Мусобақалар икки ҳудудда ўтказилди.

1-ҳудуд. Ҳифз йўналиши
26-40 ёш

1. Машарипов Аминбой
2. Сиддиқов Ғуломжон
3. Машарипов Ёдгорбек

Тиловат йўналиши

18-25 ёш

1. Раҳмонов Дадахон
2. Эгамов Орифжон
3. Жумамуротов Жумамурот

26-40 ёш

1. Эшчанов Муродали
2. Маликов Умархўжа
3. Ҳаитов Умидбек

2-ҳудуд. Ҳифз йўналиши

18-25 ёш

1. Қосимов Аъзамхон
2. Абдиримов Исмоил

26-40 ёш

1. Ғопуров Шамсиддин
2. Жумакезаров Ўктамбой
3. Сафаев Азамат

Тиловат йўналиши

18-25 ёш

1. Ҳусаинов Жаҳонгир
2. Абдуллаев Сададдин
3. Шарипов Абдурашид

26-40 ёш

1. Бабажанов Алишер
2. Рузимов Расулбек
3. Раҳимов Аминбой

Саралаш босқичи ғолиблари Ўзбекистон мусулмонлари идораси томонидан тақдим этилган диплом ва эсдалик совғалари билан тақдирландилар.

ЎМИ матбуот хизмати

Расулуллоҳ  соллаллоҳу алайҳи васаллам:” Ота ўз боласига чиройли одобдан кўра яхшироқ нарса бера олмайди”, дедилар.( Термизий ривояти)

Имом Байзовий “тарбия”ни қуйидагича таърифлайди:

«Тарбия бир нарсани аста-секин камолига етказишдир». Фарзанд ёшгина ниҳол шуни секин асталик билан ота она камолотига етказдириб мева берадиган дарахтга айлантириб  ундан кейин унинг мевасидан унинг  ҳосилидан фойда кўради ва манфаатдор бўлади. Акс ҳолда фарзандни ёш ниҳолни ўз ҳолатига қўйиб қўйса, ёввойи ўтлар атрофини ўраб, унинг куч қувватини сўриб олади, ва унга ёввойилиги тасир қилади, бориб бориб энг зўр ҳосил бериши керак бўлган ниҳол, келажакда ёввойи бир дарахтга айланади. Ҳеч қандай ҳосил бермайди. Фақатгина соядан ўзга нарса эмас. Соя эса оддий кўланкада ҳам бўлаверади.

Роғиб Асфиҳоний тарбияни қуйидагича таъриф қилади:

«Тарбия бир нарсани бир ҳолдан иккинчи ҳолга ўтказа бориб, батамомлик нуқтасига етказишдир. Тарбиянинг маъноларидан бири, инсоннинг диний, фикрий ва ахлоқий қувватларини уйғунлик ҳамда мувозанат ила ўстиришдир».

Эътибор берадирган бўлсак “Тарбиянинг маъноларидан бири, инсоннинг диний, фикрий ва ахлоқий қувватларини уйғунлик ҳамда мувозанат ила ўстиришдир».                                                               Демак инсон ҳақийқий комил инсон бўлиши учун унинг дини маълум бўлиши керак. Агар дини бўлмаса, қолган таълим тарбияси ўз самарасини бера олмайди. Биринчи ўринда дин ва ана ўша динга мувофиқ олиб борилаётган таълим тарбия тезда ўз самарасини  беради. Нафақат бу дунё балки охиратта ҳам беради. Диндан кейин фикрий, фарзандларни фикрини ўстириб бориш керак. Заковатини ўстириб бориш керак. Бунинг учун шариатимизда  топишмоқлар сифатида келтирилган масалалар бор. Шундай афсоналар эртаклар бор ҳаттоки, фарзандларни фикрлашликка мажбур қилади. Ўша топишмоқларни топган сари, ҳикоялардаги мужмал бўлган жойларни, муфассал қилишни ўргатиб борилган сари, фарандларнинг фикри заковати зийраклиги кундан кунга ошиб боради. Келажакда ҳаётда қанчадан қанча топишмоқларни инша Аллоҳ бемалол жавобини топа олади. Қанчадан қанча муаммоларни ечимини топа оладиган фарзанлар бўлиб етишади.

“Ахлоқий қувватларини уйғунлик ҳамда мувозанат ила ўстиришдир”. Буни қаранга кейин ахлоқга эътибор берилаяпди. Минг афсуслар бўлсинки ҳозир омма дунё миқёсида ахлоқ деган нарса унут бўлиб бораяпти. Илму маърифатга жуда ҳам эътибор кучли, иложи борича фарзандларга қанча маблағ сарфлаб бўлса ҳам  илмлик қилишга қизиқиш  бор. Аммо ахлоқлик қилишликка қизиқишлик йўқ. Агар бор бўлса ҳам, мусулмонлардагина бор десак хато бўлмаса керак. Ундан ташқари “ уйғунлик ҳамда мувозанат ила ўстиришлик” деганда ҳам ахлоқни  ўзича белгилаб олмайди. Фикрни ҳам ўзича белгилаб олмайди. Балки шариатнинг чегарасидан чиқмаган ҳолатда, мувозанат қилиб мўътадил бир ҳолатда, инсонга зарар бермайдиган, ҳаддан ошиб кетмаслик ва сусткашликка йўл қўймасликнинг ўртасида, мувозанатини, мўътадиллигини ўртамиёналигини  сақлаган ҳолатда унинг таълим тарбиясини бериб боради, ана шунда Аллоҳ ҳоҳласа фарзандлар келажакда   комил инсонлар бўлиб етишади.

