www.muslimuz

www.muslimuz

“Ўлим — сенга қарата узилган ўқдир, ҳаёт эса ўша ўқ сенга етиб келгунга қадар бўлган лаҳзалардир”.

Ибн ал-Мутазз

***

Фойдали нарсадан кўпроқ егандан кўра, зарарли нарсадан камроқ еган маъқул.

Иброҳим ал-Хусрий

***

Учта ташвишдан қочиб қутулишнинг иложи йўқ. Булар — ялқовликдан вужудга келувчи қашшоқлик, ҳасаддан пайдо бўлувчи душманлик, кексалик туфайли зўрайгувчи касалликдир.

Устозлар ўгитларидан

***

Кўпчилик йиқилади аммо, жуда озчилик қайта оёққа туради.

Саййид Аброр Умар

Саркарда Искандардан сўрашди:
— Сен нима учун устозингни отангдан кўра кўпроқ ҳурмат қиласан?
— Отам менга фоний дунёни бахш этди, устозим эса боқий дунёни…

***

Искандарга Доронинг қизига уйланишни таклиф этишди.       
— Мен отасини бўйсундирганим аёлга бўйсунмайман, — дея рад этди бу таклифни у.

Тарих муҳрлаган сўзлар

***

Тароқ аслида сочни тартибга солиш учун ишлатилади-ю, аммо шу билан бирга у сочларнинг баъзиларини жойидан юлиб туширади.

Абу Али ибн Сино

***

Мусибатларни кўтаришда ёрдам олинадиган нарсаларнинг энг яхшиси сабр ва намоздир.

Имом Ибн Касир роҳимаҳуллоҳ

***

Банда учун қалб қотиб қолиши ва Аллоҳдан узоқлашиб кетишдан кўра қаттиқроқ жазо йўқ.

Устозлар ўгитидан

***

Манбалар асосида Саидаброр Умаров тайёрлади

 

وَإِذَا طَلَّقۡتُمُ ٱلنِّسَآءَ فَبَلَغۡنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمۡسِكُوهُنَّ بِمَعۡرُوفٍ أَوۡ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعۡرُوفٖۚ وَلَا تُمۡسِكُوهُنَّ ضِرَارٗا لِّتَعۡتَدُواْۚ وَمَن يَفۡعَلۡ ذَٰلِكَ فَقَدۡ ظَلَمَ نَفۡسَهُۥۚ وَلَا تَتَّخِذُوٓاْ ءَايَٰتِ ٱللَّهِ هُزُوٗاۚ وَٱذۡكُرُواْ نِعۡمَتَ ٱللَّهِ عَلَيۡكُمۡ وَمَآ أَنزَلَ عَلَيۡكُم مِّنَ ٱلۡكِتَٰبِ وَٱلۡحِكۡمَةِ يَعِظُكُم بِهِۦۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ ٱللَّهَ بِكُلِّ شَيۡءٍ عَلِيمٞ٢٣١

231. Хотинларингизни талоқ қилганингизда иддалари тугаса, уларни яхшилик билан ушлаб қолинглар ёки яхшиликча жавобини беринглар. Уларга зулм билан зарар етказиш ниятида ушлаб қолманглар. Ким шундай қилса, ўзига зулм қилган бўлади. Аллоҳнинг оятларини ҳазил санаманглар. Аллоҳнинг сизларга берган неъматини, насиҳат учун туширган Китобини ва ҳикматини ёдда тутинглар. Аллоҳдан қўрқинглар ва билингларки, Аллоҳ албатта ҳамма нарсани билувчидир!

Яъни, эрлар хотинларини талоқ қилишганида идда муддати тугагач, яна уни қайтариб олиши ёки яхшиликча, маҳрини бериб, жавобини беришлари керак. Исломнинг илк даврида баъзи жоҳил кимсалар хотинларига маҳрини қайтармаслик учун у билан яшашмас, аммо жавобини ҳам беришмас эди. Бундай ҳолат аёлларга нисбатан зулмдир, Аллоҳнинг амрларига қарши чиқишдир. Ким Аллоҳ чегараларини бузгудай бўлса, ўз жонига жабр қилган бўлади. Аллоҳ таоло бундай деган: "Эй мўминлар, сизлар мўминаларни никоҳингизга олсангизу, сўнгра уларга "тегиниш"дан олдин уларни талоқ қилсангиз, у ҳолда сизлар учун уларнинг зиммасида санайдиган идда йўқдир. Сизлар уларни (озгина моддий) баҳраманд этиб, чиройли кузатиш билан кузатингиз" (Аҳзоб, 49).

Мусулмон эр иложи борича талоқ қилмаслик руҳида тарбия топган бўлади, чунки Ислом шариатида талоққа энг нохуш нарса сифатида қаралади. Талоқ қилишдан Аллоҳнинг арши ларзага келади, деган тушунчага эга мусулмон эр ўзининг бу ҳуқуқини энг охирги чора сифатидагина қўллайди. Чунки ҳадиси шарифда: «Аллоҳ азза ва жалла энг ёмон кўрган ҳалол – талоқдир», дейилган. Шунинг учун аёллар иложи борича эрларидан талоқ талаб қилмасликлари керак. Эрлар ҳам ўзларини бу сўзни айтишдан сақлашлари лозим. Оиланинг мустаҳкамлигини таъминлаш мақсадида шариатда талоқ қилишдан бошқа иложи қолмаганида ҳам бу ишни бирдан содир этмасдан, одобларни йўлга қўйиш тавсия этилган. Бу тавсияда ҳам шояд эр ўйлаб кўриб, талоқ қилиш фикридан қайтса, деган ҳикмат ётади.

وَإِذَا طَلَّقۡتُمُ ٱلنِّسَآءَ فَبَلَغۡنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا تَعۡضُلُوهُنَّ أَن يَنكِحۡنَ أَزۡوَٰجَهُنَّ إِذَا تَرَٰضَوۡاْ بَيۡنَهُم بِٱلۡمَعۡرُوفِۗ ذَٰلِكَ يُوعَظُ بِهِۦ مَن كَانَ مِنكُمۡ يُؤۡمِنُ بِٱللَّهِ وَٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِۗ ذَٰلِكُمۡ أَزۡكَىٰ لَكُمۡ وَأَطۡهَرُۚ وَٱللَّهُ يَعۡلَمُ وَأَنتُمۡ لَا تَعۡلَمُونَ٢٣٢

232. Хотинларингизни талоқ қилганингизда уларнинг иддалари тугаса, шариатга мувофиқ ўзаро келишишган бўлса, эрларига қайта никоҳланишдан тўсманглар. Бу насиҳат Аллоҳга ва қиёмат кунига имон келтирганларгадир. Бу сизларга сафолироқ, покликроқдир ва Аллоҳ билганини сизлар билмассизлар!

