muslim.uz

muslim.uz

Диёримиздан тафсир илмига бой маънавий мерослари билан улкан ҳисса қўшган машҳур муфассирлар етишиб чиққан.

Ана шундай буюк алломалардан бири, калом илмининг имоми, мусулмонлар эътиқодининг ислоҳчиси деб эътироф этилган зот имом Мотуридийдир.

Алломанинг ислом илмига қўшган ҳиссасининг нақадар улуғлигини Ўзбекистон Республикасининг биринчи Президенти Ислом Каримов “Юксак маънавият - енгилмас куч” асарида бундай таърифлаган эди: “Имом Мотуридий бобомизнинг ўрта асрлардаги ғоят хатарли ва таҳликали бир вазиятда ўз ҳаётини хавф остига қўйиб, авлодларга ибрат бўладиган маънавий жасорат намунасини кўрсатиб, ислом оламида «Мусулмонларнинг эътиқодини тузатувчи» деган юксак шарафга сазовор бўлгани бу нодир шахснинг улкан ақл-заковати ва матонатидан далолат беради”.

Мовароуннаҳрда мукаммал тафсир  асар тасниф этган илк муфассирлардан бири Абу Мансур ибн Муҳаммад ибн Маҳмуд ал-Мотуридий ас-Самарқандий (238-333ҳ.й.) ҳисобланади. Унинг “Таъвилоту аҳл ас-сунна” деган тафсир асари “Аҳли сунна вал жамоа” йўналишининг энг мўътабар ва асосий манбаси саналади.

Имом Мотуридий кўплаб асарлар яратган бўлиб, айниқса, унинг “ат-Тавҳид” ва “Таъвилоту аҳл ас-сунна” асарлари мусулмон оламида жуда катта шуҳрат қозонган. У калом, фиқҳ, усулул фиқҳ, мақолот каби соҳаларда ҳам улкан асарлар ёзиб қолдирган.

Имом Мотуридий ҳанафий мазҳаби вакили бўлиб, адашган фирқаларга шу мазҳаб таълимотларидан келиб чиққан ҳолда раддиялар бериш усули билан тафсир асарларини яратган. Хусусан,“Таъвилоту аҳл ас-сунна” тафсири суннат аҳилларининг йўналишини адашган фирқа ва оқимлардан ҳимоя қилиш мақсадида ёзилган.

Ушбу асар муқаддимасида аллома тафсир ва таъвил тушунчаларининг фарқи ва таърифларини келтириб ўтган ҳамда ўз ақидавий йўналишидан келиб чиқиб, тафсирда калом илми услубларидан маҳорат билан фойдаланган. Имом Мотуридий ушбу тафсирида мўътазилийлар имомларига, хусусан, Абул Қосим Каъбий ва Абу Муҳаммад Боҳилийларга раддиялар ёзган. Шунингдек, карромийлар, ботинийлар, хорижийлар, рофизийлар ва қаромитийлар каби залолатга юз тутган фирқаларга ҳам раддиялар берган.

Имом Мотуридийнинг ушбу шоҳ асари асрлар давомида аҳли сунна эътиқодининг софлигига улкан ҳисса қўшиб келмоқда.

   “Таъвилоту аҳл ас-сунна”нинг ёзилиш услуби қуйидагиларда намоён бўлади:

  1. Дастлаб суранинг номи келтирилади. Сўнг оят зикр этилиб, “Бу оят хусусида шундай дейилган” ёки “Бу оятда икки ёки уч хил важҳ эҳтимол қилинади” дейилади. Кейин ҳар бир важҳ зикр қилиниб, баҳс юритилади. Саҳоба, тобеъин ва ишончли аҳли таъвил муфассирларнинг фикрлари келтирилиб, ўз мазҳаби бўйича таржиҳ қилинади ва хулосаларини оят, ҳадис ёки саҳиҳ хабарлар билан қувватлаб, “Бизнинг наздимиздаги асл ҳукм шуки” ёки “Бизнинг наздимизда” деган иборалар келтирилади;
  2. Агар бирор оятни аҳли сунна йўналишига қарши бўлган фирқалар тафсир қилган бўлса, аввало, ўша муфассирнинг исми аниқ зикр қилинади. Масалан, Абу Бакр Асомм ёки Жаъфар ибн Ҳарб ва бошқалар. Шунингдек, фирқаларнинг номи ҳам келтириб ўтилади: мўътазилий, карромий, ботиний, хорижийлар ва ҳоказолар. Сўнг уларнинг хилоф гаплари ва тафсирлари келтирилади, Кейин эса аҳли суннанинг ақидасини ҳимоя қилиш мақсадида уларга ақлий ва нақлий далиллар билан раддиялар беради;
  3. Оятда бирор фиқҳий масала баён қилинган бўлса, Мотуридий ўз мазҳаби бўйича Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳнинг фатволарига суянган ҳолда тафсир қилган ва бошқа мазҳаб фақиҳларининг янглиш хулосаларини рад этган;
  4. Мотуридийга қарши фикр билдирганлар чуқур ғулуга кетган бўлса, уларнинг хатосини зикр қилиб, сўзининг охирида “Гапни исроф қилишдан Аллоҳдан паноҳ сўраймиз”, дея сўзини қисқа қилган;
  5. Имом Мотуридий ихтилофларга сабаб бўладиган “истиво”, “мисл” каби оятларга катта эътибор қаратган ва бу оятларни нотўғри таъвил қилганларга қаттиқ жавоблар ёзган.

Мухтасар қилиб айтаганда, Имом ал-ҳуда, Имом ал-мутакаллимин ва Мусаҳҳиҳу ақидатил-муслимин каби юксак эътирофлар билан таърифланган Абу Мансур Мотуридийнинг “Таъвилоту аҳл ас-сунна” асари юртимизда ёзилган илк тафсирлардан ҳисобланади.

Алломанинг ҳаёти ва илмий-маънавий меросини пухта ўрганиб, ҳаётга тадбиқ этишимиз бугунги кунда дунёнинг турли бурчакларида инсонларни залолат ва қабоҳатга даъват этаётган ҳамда халқлар ўртасида нотинчликларни юзага келтираётган диний экстремистик оқим ва йўналишлар илгари сураётган бузғунчи ғояларга қарши маърифат билан кураш олиб боришда улкан аҳамият касб этади.

                                                         

                                              Аброр АЛИМОВ,

Тошкент шаҳар “Қатортол” масжиди имом-хатиби

Фотимаи Заҳро (розияллоҳу анҳо) Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг жигаргўшалари, севикли қизлари, аҳли жаннатнинг саййидаларидир.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Фотима менинг бир бўлагим, ким уни ёмон кўрса, мени ёмон кўрибди”, деганлар (Имом Бухорий, Имом Муслим).

Фотима онамиз (розияллоҳу анҳо) 3 ҳижрий йили Ҳазрат Али ибн Абу Толибга (розияллоҳу анҳу) турмушга чиқади. Пайғамбаримиз (алайҳиссалом) вафотларидан олти ой ўтгач, 29 ёшларида бу дунёдан кўз юмади.

Қуйидаги суратлар Фотима (розияллоҳу анҳо)нинг қанчалар камтар, зоҳида, фозила эканликларини намоён этади.

 

 

Даврон НУРМУҲАММАД

тайёрлади

Мўминларнинг онаси Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: “Ким ўн икки ракат суннат номозларни бардавом ўқиб юрса, Аллоҳ унга жаннатда бир уй бино қилади. Пешиндан олдин тўрт ракат, пешиндан кейин икки ракат, шомдан кейин икки ракат, ҳуфтондан кейин икки ракат, бомдоддан олдин икки ракат”. Имом Термизий ривоят килиб, бу бобда Умму Ҳабиба, Абу Ҳурайра, Абу Мусо ва ибн Умар розияллоҳу анҳумлардан ҳам ҳадис ривоят қилинган деганлар. Сўнгра Умму Ҳабиба розияллоҳу анҳонинг ҳам ҳадисларини келтириб, уни саҳиҳ деганлар. Имом Муслим ҳам Умму Ҳабиба розияллоҳу анҳодан ушбу ҳадисни ривоят қилган ва ҳадиснинг охирида Умму Ҳабиба онамизнинг: “Шундан буён уларни доим ўқийман” деганларини ривоят қилган. Кўриниб турибдики, нафл ибодатларни, хусусан фарзлардан олдинга ва кейинги суннат намозларнинг фазилати жуда улуғ.  Шунинг учун имом Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳининг мазҳабларида нафл намозларига алоҳада аҳамият қаратилган. Чунки намоз банданинг қиёматда нажот топишга асосий омили. Шундай экан уни ўз вақтида ва мукаммал адо этиш фарздир. Мободо вақтида ўқий олмаса қазосини ўқиш лозим бўлади. Аммо бир инсон қазосини ҳам ўқий олмай вафот этса, Аллоҳ таолонинг фазли ила адо қилинмаган фарзларнинг ўрнини нафллар билан тўлдирилади. Имом Насоий ривоят қилган ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Банданинг қиёматда биринчи ҳисоб қилинадиган амали намозидир. Агар тўла бўлса, тўлиқ деб ёзилади. Агар унда камчилиги бўлса: Қарангларчи, зоя қилган(ўтказиб юборган) фарзларини тўлдирадиган нафлларини топасизми дейди. Сўнгра бошқа амаллар ҳам шунга кўра бўлади”. Деганлар. Мазҳаббошимиз тутган, аждодларимиз асрлар давомида унга оғишмай амал қилиб келаётган йўл нақадар гўзал! Тасаввур қилиб кўринг, эллик йилдан буён намоз ўқиётган инсоннинг уни тўлдирадиган яна эллик йиллик нафл ибодати бор. Аммо афсуски бугун баъзи ёшларимизни суннат намозларига бепарво қарашаётганини кўрамиз. Бунга гўёки ишлари кўплигини баҳона қиладилар. Аммо кўчада дўсти билан соатлаб гаплашишга вақти бор. Ваҳолангки тўрт ракатли намозга бор-йўғи беш дақиқа кифоя. Ушбу мақолани ёзиш асносида бир йигит келиб интернетдан Оиша онамиздан ривоят қилинган юқоридаги ҳадисни ўқиганини айтиб, ҳақиқатдан ҳам шундай ҳадис бор-йўқлигини, агар бор бўлса, мазкур ўн икки ракат намозни ўқилиш тартиби ҳақида сўради.

Бугун биз учун одатга айланган суннат намозлари, айни ўша ҳадисда фазилати зикр қилинган нафл ибодатлардир. Уларни бардавом ўқиб юрган инсонга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам жаннатда уй ваъда қилмоқдалар. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадисларини яхши билган, суннатга мувофиқ ҳаётлари билан бутун дунёга устоз бўлган аждодларимиз бунга аввало ўзлари қаттиқ амал қилишган, қолаверса бизга ҳам буни таълим бериб кетишган. Балки фазилатларини билмагандирмиз, аммо намоз ўқишни ўрганган илк чоғларимизданоқ фарз намозлари билан бирга мазкур суннатларни ҳам қўшиб ўқишни устозларимиздан таълим олганганмиз. Ёшларимиз ҳам илмда, тақвода дунёга устоз бўлган аждодларимизнинг йўлларидан юриб, уларга муносиб фарзанд бўлишга интилсалар, албатта икки дунё саодатига етишамиз. 

Имом Бухорий номидаги Тошкент Ислом институти ўқитувчиси,

“Новза” жомеъ масжиди ноиби имоми А. Собиров.

Зайнаб розияллоҳу анҳо ҳижратдан йигирма саккиз йил олдин (мелодий беш юз тўқсон олтинчи йили) туғилганлар.

Оталари: Хузайма ибн Ҳорис ибн Абдуллоҳ ибн Аъмр ибн Абдуманоф ибн Ҳилолдир.

Оналари: Ҳинд бинти Аъвф ибн Зуҳайр ибн Ҳамматоҳ ибн Журшдир.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳафса бинти Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳога уйланганларидан сўнг Зайнаб розияллоҳу анҳога ҳижратни учинчи йили Рамазон ойида уйландилар. Зайнаб онамиз мўмина, тақводор, солиҳа, ҳар қандай оғир шароитларда сабр қилувчи аёл эдилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу аёлнинг сабру матонатини эшитиб ҳамда эри вафот этганидан сўнг уни ўз қарамоғига олувчи, уни ҳимоя қилиб, кўмак берувчи бирорта киши  қолмаганидан хабардор бўлиб, унга улуғ марҳамат кўрсатдилар. Аёлнинг чин мусулмонлиги, Ислом йўлидаги ҳаракати, сабр-матонати ва дин йўлида унга етган мусибатлари эвазига Зайнаб розияллоҳу анҳога яхшилик ирода этдилар ва унга совчи бўлдилар. Шу тариқа ҳомийси ва қаровчисидан айрилган бева аёлнинг мусибатларини енгиллатиш мақсадида уни ўз қарамоғларига олдилар. Зайнаб розияллоҳу анҳо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бир йилгина умр кечирдилар.

Ҳижратнинг тўртинчи (мелодий олти юз йигирма олтинчи) йили Мадинаи мунавварада вафот этиб, Бақеъ қабиристонига дафн қилиндилар.

Манбалар асосида

Тожиддинов Абдуссомад

Абдулбосит ўғли тайёрлади

Энг кўп истеъфода этиладиган сўзлардан бири бўлган “тавба” сўзининг луғавий маъноси “қайтмоқ”, “бас қилмоқ”, “тийилмоқ”дир.

Истилоҳда эса, банданинг гуноҳ иши учун надомат чекиб, унга қайтмасликка аҳд қилиши, суннатда келган зикрларни айтиб юришидир.

Тавба қилиш инсонни Аллоҳ талога яқин қилади. Негаки, банда қачон хилватда ўтириб Аллоҳ таолони зикр қилиб, истиғфор айтиб тавба қилса, албатта, Аллоҳ таоло уни кечиради ва ўзига яқин тутади. Аллоҳ таолонинг бир исми Таввоб, яъни, ўта кечиримлидир.

У зот “Шуаро” сурасида: “Ва у шундай Худоки бандаларининг тавбаларини қабул қилади, гуноҳларини авф этади ва у нимани қилса ўзи билади”, деб бандаларига хушхабар берган.

Гуноҳ ва маъсиятлар бамисли хасталикдир. У инсоннинг энг нозик аъзосини – қалбини шикастлайди. Қалбнинг ҳолатига қараб бошқа аъзолар ҳам заифлашади. Абу Зарр Ғифорий розияллоҳу анҳу Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилади: “Ҳар бир дарднинг давоси бўлгани каби гуноҳ дардининг давоси тавбадир. Ҳар куни  Аллоҳга  юз марта истиғфор айтинг. Ҳар куни икки марта тавба қилмаган одам ўз нафсига зулм қилгандир”.

Мўминнинг ҳақиқатан тавба қилганини тўртта белгидан таниса  бўлади:

тилини бекорчи гаплардан, ғийбатдан, ёлғон  сўзлашдан тийган бўлади;

бировга ҳасад қилмайди ва кек сақламайди;

бадкирдорлардан узоқлашади ва улар билан ҳамсуҳбат бўлмайди;

гуноҳларини эслаб пушаймон бўлади. Аллоҳ таолонинг ибодати билан машғул бўлиб, одамларни яхшиликка ундайди.

Тавбанинг турлари кўп, энг олийси “нусуҳ” деб аталади. Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан нусуҳ тавбаси ҳақида сўралганда, “ У тил билан тавба қилиб, дилдан пушаймон бўлмоқликдир. Агар тили билан тавба қилиб дилидан гуноҳ қилишга мойил бўлса, Аллоҳ таолога истеҳзо қилган бўлади”, деб жавоб бердилар. Демак, тавба қилувчи киши ўша гуноҳни қайта қилиш у ёқда турсин, ҳатто қалбидан ҳам суғуриб ташлаши, ўша гуноҳдан нафратланиши лозим. Агар бир гуноҳ қилиб, бир тавба қилиб юраверса, Аллоҳ таоло ҳузурида ўйин қилган бўлади. Бу эса улкан гуноҳдир.

Умр тез ўтиб кетади. Инсон паймонаси қачон тўлишини ҳеч қачон билмаган.  Танимиз соғ, фурсатимиз бор экан, тавбага шошайлик. Тавба махсус жой, вақт ёки ёш танламайди, уни ҳар дамда, ҳар қайси ёшда, ҳар қандай шароитда қилиш мумкин. Тавба қилмоқчи бўлган инсон ҳар куни юз марта “Астағфируллоҳал азийма ва атубу илайҳ”, деб юргани маъқул. Бу – истиғфорнинг афзали ҳисобланади.

Аллоҳ таоло барчамизга нусуҳ тавбасини насиб этсин, нафснинг васвасасидан асрасин.

Хайрулло МАРДОНОВ, 

Хожа Бухорий номли ислом ўрта-махсус билим юрти ўқитувчиси

Янгиликлар

Top