ояти нозил бўлганида, ким хоҳласа рўза тутарди, хоҳламаса, рўза тутмасдан фидя берарди. “Бас, сизлардан ким бу ойда (ўз яшаш жойида) ҳозир бўлса, рўзасини тутсин” ояти ҳукмни бекор (насх) қилди» (Имом Бухорий ривояти).

«Рамазон ойи – одамлар учун ҳидоят (манбаи) ва тўғри йўл ҳамда ажрим этувчи ҳужжатлардан иборат Қуръон нозил қилинган ойдир…»

Рамазон қамарий йилнинг тўққизинчи ойидир. Рамазон сўзининг маъноси ҳақида турли фикрлар билдирилган. Жумладан, Халилдан бундай нақл қилинади: «Рамазон “рамзо” сўзидан олинган бўлиб, куздан олдин ёғадиган ёмғир маъносини англатади. Ёмғир ер юзининг ғуборини ювганидек, Рамазон рўзаси бандалар гуноҳларини ювиб, қалбларини поклайди».

Рўза биздан олдинги умматларга ҳам фарз бўлган ибодатдир. Аллоҳ таоло Рамазон ойини рўзасини фарз қилиш ва у ойда Қуръони каримни нозил қилиш билан шарафлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Аллоҳ таоло Рамазон рўзасини фарз қилди. Мен қиёмни (таровеҳ намозини) суннат қилдим. Рамазон рўзасини тутиб, қоим бўлган (таровеҳ намозини адо қилган) одам онадан туғилган кундаги каби гуноҳдан фориғ бўлади”, дедилар.

«…ҳидоят (манбаи) ва тўғри йўл ҳамда ажрим этувчи ҳужжатлардан иборат Қуръон…», яъни Қуръони карим одамларни тўғри йўлга бошлайди. У ҳаққа бошловчи ва ҳақни ботилдан ажратувчи очиқ-ойдин далил ва ҳужжатдир.

Уламолар Қуръони каримнинг “Фурқон” (ажрим этувчи) деб номланиши ҳақида турли фикрлар билдирганлар. Айрим олимлар: «У бир неча йиллар мобайнида бўлак-бўлак бўлиб нозил бўлгани учун “Фурқон” деб номланган», дейишган. Бошқа муфассирлар: «Инсониятга жаннат ва дўзах, савоб ва гуноҳ, ҳалол ва ҳаром, яхшилик ва ёмонлик, эзгулик ва ёвузлик, ҳақ ва ботил ўртасидаги фарқни ажратиб бергани учун “Фурқон” деб номланди», деганлар.

«…Бас, сизлардан ким бу ойда (ўз яшаш жойида) ҳозир бўлса, рўзасини тутсин…» Ким Рамазон ойи кирганда ўз яшаш жойида саломат бўлса, унга рўза тутиш фарздир.

«…Кимки бемор ёки сафарда бўлса, (тута олмаган кунларининг) саноғи бошқа кунлардандир». Беморлар ва мусофирларга рўза тутиш машаққат, қийин бўлса ё сафарда бўлса, саломат бўлганларида ва сафардан ўз яшаш жойига қайтганларида қазосини тутиб беришлари шарти билан касал ё сафарда бўлган кунлари рўзасини тутмаслиги мумкин.

Ким рўза тутса саломатлигига зарар етса ё касаллиги зиёда бўлса, ёки соғайиши кечикса, Рамазон ойида рўза тутмай, тузалганидан сўнг рўза тутиб бериши жоиз.

Абу Ҳанифа ва Имом Шофиъий раҳматуллоҳи алайҳима: “Бемор ва мусофирни қуввати етса рўза тутиши, кучи етмаса тутмаслиги афзал”, деб таъкидлаганлар.

«…Аллоҳ сизларга енгилликни истайди, оғирликни хоҳламайди…» Фуқаҳолар оятнинг бу қисмидан “Машаққат енгилликни жалб қилади” деган усул қоидасини оладилар. Аллоҳ таоло инсонларга қийинчиликни эмас, уларга енгиллик ва манфаатни хоҳлайди.

Ибн Аббос розияллоҳу анҳу оят тафсирида: “Енгиллик” рўза тутмаслик, “оғирлик” сафарда рўза тутишдир, дейди.

«…Бу – ҳисобни тўлдиришингиз ҳамда ҳидоятга бошлагани учун Аллоҳга такбир (ҳамду сано) айтишингиз ва шукр қи­лишингиз учундир».

Имом Абу Жаъфар бу оятни: “Касал ё мусофир бўлиб, рўза тутмаган кунларингизнинг қазосини тутиб, рўза кунлари ҳисобини тўлдиришингиз, сизларни тўғри йўлга бошлагани учун Аллоҳ таолога ҳамд айтиб, улуғлашингиз ва шукр қилишингиз учундир”, деб тафсир қилган.

“Улар Раббилари томонидан ҳидоятдадирлар ва улар фалоҳ (нажот) топувчилардир”. Бу оятда икки нарса - ҳидоят ҳамда фалоҳ мукофот сифатида зикр этилган. Чунки, бундан олдин ғайбга ҳамда пайғамбарларга иймон келтириш сифатлари келтирилган. Мана шу иймонга мукофот ўлароқ бу оятда ҳидоят билан фалоҳ ваъда қилинмоқда. Фалоҳни амалга мукофот бўлишини тушунса бўлади, чунки фалоҳнинг маъноси мурод ва мақсадга етмоқдир. Лекин ҳидоят деб йўлни кўрсатишга айтилади. Бир нарсанинг йўлини кўриб олиш бир мақсад ҳам эмас, шу билан бирга у бирор амалга мукофот бўлиши ҳам мумкин эмас.

Ҳазрат мана шу шубҳани дафъ қилиш учун айтдиларки, менинг ўзим билан содир бўлган бир воқеа мана шубҳага жуда яхши жавоб бўлади. Воқеа шундай бўлдики, бир одам Меюратга кетаётган поездга минмоқчи экан, адашиб Руркийга, яъни қарама-қарши тарафга кетаётган поездга миниб олибди. Поезд юрганидан кейин хато қилганини билди. Мен ҳам ўша поездда Руркийга кетаётган эдим. У одамнинг ниҳоятда қаттиқ изтиробга тушганини кўрдим. Мен эса ўз жойимда хотиржам ўтирибман. Унга тасалли бераман десам, менга илтифот ҳам қилмади. Поезд тезлагани  сайин унинг паришонлиги янада ортиб бораверди. Ўша вақтда билдимки, манзил ва мақсад томон тўғри йўлда кетаётганини аниқ билишнинг ўзи ҳам инсон учун бир катта неъмат ва роҳат экан. Шунинг учун буни амалга мукофот қилиб белгиланса бўлаверади. Бу оят мўминларни "Сизлар саҳиҳ ва тўғри йўлдан бормоқдасизлар, ҳеч ташвиш қилманглар", дея хотиржам қилмоқда. Бундан ортиқ яна қандай неъмат бўлиши мумкин?

Ёрқинжон Фозил раҳимаҳуллоҳ