Марказий Осиё давлатчилиги тарихидан маълумки, давлат ҳукмдорлари кўп ҳолларда тахтдан воз кечса ёхуд туширилса, охират амалларини бажариш, шариат арконларидан бирини адо этиш учун Макка ва Мадинага йўл оладилар. Улар ўша ерда вафот этиш орзусида Макка ва Мадинада умрларининг охирларига қадар фақирликда, тоат-ибодатда ҳаёт кечирадилар.

Тахтдан туширилган ҳукмдорларга Ҳаж зиёратига бориш таклифи кўп ҳолларда фитна ниятида ҳам билдирилганлиги тарихдан маълум. Масалан, 1449 йил Мирзо Улуғбекка қарши шундай фитна уюштирилган эди. Ўрта Осиё давлатларидан ўнлаб ҳукмдорлар маълум муддат Макка ёки Мадинада яшаб, шу ерда вафот этиб, дафн этилган.

Масалан, Бобурийлар давлатида Ҳумоюн ва Комронмирзо ўртасида узоқ курашлардан кейин, 1555 йил Бобурийларнинг Афғонистон ҳудудидаги ҳукмдори, Бобурнинг иккинчи ўғли Комронмирзо суюрғоллардан маҳрум этилиб, кўзлари кўр қилиниб, Ҳаж зиёратига юборилган. 1557 йилда Маккада вафот этган шаҳзода, шу ерда дафн этилган.

Бухоро хонлигида ҳукмронлик қилган аштархоний ҳукмдорлар – Боқи Муҳаммад, Вали Муҳаммад, Имомқулихон, Надр Муҳаммадхон, Абдулазизхон, Субҳонқулихон, Убайдуллахон, Абулфайзхон, Абдулмўминхонларнинг икки нафари Мадинада, бири эса Эронда вафот этган. Бироқ уларнинг ҳар учаласи ҳам Мадинада дафн этилган.

Дин Муҳаммадхон ибн Жонибекхоннинг ўғли, Бухоро хони Имомқулихон (1611–1642 йилларда ҳукмронлик қилган) 1642 йил укаси Надр Муҳаммадхон фойдасига тахтдан воз кечиб, Ҳаж зиёрати учун Макка ва Мадинага йўл олади.

Мадинада икки-уч йил яшаб, шу шаҳарда Мовароуннаҳрдан борган зиёратчилар дам олиб кетишлари учун Чорбоғ, Маккадаги Каъбага киравериш дарвозаларидан бирига олтин ва кумуш тутқичли ёғоч зина қурдиради. Вафот этгач, Мадинадаги Бақиа қабристонида дафн этилади.

Унинг укаси Надр Муҳаммадхон (1642–1645 йилларда ҳукмронлик қилган; 1651 йилда вафот этган) Бухоро тахтидан маҳрум бўлгач, Балх ва Бадахшонда ҳукмронлик қилди. Эрон сафавийлари ёрдамига таянган ҳолда Бухоро ҳокимиятини қайтариб олишга ҳаракат қилди.

Унга сафавий шоҳларининг ёрдам беришига сабаб Надр Муҳаммаднинг онаси Машҳад саййидларидан бўлганлиги, Эрон сафавийлари хонадонига ҳам қариндошлигида эди. Балх ва Бадахшонда узоқ вақт ҳукмронлик қилган хон Макка ва Мадина зиёратини ихтиёр қилиб, ўша ерда умрининг сўнггигача қолиш учун шу шариф шаҳарлар томон йўл олади.

Лекин йўлда, Эроннинг Симнон вилоятида тўсатдан вафот этади. Унинг жасадини Эрон шоҳи эҳтиром билан Мадинага олиб бориб дафн этишни буюрган.

Шу тариқа, Надр Муҳаммаднинг жасади Мадинага, Бақиа қабристонига, акаси Имомқулихон қабри ёнига дафн этилган.

Аштархонийларнинг бешинчи хони Абдулазизхон (1613–1682 йилларда яшаган; 1645–1681 йилларда ҳукмронлик қилган) 1681 йил ўз укаси Субҳонқулихонни Бухоро тахтига чиқариб, ўзи Умра зиёрати учун Макка ва Мадина шаҳарларига йўл олган.

У 1682 йил Мадинада 70 ёшида вафот этган ва амаки бобоси (отаси Надр Муҳаммаднинг акаси) Имомқулихон мақбараси ёнида, Бақиа қабристонига дафн этилган.

Акбар Замонов,
тарих фанлари бўйича фалсафа доктори

(“Ўрта аср тарихий шахслари ҳаётининг айрим номаълум саҳифалари” китобидан олинди)

XX – XXI асрларга келиб турли хил диний оқимлар сони кўпайиб кетдики, бизнинг тинч ва осуда диёримизда ҳам унинг салбий таъсири бироз кучайди. Бунинг олди олинмаса, ёшларимизнинг онгини заҳарлашни мақсад қилган ғанимларимиз уларнинг тарбиясида ушбу оқимлар таъсирини кучайтириш, маънавий ва маърифий, ғоявий курашни амалга оширишга тинмай уринмоқдалар. Биз бугун ана шундай диний оқимлардан бири бўлган сохта салафийлик ҳақида тўхталиб, бу оқимнинг мақсад, ғоя ва иддаоларини, бошқача қилиб айтганда, асл башарасини очиб ўрганишга харакат  қиламиз.

