muslim.uz
Аудио маъруза рукнидан: Силаи раҳм
Азизхўжа Хайруллоҳ. "Чор Бакр" жоме масжиди имом-хатиби
ЎМИ Матбуот хизмати
Фарзанднинг ота-она устидаги ҳақлари (2-мақола)
1. Уйланишдан олдинги ҳақлари.
Динимизда фарзандларнинг ота-она устидаги ҳақлари улар ҳали турмуш қурмасларидан олдин бошланади. Яъни эр киши наслини давом эттирадиган аёлини диққат билан, шошилмасдан танлаб олиб кейин уйланиши лозим. Чунки дунё ва охирати учун энг қадрли бўлган насли шу хотиндан давом этади. Қолаверса, фарзандларининг тарбиясида ҳам унинг роли жуда ҳам катта бўлади. Ислом олимларидан бўлган Абу Асвад ад-Дуоли болаларига шундай деб айтар экан: “Гўдаклигингизда, катта бўлганингизда ва туғилишингиздан олдин сизга яхшилдик қилдим”. Туғилишимиздан олдин қандай яхшилик қилдингиз деб сўрасалар: “Сизларга ҳақорат келтирмайдиган онани танладим”, деб айтар экан.
Ўз навбатида оналар боласига ҳомиладор бўлган пайтларида еб-ичишларига ва барча хатти-ҳаракатларига диққат қилишлари лозим. Ҳалол-пок неъматлардан истеъмол қилиб, одоб-ахлоқини ҳам назоратга олиб, яхши фикру хаёллар билан юришга буюрилади одоб китобларимизда. Чунки айнан мана шу давр бола учун илк тарбиянинг бошланиши ҳисобланади. Гўдакнинг сут эмган онаси ахлоқи билан хулқланиши тиббий исботланган ҳақиқатдир. Уй-рўзғор таъминотини ўз зиммасига олган оталар эса жуфти ҳалолларига яхши муносабатда бўлиб, ҳалол таомлар билан боқишга эътибор қаратишлари лозим.
Ривоят. Аёлини қирқ кун ҳалол луқма билан боқишни хоҳлаган мўмин
Марв шаҳри қозиси қизининг бўйи етиб қолганини сезиб, унга мос келадиган куёв қидира бошлабди.
Ҳар куни эшигини совчилар тақиллатиб келар, лекин қози жаноблари шошилмасди, ҳеч қайси бири у кишининг дидига мос тушмасди.
Кунларнинг бирида қози туш кўради. Тушида қизини “Муборак” деган ғуломига никоҳлаб бериш айтилади.
Лекин бунга ҳам ҳа деганда рози бўлмайди. Туш ҳам қайта-қайта кўрилавергач, ғуломини зимдан кузата бошлайди. Бироз вақт ўтиб уни солиҳ инсон эканига, хайрли куёв бўлишига ишонч ҳосил қилганидан кейин бу фикрини ёру дўстларига, яқинларига маълум қилади. Айримлари бой-у бадавлат, янада муносиброқ оилалар борлигини билдириб бу аҳдга рози бўлмаган бўлсалар-да, қози қарорида қатъи тураверди.
Шундай қилиб қози қизини ҳам рози қилиб, ғуломини чақириб уларни уйлантириб қўяди.
Никоҳдан кейин бир ой ўтиб, қози қизининг ҳолидан хабар олиш мақсадида унинг уйига зиёратга боради. Қизи отасининг келганидан хурсанд бўлади, бироқ кичкина муаммо борлигини маълум қилиб: “Отажон, куёвингиз жуда ҳам яхши инсон. Аммо ҳалигача менинг рўмолимни бошимдан олгани йўқ, уйланганимиздан буён мендан узоқ юради. Сабабини билолмадим. Едиради, ичиради, жуда ҳам меҳрибон фақат, қўлини қўлимга текизмайди”, дейди.
Қози бу гапдан ҳайрон бўлади ва куёвини чақириб масалани унга секин тушунтиради. Бунинг жавобини эшитганидан кейин қозининг кўнгли тўлиб ҳўнграб йиғлаб юборади ва кўзининг нури дийдаси бўлган қизини тўғри инсонга берганидан севиниб, шукрлар келтиради.