Тарбия икки хил бўлади: Амалий ва назарий.

Одатда тажриба сифатида ҳаётда синовдан ўтган тарбиянинг энг фойдалиси, бу амалий тарбиядир. Яъни инсон тўғридан тўғри ўзи бажариб,  ўзи намуна бўлиб кўрсатиб берган тарбия фарзандларга ҳам ва ҳатто  катта талабаларга ҳам яхши тасир ўтказади. Шунинг учун Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ниманики Аллоҳ таолодан ваҳий сифатида қабул қилиб биз умматларга етказган бўлсалар, ҳаммасини  у  зотнинг  ўзлари   ҳаётга татбиқ этганлар.  Шунинг учун  Абу Дардо розияллоҳу анҳу Ойиша онамиз розияллоҳу анҳодан  Расулуллоҳ  соллаллоҳу алайҳи васалламнинг хулқлари тўғрисида сўраганларида “ У зотнинг хулқлари Қуръондир”, деган жавобни олганлар.

Аллоҳ таолодан маъноларини қабул қилиб олиб ўз лафзлари билан етказган  ҳадиси шарифлардаги ҳукмларни ҳам, бирортасини  қолдирмасдан ўзлари амал қилганлар ва бизларга шуни намуна қилиб қолдирганлар. Шунинг учун ҳам ўша даврда У Зоти бобарокотдан тўғридан тўғри амалий жиҳатдан кўрган ва унга тақлид  қилган, эргашган асҳоби киромлар, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам билан сояма соя юрдилар,  қадамма қадам эргашдилар, У Зот нимани бажарган бўлсалар шу нарсани ҳатто ҳикматини суриштириб ўтирмасдан ҳам амалга оширдилар. Мана бу нарса ҳақиқатдан ҳам саҳобаю киромларни ўта бахтиёр инсон бўлиб етишмоқликларига сабабчи бўлди. Демак азизлар ҳозирги кунда ҳар  бир соҳада ,  ҳамма устоз тутишга мажбур, устозсиз ҳечким ҳеч қайси бир соҳани мутахассиси бўлолмайди. Ҳар бир соҳадаги устоз мураббий, ўзининг соҳасида шогирдларни етиштириб чиқарар экан, биринчи ўринда уларга амалий тарафдан намуна бўлишлари керак. Қолаверса бирор касб ёки ҳунарни ўргатувчи устоз фақатгина касбий маҳорат ва унинг сирларинигина ўргатиб қолмасдан аввало, шу соҳога тегишли бўлган шаръий ҳукумларни ўргатиши керак. Зотан  ҳар бир соҳонинг ўзига хос бўлган шаръий ҳукумлари бор. Агар устоз ўз шогирдига мазкур ҳукумларни ўргатмаса, ундан бохабар қилмаса, шогирд келажакда ўзи билмаган ҳолда шаръан ҳаром бўлган иш ёки нарсаларга қўл уриб қўйиши мумкин. Натижа эса ҳаммага маълум. Камида ўша ишида барака бўлмайди, бошига ҳар хил кулфатлар, офатлар тушади лекин, унинг сабабини билмайди. Тасаввур қилинг, нонвойга ўз касбидаги ҳалол ва ҳаромни ўргатмаса нима бўлади? Қассобгачи? Умуман олганда озиқ овқат маҳсулотларига тегишли  бўлган соҳада тирикчилик қилаётганлар ҳалол ва ҳаромни фарқига бормасалар нима бўлади? Халқнинг халқуми булғанади, жамиятдан барака қочади, бу эса албатта биринчи ўринда ёшларнинг тарбиясига салбий таъсир кўрсатади. Охиратдаги жавобгарлик  эса ҳаммага маълум.