Сохта салафийлик – Исломдаги аҳком ва фатволарни ҳар бир замон тақозосига қараб эмас, ҳижрий сананинг дастлабки уч даврига мувофиқ равишда ҳаётга тадбиқ этишни тарғиб қилувчи оқимдир.

Исломда “салаф” деганда, ҳадисларга кўра, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам замонида ва ундан кейинги икки даврда яшаган мусулмонлар тушунилади. Луғавий маъноси ҳам “аждодлар”, “аввал яшаб ўтганлар” деган маънони беради.

Охирги йилларда аксар бемазҳаблар тарафдан саҳоба ва тобеинлар манҳажи ниқоби остида “салафийлик” байроғини баланд ҳилпиратиш ҳолатлари кўпайди. Наждлик Муҳаммад ибн Абдулваҳҳобнинг издошлари ҳам бугун “ваҳҳобий” деган атамадан воз кечишиб ўзларини солиҳ салафлар йўлидамиз деб иддао қилишмоқда. Носируддин Албоний шахсияти худди ўша “салафийлик” тарғиботчилари орасида доҳийлик касб қилган шахслардан биридир. Салафийлар Носир Албоний шахсиятига баҳо беришда жуда ҳаддан ошишган. Уни “Аср муҳаддиси”, “Суннат билимдони”, “Суннат ҳомийси” ва ҳоказо баландпарвоз илмий унвонлар билан лақаблаб олишган.

Шунингдек, салафийлар орасида охирги йилларда фиқҳий ва ҳатто ақидавий аҳкомларда ҳам Албоний фикрларига мурожаат қилиш ҳолатлари бирламчи одатга айланди.

“Салафийлик” оқими раҳнамоларидан бири Носир Албонийнинг тўрт мазҳаб ақидаси ва фиқҳига хилоф равишда чиқарган бемаза фатволари қатор териб чиқилган. Аҳли сунна эътиқодли ҳар бир аҳли илм бу фатволар билан танишиб чиқар экан айрим ўринларда беихтиёр “астағфируллоҳ” деб ёқа ушлайди. Баъзи ўринларда эса Носир Албонийнинг мантиқсиз фатволаридан кулгиси келса, айрим жойларда динимиз номидан гапирган бу одамга ачиниб йиғлагиси ҳам келади.

Модомики Ислом дини фиқҳи ва ақидаси билан қизиқар экансиз, диний маълумотларни интернет орқали тарқатиш сув ичишдан ҳам осон бўлган бугунги теҳника даврида сизнинг ҳам Носир Албоний номига кўзингиз тушган бўлса керак. Зотан салафийлар томондан тарқатилган кўплаб рисола ва мақолаларда бу одамнинг номи албатта бир неча бор зикр қилиб ўтилади.

Шу нуқтаи назардан токи сизнинг эътиқодингизда Носир Албоний шахсияти буюк ислом олими сифатида шаклланиб қолмаслиги, ўзингиз билмаган ҳолда унга тобе бўлиб қолмаслигингиз учун унинг асли салафи солиҳларга қарши чиқарган фатволарини ошкор қилишга жазм этдик. Токи унинг асли ким эканини сиз аниқ ва равшан билиб олинг! Носир Албонийга туҳмат, деган фикр пайдо бўлмаслиги учун ҳар бир фатвонинг аниқ манбаси унинг тагида алоҳида изоҳ сифатида ёзиб кўрсатилди.

Иддао:  “Иймон, намоз, рўза, закот, ҳаж каби 5 та фарздан ташқари жиҳод – олтинчи фарз ва ҳар бир мусулмон учун фарзи айн”дир.

Раддия: Иймон, намоз, рўза, закот, ҳаж исломнинг 5 та аркони ҳисобланади. Ундан бирор нарса олиш ёки қўшишга фақат Аллоҳ ва унинг Расули ҳақлидир. Шулардан закот ва ҳаж қодир бўлганларга фарзи айн ёки қодир бўлмаганларнинг зиммасидан соқит бўлади.

Хўш, ақидапарастларга кимлар эргашади?! Албатта, билимсиз, онгида бўшлиқ пайдо бўлган одамлар, айниқса, ёшлар эргашади. Кўп миллатли юртимизда ақидапарастликка қарши кескин ва оммавий мафкуравий кураш олиб борилмоқда. Шундай экан, биз ёшларимизни ҳар томонлама баркамол, эл-юрт иши учун фидойи, чин ватанпарвар инсонлар этиб тарбиялаш, уларнинг онгида ёт ва заҳарли ғояларга жой қолдирмаслик, уларни фойдали ишларга жалб этиш каби хайрли ишларни, тадбирларни амалга оширсак, юртимиз келажаги бўлган фарзандларимиз бизлардан кўра ҳам бахтли бўлади деган умиддаман.