Куёв қозининг гапларини диққат билан эшитиб, одобини сақлаган ҳолда қайинпадарига юзланиб: “Отажон, мени ёмон фикрга борди деб ўйламанг, фақат, сиз катта шаҳарнинг қозиси бўласиз, олдингизга кўп одамлар келиб кетадилар, уйингизга ҳам ҳар хил ҳадиялар юборилади. Аллоҳ таолонинг менга берган омонати ва ҳадияси бўлган қизингиз шу шубҳали нарсаларни еганидан бироз қўрқдим. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бадандаги ҳаром луқма таъсири фақат қирқ кунда кетиши ҳақидаги сўзларини ўрганган эдим. Ҳар қандай ҳурматга сазовор аёлимни қирқ кун пешона терим билан топилган ҳалол луқма билан боқишни хоҳладим, токи Аллоҳ насиб этиб туғилажак фарзандларимиз ҳам солиҳлардан бўлсин”. (“Ризқ ҳақида рисола” китобидан)
Улуғбек Султоновнинг
"Ота-онага хизмат қилиш
одоблари" китобидан олинди
ЎМИ Матбуот хизмати
Шеърият рукни: Солиҳа аёл
Ҳар ишда эрига этгай итоат,
Алла айтар узун кечалар бедор.
Аллоҳ учун холис қилар ибодат,
Шаънига юқтирмас заррача ғубор.
Қайнота-қайнона ҳам ота-она,
Розилиги учун қоим турар у.
Битта нони бўлса, ярмин қувона
Муҳтож бечорага бўлиб берар у.
Капалаклар, қушлар ва гуллар билан
Қўшиқлар айтишиб унутар ғамин.
Тасбеҳ ўгиради булбуллар билан
Кемтик кўнглининг ҳам тўлдирар камин.
Шафқат хазинаси – юрагинг бедор,
Аллоҳ сенга бермиш покиза хилқат...
Жаннат сенга бўлсин, солиҳа аёл,
Меҳринг, фаросатинг оламга ибрат.
Ҳабиба БУРҲОН қизи
Самарқанд вилояти
Ғаллаорол тумани
Қиш – мўминнинг баҳори туркумидан (9-мақола): Таҳажжуд – кимга фарз, кимга суннат, кимга нафл?
Ғанимат тунлардан фойдаланиб қолайлик деган эзгу ниятли ва самимий ихлосли юртдошларимиз кечалар туриб ибодатлар қилаётир. Ана шундай имонли ва ғайратли кишиларимиз таҳажжуд намозини ўқияпти-ю, аммо унинг фарзми, суннатми, нафлми эканини била олмаяптилар. Қуйида ушбу масалага аниқлиқ киритмоққа ҳаракат қилинди.
Аллоҳ таоло Музаммил сурасининг 2-оятида “Тунда бедор бўлиб намозга туринг! Фақат озгина (ухлашга вақт қолсин!)”, дея Пайғамбар алайҳиссаломга кечанинг катта қисмини ибодатда ўтказишни амр этган. 3-, 4- оятларда ибодат вақтининг миқдори кечанинг ярми ёки ярмидан озроғини тайин этган. 20-оятда эса Пайғамбар алайҳиссалом ва у зотнинг саҳобаларининг кечанинг учдан иккисидан озроғида, баъзида ярмида ва гоҳида учдан бирида туриб намоз ўқишларини билишини хабар қилган.
Кўплаб тафсирларда тунда туриб намоз ўқишнинг ҳазрати Пайғамбар алайҳиссаломга фарз бўлгани, беш вақт намозни адо қилганидан сўнг бу вазифанинг бажаргани айтилган.
"Таҳажжуд" деб аталган бу “тунги намоз”нинг масъулияти Пайғамбар алайҳиссаломга махсус бўлиб умматнинг ҳам кечалари бу намозни нафл ўлароқ адо этиши суннат сифатида қабул этилгандир” (Ибн Ашур. Мавзуга оид оят тафсири)
Таҳажжуднинг умматга нафл бўлганини тасдиқловчи кўплаб олимлар билан бирга Расули акром соллаллоҳу алайҳи васалламга фарз бўлган деб ҳисоблаш баробарида нафл бўлган деб айтувчи олимлар ҳам бор.
Ҳазрати Ойша онамиз ва Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда таҳажжуд намози Музаммал сурасининг илк оятларида фарз қилингани, бироқ Пайғамбар алайҳиссаломга эргашиб кечалари оёқлари шишгунча намоз қила бошлаган мусулмонларга бу намоз оғирлик қила бошлагач, ушбу суранинг бир йилга яқин вақтдан кейин нозил бўлган сўнгги оятида бу ҳукм енгиллаштирилгани ва таҳажжуднинг нафл ибодат экани маълум қилингани айтилган (Имом Муслим, Имом Абу Довуд ривояти)
Ҳанафийларнинг катта қисми, Имом Шофиъий ва шофиъий олимларнинг кўпчилиги ҳамда ҳанбалийлар ушбу ривоятга асосланиб таҳажжуд дастлабки кезларда Пайғамбар алайҳиссаломга фарз бўлган, кейинчалик эса нафл бўлган деб иттифоқ қилишган.
Ушбу фикрни ҳимоя қилувчиларнинг баъзилари таҳажжуд беш вақт намоз фарз бўлганга қадар Пайғамбар алайҳиссаломга ва умматларига фарз бўлган. Беш вақт намоз фарз бўлгандан сўнг нафл ибодатга айланган дейдилар.
Беш вақт намознинг фарз бўлгани ва Музаммал сурасининг илк оятларини янада енгиллаштирган Исро сурасининг 79-оятида таҳажжуд учун қўлланилган нафила калимаси ҳам унинг “фарз бўлмаган намоз” эканини англатади.
Бироқ бу фикр эгалари мўминларнинг нафл ибодатлари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг нафл ибодатларидан фарқли эканини айтадилар. Чунки мусулмонлар учун нафилалар гуноҳларга кафорат ёки фарз намозларидаги камчиликларни тўлдириш учун қилинади. Аллоҳ таоло мағфират этганининг хабари берилган (Feth, 48/2) Пайғамбар алайҳиссаломнинг нафллари намозларининг хатоларини ва камчиликларини тўлдириш учун эмас, фарзлардан ташқари ўқилган намозлар савобни орттирмоқ ва янада юксалтирмоқ учун қилинган.
Тобеин олимлардан Мужоҳид ибн Жобир ва Қафада ушбу ёндашувни ёқлаб, жамики гуноҳлари мағфират этилгани хабари келган оятларга қарамасдан Пайғамбар алайҳиссаломнинг тавба ва истиғфорда бўлганини айтиб, бу намоз у зотга фарз бўлган деган фикрни илгари сурган Табарийни танқид қилган (Жамъ ул-баён, XV, 143)
Ушбу фикрга қарши гап айтувчи баъзи ҳанафий фақиҳлари, моликийларнинг кўпчилиги, шофиъий мазҳабига мансуб айрим фақиҳлар эса таҳажжуд Расули акромга фарзлигича қолган дейдилар.
Табарий ҳам Ибн Аббосга нисбат берилган ана шу фикрга қўшилган (Жомеъул баён, XV, 142-143; Ибн Аббоснинг фикри ҳақида қаралсин: Аҳмад ибн Ҳусайн ал-Байҳақий, VII, 39)
Ана шу фикрни қўллаб-қувватловчилар Исро сурасининг қуйидаги оятини далил қиладилар: “Тунда (ярим кечада) уйғониб ўзингиз учун таҳажжудни (нафл намозини) ўқинг! Шоядки, Раббингиз Сизни (Қиёмат кунида) мақтовли (шафоат қиладиган) мақомда тирилтирса (79-оят).
Ушбу оятнинг нафила калимаси бу намознинг мусулмонларга фарз қилинган намозларга илова эканини, ҳазрати Пайғамбаримизга эса фарз қилинганига ишорат этмоқда, дейди улар.
Уларнинг яна бир далили – ҳазрати Ойшадан ривоят этилган “Сизга нафл бўлган уч нарса менга фарздир: витр, мисвок ва тунги намоз” ҳадисида Расулуллоҳнинг шахсан ўзлари айтган “фарз” калимасидир (қаралсин: Табароний, III, 315; Байҳақий, VII, 39)
Бу фикр соҳибларига кўра, таҳажжуднинг фарз қилиниши Пайғамбар алайҳиссаломга хос бўлган ҳукмлардандир (хосиасун-Набий).
Таҳажжуднинг Расули акром алайҳиссаломга фарз ёки нафл этилгани ҳақида Ибнул-Ҳумом бундай хулосага келган:
Бу намознинг ҳазрати Пайғамбар алайҳиссаломга фарз қилиниши умматига мандуб (суннати муаккада), унинг учун нафила саналиши умматига суннат (мустаҳаб) бўлгани тушунчасини ифода этади (Фатҳул-қодир, I, 391).
Бошқа тарафдан, Ҳасан Басрий ва Ибн Сийрин каби тобеин олимларга кўра, умматлик жиҳатидан ҳам таҳажжуд намози фарздир ва озгина бўлса-да ўқилмоғи даркор; фақат бу гуруҳ олимлари орасида витр намози ўқилиши билан бу амр бажарилади дегувчилар ҳам бор (Ибн Жузий, IV, 300)
ЎМИ матбуот хизмати
Кексаларни эъзозлаш – инсоний фазилат
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу ривоят қилган ҳадиси шарифда бундай дейилган: “Бир катта ёшдаги қария Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни йўқлаб келди, қавм унга йўл очишда кечикиб қолди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кичкинамизга раҳм қилмаган, каттамизни улуғламаган биздан эмас дедилар”.
Демак, ёши улуғларга ҳурмат кўрсатишни, уларни қадрлашни Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам амр қилмоқдалар.
Бошқа бир ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қиладилар: “Агар орангизда мункиллаган қариялар, ўтлаб юрган жонзотлар ва эмизикли чақалоқлар бўлмаганида эди, бошингизга балолар ёмғирдек ёғилган бўларди”. Бу ҳадисдан Аллоҳ таоло кексаларнинг дуоси ва гўдакларнинг бегуноҳлиги туфайли халқларни ўз паноҳида асраши, турли бало-офатлардан омон сақлаши аён бўлади.
Илгари ота-боболаримиз пахсадан қурилган уйларда умргузаронлик қилган, қиш ойлари уйларининг томидаги қорни кураб ташлаганлар. Ўша чоғларда агар уйда ёши улуғ инсон бўлса, у киши бошқа хонага олиб ўтилмагунича, шу уйнинг томига чиқилмаган. Чунки бу ҳурматсизлик саналган. Бу кексаларга ҳурмат туйғуси бизнинг қон-қонимизга сингиб кетганининг бир исботидир. Ота-онамиз кексалик ёшига етганларида уларга эҳтиром кўрсатиш, хизматларидан малолланмаслик, аксинча, ота-она истакларини адо этишда қойим туришни ўзимизга шараф деб билишимиз лозим.
Аллоҳ таоло Қуръони каримда бундай марҳамат қилади: “Роббингиз, Унинг Ўзигагина ибодат қилишингизни ҳамда ота-онага яхшилик қилишни амр этди. (Эй инсон!) Агар уларнинг бири ёки ҳар иккиси ҳузурингда кексалик ёшига етсалар, уларга уф! дема ва уларни жиркима! Уларга (доимо) ёқимли сўз айт” (Исро, 23 оят).
Ушбу оятда ота-онага яхшилик қилиш ибодат каби улуғ иш экани хабари берилган. Шунинг учун ҳар бир инсон ота-онаси ёш бўладими қари бўладими, соғломми, бемор бўладими ҳар қандай ҳолатда ҳам уларни ҳурмат қилиши, чиройли сўз айтиши, севиб ардоқлаши ва хизматида қоим туриши даркор.
Қарияларимизга ғамхўрлик қилиш, уларни парвариш этиш ёшларнинг бурчи бўлиб, бунга катта ажрлар берилади. Ҳадиси шарифда айтилади: “Аллоҳнинг розилиги отанинг розилигида ва Аллоҳнинг ғазаби отанинг ғазабидадир”. Пайғамбаримиз алайҳиссалом инсонларни ғазотга (уруш) чақирганларида бир инсонни ота-онаси шунчалар ҳам йиғлаб доду вой қилди фарзандининг урушга боришига норози бўлди. Ўша фарзанд Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ёнларига келиб бу ҳолни айтганида Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: “Ота-онангни қандай йиғлатган бўлсанг шундай кулдир, қандай ўзингдан норози қилган бўлсанг шундай рози қил, ана шу амалинг ғазодан афзалдир”, дедилар. Бир улуғ зотдан сўраган эканлар кексаларни ҳурмат қилишнинг сабаби нимада? “Ўзингдан ёши улуғни эъзозлаш сабаби шундаки, у Аллоҳ таолони сендан олдинроқ таниган, ўзингдан ёшларни эҳтиром қилиш сабаби эса, у ҳали гуноҳи сендан камроқ” деб, марҳамат қилганлар.
Аллоҳ таоло улуғ ёшдаги ота-оналаримизни ўзининг ҳифзу ҳимоясида сақлаб халқ тинчлиги ва фаровонлигини тилаб қилаётган дуоларини мустажоб айласин. Фарзандларимизга инсоф ва тавфиқ бериб, ота-оналарини эъзозлайдиган, уларга ҳурмат-эътибор кўрсатадиган солиҳ инсонлардан бўлишини насиб айласин. Омин.
А.РОЗИҚОВ,
Сариосиё туманидаги
“Сўфи Оллоҳёр” жоме масжиди имом-ноиби
ЎМИ матбуот хизмати
Янгиликлар