 Бу борада эса аввало ота она масъулдир. Чунки Аллоҳ таоло ҳар бир фарзандни соф ислом фитратида яратиб сўнгра, унинг масъулиятини ота онага юклайди. Демак уларнинг қандай, қачон, кимдан, қанақа тарбия олмоқлигига  ота оналар жавоб берадилар. Чунки фарзанд кўпроқ умрини ота она билан биргаликда ўтқазади. Ва хоссатан отадан кўра ҳам кўпроқ она билан   бирга  бўладилар. Шунинг учун ҳам фарзандларнинг ёшлик давридаги тарбияси борасида оталарга нисбатан оналарнинг вазийфаси масъуляти кўпроқ десак адашмаган бўламиз. Хоссатан қиз болаларнинг  тарбияси борасида оналар ҳассос бўлишлари талаб қилинади. Фарзандларнинг ёши катталашиб борган сари уларга  нисбатан  оталарнинг масъулиятлари ҳам катталашиб боради. Хоссатан ўғил болалар учун отанинг тарбияси  алоҳида ўрин тута бошлайди. Чунки ўғил бола улғайиб борган сари уни  келажакда ватан ҳимоячиси, ўз оиласининг қўрғони, унинг боқувчиси қилиб хоссатан йигитларга хос бўлган хусусият ва фазилатлар билан тарбиялаш керак. Бу борада албатта оталар асосий рол ўйнайдилар. Ҳикоя қилинишича  ёшлари анча ўтиб қолган бир отахон, Қуръони каримни ниҳоятда кўп ўқир эканлар, қачон қарасалар бошларини  Қуръондан кўтармасдан,  тиловати Қуръон қилаверар эканлар, лекин ёшлари ўтиб қолганликлари учун  зеҳн, хотира суст бўлганлиги туфайли ёд олиш қобиляти ниҳоятда сусайиб қолган,  ўта кўп такрорласа ҳам ёдлай олмас экан.  Бир куни ёшгина ўғилчаси отасини бу ҳолда кўп машаққатлар эвазига Қуръон  тиловати қилаётганини кўриб ўзича отасига меҳрибонлик қилиб: отажон шунча ўқийсиз ўқийсиз, лекин барибир ёдлай олмайсиз, буни ўқишдан нима фойда? Ундан кўра бошқа бир иш қилсангиз бўлмайдими деган маънода отасига меҳрибонлик қилибди. Ота шу ўринда фарзандга яхши амалий тарбия беришни мақсад қилиб,  шундай дебди: “ўғлим ҳу анави кўмир ташийдирган саватни олиб келгин”, дебди.Ўғил олиб келибди. Шунда ота  “энди бор шу сават билан анҳордан сув ташигин дебди”. Ўғил ҳайрон! Ота саватда сув ташиб бўладими? Сўрабди ўғил. Шунда ота: “болам сен айтганни қилавер саватни олгинда бориб анҳордан сув ташигин”, дебди . Бола ҳам ҳа энди майли отам айтди қилсам қила қолай деб, саватни олиб анҳорга бориб сувга ботириб саватдаги сувни оталарини олдига олиб келибди. Қараса саватда ҳеч нарса йўқ бирор томчи ҳам  сув қолмаган. Отага термулиб қараб турса ота: “бор яна олиб кел!” дебди. Бу ҳолат бир неча маротаба такрорланибди. Лекин бола отанинг олдига бир томчи ҳам сув олиб кела олмабди. Охири фарзанд чарчагандан кейин отасига дебди: “отажон шу бефойда ишни нима кераги бор?” Барибир саватда сув ташиб бўлмаслигини ҳаммамиз яхши биламизку?! Бунга ҳаммани ақли етадику?! Бекорчи бундай машғулотни нима кераги бор?! Дебди. Шунда ота айтибдилар: “ҳа ўғлим сен бу ишни бекорчи иш деб ўйлаяпсан, энди саватга бир қарачи?! Дебдилар. Ўғил шундоқ саватга қарабди хўш нима қилибди? Ота: саватга яхшилаб эътибор бер?!  Сават сен сув ташишни бошлашингдан аввал қай ҳолатда эдию ҳозир қай ҳолатда?! Бола шундоқ саватга қарадию отажон бўлди тушиндим сават топ тозо соф ҳолатга айланибди деди, шунда ота:” Кўрдингми болам! мен ҳам Қуръонни ҳар кун ҳар соатда такрорлаб ёдлай олмасамда, гуноҳи маъсиятларим туфайли қорайиб моғарлаб кетган қалбим  мусаффо бўлиб ярқираб жилоланиб секин асталик билан нурга айланади. Шунинг учун мен тиловати Қуръон қиламан, буни албатта ёд олишлик шарт эмас, ўқишликни ўзида ҳам савоб ва манфаат кўп ўғлим” деган эканлар. Ўғил шу заҳоти узр сўраб отаси ҳақ эканини тан олган экан”.

Албатта бу борада ҳаётий мисоллар ниҳоятда кўп. Лекин мақсадимиз мисолларни барчасини тақдим этиш эмас, балки эшитганимиз, ўқиганимиз ёки гувоҳи бўлиб кўрганимиздан  ибрат олиб, ижобийсидан фойдаланиб, салбий тарафидан сақланишимиз лозимдир. Зотан инсоннинг инсонийлиги унинг маълумотларни кўп билишида эмас, балки билганларига қай даражада амал қилаётганига қараб белгиланади. Шунинг учун ҳам дунёда диярли ҳеч қандай маълумоти  йўқ бўлган ота-оналар озчиликни ташкил этади. Аммо, ҳеч бўлмаганда бошланғич ёки ўрта маълумотни эгаллаганлар кўпчиликни ташкил этади. Балки уларнинг ичида бир неча фоизи нафақат олий маълумотли , балки қанчадан-қанча илмий мартабаларни эгаллаб, маълум бир унвонларга ҳам эришганлари бор. Лекин бунинг ўзи билан иш битмас экан. Чунки ҳозирги кундаги энг катта иллатлардан бири таълимдан тарбияни ажратиб қўймоқликдир. Аслида эса тарбиясиз ёлғиз таълимнинг ўзидан кутилган ижобий натижа олинмаслиги ҳозирги кунда ҳаммага ойдек маълум бўлиб қолди.  Шунинг учун ҳам фурсатни қўлдан бой бермасдан туриб, тезлик билан ёшларимизга таълим билан бирга ахлоқ одоб, тарбияни ҳам уйғунлаштириб  сингдириб  бориш керак. Зотан таълим инсоннинг  саводхонлигини белгилаб берса, тарбия унинг инсонийлигини ифода этади. Бизнинг ёшларимизда эса уларнинг ҳар иккиси ҳам  мужассам бўлиши керак.

Исҳоқжон домла БЕГМАТОВ

Ўзбекистон мусулмонлари идораси 

Масжидлар бўлими ходими

Collaboration among the government, imams, elders, religious scholars, law enforcement and the film industry is already seeing results.

TASHKENT -- Uzbekistan is taking steps to solidify its reputation as a centre of Islamic culture and education as part of enhanced efforts to combat extremism among youth.

Uzbekistani President Shavkat Mirziyoyev last month urged "collaborative work" among elders, mahallas (neighbourhood associations), police inspectors, imam-khatibs and religious education consultants to prevent youth radicalisation.

"We must strengthen peace and stability in the country in every possible way and step up our fight against various security threats," he told parliament on December 23, as reported by 1news.uz.

Promoting Islamic education, culture

One way the government plans to prevent radicalism is through the promotion of Uzbekistan as a centre of Islamic culture and education.

These efforts appear to be gaining momentum.

The construction of a facility for the Centre for Islamic Civilisation in Tashkent is under way, and the city of Bukhara is preparing to serve as the world capital of Islamic culture in 2020 for the Asian Region.

Tashkent in 2007 held the same title, which is designated annually by the Islamic Educational, Scientific and Cultural Organisation in Rabat, Morocco. Every year the organisation selects three world capitals of Islamic culture.

"The fact that [Bukhara] was granted recognition as a capital of Islamic culture ... affirms the distinguished contributions made by the city and its scholars to the development of Islamic civilisation," said Azamjon Abdurakhmonov, a teacher at Tashkent Islamic University, the Spiritual Administration of Muslims of Uzbekistan (DUMU) press office reported January 6.

Another effort aimed at raising Uzbekistan's status as a centre for Islamic culture is a nationwide Koran recitation competition.

Registration for the competition, organised by the DUMU, closed on January 15 with 5,000 applicants from across the country, as Regnum.ru reported.

Mufti Usmonkhon Alimov, head of the DUMU, called for the contest to take place at a highly professional level, and said that in the future it could become a springboard for Uzbekistan to host international Koran recitation contests.

The contest will be held progressively at the district, provincial and national levels, with the final competition scheduled in April.

Film industry, mosques join fight against extremism

Cinema can also be used to help combat extremism, including a movie being made about the 9th-century Islamic scholar and Bukhara native Imam al-Bukhari, according to Mirziyoyev.

Uzbekistani film director Rustam Sagdiyev has begun working on a two-part film about Imam al-Bukhari, Anhor.uz reported January 12. The government will finance the movie, and producers are planning to screen the film worldwide.

"If we need to, we will buy the most modern [film] equipment in Hollywood," Sagdiyev told Anhor.uz. "We'll invite international movie stars to appear in it."

Films about Islamic scholars can be broadcast in mosques and serve as an educational tool, the president said, according to the DUMU press office.

"Nowadays, when the struggle among ideas and ideologies to capture people's consciousness and worldview, especially those of young people, is intensifying around the world, we need to efficiently use the tremendous potential of the most mainstream form of art," Mirziyoyev December 29 said during a Tashkent meeting with representatives from the film industry.

"Imam al-Bukhari ... is one of the most famous Islamic scholars and collectors of hadiths," Otabek Mamarasulov, a regular attendee of the Minor Mosque in Tashkent, told Caravanserai.

"If Uzbekistan continues to promote its heritage, then more and more pilgrims will come here, and more and more Muslims will discover the true face of the country and contribute to mutual understanding," he said.

"The DUMU is planning to organise a small pilgrimage for Muslims from various countries, so they can visit Bukhara and places associated with Imam al-Bukhari," he said.

Rehabilitation of former extremists continues

Uzbekistan is also increasing the scope of its work on rehabilitating extremists who have served their prison sentences.

"We will continue improving the work done on social rehabilitation and helping those who have succumbed to the influence of extremist ideas return to a normal, healthy way of life," Mirziyoyev said December 23.

Caravanserai reported last October that Uzbekistan released or removed 16,000 former extremists from blacklists.

Among them were several notorious figures, including Zakhid Yuldashev, the brother of Takhir Yuldashev, the late founder of the Islamic Movement of Uzbekistan (IMU). He was released last October after serving a 23-year prison sentence, a move made public on January 10.

"Uzbekistan is developing a system for rehabilitating former extremists," Amir Fayzullayev, an employee of the Yangi Khaet mahalla in Tashkent, told Caravanserai.

"This will be based on a presidential decree that explains all the specifics of work with such persons," he said. "Mahalla elders, the Union of Youth or the [national] Women's Committee will be responsible for [rehabilitating the former extremists]. Systematic work will be carried out."

The details of the decree are expected to be ready by June, he said.

http://central.asia-news.com

Ҳукумат, имомлар, оқсоқоллар, дин уламолари, ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари ва киночилик соҳаси ўртасидаги ҳамкорлик ўз самараларини бера бошлаган.

ТОШКЕНТ – Ўзбекистон ёшлар орасида экстремизмга қарши кураш бўйича кенг кўламли саъй-ҳаракатлар доирасида Ислом маданияти ва таълими маркази сифатида ўз мавқеини мустаҳкамлашга интилмоқда.

Ўтган ойда Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев ёшлар орасида радикаллашувнинг олдини олиш мақсадида оқсоқоллар, маҳаллалар, милиция инспекторлари, имом-хатиблар ва диний таълим маслаҳатчиларини «ҳамкорликда ишлашга» чақирди.

1news.uz нашрининг хабар беришича, «Биз мамлакатимиздаги тинчлик ва барқарорликни ҳар қандай йўл билан мустаҳкамлашимиз ва хавфсизликка бўлган турли таҳдидларга қарши курашишимиз зарур», деди президент 23 декабрь куни парламентга мурожаатномасида.

Ислом маданияти ва таълимини тарғиб қилиш

Ҳукуматнинг радикаллашувга қарши курашиш чораларидан бири, Ўзбекистонни Ислом маданияти ва таълими маркази сифатида тарғиб қилишдир.

Бу ҳаракатлар тобора жадаллашиб бормоқда.

Тошкентдаги Ислом цивилизацияси марказиқурилиши давом этмоқда, Бухоро эса 2020 йилда Осиё минтақасида дунё Ислом маданияти пойтахти номини қозониш учун тайёрланмоқда.

Ҳар йили Марокашнинг Работ шаҳридаги исломий, илмий ва маданий ташкилот томонидан берилувчи ушбу номга 2007 йилда Тошкент шаҳри мушарраф бўлган эди. Ҳар йили бу ташкилот 3 та Дунё ислом маркази пойтахтини танлайди.

Ўзбекистон мусулмонлари диний идораси матбуот хизматининг 6 январдаги хабарига кўра, «Бухоронинг Ислом маданияти пойтахти номига сазовор бўлиши – шаҳар ва унинг олиму-уламолари Ислом цивилизацияси ривожига қўшган улкан ҳиссаларини тасдиқлайди», дейди Тошкент Ислом университети ўқитувчиси Азамжон Абдураҳмонов.

Ўзбекистоннинг Ислом маданияти маркази сифатидаги мавқеини ошириш учун қилинган ҳаракатлардан яна бири – мамлакат бўйлаб қорилар мусобақасининг ўтказилишидир.

Regnum.ru хабарига кўра, Ўзбекистон мусулмонлари диний идораси ташкил этган ушбу мусобақа учун рўйхатдан ўтиш 15 январь куни якунланган ва мамлакат бўйлаб 5000 нафар иштирокчи рўйхатга олинган.

ЎМДИ раҳбари Усмонхон Алимов мусобақани юқори савияда ўтказишга чақирди ва бу воқеа келажакда Ўзбекистоннинг халқаро Қуръон мусобақаларига мезбонлик қилиши учун замин яратиши мумкинлигини айтиб ўтди.

Мусобақа туманлар, вилоятлар ва мамлакат миқёсида босқичма-босқич ўтказилади, унинг якуний финал босқичи эса шу йилнинг апрел ойида бўлиб ўтиши режалаштирилган.

Кино саноати, масжидлар экстремизмга қарши курашда бирлашмоқдалар

Кинофилмлар ҳам экстремизмга қарши курашда ёрдам беради, жумладан IX асрда, Бухорода яшаб ўтган буюк ислом олими Имом ал-Бухорий ҳақида кино яратилмоқда, дейди Мирзиёев.

12 январь куни, Anhor.uz нашрининг хабар беришича, ўзбекистонлик режиссёр Рустам Саъдиев Имом ал-Бухорий ҳақида икки қисмдан иборат филмни суратга олиш ишларини бошлаб юборган. Кинолентани суратга олишни ҳукумат молиялаштиради. Продюсерлар филмни дунё бўйлаб намойиш этишни режалаштирганлар.

«Керак бўлса, энг замонавий техникани Ҳолливуддан сотиб оламиз», деди Саъдиев Anhor.uz нашрига. «Унда суратга тушиш учун халқаро кино юлдузларини ҳам таклиф этамиз.»

ЎМДИ матбуот хизматининг хабар беришича, Ислом уламолари ҳақидаги филмлар масжидларда кўрсатилиши ва таълим воситаси сифатида хизмат қилиши мумкин, дейди президент.

«Бугунги кунда, халқнинг, айниқса ёшларнинг фикри ва дунёқарашини эгаллаш учун ғоялар ва мафкуралар ўртасидаги кураш бутун дунёда кучайиб бораётган бир пайтда, энг асосий санъат турининг улкан салоҳиятидан самарали фойдаланишимиз зарур», деган эди Мирзиёев 29 декабрь куни кино соҳаси вакиллари билан бўлиб ўтган учрашув чоғида.

«Имом ал-Бухорий энг таниқли Ислом уламоси ва муҳаддисдир», дейди Тошкентдаги Минор масжидининг доимий ташрифчиларидан бири Отабек Мамарасулов Карвонсарой нашрига.

«Агар Ўзбекистон унинг меросини ёйишда давом этса, бу ерга жуда кўп зиёратчилар кела бошлайди, ва жуда кўп мусулмонлар мамлакатимизнинг асл қиёфасини кашф қиладилар ҳамда бу ўзаро тушунишга кўмаклашади», дейди у.

«ЎМДИ турли мамлакатлардаги мусулмонлар учун Бухоро ва Имом ал-Бухорий билан боғлиқ бўлган жойларда кичик зиёрат ташкил қилишни режалаштирмоқда», дейди у.

Собиқ экстремистларнинг реабилитацияси давом этмоқда

Ўзбекистон, шунингдек, қамоқ жазосини ўтаб бўлган экстремистларни реабилитация қилиш борасидаги ишлар кўламини кенгайтирмоқда.

«Биз экстремистик ғоялар таъсирига тушиб қолганларни ижтимоий реабилитация қилиш ва уларга нормал, соғлом ҳаётга қайтишда ёрдам бериш ишларини давом эттирамиз», деди Мирзиёев 23 декабрь куни.

Ўтган йилнинг октябрь ойида Карвонсарой нашри Ўзбекистонда 16 000 нафар собиқ экстремистлар қора рўйхатдан чиқарилгани ҳақида хабар берган эди.

Улар орасида Ўзбекистон Ислом Ҳаракати асосчиси Тоҳир Йўлдошевнинг укаси Зоҳид Йўлдошев каби бир нечта таниқли шахслар ҳам бор эди. У 23 йил қамоқ жазосини ўтаганидан сўнг, ўтган йилнинг октябрида озод қилинган эди. Бу ҳақда 10 январь куни оммага хабар берилган.

«Ўзбекистон собиқ экстремистларни реабилитация қилиш тизимини ривожлантирмоқда», дейди Тошкент шаҳрининг Янги Ҳаёт маҳалласида ишловчи Амир Файзуллаев Карвонсарой нашрига.

«У президент фармонига асосланган бўлиб, бундай одамлар билан ишлашнинг барча ўзига хос хусусиятларини очиб беради», деди у. «Маҳалла оқсоқоллари, Ёшлар иттифоқи ёки Хотин-қизлар қўмитаси собиқ экстремистларни реабилитация қилишга масъул бўладилар. Тизимли ишлар олиб борилади.»

Фармон тафсилотлари июнь ойига қадар тайёр бўлиши кутиляпти, деди у.

Манба: http://central.asia-news.com

Мазҳабимиз мавзусида сўз юритар эканмиз, бунда унинг келиб чиқиш тарихи, хусусиятлари, бошқа мазҳаблардан фарқли жиҳатлари ва унинг дунё бўйича тарқалиш сабаблари ҳақида гапириш мақсадга мувофиқдир.

Мазҳаб сўзи луғатда йўл, йўналиш маъноларини англатса, истелоҳда шаръий далиллардан фатволар чиқаришда махсус усул ва қоидаларга таяниб иш кўрган мужтаҳиднинг йўлига айтилади. Маълумки, Ислом оламининг аҳли сунна тоифаси ичида тўртта фиқҳий мазҳаблар мавжуд. Улар; Ҳанафий, Моликий, Шофеъий ва Ҳанбалий мазҳабларидир. Дарвоқе, бу мазҳаблар келиб чиқишидан олдин ҳам турли мазҳаблар мавжуд бўлиб, у мазҳаблар муайян бир шахс номи билан эмас балки, шаҳар ва минтақа аҳолиси номи билан аталган. Масалан, Мадиналиклар мазҳаби, Маккаликлар мазҳаби ва ҳоказо. Ўз навбатида мазкур шаҳар ёки минтақа аҳолиси ўша ердаги уламоларнинг фатволарига амал қилишар эди. Айтайлик Мадина аҳли асосан саҳобалардан Абдуллоҳ ибн Умар, тобеинлардан Саид ибн Мусаййаб ва Урва ибн Зубайр (р.а)ларнинг фатволарига амал қилишган. Макка аҳолиси Абдуллоҳ ибн Аббосга ва у кишининг шогирдлари Мужоҳид ибн Жубайр, Ато ибн Аби Робаҳ, Товус ибн Кийсонга, Куфа аҳолиси Абдуллоҳ ибн Масъудга ва у кишининг шогирдлари Алқама ибн Қайс, Асвад ибн Язийд, Масруқга, Басра аҳолиси Абу Мусо ал-Ашъарий, Анас ибн Молик, Ҳасан Басрий, Муҳаммад ибн Сийрийнга, Шом диёри аҳолиси Муоз ибн Жабал, Убода ибн Сомит, Абу Дардога ва уларнинг шогирдлари Абу Идрис Ал-Хавалоний, Макҳул ад-Димашқий, Умар ибн Абдулазизга, Миср аҳолиси эса Абдуллоҳ ибн Амр ибн Осга эргашишар эди.

Табиийки, бир шаҳар аҳолиси мазҳаби билан бошқа шаҳар аҳолиси мазҳаби ўртасида жузъий фарқлар мавжуд эди. Бунинг сабаби, фатво берувчи саҳобийларнинг ҳаммаси ҳам Росулуллоҳдан ворид бўлган ҳадислардан бирдек хабардор эмас эдилар. Қолаверса, уларнинг илмий салоҳиятлари ҳам, ижтиҳодий йўналишлари ҳам бир хил эмас эди. Бу ҳақда Пайғамбаримиз (с.а.в.) ҳам: “Умматимнинг ихтилофи раҳматдир” деган муборак ҳадисни айтганлар ва бундан айнан мана шу хилдаги тафовутни назарда тутганлар. Имом Молик (р.а.) ҳам ўзларининг машҳур “Муватто” (оммабоп) китобларини ёзилиш тарихини зикр қилганларида шундай деган эдилар: Халифа Абу Жаъфар ал-Мансур билан ҳажда учрашиб қолдик, шунда у менга: “Мен билан сиздан бошқа олим қолмади, мен сиёсат билан машғулман. Сиз одамларга суннат ва фиқҳни баён қилувчи бир китоб ёзинг. Фақатгина, унда Ибн Аббоснинг баъзи масалалардаги рухсатларини, Ибн Умарнинг баъзи масалалардаги қаттиққўллигини ва Ибн Масъуднинг баъзи масалалардаги нодир сўзларини китобга киргизишдан сақланинг, уни оммабоп қилиб ёзинг” – деди. Китоб таълиф қилиниб Абу Жаъфар ал-Мансурга тақдим қилинганда, у Имом Моликга: “Мен бу китобингизни Каъбага осиб қўймоқчиман, уни бутун Ислом оламига тарқатиб, ихтилофларга чек қўйиш учун одамларни ёлғиз шу китобга амал қилишларига мажбур қилмоқчиман” – деди. Шунда Имом Молик: “Йўқ, ундай қилманг, чунки саҳобалар ер юзи бўйлаб тарқалиб кетганлар. Улар мен китобга киргизган Ҳижоз аҳолисининг ҳадисларидан бошқа ҳадисларни ҳам ривоят қилишган. Одамлар ўша ҳадисларни ҳам олганлар. Сиз уларни ўз ҳолларига қўйинг” – дедилар.

Кейинчалик, забардас уламолар томонидан саҳобий ва тобеинларнинг фатволари жамланиб, уларни таҳлил қилиш орқали янги мазҳаблар вужудга келди ва бу мазҳаблар мазҳаб соҳибининг номи билан атала бошлади. Хусусан, Кўфада Ҳанафий, Мадинада Моликий, Мисрда Шофеъий ва Боғдодда Ҳанбалий мазҳаблари пайдо бўлди.

Тарих нуқтаи назаридан қаралса, бу тўрт мазҳаб ҳам бир-бири билан боғлиқ, мазҳаб эгалари ўзаро бевосита ёки билвосита бир-бирларига устоз ёки шогирд бўлишган. Масалан, Абу Ҳанифа Имом Молик билан кўришган, Имом Молик Имом Шофеъийга устозлик қилган, Имом Шофеъий эса Абу Ҳанифанинг шогирди Муҳаммад ибн Ҳасан билан бевосита мунозаралар қилган. Шунингдек, Имом Шофеъий Аҳмад ибн Ҳанбалга устозлик қилган. Лекин шунга қарамай, ҳар бир мужтаҳиднинг мазҳаб тузишда ўзига хос илмий йўналиши бўлган.

Ҳанафий мазҳаби соҳиби Имом Аъзам Абу Ҳанифа (р.а.)нинг ўзларига хос ижтиҳод йўллари мавжуд бўлиб, у киши буни қуйидагича таърифлайдилар: “Мен ҳукмларни Қуръондан оламан. Агар Қуръондан топа олмасам Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг суннатларидан оламан. Агар Қуръондан ҳам, Расулуллоҳнинг суннатларидан ҳам топа олмасам, саҳобалардан хоҳлаганимнинг фатвосини оламан, хоҳламаганимни олмайман. Кейин уларнинг сўзларидан чиқмайман. Аммо, тобеинларга келсак, масалан, Иброҳим ан-Нахаъий, Шаъбий, Ҳасан, Ибн Сирийн, Саид ибн Мусаййабларга келсак, менинг ҳам уларга ўхшаб ижтиҳод қилишга ҳаққим бор”. Бундан ташқари Абу Ҳанифа ҳадисни ишончли кишилар орасида машҳур бўлмоғини, ровий ўзи ривоят қилган ҳадисига хилоф амал қилмаган бўлишини шарт қиладилар.

Ишончли ривоятларга қараганда Абу Ҳанифа билан Ал-Авзоъий ҳажда учрашиб қоладилар. Ал-Авзоъий Абу Ҳанифага: Нима учун Ироқ аҳли намозда рукуъга боришда ва рукуъдан туришда икки қўлларини кўтармайдилар. Мен Аз-Зуҳрийдан эшитдим, у киши Солимдан, у киши Абдуллоҳ ибн Умардан эшитганларки: “Пайғамбар алайҳиссалом намозда рукуъга боришда ва рукуъдан туришда икки қўлларини кўтарар эдилар”, - деди. Абу Ҳанифа эса: Мен Ҳаммоддан эшитганман, у киши Иброҳимдан, у киши Алқамадан, у киши Абдуллоҳ ибн Масъуддан эшитганлар: “Пайғамбар алайҳиссалом намозда фақат такбиротул эҳромда икки қўлларини кўтарар ва буни бошқа такрорламас эдилар”, - деди. Шунда Ал-Авзоъий: Абу Ҳанифага ҳайронман, мен Аз-Зуҳрийдан, Солимдан, Ибн Умардан ривоят келтирсам, у менга Ҳаммоддан, Иброҳимдан, Алқамадан, Ибн Масъуддан ривоят келтиряпди?, - деб ўзи келтирган ҳадиснинг исноди “олий” эканлигига ишора қилди. Абу Ҳанифа эса, санаднинг олийлигига эмас, балки ундаги ровийларнинг фақиҳлигига эътибор берар эдилар. Шунинг учун ҳам Ал-Авзоъийга: “Ҳаммод Зуҳрийдан фақиҳроқ, Иброҳим Солимдан фақиҳроқ, агар Ибн Умарнинг саҳобий эканликларини эътиборга олмаганда Алқама у кишидан фақиҳроқ, Абдуллоҳга келсак, Абдуллоҳ бу – Абдуллоҳ”, - деб Ибн Масъуднинг даражаларини алоҳида таъкидладилар. Шундан сўнг Ал-Авзоъий жим бўлиб қолди.

Абу Ҳанифа (р.а)нинг ва умуман ҳанафий мужтаҳидларнинг ижтиҳоддаги ўзига хослиги шундаки, бошқа мазҳаблардан фарқли ўлароқ, улар қиёс ва истеҳсонни кенг қўллайдилар. Хусусан, “истеҳсон” тушунчаси остида урфга ҳам алоҳида эътибор қаратадилар.

Абу Ҳанифа (р.а.) биринчи бўлиб тақдирий (фаразий) масалаларда фатво беришни йўлга қўйдилар. Ҳали рўй бермаган масалаларнинг ечимини олдиндан айтиб ўтганлар. Натижада фиқҳ илмининг соҳаси янада кенгайди. Бу ҳақда Имом Шофеъий (р.а.): “Фиқҳ бобида барча Абу Ҳанифага қарамдир”, - деганлар. Ривоят қилинадики, бир куни Абу Ҳанифадан устозлари Ал-Аъмаш бир масаланинг ечими ҳақида сўрайдилар. Абу Ҳанифа унга жавоб берадилар. Ал-Аъмаш: Сен бу ҳукмни қаердан олдинг? – деб сўраганда, Абу Ҳанифа: “ўзингиз айтиб ёздирган ҳадисдан олдим”, - деб жавоб берадилар. Шунда, устозлари: Мен бу ҳадисни сени ота-онанг ҳали бир-бири билан топишмасдан олдин ёдлаган эдим, аммо унинг ҳақиқий маъносини мана энди тушундим, - дейдилар. Демак, Абу Ҳанифа фавқулотда ўткир фаҳм ва заковатга эга инсон бўлганлар. 

Ҳанафий мазҳабидаги фиқҳ масалалари уч қисмга бўлинади: 1) аслий масалалар, 2) нодир масалалар, 3) фатволар. Аслий масалалар – ривоятларнинг зоҳири деб номланган масалалардир. Булар Абу Ҳанифадан ва у кишининг шогирдлари, масалан Абу Юсуф, Муҳаммад, Зуфар ва бошқа кишилардан ривоят қилинган масалалардир. Лекин бу масалаларнинг аксари Абу Ҳанифа ва у кишининг икки шогирди Абу Юсуф ва Муҳаммад ибн Ҳасан ёки улардан бирининг гапларидан иборатдир. Муҳаммад ибн Ҳасан аслий масалаларни “Зоҳир ар-ривоя” деб номланмиш китобга жам қилганлар. Нодир масалалар эса, Абу Ҳанифадан ва у кишининг шогирдларидан ривоят қилинган, аммо “зоҳир ар-ривоят” китобида келтирилмаган масалалардир. Фатволар – мутааххир Ҳанафий мужтаҳидларнинг Абу Ҳанифа ва у кишининг шогирдларидан ривоят қилинмаган масалаларда мазҳаб усуллари орқали чиқарган фатволаридан иборат. Мазкур қисмга оид биринчи китоб Абу Лайс Самарқандийнинг “Китоб ан-навозил” китобидир.

Мазҳабларни дунё бўйича тарқалишининг ҳам ўзига хос сабаблари бор. Тўртинчи ҳижрий асрга келиб уламолар ўзлари тақлид қилаётган мазҳабларини қўллаб қувватлаб, уни оммага ёйишга ҳаракат қилдилар. Мазҳаб бошлиғининг маноқибларини жамлаб китоб таълиф қилиш, мазҳаблар ўртасидаги ихтилофли масалаларга хослаб китоблар ёзиб, унда ҳар қандай ҳолатда ҳам ўз мазҳабининг имоми келтирган ҳужжатни қувватлашга уруниш, уламолар ўртасида мазҳаблараро муноқашалар олиб бориш ва ҳоказолар шулар жумласидандир. Бундан ташқари мазҳабларнинг ривожланишида, уларнинг кенг тарқалишида сиёсий ва ижтимоий омиллар ҳам ўз таъсирини кўрсатган. Масалан, Ҳанафий мазҳаби асосан Аббосийлар халифалиги даврида гуркираб ривожланди. Бунда ўша даврнинг қозиси, Абу Ҳанифанинг катта шогирди Имом Абу Юсуфнинг хизматлари катта. У киши халифалик ҳудудидаги қозилик лавозимларига фақат ҳанафий мазҳабидаги олимларни тайин қилдилар. Имом Молик Мадиналик бўлганлари учун Ҳижоз аҳолиси у кишининг мазҳабларини тутишди. Шунингдек, ҳаж зиёратига келган кишилар Имом Молик ва у кишининг мазҳабидаги олимлар билан музокаралар олиб бориши натижасида Африка қитъасидаги давлатларга Моликий мазҳаби кириб борди. Шофеъий мазҳабининг ёйилишида аҳли ҳадисларнинг таъсири катта бўлди. Чунки, Шофеъий ишончли суннатни Қуръондек маҳкам ушлаган, оҳод ҳадисларни ҳужжат қилишни қаттиқ туриб ҳимоя қилар эдилар. Бу эса, аҳли ҳадислар учун айни муддао эди. Ҳанбалий мазҳаби эса фақатгина XIX асрга келиб Саудия ҳукуматининг юзага келиши асносида ривож топди. 

Фатво бўлими мудири

Ҳ.Ишматбеков.