Рашидов Аброрхўжа

"Ҳидоя" ўрта махсус ислом
билим юрти ходими

Бароат кечасини зикр, дуо ва турли ибодатлар билан бедор ўтказиш мустаҳаб амаллардан саналади.

Муоз ибн Жабал розияллоҳу анҳудан ривоят қилинадиган ҳадисда “Набий саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Шаъбон ойи ярмидаги кечада Аллоҳ таоло қараб кўриб, жамики махлуқотларини мағфират қилур. Бундан мушрик ва хусуматчи мустаснодир”, дедилар (Имом Ибн Ҳиббон “саҳиҳи”да, шунингдек, Имом Табароний ва Имом Байҳақийлар ривоят қилишган).

ШАЪБОН ОЙИНИНГ ФАЗИЛАТЛАРИ ҲАҚИДА БАТАФСИЛ

Аллоҳ таоло ҳаммамизни Ўзи рози бўладиган амалларга муваффақ айласин!

Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Фатво ҳайъати.

Нидерландиянинг «Diplomat Magazine» журналида «Мотуридий таълимотининг издоши» сарлавҳаси остида Абу Муин Насафийга бағишланган мақола нашр этилди, деб хабар бермоқда «Дунё» АА.

Мустақиллик шарофати билан олимлар Абу Муин Насафий ҳаёти ва ижодини илмий асосда ўрганишга муваффақ бўлди, деб таъкидланади материалда.

Ўзбекистон Президенти диний арбоблар билан мулоқотда бугунги кунда ўзбек халқининг буюк аждоди асарлари катта аҳамиятга эга экани ва уларни нашр этиш, мазмун-моҳиятини ёш авлодга етказиш зарурлигини таъкидлайди. Ушбу мажмуада, шунингдек, Самарқанд қоғозига ёзилган Қуръони Каримнинг қўлёзма нусхаси сақланади. Президент Шавкат Мирзиёев бундай китоблар ўзбек халқининг бебаҳо мероси экани, уларни келажак авлодларга етказиш кераклигини таъкидлади, деб қайд этади муаллиф.

Шунингдек, мақолада машҳур илоҳиётшунос ва мутафаккир Абу Муин Насафий 1027 йилда Насаф (ҳозирги - Қарши) шаҳрида туғилгани ва шу ерда таҳсил олиб, билимини оширгани маълум қилинган.

«У XI аср ақида илмининг ёрқин вакилларидан биридир, - деб эътироф этади нашр. - Абу Муин Насафий Абу Мансур Мотуридий асос солган Мотуридия таълимоти ривожида муҳим роль тутган. Насафий ўз асарларида Ислом ҳақидаги нотўғри тушунчаларга ойдинлик киритган, диний фанатизмга қарши курашган. Исломшунос олим 1114 йилда Самарқандда вафот этган ва Қарши туманидаги Қовчин қишлоғида дафн этилган».

Абу Муин Насафий - Абу Мансур Мотуридий асос солган Мотуридия таълимотининг тарқалишига катта ҳисса қўшган буюк илоҳиётшунослардан биридир.

Буюк илоҳиётчилар Абу ал-Ҳасан ал-Ашарий ва Абу Мансур Мотуридийнинг шогирди Абу Муин Насафий калом илмининг турли йўналишларида 15 га яқин асар ёзган. «Ал-Умда фи усулил-фиқҳ» («Фиқҳ усуллари таянчи»), «Табсиратул-адилла фи илмил-калом» («Калом илмидаги далиллар кўзгуси»), «Ат-Тамҳид ли қавоидит-тавҳид фий илмил-калом» («Калом илмидаги тавҳид қоидалар учун ягона китоб»), «Олим ва мутааллим» («Олим ва илм ўрганувчи»), «Изоҳ ва маҳажжа ли кавнил-ақл ҳужжатан» (“Ақл далиллигини изоҳ ва ҳужжатлар билан асослаш»), «Маноҳижул-аимма фил-фуруъ» («Имомларнинг ҳуқуқшунослик бўйича тутган йўллари»), «Муътақидот» («Эътиқодлар») асарлари шулар жумласидандир. Ушбу асарлар қўлёзмалари бугунги кунда Ўзбекистон Фанлар академиясининг Шарқшунослик институтида сақланади.

Абу Муин Насафий илмий мероси ислом фалсафасининг энг қимматли манбалардандир. Мутафаккир асарларининг қўлёзмалари Дубай, Дамашқ ва Искандария кутубхоналарида ҳам сақланади. Шунингдек, унинг асарлари 1886 йилда Бағдодда ва 1908 йилда Қоҳирада нашр этилган.

Мақола таъкидланишича, дунё кутубхоналарида сақланаётган Абу Муин Насафий асарлари орасида «Дин асосларини имом Абу Мансур Мотуридий таълимотига мувофиқ далиллар билан изоҳлаш» номли китоби ҳам бор. Олимнинг «Баҳрул-калом» («Калом денгизи») асари Мотуридий таълимотининг асосий манбаларидан биридир.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати