Жиззах, Қашқадарё ва Навоий вилоятлари

Мансур Ҳаллож номи тилга олинганда деярли доимо унинг “Анал ҳақ” деган машҳур гапи ва бу гапнинг ҳукми ҳақидаги тортишувлар ҳам эслаб ўтилади. Ҳақиқатан мазкур гап ҳақида узундан-узоқ баҳслар қилинган бўлиб, уларнинг хулосаси  қуйидагилардан иборатдир:   

“Анал ҳақ” луғатда “Мен Ҳақ Худоман” деган маънога далолат қилади. Мансур Ҳаллож мазкур гапни айтгани ва ундан қайтмасдан туриб олгани учун муртад сифатида қатл этилган. Аммо у замондошлари орасида илми ва амали билан танилган сўфий киши бўлган. У қатл этилганидан сўнг баъзи тасаввуф аҳллари уни қатл этганларни унинг сўзидан кўзланган маънони тушунмаганликда айблаганлар ва унинг сўзини Ислом эътиқодига зид бўлмаган маъноларга таъвил қилиб тушунтирганлар.

Ана шундан сўнг Мансур Ҳалложни диндан қайтган муртад деб эътиқод қилинадими, ёки гапини бошқа маънога таъвил қилиш мумкин бўлгани сабабли кофирга чиқарилмайдими деган масала атрофида турли баҳслар қилинган.

Ушбу баҳсларни таҳлил қилишдан олдин шунча баҳсларга сабаб бўлган кишининг таржимаи ҳоли билан яқиндан танишиб чиқиш мақсадга мувофиқ бўлади.

Мансур Ҳалложнинг асл исми Ҳусайн ибн Мансур бўлиб куняси Абул Муғийс ёки Абу Абдуллоҳ бўлган. У ҳижрий 244 йилда форсларнинг шаҳарларидан бири бўлган "Байзо" шаҳрида туғилган. Ироқнинг "Восит" номли жойида ўсиб улғайган. Макка, Хуросон ва Ҳинд ўлкаларидаги кўплаб шаҳарларга сафар қилган. Саҳл ибн Абдуллоҳ Тустарийдан тасаввуф илмини ўрганган. Жунайд ибн Муҳаммад, Амр ибн Усмон Маккий ва Абулҳусайн Нурий каби тасаввуф олимлари билан дўст бўлган. Ҳаллож деб номланиш сабаби ҳақида шундай ривоят қилинган: "Бир куни у бир пахта тозаловчининг дўконида ўтирган. Пахта тозаловчидан бир ишни бажариб келишини сўраган. Пахта тозаловчи: “Мен пахта иши билан бандман”, – деган. Шунда у: “Сен мен айтган ишга боравер, мен пахта тозалаб тураман”, – деган. Пахта тозаловчи унинг ишига кетган. Қайтиб келганида барча пахталари тозаланган бўлган. Тозаланган пахталар эса ўн киши бир неча кунда бажариши мумкин бўладиган даражада кўп бўлган. Шундан сўнг у "Ҳаллож" яъни пахта тозаловчи деб ном олган".

Баъзилар унинг отаси пахта тозаловчи бўлган, шунинг учун у мазкур ном билан аталган дейишган.

Асарлари:

Масур Ҳаллож асарлар ҳам таълиф этган бўлиб, унга қуйидаги иккита китоб нисбат берилган:

1. Китабу товвасийн ;
2. Китабу Ҳаллож .

Мансур Ҳаллож ҳижрий 309 йилда қози Абу Умар Муҳаммад ибн Юсуф Моликийнинг фатвосига кўра аббосий халифалардан Муқтадир биллаҳнинг қарори билан муртад сифатида қатл этилган.

“Анал ҳақ” атрофидаги баҳслар:

Мансур Ҳалложни айтган гапи учун кофирликда айблаганлардан бири  Ибн Таймия бўлиб бу ҳақида у қуйидагиларни ёзган: “Кимки Ҳалложнинг эътиқод қилиб гапирган сўзига эътиқод қилса, мусулмонлар иттифоқи билан кофир ва муртад бўлади. Чунки мусулмонлар Мансур Ҳалложни куфр лафзларни гапиргани учун қатл қилганлар”.

Қози Иёзнинг бу ҳақида шундай дегани ривоят қилинган: Муқтадирнинг раҳбарлиги даврида Моликийлардан бўлган Бағдод фуқаҳолари Ҳалложнинг илоҳиётни даъво қилиб “Анал ҳақ” дегани ва бошқа бузуқ гапларни айтгани учун шариатнинг зоҳирига амал қилганига қарамасдан уни қатл этилишига ва осилишига ижмоъ қилганлар”.

Баъзи тасаввуф аҳллари эса Мансур Ҳалложнинг “Анал ҳақ”ини мадҳ этганлар. Бу ҳақида Аҳмад Яссавийнинг  “Девони ҳикмат” асарида қуйидагича баён қилинган:

Аё ошиқ, дарду ҳолат пайдо қилғил,

Мансур сифат "Анал-Ҳақ" деб ғавғо қилғил,

Дунё қўюб, охиратни савдо қилғил,

Савдо қилған Ҳақ дийдорин кўрар бўлғай.

Муҳаққиқ уламолар эса бу сўзнинг турли таъвилларини баён қилганлар. Ибн Ҳажар Ҳайтамий “Фатавал ҳадисия” китобида қуйидагиларни ёзган: “Мансур Ҳалложнинг “Анал ҳақ” деган сўзи ҳақида қуйидагиларни айтамиз: Ориф зотларда шундай  вақтлар бўладики, бу вақтларда уларда Ҳақ таолога бўлган муҳаббат шавқи ғолиб бўлади. Агар уларда мазкур шавқ ҳолати комил даражага етса, барча нарсаларни ҳатто ўзларини ҳам унутадилар, қалблари тамомила Ҳақ таолога боғланганидан бошқа бирор нарсани ҳис қила олмай қоладилар. Ана шу вақтда гапирган сўзлари ўша улуғвор ҳолатнинг тилига кўра сўзланган бўлади. Бу ҳолатга қуйидаги ҳадиси қудсийда ишора бор:

عن أبي هريرة رضي الله عنه قال : قال رسول الله صلى الله عليه وسلم : « إنّ الله تعالى قال : من عادى لي وليّاً فقد آذنته بالحرب ، وما تقرب إليّ عبدي بشيء أحب إليّ مما افترضته عليه ، ولا يزال عبدي يتقرب إليّ بالنوافل حتى أحبّه ، فإذا أحببته كنت سمعه الذي يسمع به ، وبصره الذي يُبصِر به ، ويده التي يبطش بها ، ورجله التي يمشي بها ، ولئن سألني لأعطينّه ، ولئن استعاذني لأعيذنّه » . رواه البخاري .

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳ таоло: “Ким менинг бирор дўстимга душманлик қилса, унга уруш эълон қиламан. Бандам унинг зиммасига фарз қилганимдан бошқа мен учун севимли бўлган бирор нарса билан (фарзларни бажаргандагидек) менга суюкли бўла олмайди.  Бандам нафл (ибодатларни бажариш) билан менга суюкли бўлиб бораверади, ҳатто уни яхши кўриб қоламан. Агар уни яхши кўриб қолсам, унинг эшитадиган қулоғи бўламан, кўрадиган кўзи бўламан, тутадиган қўли бўламан, юрадиган оёғи бўламан, агар мендан (бирор нарсани) сўраса албатта унга ато қиламан, агар мендан (бирор нарсадан) паноҳ тиласа, албатта унга паноҳ бераман”, деб айтди”, – дедилар”. Бухорий ривоят қилган.  

    Шунга кўра валийлар Ҳақ таолога хос нарсани ҳақиқатан эмас балки хаёлан ўзларига исбот қиладилар. Уларнинг бу гаплари асло Аллоҳ билан бирлашиш маъносида эмасдир. Чунки бу маъно айни куфр бўлади. Аллоҳ уларни бу нарсадан сақлагандир. Шунинг учун  “Анал ҳақ” сўзини айтувчисининг ҳолатига кўра икки хил маънода тушуниш мумкин:

1. Агар “Анал ҳақ”ни ҳушёр ҳолатда айтган бўлса, “Ҳақнинг ёди қалбимни батамом эгаллади гўё мен Ҳақ ёдидан иборат бўлиб қолдим” маъносида бўлади;
2. Агар “Анал ҳақ”ни ўзини билмай қолган ҳолатда айтган бўлса, бу “шатаҳот” (Ҳақ зикрига батамом ғарқ бўлиб ўзни унутиш)лардан бўлиб, ихтиёр билан айтилмагани сабабли бунга бирор ҳукм берилмайди.

Ҳужжатул ислом имом Ғаззолий “Анал ҳақ”ни шундай тушунтирган: “Анал ҳақ” деган киши нотўғри гапирган бўлади. Аммо бу сўзнинг икки таъвили бўлиб уларнинг ҳар бири билан бу сўзни тўғри дейиш мумкин:

1. Узоқ таъвил;
2. Яқин таъвил.

 Узоқ таъвилда “Анал ҳақ” (мен ҳақман)ни “Ана билҳақ” (Мен Ҳақ сабабидан борман) маъносига таъвил қилинади. Ушбу таъвилнинг узоқлиги шундаки бу лафздан хабар тушунилмайди. Чунки бу фақат айтувчининг ўзига хос хабар эмас, балки   бутун олам Ҳақ таоло сабабли бор бўлгани хабарга ҳожат бўлмаган ҳақиқатдир; 

Яқин таъвилда “Анал ҳақ” (мен ҳақман)ни “Ана мустағриқун билҳақ” (Мен батамом Ҳақ билан банд бўлдим) маъносига таъвил қилинади. Яъни бундан менда Ҳақдан ўзгага мутлақо ўрин қолмади, маъноси тушунилади”.

Имом Қушайрийдан Мансур Ҳалложнинг “Анал ҳақ” деган сўзи ҳақида шундай дегани нақл қилинган: “Агар у “Ана Аллоҳ” (мен Аллоҳман) демаган бўлса, уни кечириш мумкин. Чунки Аллоҳ исми (банданинг қалби унга) боғланадиган исмдир, хулқланадиган исм эмас. Аллоҳ таолонинг ушбу исмидан бошқа барча исмлари билан банда хулқланиши мумкин”.

Жалолиддин Румий “Анал ҳақ” ҳақида шундай деган: “Агар сен ўз борлиғингдан фано бўлсанг, доимо Аллоҳ таоло билан бирга бўласан. Бу сен Унинг зотига айланасан дегани эмас, балки олов сабабли қип-қизил чўғга айланган темир сингари бўласан, деганидир. (Фаразан) қип-қизил чўғга айланган темирнинг: “мен оловман” дейиши жоиз бўладику. Худди шунингдек Ҳақ йўлида фоний бўлган киши ҳам “Анал ