Имон “ишонч”, “эътиқод”, “тасдиқлаш”, “омонлик бериш” маъноларини англатиб, динимизнинг бешта асос, яъни устунларидан биринчисидир.

Ҳанафий мазҳабимиз ва мотуридия ақидамизга кўра, имон Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг Аллоҳ таолодан етказган барча хабарларини тасдиқлаш ва иқрор қилишдан иборат. Кишининг имонига Калимаи шаҳодат” (Гувоҳлик калимаси”) далолат қилади: “Ашҳаду аллаа илааҳа иллаллоҳу ва ашҳаду анна Муҳаммадан ъабдуҳу ва Росуулуҳ (Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқлигига ва Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам Аллоҳнинг бандаси ва Расули эканига гувоҳлик бераман”)”.

Амал имондан эмас. Яъни, динда буюрилган амалларни адо этиш фарз бўлса-да, улар имондан ҳисобланмайди. Шунга кўра амални тарк қилиш туфайли куфрга ҳукм қилинмайди.

Имон зиёда ҳам, нуқсон ҳам бўлмайди. Чунки имоннинг асли тасдиқдан, яъни юз фоизлик қатъий ишончдан иборат. Бундай тасдиқда эса зиёда ва кам бўлиш тасаввур қилинмайди. Яъни, камайса, юз фоизлик ишонч бўлмагани учун имон бўлмай қолади, кўпайишнинг эса ўзи тўлиқ бўлгани учун имкони йўқ. Шунинг учун имон” деб аталадиган бундай тасдиқ зиёда ва кам бўлмайди деб эътиқод қиламиз.

Аҳли сунна вал жамоа эътиқодида имоннинг тафсилотлари, яъни тўлиқ шакли (“Имони муфассал”) қуйидагича ифодаланади: “Ааманту биллааҳи ва малааикатиҳий ва кутубиҳий ва русулиҳ, вал явмил
аахири, вал қодари хойриҳий ва шарриҳий миналлоҳи та-ъаалаа, вал баъси баъдал мавт”. Маъноси: “Аллоҳга, Унинг фаришталарига, китобларига, расулларига, охират кунига, қадарнинг яхшию ёмонлиги Аллоҳ таолодан эканига, ўлгандан сўнг қайта тирилишга имон келтирдим”.

Ҳанафий мазҳабимиз асосчиси Имом Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ “Фиқҳул акбар” асарида имонга қуйидагича таъриф берган: “Имон – бу иқрор ва тасдиқдан иборатдир. Осмон ва ер аҳлларининг имони, имон келтирилган нарса жиҳатидан зиёда ҳам, кам ҳам бўлмайди, лекин яқийн (аниқ билиш) ва тасдиқ жиҳатидан зиёда ва кам бўлади. Мўъминлар имонда, тавҳидда ўзаро тенгдирлар, аммо амалда бир-бирларидан ортиқ-камдирлар”.

Имон тушунчаси исломда муҳим ва баҳсли масалалардан бири ҳисобланиб, уни VIII асрдан бошлаб турли илоҳиёт ва диний-ҳуқуқий мактаб вакиллари турлича талқин этган. Хусусан, ҳанбалийлик мазҳабида имон қалб билан тасдиқлаш, тил билан иқрор бўлиш ва тана аъзолари билан амал қилиш ҳисобланади. Лекин улар ҳам амал қилмаганни кофир демайдилар.

Афсуски, ҳозирги кунда диний мутаассиб ва экстремистик оқимлар гўёки “амали йўқлар имонсиз бўлади ва дўзахда куяди” деган даъво билан ўзларига эргашмаган мусулмонларни имонсизликда айблашга ва охират билан қўрқитишга ҳаракат қилмоқдалар.

Мазкур масала бўйича ҳанафий мазҳабининг фақиҳ, муфассир, мутакаллим ва муҳаддис олими Мулла Али Қори раҳматуллоҳи алайҳ қуйидагиларни баён қилган: “Баъзи адашган фирқалар Қуръон ва суннатга тўғри келмайдиган қарашлари сабабли кишиларни шаҳодат калималарини айтаётган бўлсалар-да, ислом арконларини адо этаётган бўлсалар-да, кофирга чиқаришга уринганлар. Бошқа баъзи фирқалар эса юқоридагилардан мутлақо тескари йўл тутишиб, шаҳодат калималарини талаффуз қилганларни бирор ҳолатда ҳам куфрга чиқариб бўлмайди деб ҳисоблашган. Аҳли сунна вал жамоадагилар эса куфрга чиқаришни мутлақо инкор ҳам қилмайдилар ва ҳар бир гуноҳ туфайли куфрга ҳам ҳукм қилмайдилар, балки аҳли қибла тўғрисида доимо яхши фикрда бўладилар”.

“Аҳли сунна вал жамоа” ушбу масалага қарашлари ҳақида “Ақидатут Таҳовий” китобида қуйидагилар таъкидланган: “Қибла аҳлини гуноҳ иш қилсалар ҳам кофир санамаймиз, башарти уни гуноҳ иш эканлигини кўр-кўрона инкор этмаса. ...Киши имондан чиқиши учун имонга киришига сабаб бўлган нарсаларни инкор этган бўлиши керак. Имон – бу Расули акрам алайҳиссалом Аллоҳ томонидан келтирган барча хабарларни тил билан иқрор қилиб, қалб билан тасдиқлашдир”. Яъни, мусулмон киши икки шаҳодат калимасини талаффуз қилиб, маъноларига эътиқод қилиш билан Исломга кирса, уларнинг маъноларини инкор қилиш билан Исломдан чиқади.

“Аҳли сунна вал жамоа” эътиқодига кўра, гуноҳи кабира қилган мусулмон ўз гуноҳларига тавба қилишга улгурмасдан вафот этиб кетган бўлса-да, дўзахда абадий қолмайди. Бундай кишилар қалбларида имони борлиги эътиборидан қилган гуноҳларига яраша жазоланиб, сўнгра дўзахдан чиқариладилар. Бу ҳақда ҳадисда қуйидагича айтилган: «Бизларга Имрон ибн Ҳусайн розийаллоҳу анҳумо Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламдан эшитганини гапириб берди: “Бир қавм Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг шафоатлари сабабли дўзахдан чиқиб, жаннатга кирадилар, “жаҳаннамийлар” деб номланадилар”» (Имом Бухорий, 6566-ҳадис). Имом Муслим Абу Саид розийаллоҳу анҳудан қилган ривоятда: “Улар (яъни, “жаҳаннамийлар” деб ном олганлар) Аллоҳга дуо қиладилар, Аллоҳ улардан ушбу исмни кетказади”, дейилган (191-ҳадис).

Шу билан бирга, динимизда гуноҳкор банда баъзи ишларни қилиши сабабли Аллоҳ таоло уни дўзах азобидан сақлайди, деб эътиқод қилинади. Бундай ишларга қуйидагиларни келтириш мумкин: тавба, истиғфор, яхши ишлар, дунёвий мусибатлар, мўминларнинг тириклигида ва вафотидан кейин орқасидан истиғфор айтишлари, ўлимидан кейин унинг номидан садақа ёки ҳаж қилиш каби ишлар, шафоат қилувчиларнинг шафоати, Аллоҳ таолонинг афв этиши.

Энг ачинарлиси шуки, ҳозирги оқим тарафдорлари намоз ва рўза каби амалларни бажармаганларни кофирга чиқариб, қонини тўкишни ҳалол санамоқдалар. Ваҳоланки, Имом Таҳовий, мазҳаббошимиз Имом Абу Ҳанифа, Имом Абу Юсуф ва Имом Муҳаммад раҳматуллоҳи алайҳларнинг эътиқодлари қуйидагичадир:

ولا نُكَفِّرُ أَحَداً مِنْ أَهْلِ القِبْلَةِ بِذَنْبٍ، مَا لَمْ يَسْتَحِلَّهُ

яъни: “Қибла аҳлидан ҳеч кимни бирор гуноҳ туфайли, модомики ҳалол санамаса, кофирга чиқармаймиз”.

Шундай экан, ҳар биримиз юқоридаги маълумотлардан тўғри хулоса чиқариб, аҳли сунна вал жамоа эътиқодида мустаҳкам туриб, ҳар хил нотўғри ва ботил эътиқодлардан ўзимиз ва яқинларимизни эҳтиёт қилишимиз лозим.

"Диний-маърифий суҳбатлар" китобидан

Ўзбекистон халқаро ислом академияси ҳузуридаги Малака ошириш марказида республикада фаолият олиб бораётган вилоят, шаҳар-туман Бош имом-хатиблари учун “Янги Ўзбекистонда диний соҳа ходимлари олдида турган долзарб вазифалар: муаммо ва ечимлар” мавзусида 72 соатлик малака ошириш ўқувларининг иккинчи босқичи бошланди, деб хабар бермоқда Академия матбуот хизмати. Унда 116 нафар бош имом-хатиб иштирок этмоқда.

Мазкур ўқувларнинг дастлабки куни “Ижтимоий-диний масалалар: муаммо ва ечимлар”, “Янги Ўзбекистонда диний соҳа ходимлари олдида турган долзарб вазифалар” ҳамда “Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг “Янги Ўзбекистон стратегияси” китобида кўтарилган масалалар таҳлили” мавзуларида тингловчилар билан дарс машғулотлари олиб борилди.

Дин ишлари бўйича қўмита Ахборот хизмати

Болалар секин-аста бу иллатларга боғла­ниб қолади. Виртуал олам қаршисида соат­лаб ўтиради. Бу эса бора-бора ота-онанинг гапига қулоқ солмаслик, қайсарлик, данга­салик, ёлғончилик ва менсимаслик каби иллатларни авж олдиради.

Англиялик шифокорлар мобиль телефоннинг организмга зарари кўплигини, турли касалликлар келиб чиқишига сабаб бўлишини исботлашди. Лондонлик шифокор Вини Курана телефоннинг салбий таъсири билан боғлиқ мия саратони болаларни ҳам четлаб ўтмаётганини, агар бунга эътиборсиз қаралаверса, яқин 10 йил ичида саратондан ҳалок бўладиган болалар сони ошиб кетишини билдирган.

Испаниядаги невродиагностика илмий текшириш институти олимларининг фик­рича, 11–13 яшар болалар қўл телефони орқали икки дақиқа гаплашса, уларнинг бош миясидаги биоэлектрик ўзгаришлар телефонни қўйгандан кейин ҳам икки соатча сақланиб қолар экан. Болалардаги безовталанган мия фаолияти руҳий муаммоларга, ўқиш қобилиятининг пасайишига олиб келади. Бундан ташқари, мобиль телефонлар болаларнинг организмига, бўйининг ўсишига, иммунитетига, диққатини жам­лашига салбий таъсир кўрсатади. Қола­верса, телефондаги ўйинларни узлуксиз ўйнаш оқибатида болаларда умуртқа по­ғонасининг қийшайиши, кўз хасталик­лари кузатиляпти.

Узоққа бормайлик, яқин танишимнинг 4 ёшли боласи телефонда турли ўйинлар ўйнайди. Оқибатда бола жуда қайсар, таъсирчан, жаҳлдор, тез хафа бўлиб қоладиган одат чиқарган. У ўйинларда совуқ қурол билан бир-бирини ўлдириш каби саҳналарни кўрган бола беихтиёр пичоқни ҳам ўйнаса бўлади, деб ўйлаган. Онасидан ошхона пичоғини беришини, уни ўйнашини айтган. Оила аъзоларига ҳам қўпол муомалада бўлиб, уларни беҳурмат қила бошлаган. Бу ўйинлар унинг саломатлигига ҳам жиддий таъсир кўрсатиб, бола кўзини пирпиратадиган одат чиқарди. Ота-онаси хавотирдан шифокорга мурожаат қилишди. Шифокор болага анча вақт муолажа қилгандан сўнг телефон, компьютер, ҳатто телевизор кўришни ҳам тақиқлади.

Ҳозир эрталабдан-кечгача “беозоргина” бўлиб компьютер ва Интернетдан бош кўтармайдиган авлод пайдо бўлди. Улар қандай нарсаларни кўраётгани кўпинча ота-оналарни қизиқтирмайди. Афсуски, айнан мана шу бепарволик мудҳиш оқибатларга олиб келмоқда. Мисолларга мурожаат қилайлик.

Жорий йил 11 май куни Қозон шаҳридаги 175-сонли гимназияда даҳшатли воқеа содир бўлди. 19 ёшли Ильназ Галявиев мактабга кириб етти нафар ўқувчи ва ўқитувчини отиб ташлади.

Бундан бир-икки йил олдин АҚШнинг Кентукки штатидаги мактабларнинг бирида Майкл исмли ўн тўрт ёшли бола уч нафар мактабдошини отиб ўлдиргани, яна беш ўқувчи оғир аҳволда шифохонага ётқизилгани ҳақида ўқигандим. Аниқланишича, ўспирин қонли саҳналарга тўла телефон ва интернет ўйинларига муккасидан кетган экан. Колорадо штатида ўн икки нафар мактабдоши ва ўқитувчисининг ҳаётига зомин бўлган Эрик Харрис ва Виллан Клеболд оқибатда ўз жонларига қасд қилишган.

Бола неча ёшидан мобиль телефондан фойдалангани маъқул?

Шифокорларнинг таъкидлашича, ўн ёш­гача бўлган болаларнинг бош мия, кўз, қу­лоқ, асаб ва суяк тизимлари ҳали тўла шакл­ланмаган бўлади. Уяли телефон ақлий қобилиятни пасайтириб, асабийлашишга олиб кела­ди, ўқувчи­ни ва унинг атрофидагиларни машғулотлар­дан чалғитади. Ҳиндистонда ўн олти ёшгача бўлган болаларнинг уяли телефондан фойдаланиши бутунлай тақиқланган. Япония, Франция ва Испанияда ҳам болаларнинг мобиль телефондан фойдаланишида чек­ловлар ўрнатилган. Мутахассисларнинг фик­рича, уяли телефондан фойдаланиш меъёри бир марталик суҳбат учун уч дақиқа атрофида бўлиши, ўн олтига кирмаганларнинг бир марталик суҳбати икки дақиқадан ошмаслиги зарур. Суҳбатлар орасидаги оралиқ 20–25 дақиқа бўлганда уяли телефоннинг салбий таъсири камаяди. Болалар бир суткада 30 дақиқадан ортиқ гаплашмаслиги лозим.

Қандай чора қўллаш керак?

Фарзандларимиз ойнадаги аксимиздир. Улар энг кучли тақлидчи. Сизда қандай ҳаракат бўлса, улар ҳам айнан такрорлайди. Энди тасаввур қилинг, бола уйда онаси билан ёлғиз қолади. Она бола кўз ўнгида телефонда соатлаб гаплашади ёки ўйин ўйнайди ё бўлмаса ижтимоий тармоқларда ўтиради. Бола бу ҳаракатларни диққат билан кузатади. Оқибатда... Шу пайт фарзандингизга қаранг! Ҳа, топдингиз! У ҳам телефонда гап­лашишни бошлаб юборган. Шунда ойнадаги аксингизга кўзингиз тушади. Бежизга доно халқимиз: “Қуш уясида кўрганини қилади”, демаган. Фарзандингиз сиздан андоза олади. Яхши амалингиз сингари ёмон одатлар ҳам бир хилда таъсир этади. Болангизда салгина ёмон одат пайқашингиз билан буни қаердан ўргандинг, деб ажабланасиз. У ҳали ташқи оламга тўла-тўкис чиққани йўқ. Сизнинг оилангизда, сиз яратган муҳитда ва айнан сиздан ўрнак олиб вояга етмоқда. Демак, ягона чора аввало, ўзимизни ислоҳ қилишимиз, мавжуд камчиликларимизни тўлдиришимиз, ёмон одатларга барҳам беришимиз лозим.

Аллоҳ таоло инсонларга ато этган неъматларнинг улуғи – вақт ва умр. Вақтимиз, умримиз ва саломатлигимизни икки дунёмиз учун фойдали ва манфаатли бўлган хайрли амаллар билан бойитайлик. Бу борада Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай марҳамат қиладилар: “Банда қиёмат куни тўрт нарсадан сўралмагунча, бир қадам ҳам олдинга силжий олмайди. Биринчиси, умрини нима билан ўтказгани; иккинчиси, ёшлик даврида нима билан машғул бўлгани; учинчиси, мол-дунёни қай йўсинда топгани ва нималарга сарфлагани; тўртинчиси, ўрганган илмига қандай амал қилганидир” (Имом Табароний ривояти).

Дилфуза РАҲИМЖОН қизи

Туркияда яшовчи япон олими Кайим Наоки Ямамото Истанбулдаги ватандош талабаларга ислом асосларини ўргатмоқда. Кўньёга халқаро диний конгресслардан бирида иштирок этиш учун келган Ямамото “Анадолу” агентлигига ўзининг ислом билан танишганлиги ҳақида гапириб берди. 32 ёшли японияликнинг фикрига кўра, у бу диннинг ахлоқий қадриятларидан жуда таъсирланган. Ямамото у мусулмон хатти асосий нормалари ва Ислом тарихи ҳақида кўпроқ билиб олиш учун Туркияга келишга қарор қилди, деб айтди. Islam.ru хабарига кўра, бу ерда Истанбулдаги таълим марказида турк, араб ва форс тилларини, Қуръони карим ва Ислом илмларини ўрганди.

– Ҳозир мен Туркияга келган японларга ислом ва бу дин маданиятини ўргатадиган лойиҳа билан шуғулланаман. Турк, араб ва форс тилларини ҳам ўрганади. Биз ислом зиёлиларини тарбиялаяпмиз, уларга таълим олиш имкониятини бераяпмиз. Ҳозирда 5 та янги мусулмон талабам бор. Биз мунтазам равишда хусусий жой ва фондлардан бири ўқув залида учрашиб турамиз. Бундан ташқари, онлайн машғулотлар ҳам олиб борилмоқда", - дейди Ямамото.

Япониялик олимнинг қайд этишича, Японияга қайтгач, унинг ўқувчилари келажакда ўқув фаолияти билан шуғулланади. "Талабаларим Японияда мусулмонлар дини асосларини ўргатишади. Улар менинг ишимни уйда давом эттиришади", - дея қўшимча қилди агентлик суҳбатдоши.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Шайх Абдулқодир ал-Ҳусайний