Яъни, эр хотинини талоқ қилсаю иддалари тугагач шариатга мувофиқ яна қайта никоҳланишга қарор қилишса, бундан уларни қайтармаслик лозим. Бу нарса жувонни ҳам, бокирани ҳам назарда тутади. Аллоҳга ва қиёмат кунига имон келтирганлар ушбу насиҳатга амал қилсинлар. Ҳасан розияллоҳу анҳу ривоят қилади: "Маъқал ибн Ясорнинг синглиси бир кишига эрга теккан эди, эри уни талоқ қилди. Кейин то иддаси тугагунича уни ташлаб қўйиб, яна ўзига хотинликка сўради. Шунда Маъқал бунга қаршилик қилиб: "Уни иддаси тугамасидан олдин қайтариб олиш имконига эга бўлатуриб ўз ҳолига ташлаб қўйди, энди уни яна хотинликка сўратадими?!" деб куёви ва синглисининг ярашиб кетишига тўсқинлик қилди. Шу аснода Аллоҳ таоло Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга юқоридаги: "Хотинларингизни талоқ қилганингизда уларнинг иддалари тугаса, шариатга мувофиқ ўзаро келишишган бўлса, эрларига қайта никоҳланишдан тўсманглар. Бу насиҳат Аллоҳга ва қиёмат кунига имон келтирганларгадир. Бу сизларга сафолироқ, покликроқдир ва Аллоҳ билганини сизлар билмассизлар!" ояти каримасини нозил қилди. Пайғамбар алайҳиссалом Маъқални чақириб, унга мазкур оятни қироат қилиб бердилар. Маъқал куёви билан синглисига тўсқинлик қилишни бас қилиб, Аллоҳ таолонинг амрига бўйсунди" (Бухорий ривояти). Нофеъ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: "Умар ибн Хаттобнинг (розияллоҳу анҳу) ўғли хотинини ҳайз пайтида бир талоқ қилди. Расулуллоҳ алайҳиссалом унга хотинини қайтариб олишни, ҳайздан покланиб, яна ҳайз кўргач қайта поклангунича уйида ушлаб туришни, кейин агар истаса, ҳайздан покланган вақтида унга яқинлик қилмай туриб талоғини беришни буюрдилар". Аёлларни талоқ қилишда риоя этилиши лозим бўлган, Аллоҳ таоло буюрган идда (муддат) мана шудир. Агар ўзларидан сўрашса, Абдуллоҳ: "Агар уч талоқ қилган бўлсанг, хотининг то бошқа эрга тегиб чиқмагунича сенга ҳаром", дер эдилар. Ибн Умар: "Агар бир ёки икки бора талоқ қилган бўлсанг, ҳазрати Расулуллоҳ бундай ҳолда нима қилишни менга буюргандилар", дейдилар" (Бухорий ривояти).

 

Ўзбекистон мусулмонлари идораси китоб фондида сақланаётган қўлёзмаларни ўрганиш ва халқимизга танитиш мақсадида,“Энг ноёб қўлёзма асарлар” номли янги рукн остида кутилмаган нодир топилмалар тўғрисида ажойиб мақолалар ва фотолавҳалар эълон қилинади.

Юртимизда энг бой қўлёзмалар жамланган бўлиб, уларнинг бир қисми Диний идора кутубхона-музейида сақланади. Қўлёзмалар фонди алоҳида бўлимлардан ташкил топган бўлиб, уларда араб, форс-тожик, эски ўзбек тили ва бошқа шарқ тилларида битилган 3 мингдан зиёд қўлёзма, 9 мингдан ортиқ тошбосма ва 9 мингдан кўп янги нашр китоблар мавжуд.

Кутубхона-музейи мутахассислари қадимий қўлёзмалар ва бошқа ёзма манбаларни сақлаш, ўрганиш, илмий асосда тадқиқ этиш ва халқимизга етказиш борасида янги изланишларни бошлаб юбордилар.

Олий ва ўрта махсус диний таълим муассасалари ва ихтисослашган олий таълим муассасалари билан ҳамкорликда қўлёзма манбалар билан ишлашга тайёрлигимизни билдирамиз. Шунингдек, қўлёзма асарларни тадқиқотчи ва битирувчи талабалар диссертация мавзуси сифатида илмий муомалага киритиш энг фойдали ва муҳим иш эканини алоҳида таъкидлаймиз.

 

 

Илк тадқиқот манбаси

Дастлабки ўрганадиган қўлёзма манбаимиз – Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг кутубхона-музейида 1490-инвентар рақами билан сақланаётган Маҳмуд аз-Замахшарийнинг  ربيع الأبرار و نصوص الأخبار - “Рабиъ ул-аброр ва нусус ул-ахёр” (“Яхшилар ривояти ва фикрлар баёни”) қўлёзма асаридир.

 

Муаллиф тўғрисида

“Рабиъ ул-аброр ва нусус ул-ахёр” асари муаллифи Абул-Қосим Маҳмуд ибн Амр аз-Замахшарий – Ўрта Осиёлик аллома, араб тилшунослиги ва грамматикаси асосчиси, хаттот, араб-форс-туркий луғатларнинг муаллифидир.

У милодий 1075 йил 18 мартда, ҳижрий 467 йил Ражаб ойининг 27 куни Хоразмнинг қадимги Замахшар қишлоғида туғилиб, бошланғич сабоқни отасидан олганлар. Илм-фанни чуқур ўрганиш мақсадида Бухорода бир қанча муддат Хоразмшоҳлар даврида ижод билан машғул бўлади.

Отаси саводли, тақводор, диёнатли киши бўлган ва кўп вақтини Қуръони карим тиловати-ю намоз ўқиш билан ўтказиб, Замахшар қишлоғидаги бир масжидда имомлик ҳам қилган.

Аз-Замахшарий Марв, Нишопур, Исфаҳон, Сурия, Боғдод, Ҳижоз ва икки марта Макка шаҳрида бўлган. Қаерда бўлишидан қатъи назар, араб тили луғати ва грамматикасини, маҳаллий аҳоли шевалари, мақоллари, урф-одатларини чуқур ўрганишни давом эттирган.

Аллома кўп асарларини Макка шаҳрида ёзади. У ерда у “Аллоҳнинг қўшниси”,  “Бутун дунё ўқитувчиси”, “Барча араблар ва бошқа халқларнинг устози”, “Хоразмнинг шон-шарафи” каби унвонларга сазовор бўлган.

Аз-Замахшарий мантиқ, грамматика, дин, луғатлар, адабиёт, педагогика, тарих ва жўғрофияга оид 60 дан ортиқ асарлар ёзиб, илм-фан соҳасига катта ҳисса қўшади. Унинг асарлари дунёнинг кўплаб тилларига таржима қилинган. Бугунги кунда «ал-Кашшоф» қўлёзмасининг 100 дан ортиқ нусхаси ва унга ёзилган 20 дан ортиқ шарҳлари дунё фондларида сақланмоқда.

Маҳмудаз-Замахшарий 538 ҳижрий йилда вафот этган.

 

Қўлёзма асар ҳақида

Китобнинг номи “Рабиъ ул-аброр ва нусус ул-ахёр” бўлиб, унда  борлиқ ҳодисаларининг ҳикматлари ҳамда дин ва дунё одоблари баён этилган. Шунингдек, асарда адабиёт, тарих ва бошқа фанларга оид ҳикоялар, латифалар, суҳбатларнинг энг саралари жамланган.

Унинг ёзилган санаси ҳозирча номаълум. Китоб яхши сақланган, муқоваси қоғоз картон, орқа жилди эса матодан қилинган. Саҳифаларнинг ҳолати бутун, лекин тешилган ва йиртилган жойлари бор.

Асар 5 та бўлимдан иборат бўлиб, 98 та бобни ўз ичига олади (баъзи олимлар эса “92 бобдан ташкил топган” ҳам дейишган). Ўлчами бўйи 26,5 см. 17,5 см. 5,5 см.саҳифаларсони 403 та. Насх хатида ёзилган. Бу китобнинг қўлёзма нусхаси дунёда кам топилади. Тошбосма нусхаси Байрут шаҳрида 1991-1992 йиллар (1412-1413 ҳижрий)да нашр қилинган.

Бу асарнинг нодир қўлёзма нусхалари Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Шарқшунослик институтининг асосий фондида ҳам 2384-инвентар рақами остида сақланади. Шунингдек, Голландиянинг Лейден шаҳри ва Германиянинг Берлин шаҳри кутубхоналарида ҳам ушбу асарнинг қўлёзмалари мавжуд. Шунингдек, Қоҳира, Табриз ва Бағдод шаҳарларида форс тилига таржима қилинган, тўрт жилдли нусхалари ҳам мавжуд.

 

Асардан лавҳалар:

Умар ибн Абдулазиз айтган эканлар. Ҳеч ким менга тобеин Товус ибн Кайсончалик яхши насиҳат қилмаган эди. Товус ибн Кайсон менга шундай ёзадики, агар ёрдам сўрайдиган бўлсанг, хайр аҳлидан ёрдам сўрагин! Шунда амалингни барчаси хайр бўлади. Ёмон кишилардан ёрдам сўрамагин! Агар улардан ёрдам сўрасанг ишингни барчаси ёмонликка бўлади.

* * *

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади қайси бир банда биродарини Аллоҳ учун зиёрат қилса, унга осмондан нидо қилувчи фаришта шундай дейди: “Қандай ҳам яхши қилдинг, қадаминг қутлуғ бўлди, жаннатдан бир жой тайёрладинг”.

* * *

Тил қулоқ билан қалб ўртасидаги адолатдир. Қуръонни қулоғингиз эшитадиган ва қалбингиз тушунадиган қилиб ўқинг.

 

Қўлёзма мундарижаси

Қайд этганимиздек,китоб 5 жуз, 98 бобдан ташкил топган бўлиб, бир-биридан ажойиб ва қизиқарли бобларни ўз ичига олган. Айрим боблар мазмунини қуйида баён этамиз:

1-боб дунё ва охиратни эслаш тўғрисида;

2-боб осмонлар, юлдузлар, арш ва курсий ҳақида;

3-боббулутлар, ёмғир, қор, момақалдироқ, чақмоқ, ёғингарчиликка оид;

4-боб ҳаво, шамол,иссиқ ва совуқ кунлар ҳамда соя-салқин ҳақида;

16-боб мукофот, жазо,эваз ва улушга оид;

17-боб нодонлик, нуқсон, хато, бузиш, ўзгартириш ва шунга ўхшаш нарсаларга бағишланган;

18-боб телбалик, аҳмоқлик, ғафлат, хафалик шошқалоқлик ва сабрсизлик, фойдасиз нарсалар ва ўйинлар билан овора бўлишга доир;

19-боб сукут қилдирувчи жавоблар, сўз билан жароҳат етказиш, тан олиш ва юз ўгириш, таъна, шубҳа, қайсарлик ва жанжалкашлик тўғрисида;

20-боб жиноят, гуноҳва уларга оид чора ва жазоларҳамда узрлар, гуноҳларни тарк этиш ва тавба ҳақида;

33-боб сафар, сайр қилиш, айрилиш ва жўнаш, манзилга етиш, видолашув, узоқда бўлиш, яқин бўлиш, кетиш-келиш ва шу кабилар оид;

34-бобёшлик ва йигитлик, кексалик ва шунга ўхшаш мавзуларга бағишланган;

35-боб ватанга муҳаббат ва уни соғиниш, аҳли оила ва қадрдонларга меҳр-муҳаббат кўрсатишга доир;  

60-боб илм, ҳикмат, одоб, китоб, қалам ва шуларга тегишли нарсалар тўғрисида;

62-боб хиёнат, ўғрилик, алдов, қотиллик, чақимчилик, туҳмат ва сирларни ошкор қилиш ҳақида;

78-боб мол-дунё, касб, тижорат, нифоқ қимматчилик ва арзончилик, савдодаги ёлғон, тўлов ва божлар, бойлик ва фақирлик каби мавзуларга оид;

80-бобҳазиллашиш, кулишнинг жоиз ўринлари ва мазаҳ қилишдан қайтариш кабиларга бағишланган.

 

Хулоса

“Рабиъ ул-аброр ва нусус ул-ахёр” (“Яхшилар ривояти ва фикрлар баёни”) асарида ҳар бир замон ва макон учун муҳим бўлган масалалар баён этилганини инобатга олган ҳолда илмий изланувчилар, мустақил тадқиқотчилар ва талаба ёшларга мазкур ноёб асарни кенг тадқиқ этиш ва халқимизга етказишнитавсия этамиз.

 

Мурожаат учун:
Телефон: +998 71 240 08 31
Телеграм: https://t.me/MuzeyKutubxonaBOT
Электрон почта: Cette adresse e-mail est protégée contre les robots spammeurs. Vous devez activer le JavaScript pour la visualiser.

 

Муҳаммадносир АБДУВОСИЕВ,

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

музей-кутубхонаси мутахассиси

وَٱلۡمُطَلَّقَٰتُ يَتَرَبَّصۡنَ بِأَنفُسِهِنَّ ثَلَٰثَةَ قُرُوٓءٖۚ وَلَا يَحِلُّ لَهُنَّ أَن يَكۡتُمۡنَ مَا خَلَقَ ٱللَّهُ فِيٓ أَرۡحَامِهِنَّ إِن كُنَّ يُؤۡمِنَّ بِٱللَّهِ وَٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِۚ وَبُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِي ذَٰلِكَ إِنۡ أَرَادُوٓاْ إِصۡلَٰحٗاۚ وَلَهُنَّ مِثۡلُ ٱلَّذِي عَلَيۡهِنَّ بِٱلۡمَعۡرُوفِۚ وَلِلرِّجَالِ عَلَيۡهِنَّ دَرَجَةٞۗ وَٱللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ٢٢٨

228. Ва талоқ қилинган аёллар ўзларига қараб уч ҳайз муддатини кутишади. Агар Аллоҳга ва охират кунига ишонишса, бачадонларидаги Аллоҳ яратган нарсани яширишлари ҳалол бўлмайди. Агар эрлари ярашишни исташса, шу муддат ичида уларни қайтариб олишга ҳақлироқдирлар. Яхшиликда хотинларнинг эркаклар бурчлари баробарида ҳақлари ҳам бор ва эркакларда улардан бир даража устунлик бор. Аллоҳ қудратли ва ҳикматлидир.

"Талоқ" арабча сўз бўлиб, "тугунни ечиш, боғични бўшатиш, узиш" маъноларини англатади. Шариатда эса никоҳ (эр-хотинлик) ақдини "Сен талоқсан" ёки "Сени талоқ қилдим" ёхуд "Сен менга ҳаромсан"... каби иборалар билан ечиб юбориш, бекор қилиш "талоқ" дейилади. Исломда талоқ қилиш ҳақ-ҳуқуқи эрга берилган. Афсус, буни билмаган айрим мўмина-муслима аёллар бўлар-бўлмас нарсага талоқ сўрашни ўзларига эп кўриб, гуноҳкор бўлишади. Пайғамбар алайҳиссалом: "Қай бир аёл узрли сабабсиз эридан талоғини сўраса, унга жаннат ҳиди ҳам ҳаром бўлади", деб марҳамат қилганлар. Эр ҳам, хотин ҳам талоқни ҳазил санамаслиги, бўлар-бўлмасга бу сўзни тилга чиқаравермаслиги керак. Чунки Аллоҳ таоло: "Аллоҳнинг оятларини ҳазил билманглар!" деб огоҳлантирган.

Аёл эрига ҳурматсизлик, итоатсизлик қила бошласа, олдин насиҳат қилинади, бу ҳам фойда бермаса, жойни бошқа қилиб ётиш, гаплашмаслик тавсия этилади. У ҳам таъсир қилмаса, зарар етказмасдан, майиб қилмасдан енгилгина уришга рухсат этилган. Эр-хотиннинг ораси бу билан ҳам тузалмаса, эрнинг қариндошларидан бир киши, хотиннинг қариндошларидан бир киши ҳакам этиб сайланади ва улар эр-хотинни яраштириш чораларини кўришади. Бу чора-тадбирларнинг ҳеч бири фойда бермай, эр-хотиннинг бирга яшаши икковларига ҳам чексиз азоб-уқубат келтириши очиқ-ойдин билинса, шундагина талоққа рухсат берилади.

Оила мустаҳкамлигини таъминлаш мақсадида шариатда талоқ қилишдан бошқа илож қолмаганида ҳам бу ишни бирдан содир этмасдан, аста-секин тартиби билан амалга ошириш тавсия этилган. Бу тавсияда ҳам шояд эр ўйлаб кўриб, талоқ қилиш фикридан қайтса, деган ҳикмат ётади. Бу тавсиялар "сунний аҳсан (яхшироқ) талоқ" ва "сунний ҳасан (яхши) талоқ" номини олган.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларига эргашиш мусулмонларга вожибдир. Аёл ҳайздан пок бўлганидан кейин у билан яқинлик қилмай туриб, бир талоқ қўйиш "аҳсан талоқ" бўлади. Аёлнинг ҳайздан пок бўлишини кутиш, ундан сўнг жинсий алоқа қилмай туриш ишлари эрнинг аччиғидан тушиши, аёлига қайта меҳр қўйишини таъминловчи омиллардир. Мазкур давр ичида эр талоқ қилиш ниятидан қайтиб қолиши мумкин.

Талоқ икки хилдир: сунний ва бидъий. Сунний талоқ икки турга бўлинади: аҳсан ва ҳасан. Аёл тоза бўлганида қўшилмай фақат бир талоқ қилиш аҳсан талоқдир. Ҳасан талоқда никоҳ ақдидан кейин аёлга эрнинг қўшилган ё қўшилмаганига ҳамда ҳайз-нифос кўрган ё кўрмаганига қараб турли ҳолатлар бўлади. Агар аёлга (никоҳдан сўнг) қўшилинмаган бўлса, ҳайзда бўлса ҳам, бир талоқ қилиши ҳасан талоқ бўлади. Агар қўшилган бўлса аёл ҳайздан ҳар тоза бўлганида қўшилмай уч талоқни бўлиб, бир талоқдан уч талоқ қилса, ҳасан талоқ қилган бўлади. Яъни ҳайз кўрганидан сўнг, тоза бўлгач жинсий алоқа қилмай туриб, бир талоқ қўяди. Яна ҳайз кўрганидан сўнг тоза бўлгач, қўшилмай яна бир талоқ қилади ва ҳоказо. Шундай қилиб, учинчи мартадан кейин уч талоқ бўлади. Учинчи талоқдан кейин ярашиш мумкин эмас (то бошқа эрга тегиб чиқмаса, ҳалол бўлмайди).

Талоқ сунний (шариат кўрсатмаларига мувофиқ) бўлиши учун унда икки шарт лозим: 1. Талоқ аёл киши ҳайз ёки нифосдан пок бўлганидан кейин, унга жинсий яқинлик қилмай туриб қилиниши. 2. Талоқнинг биттадан ортиқ бўлмаслиги.

Аёлларнинг иддаси ҳайз ва нифосдан кейин бошланади. Ҳайз ва нифос вақтида хотинни талоқ қилиш бидъий талоқ бўлади.

Эр талоқ қилгандан сўнг хотин билан биргаликда яшашни давом эттириши мумкинлиги ёки мумкин эмаслиги эътиборидан талоқ ражъий ва боин талоқларга бўлинади. “Ражъий талоқ” дегани қайтса бўладиган талоқдир. Бундай талоқдан кейин эр талоқ қилинган хотинини иддаси ичида, агар хотин рози бўлмаса ҳам, қайтариб олиш ҳуқуқига эга. Бунинг учун эр: "Хотинимни ўзимга қайтариб олдим" ёки "Хотинимни никоҳимда ушлаб қолдим" деса кифоя, янгидан маҳр бериш, никоҳ ақди қилишга ҳожат йўқ. Энг муҳим шарти – хотиннинг иддаси чиқмай туриб қайтишдир. Агар идда чиққунича қайтмаса, ражъий талоқ боинга (боин "узилган, ажралган" маъносида) айланиб қолади. Унда янгидан никоҳ ақди қилиш зарур бўлади.

Боин талоқдан кейин эр-хотин ажрашган ҳисобланади. Шунинг учун боин талоқ қилган эр ўша хотин билан бирга турмаслиги, бегона каби яшаши керак бўлади. Бу талоқ бир ёки икки дона бўлса, эрнинг уч талоқ ҳаққи бир ёки икки ададга қисқаради. Кичик боин талоқдан кейин эр ёки хотин ўлса, бир-биридан мерос ололмайди. Чунки ораларидаги никоҳ узилган бўлади.

Катта боин талоқ уч талоқдир. Бу талоқдан кейин никоҳ мулки тугайди, хотин эрга ҳаром бўлади. Уларнинг орасида иддадан бошқа ҳеч нарса қолмайди. Эр хотинга берган мол-мулк (маҳр) хотинда қолади. Эрнинг хотинга идда муддатида маскан ва нафақа бериши вожиб (Талоқ, 6). Талоқ қилинган хотин ҳомиладор бўлса, ўша ҳомиласини туққунича эр уни нафақа билан таъминлаши вожиб. Хотин иддаси чиққанидан кейин бошқа эрга саҳиҳ никоҳ ила тегиб, улар тўлақонли эр-хотин бўлиб яшаб, иккинчи эр вафот этгач ёки бошқа сабаб билан талоқ қилса, аёл иддадан чиққанидан сўнг яна биринчи эрига (никоҳ қилинса) ҳалол бўлади.

Талоқ қилинган аёллар уч марта ҳайз кўришгунча эрга тегмай иддани кутиб туришади. Чунки бу нарса уларнинг бачадонида ҳомила бор-йўқлигини аниқлаш учундир. Агар шу муддат ичида агар эрлари қайта яшашни истаб қолса, уларни яна қайтариб олишга энг ҳақлидир. Уламолардан Иброҳим идда вақтида эрга теккан аёл (яъни, эри томонидан "ражъий талоқ – идда ичида яна қайтариб олса бўладиган талоқ қилинган аёл) ҳақида сўзлаб, бундай деган: "У (кейинги) эри уйида уч бора ҳайз кўриб, олдинги эридан узил-кесил ажралди. Унинг бу ҳайзи кейинги эри учун ҳисобга ўтмайди. У яна бошқа идда сақлайди". Зухрий эса бундай деган: "У аёл бир идда сақласа кифоя қилади".

ٱلطَّلَٰقُ مَرَّتَانِۖ فَإِمۡسَاكُۢ بِمَعۡرُوفٍ أَوۡ تَسۡرِيحُۢ بِإِحۡسَٰنٖۗ وَلَا يَحِلُّ لَكُمۡ أَن تَأۡخُذُواْ مِمَّآ ءَاتَيۡتُمُوهُنَّ شَيۡ‍ًٔا إِلَّآ أَن يَخَافَآ أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ ٱللَّهِۖ فَإِنۡ خِفۡتُمۡ أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ ٱللَّهِ فَلَا جُنَاحَ عَلَيۡهِمَا فِيمَا ٱفۡتَدَتۡ بِهِۦۗ تِلۡكَ حُدُودُ ٱللَّهِ فَلَا تَعۡتَدُوهَاۚ وَمَن يَتَعَدَّ حُدُودَ ٱللَّهِ فَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلظَّٰلِمُونَ٢٢٩

229. Талоқ икки мартадир. Кейин яхшиликча ушлаб қолиш ё хурсанд қилиб қўйиб юбориш бор. Сизлар учун уларга берган нарсани қайтариб олиш дуруст эмас. Фақат эр-хотин Аллоҳ буюрганларини бажара олмасликдан қўрқишса, мустасно. Бас, эр-хотиннинг Аллоҳ буюрганларини бажара олмасликларидан қўрқилса, хотин эваз қилиб берган нарсада икковларига гуноҳ йўқ. Булар Аллоҳ чегараларидир, уларни бузманглар ва ким Аллоҳ чегараларини бузса, ана ўша золимдир.

Исломдан аввалги жоҳилият даврида арабларда шундай қоида бор эди: улар ўн марта, йигирма марталаб талоқ қилиб, иддаси тугамай яна хотинларини қайтариб олишаверар эди. Шу тариқа хотинларнинг аксарияти қийналар, азият чекиб, ҳаққи топталар эди. Ана шу зарарли одатни ман этиб тушган юқоридаги ояти карима буюрадики, эр ўз хотинини икки марта талоқ қилса, кейин иддаси ичида яна қайтариб олса бўлади. Лекин идда муддати ўтиб кетса, аёл мустақил бўлиб қолади. Эр хотинини икки марта талоқ қилганидан кейин яна учинчи бор талоқ қилса, унда хотини бошқа бир кишига турмушга чиқиб, иддаси тугамагунича аввалги эрига ҳалол бўлмайди.

Эрлар учун хотинларига берган маҳрларини талоқ эвазига қайтариб олишлари ножоиздир. Агар икковлари ажрашмаган суратда Аллоҳ таолонинг амр-фармонларига мувофиқ турмуш кечира олмасликдан қўрқишса, бу ҳолатда хотин маҳрини ёки молини бериб ўзини қутқариб олса ва эр ҳам бу молни қабул қилиб хотиннинг жавобини берса, икковларига ҳам гуноҳ бўлмайди. Бу нарса шариатда "хулуъ" дейилади. Умар розияллоҳу анҳу аёлни унга берилган талоқ хатидан бошқа барча маҳри эвазига хулуъ қилишга ижозат берганлар. Товус айтади: "Эр ва хотин Аллоҳ таоло ҳар бирига фарз қилган ҳукмларни бундан буёнги ҳаётида бажара олмасликдан чўчисаю, лекин эр хотинига аҳмоқона гап қилмаётган бўлса, то хотин эрига: "Мен сени деб наҳсдан покланиш учун ғусл қилиб ўтирмайман" демагунича хулуъ ҳалол бўлмайди" (Бухорий ривояти).

فَإِن طَلَّقَهَا فَلَا تَحِلُّ لَهُۥ مِنۢ بَعۡدُ حَتَّىٰ تَنكِحَ زَوۡجًا غَيۡرَهُۥۗ فَإِن طَلَّقَهَا فَلَا جُنَاحَ عَلَيۡهِمَآ أَن يَتَرَاجَعَآ إِن ظَنَّآ أَن يُقِيمَا حُدُودَ ٱللَّهِۗ وَتِلۡكَ حُدُودُ ٱللَّهِ يُبَيِّنُهَا لِقَوۡمٖ يَعۡلَمُونَ٢٣٠

230. Агар у яна талоқ берса, аёл бундан кейин бошқа эрга никоҳ қилинмагунича унга ҳалол бўлмайди. У (кейинги) эр ҳам талоқ қилсаю, Аллоҳ чегараларида туришларига ишонишса, бир-бирларига қайтишларининг гуноҳи йўқ. Булар Аллоҳнинг билувчи қавмга билдирган чегараларидир.

Бир киши ўз хотинини бир ёки икки талоқ қилса ва идда ичида унга яқинлашмаса, кейин иддаси тугагач, учинчи талоқни берса, уларнинг эр-хотинлиги тугайди. Ушбу ояти карима баён этяптики, агар аввалги икки талоқ устига учинчиси қилинса, жами учта бўлиб, энди у аёл талоқ қилган эрга ҳалол бўлмайди, уларнинг эр-хотин бўлиб яшашлари мумкин эмас. Бордию кейинги теккан эри вафот этса ёки талоқ қилсагина, унда аёлнинг аввалги эри билан иддаси тугаганидан кейин турмуш қуриши гуноҳ бўлмайди. Ушбу оят тафсирида Ибн Жарир Табарий бундай дейди: "Агар бир одам "...бошқа эрга никоҳ қилинмагунича ҳалол бўлмайди" деган гапдан Аллоҳ нимани ирода қиляпти – никоҳ бу жинсий алоқами ёки бир аёлнинг бир эркакка тегишими?" деб сўраса, "иккалови ҳам" деб жавоб берилади. Чунки талоқ қилинган аёл бир эркакка тегса, эркак у билан яқинлик қилмай талоғини берса, олдинги ўз эрига ҳалол бўлмайди. Агар талоқ қилинган аёлга бир эркак никоҳсиз яқинлик қилса ҳам у аёл ўз эрига ҳалол бўлмайди. Бунга "ижмоъул-уммат" иттифоқ қилган. Агар яна: "Оят маъносида жинсий яқинлик" деган ибора йўқ-ку?" деб сўралса, унга бундай жавоб берилади: "Ижмоъул-уммат "оятдаги "никоҳ" сўзининг маъноси жинсий яқинликдир", деган" (Ибн Жарир. "Жомиъул-баён", 2-жилд, 290-291-бетлар). Илм аҳли: "Агар эр хотинини уч бор талоқ қилган бўлса, хотини унга ҳаромдир" дея "ҳаром" сўзини "талоқ, ажрашиш" маъносида қўллаган. Бу ердаги "ҳаром" сўзи таомга нисбатан ишлатиладиган "ҳаром" каби эмас, чунки ҳалол таомни ҳаром дейилмайди, балки талоқ қилинган аёлни ҳаром дейилади. Аллоҳ таоло уч талоқ хусусида Бақара сурасининг 230-оятини нозил қилган. Нофеъ бундай ривоят қилади: "Агар Ибн Умардан уч талоқ қилган кишилар ҳақида сўралса: "Башарти бир бор ёки икки бор талоқ қилган бўлсанг, у ҳолда ҳазрати Расулуллоҳ менга қайта никоҳлаб олишни буюрганлар, агар уч талоқ қилган бўлсанг, унда хотининг сендан бошқа эрга никоҳланмагунича сенга ҳаромдир", дер эдилар" (Бухорий ривояти).

 

Фарзанд тарбиясидаги уч услуб

Бола одобини яхшилашда учта услуб бор. Бу уч васила билан бола тарбияси тўғри, одоби яхши ва хулқда баркамол бўлади. Бу услублар қуйидагилар:

  1. Тарбия кушандаларидан сақланиш.
  2. Турли хатарлардан огоҳ бўлиш.
  3. Тарбия босқичларининг узвий боғлиқлиги.

 

Тарбия кушандаларидан сақланиш

Ёвуз ниятли кимсалар ғаразли мақсадлари йўлида ва халқнинг ўзлигини емириш учун турли усуллардан фойдаланади. Улардан бири жамиятда аҳлоқий бузуқликни ёйишдир. Бу йўлда ғаламислар турли воситалар, жумладан, ахлоқсиз, фаҳшни тарғиб этувчи кино, томоша, журнал, газета, либос ва суратлардан фойдаланади.

Шу ўринда айрим манфур кимсаларнинг кирдикорларидан, жамиятнинг ахлоқини бузишда қўллайдиган ғояларидан намуналар келтириб ўтамиз. 

Бундайларнинг бир гуруҳи:

– “Ҳар нарса инсон учун, жинсий хоҳиш ва шаҳват йўлида ўзига эрк бериш керак”, деган бузуқ фикрни илгари суради;

– “Дин йўқ нарса” деб илоҳий ақида ва эзгу таълимотларга зид ғояларни пайдо қилади;

– “Беҳуда иш ва инсон лаззатланишига олиб борувчи ҳамма нарса мубоҳ”, деган хато фикрни тарғиб қилади;

– “Ҳар жойда ахлоқни бузиш учун аёллардан фойдаланиш лозим”, дея аёл зотини таҳқирлайди.

Ўзга юртни босиб олиб, маҳаллий аҳолини эрксиз қилган мустамлакачилардан бири бундай деган:

“Қадаҳ ва ҳаёсиз аёл мусулмон умматини бузишда мингта замбарак тўпидан кучли. Мусулмон умматини шаҳватларга берилиш денгизига ғарқ қилиш керак”.

Миссионерлар анжуманида Алқайс Зуймар исмли кимса бундай деган: “Сизлар мусулмон мамлакатларида Яратганга итоат этмайдиган ёшларни етиштирдинглар. Энди улар муҳим ишларга эътибор бермайди, роҳатланиш ва дангасаликни яхши кўради. Шаҳватдан бошқа нарсага ғам чекмайди, ўқиса ҳам, дунё тўпласа ҳам, шаҳват учун қилади. Агар юқори мансабни эгалласа, шаҳват йўлида хизмат қилади. Нафс йўлида ҳар нарсани сарф этади”. Шунингдек, у: “Дин ва ёшларни бузишда ахлоқсиз қисса, томоша, ҳаёсиз газета, журнал ва худосизликка етакловчи китоблардан фойдаланиш лозим” деган ғаюр, бузғунчи фикрни билдиради.

Ғаламис кимсаларнинг мазкур гапларидан маълум бўладики, улар жамиятни бузиш ва таназзулга олиб келишда ичкилик, ахлоқий бузуқлик, ҳаёсиз томоша, журнал, газета, эшиттириш ва китоблар каби нарсалардан фойдаланади. Афсус, бундай разил ва қабиҳ йўлларга айрим ғўр ёшлар эргашиб қоляпти. Айрим йигит-қизлар нафс ортидан юраётгани, ҳаёсизликка кўр-кўрона тақлид қилаётгани кўзга ташланмоқда.

Манфур кимсалар софдил, содда кишиларни, хусусан, ғўр ёшларни адаштиришга уринади. Улар бу йўлда ўта нозик услуб қўллайди. Шу боис ота-она фарзандини мусаффо динимиз ва миллий қадриятларимизнинг эзгу таълимотлари асосида тарбиялаши, айрим кимсаларнинг макру ҳийлаларига учиб қолишдан сақлаши, бундай йўлдан ўз вақтида қайтариши лозим.

Баъзи ёшлар кўнгил истагини қондираман деб, бузуқлик ортидан юриши билан нобакор кишилар уларни ёвуз ниятининг  итоаткор қулига айлантириб олиши мумкин. Бундай аянчли оқибатни фарзанд онгига сингдириш бугунги куннинг жуда муҳим вазифаларидан биридир.

 

Турли хатарлардан огоҳ бўлиш

Ахлоқсизлик, бузуқлик, ичкилик, чекишга ружу қўйиш ва нафсга қуллик оқибатида пайдо бўладиган касалликлардан фарзандни доим огоҳ этиш керак. Бунинг учун нафсга эрк бериш ва бузуқлик оқибатида келиб чиқадиган аянчли ҳолатларни тўғри тушунтириш мақсадга мувофиқ. Табиийки, ўз танасига етадиган озор, саломатлигидан айрилиш қўрқуви фарзандни бу хатарли йўллардан қайтаради.

Жинсий йўллар орқали юқувчи инфекциялар жуда хавфли касалликларга дучор этади. Улар бемор танасида ҳам, жамият учун хам оғир асоратлар қолдиради. Энг олдин эркак ва аёллар репродуктив саломатлигига салбий таъсир кўрсатади, болаларда оғир туғма касалликларга сабаб бўлади, бемор ички аъзоларининг оғир жароҳатларига олиб келади. Улар асосан жинсий йўл орқали тўғридан-тўғри юқади.

Ижтимоий текширувлар шуни кўрсатдики, аксарият 14–16 ёшдаги ўсмирлар учун ушбу касалликлар ҳақидаги маълумотлар билан танишув долзарб бўлиб кўринади. Аммо болаларни ушбу маълумотлар келажакда уларга фойдали бўлишига ишонтириш лозим. Зеро, бу саломатликни, баъзи холларда эса, ҳаётни сақлашга ёрдам беради, жисмоний ва маънавий изтиробларнинг олдини олади, шахс саломатлигини таъминлаш йўлида тўғри қа­рор қилишига ёрдам беради. Ҳозирги вақтда жинсий йўл орқали юқувчи касалликларнинг 20 дан зиёд қўзғатувчиси маълум. Шунинг учун фаҳш ишлар орқали юқадиган хавфли касалликларни баён қиламиз:

Хламидиоз – жинсий йўллар орқали юқувчи энг кўп тарқалган касалликлардан бири. Ҳўжайра ичи паразити хламидийлар келтириб чиқаради. Хламидиоз, аниқроғи, урогенетал (сийдик-жинсий) хламидиоз венерик касалликлардан саналади. Бу юқумли инфекцион касаллик бўлиб, унда хламидийлар одамнинг жинсий аъзолари ва сийдик йўлларини жароҳатлайди.

Гонорея (сўзак) – кўҳна юқумли касаллик бўлиб, у жуда қадимдан маълум. У ҳақида маълумотлар эрамиздан уч ярим минг йил аввалги Миср табобатининг қадимий тарихий ёдгорлиги “Эберс Папируси”да учрайди. Бу касаллик тарқалиши бўйича хламидиоздан кейинги ўринда туради. Гонорея ҳақида адабиётларда қайта-қайта ёритилса ҳам, лекин унга нисбатан асосланмаган бепарво муносабат ҳамон сақланиб қолмоқда. Сўзак касаллиги, асосан, зино орқали юқади. Бачадон ва тухумдонда ўткир ёки сурункали шамоллашга сабаб бўлади. Бепуштлик ва бўғимларнинг шамоллашига олиб боради. Туғиладиган болага салбий таъсир этади, унинг кўзларида шамоллаш пайдо қилиб, оқибатда кўр бўлишга олиб келади.

Сифилис (заҳм) – бу сурункали венерик касаллик бўлиб, тери, шиллиқ қаватлар, ички аъзолар, суяк ва асаб тизимини жароҳатлайди. Бу туғма ёки орттирилган умумий юқумли касаллик бўлиб, даволанмаган беморларда узоқ йиллар давом этади, қўзиш даврлари, яширин даврлари алмашиниб туради. Бу Оврупа мамлакатларида зино орқали тарқалгани учун “Оврупа касаллиги” деб ҳам аталади.

Трихомониоз – етарлича кенг тарқалган касаллик. Унинг қўзғатувчиси трихомонада бир ҳужайрали зараркунанда бўлиб, эркаклар ва аёлларни касаллантиради.

Герпес – вирусли юқумли касалликлардан бўлиб, такрорий кечиши, тери ва шиллиқ қаватларда тошмалар тошиши, марказий ва периферик асаб тизими, кўзни зарарлаши билан фарқланади. Булар вақтида аниқланиб даволанмаса, бепуштлик, ҳомиланинг тушиб қолиши ёки ривожланмаслиги, бачадон саратони (раки), кўрлик, юрак хасталиклари, руҳий касалликлар ва бўғимларнинг шикастланиши каби жиддий оқибатларга олиб келади.

Жинсий яралар касаллиги зино – ҳаром жинсий алоқа билан юқадиган касаллик. У шиллиқ тўқималарнинг шамоллашига сабаб бўлади. Сурункали йирингли яра, чипқон, сийдик йўллари шамоллаши ва айрим аъзоларнинг шишувига олиб келади.

Юмшоқ яра касаллиги ҳам зино орқали юқади. Таносил аъзоларида оғриқли яраларга сабаб бўлади. Терига тез ёйилади.

Жинсий аъзоларнинг эрта етилиш касаллиги шаҳватни ўз вақтидан олдин ва шаҳват безлари етилмасдан қўзғатиш сабабли ўсмирларда пайдо бўлади. У тана хунуклашувига ва ҳатто руҳий хасталикка ҳам олиб келади.

Жинсий заифлик хатарли касаллик бўлиб, эркак билан эркак (баччавозлик) ёки аёл билан аёл кифояланишидан (трибадизм) келиб чиқади. Бу касаллик кўп мамлакатларда, жумладан, “маданиятли” деб аталган давлатларда  кўп учрайди.

Жинсий ҳавас касаллиги. Бу касалликга дучор бўлган киши кўп вақтини фаҳшни хаёл қилиш билан ўтказади. Бунга мубтало бўлган кишининг ақли пасаяди, хотираси суст бўлади, ғафлатга ботади, эътибори заифлашади. У худди хафа ва қийналгандек кўринади. Бу дард ҳатто руҳий касаллик келтириб чиқаради.

Фаҳш ишларнинг жамиятда хатарлари жуда кўп. Улардан айримлари қуйидагилар:

– шаҳватга берилиш, гиёҳванд моддалар ва спиртли ичимликларга муккасидан кетиш;

– одам савдоси, хусусан, аёлларни сотиш, фоҳишалик билан шуғулланиш;

– айрим аёл-қизларнинг бузилиши, ҳаёсиз либослар кийиши;

– ахлоқсизлар, безорилар ва нафсига қул бўлганлар кўпайиши.

Тарихда бир давлат раҳбари афсус билан бундай деган: “Мамлакатнинг келажаги хатарда. Чунки кўп ёшлар ахлоқсиз, шаҳват гирдобига шўнғиган, масъулиятни ҳис қилишмайди. Ҳар  етти ўсмирдан олтитаси ахлоқий бузуқ, шаҳват уларни домига тортиб, жисман ва руҳан заифлаштирган”.

Айрим ёвуз кишилар хориж мамлакатларидаги бузуқлик тўлқинларини обод ва фаровон юртимиз томон ҳаракатлантиришга уринмоқда. Тижорат ёки ишга жойлаштириш мақсадида ёшларни алдов йўли билан хорижга сотиб юбориш, яъни одам савдоси каби пасткашлик билан шуғулланадиганлар учраб турибди. Бундай бузғунчиликлар юртимизнинг бугуни ва ёруғ келажагини кўролмайдиган халқимиз душманларининг ишидир.

 

Ижтимоий хатар

Ахлоқсизлик оқибати бўлган дардларга йўлиққан киши фақат ўзи зарар кўриб қолмай, балки атрофдагиларга ҳам зиён етказади. Дастлаб оиласи жабр кўради. Бундай фарзанд ота-онасини норизо қилади. Чунки фарзандининг бедаво дардга мубтало бўлгани биринчи ўринда ота-онасини қаттиқ ташвишга солиши баробарида, бутун қавму қариндош, маҳалла-куй ва яқинлар орасида уларнинг юзи шувут бўлиб, бош кўтаролмай қолишади.

Таносил касалликларига гирифтор бўлган йигит асло оила қуришни ўйламайди. Чунки нафси истакларини жирканч йўл ила қондиргач, уларда уйланишга бўлган рағбат кескин пасаяди. Мабодо ота-она қистови билан уйланган тақдирда ҳам, ширин орзу-умид билан турмушга чиққан бир покиза қизни бахтиқаро қилиб, қизнинг гўзал ниятларини саробга айлантиради.

Бу каби иллатлар билан хасталанган қизлар эса, ўз ўрнида, турмуш қуришдан кўра бундай енгил-елпи ҳаётни устун кўради. Улар учун энди бировнинг уйига келин бўлиш тушунчаси мутлақо ёт, ҳатто хаёлига келтиришни истамайди. Фарзанд дунёга келтириш, парваришлаш ва вояга етказиш каби оналик бахти эса, бундай тоифадагилар наздида “машаққат”га айланади.

Саодатли хонадонга келин бўлиш, диёнатли бир ёрга бахт туҳфа эта оладиган вафодор жуфти ҳалол бўлиш, хонадонда серфарзанд бўлишдек юксак бахтни солиҳа, покиза ва лобар қизларгина орзу қилишади. 

Ахлоқсиз, ҳаёсиз кимса истамаган ҳолда ногирон фарзандни дунёга келтиради. Оила қуришдек шарафли бурчдан узоқ бўлган нафс асираси туғилган фарзандга зулм қилган бўлиб, унга ўзидаги жирканч тарбиядан бошқа нарсани бера олмайди.

Бу дардларга мубтало бўлган кимса қариндош-уруғларидан узилиб қолади. Чунки нафснинг ортидан юриб, ножўя лаззатга берилганнинг қавму қариндошлар олдида заррача қадр-қиммати бўлмайди. Халқимизнинг диний ва миллий қадриятларимиз билан уйғунлашиб кетган ўзига хос орият ва ҳамият сифатлари ғалаён қилиб, ундай кимсадан узоқлашишга сабаб бўлади.

Инсон учун Аллоҳ таоло ато этган бетакрор неъмат – умрни беҳуда ўтказиш гуноҳ. Эркак ва аёл учун инсоний бахт бу ҳаётнинг мазмунидир. Ҳақиқий бахт эса мустаҳкам қурилган оила, яъни, эр-хотиннинг аҳил, чиройли истиқомат қилишидадир.

 

Иқтисодий хатар

Ғанимат вақтини нафс лаззати ва шаҳват йўлида сарф қилувчи одам моддий ва маънавий таназзулга учрайди. Аллақачон маънан ва жисман заифлашган бундай инсон энди иқтисодий жиҳатдан ҳам заифлашади. Бу жараён бир-бирига узвий боғлиқ уч ҳолат сабабидан яққол кўзга ташланади: дармонсизлик; ишда самаранинг камайиши; ғайриқонуний касб қилиш.

Дармонсизлик. Машъум дардга чалинган, лаззат ва нафс кетидан юрувчи кимсаларда ақлий, жисмоний, хулқий ва руҳий касалликларга дучор бўлиш кузатилади. Бу эса қувватни камайтириб, дармонсизликни келтириб чиқаради. Бемор турли йўллар билан ўз дардига шифо қидира бошлайди. Юқорида зикр этилган дардларга осон шифо топиш амримаҳол. Даволаниш кўп маблағ талаб этади, иқтисодга жиддий зарар келтиради.

Ишда самаранинг камайиши. Аҳлоқсизлик зарарлари ишдаги бараканинг йўқолишига сабаб бўлади. Биринчидан, нопок кимса молларини ёмон йўлда сарф этади, иккинчидан, бу йўлдаги кишида ўз ишига эътибор сусаяди. Чунки унинг қалбида инсофга чақирувчи бирор омил қолмаган, бузуқ ишлари кундан-кунга ўзига мойдек ёқиб боради. Ишга бўлган масъулиятни четга суриб қўяди. Оқибатда эса иши орқага тортади. Шуларни ҳам ўз қилмишининг оқибати деб билмаётган нафс қули бу бахтсизликнинг чорасини хато йўллардан қидира бошлайди.

Имом-домлалардан бири шундай воқеани айтиб берган эди: “Бир куни хонамга кўринишидан туппа-тузук бир киши кириб келди. Ораста кийиниши, салобатли ва вазмин кўринишидан бирор лавозимдаги киши бўлса керак, деган ўйга бордим. Назокатли оҳангда, дид билан сўрашиши эса, хаёлимдан ўтган фикрни яна тасдиқлади.

 “Хуш келибсиз, биздан нима хизмат?” дея саволомуз қарадим. Бу гапимдан кейин нотаниш кишининг юзлари бироз тундлашиб, чуқур “уҳ” тортганча сўз бошлади: “Тақсир, менга ёрдамингиз жуда зарур. Шу десангиз, ўзим яхшигина бир жойда ишлайман. Қўл остимда анчагина одамлар меҳнат қилади. Сўнгги пайтлар ишим юришмай қолди. Гўёки барчаси тескари томонга кетаётгандек, тез-тез тобим қочиб қолади, даволаниш сабабидан назоратсиз қолаётган корхонамда иш унуми пасайиб кетди. Яхшигина ишлаб турган ишчиларим эса ишни ташлаб кетишяпти. Ҳамкор ташкилотлар шартномаларни сабабсиз бекор қилишмоқда. Ўйлаб ўйимга етолмайман, барчаси яхшигина кетаётган эди, бирданига нима бўлди, ҳайронман. Домла, бир ўқиб дам солиб қўйсангиз, ҳаммаси изга тушиб кетармиди, деган мақсадда олдингизга келдим.”

Имкон қадар унга тасалли бериб, ўқиб қўйдик-да, таскин сўзлар ила сабр қилмоғини айтиб, дуолар қилдик. Шу алфозда хайрлашаётган маҳалда, икки томонига бир-бир қараб, сергакланганча: “Домла, бир илтимосим бор, айтсам майлими?” деб қолди. “Айтинг”, деганимдан сўнг гап бошлади: “Қўл остимда бир неча йилдан буён бир аёл ишлайди. Тўғрисини айтсам, ўша аёл билан орамиз жуда яқин... хуллас, бир-биримизни ёқтирамиз. Аммо муаммо шундаки, ўртамизда никоҳ йўқ. Шу аёлни менга никоҳлаб қўйсангиз, домла, ҳар ҳолда, ҳалоллик деганларидай...” Бошимга биров гурзи билан ургандай бўлиб, жойимга ўтириб қолдим. Рангим ўзгарганини кўриб, гапини бошқа давом эттиролмади. Ҳадиксираган алфозда кўзлари бежо боқиб, бир вақтнинг ўзида мендан “ижобий” жавоб ҳам кутиб, жавдираб турарди. Бир неча сония ўтиб, ўзимни қўлга олиб, секингина, қаерда ишлаши ва исми шарифи билан қизиқа бошлаганимдан сўнг, дарҳол жуфтакни ростлаб қолди.”

Нафс қуллигига маҳкум бўлган бу банда бузуқлигининг касофатидан айни ҳайвоний сифатга эга бўлибди. Буни қаранг, инсондек мукаррам зотлар орасида ҳайвонларга ўхшаб қолиш тасаввурга сиғмайдиган даражада хорлик бўлса-да, бунга “эришганлар” ҳам топилар экан. Наҳотки “ҳалоллик” ҳақида “қайғураётган”, шунга “талпинаётган” инсон эркак ва аёл ўртасидаги бундай муносабатлар никоҳсиз бўлмаслигини, лоақал бир бора бўлса-да, ўйлаб ҳам кўрмаган. Ота-онаси фарзандининг шу каби қилмиш­ларидан хабардорми? Азизлар, бу каби муаммолар барчамизни бирдек ўйлантириб қўйиши аниқ.

Ғайриқонуний касб қилиш. Бундай балога учраб, иқтисодига ҳам зарар етган киши энди молу давлат талвасасига тушади. Қалб шу даражада хасталанадики, унга мол-дунёни қандай йўл билан топишнинг фарқи йўқ. Бу ҳар қандай йўл, биров мулкига хиёнатми, ўз мавқеини суиистеъмол қилишми, одам савдосими, ўғирликми, ҳеч биридан тап тортмасдан шуғулланади. Чунки у бир пасткаш, ўзига зулмкор кимсага айланди. Унинг ғафлат босган қалбидаги имони ҳам гўё милтиллаб қолган шам мисоли сўниб қолаёзган. Аллоҳдан қўрқишга ундайдиган ҳеч нарса қолмаган. Унга тузалишнинг биргина чораси – қилган ишидан қаттиқ надомат чекиб, тавба қилиб, нопок йўлга бошқа қайтмасдан, яхшиликда бардавом бўлишдир.

 

Дину имонга хатар

Юқорида нафс балосининг ортидан келадиган зарар ва хатарларни бирма-бир баён қилдик. Албатта, барчани бундай офатларнинг каттасидан Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) огоҳ этганлар:

عن ابن عباس قال : قال رسول الله صلى الله عليه وسلم : « إياكم والزنا ، فإن فيه أربع خصال : يذهب البهاء عن الوجه ، ويقطع الرزق ، ويسخط الرحمن ، والخلود في النار ». (رواه الطبراني في الأوسط)

Имом Табароний “Авсат” асарида ривоят қилади: Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Зинодан сақланинг. Унда тўрт офат бор: юздан гўзалликни кетказади, ризқни кесади, Раҳмонни ғазаблантиради, дўзахда абадий қолишга сабаб бўлади”, дедилар.

Кимса бундай қабиҳ ишни содир этаётганида унинг қалбидан имондек бебаҳо улуғ неъмат суғуриб олинади. Бу эса унга етадиган хатарларнинг энг даҳшатлиси ва энг улканидир. Ваҳоланки, мўмин инсоннинг имонидан зиёда бойлиги бўлмайди. Буни Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) қуйидагича баён этганлар:

عن أبي هريرة رضي الله عنه قال: قال النبي صلى الله عليه و سلم ( لا يزني الزاني حين يزني وهو مؤمن... (رواه البخاري)

Имом Бухорий ва Муслим ривоят қилади: Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Зинокор мўмин ҳолида зино қилмайди...”, дедилар. Яъни, кимса ушбу катта гуноҳни Аллоҳдан қўрқмасдан қилишга журъат этдими, Аллоҳ таоло у бандасидан ўзининг ушбу неъматини олиб қўяди. Демак, мўмин айни шу ишни қилаётган вақтда имонсиз ҳолда бўлади.

Агар зинокор гуноҳда бардавом бўлиб, тавба қилмай вафот этса, Аллоҳ уни қиёмат куни азобга дучор этади. Аллоҳ таоло бундай дейди:

وَٱلَّذِينَ لَا يَدۡعُونَ مَعَ ٱللَّهِ إِلَٰهًا ءَاخَرَ وَلَا يَقۡتُلُونَ ٱلنَّفۡسَ ٱلَّتِي حَرَّمَ ٱللَّهُ إِلَّا بِٱلۡحَقِّ وَلَا يَزۡنُونَۚ وَمَن يَفۡعَلۡ ذَٰلِكَ يَلۡقَ أَثَامٗا٦٨ يُضَٰعَفۡ لَهُ ٱلۡعَذَابُ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ وَيَخۡلُدۡ فِيهِۦ مُهَانًا٦٩

«Улар Аллоҳга қўшиб, бошқа “илоҳ”га илтижо қилмаслар ва Аллоҳ ўлдиришни ман этган жонни ноҳақ ўлдирмаслар ҳамда зино қилмаслар. Ким мана шу (гуноҳлар)ни (имонсиз ҳолда) қилса, гуноҳга (уқубатга) учрар. Қиёмат кунида унга азоб бир неча баробар зиёда қилинур ва у жойда хорланган ҳолида мангу қолур» (Фурқон, 68-69).

Ҳар бир замон ва маконда бузуқлик, турли фаҳш ишлар шармандалик келтирган. Барча пайғамбарлар умматларини бу каби қабиҳ ишлардан қайтарган.

Бундай гуноҳ ишнинг оқибатида мўминнинг бебаҳо неъмати бўлган имони, жавоҳирдан-да қиммат бўлган соғлиғи, инсон зийнати бўлган одоби, қадрдон оиласи, пок ризқи, жамоаси, хуллас, дунё ва охиратига улкан зиён етади. Ким бундай қалтис йўл қурбони бўлар экан,  икки дунё бахту саодатидан бебаҳрадир. Фарзанд тарбиясига лоқайд бўлган ота-она эса, бу дунёда исноддан бош кўтаролмасдан виждон азобида ўтади, охиратда эса уларга ғам-ғусса ва андуҳлар бўлиши муқаррар. Шу боис ота-она эътиборсиз бўлиб ёки истиҳола қилиб, бу тарбияни асло кечиктирмасликлари лозим.

Бундай нозик тарбия ўз вақтида берилса, қалбимиз қўри бўлган фарзандлар иффатли, ор-номусли бўлиб вояга етади. Ҳар бир нарсанинг ўз мавриди бўлганидек, фарзанд уйланиш ёшига етса, Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) суннатларига биноан, муносиб жуфт топиб, уйлантириш лозим. Чунки сабрнинг чегараси бор. Расули Акрам (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларига бир неча ёш йигитлар келиб, шикоятларини баён этишди: “Ё Расулуллоҳ, бизлар шаҳватни тийишда ожизмиз, бичтириш жоизми?” Шунда Расулуллоҳ (алайҳиссалом) ўз-ўзига зулм қилишга рухсат бермадилар.

قال رسول الله صلى الله عليه و سلم: يا معشر الشباب من استطاع الباءة فليتزوج... (رواه البخاري)

Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Эй ёшлар жамоаси, сизлардан ким никоҳга қодир бўлса, уйлансин”, деганлар.

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

Тарбия босқичларининг узвий боғлиқлиги;

Балоғатга етган йигит, қиз одоби;

Таяммумнинг шартлари;

Эр-хотин муносабати;

Мақолалар

Top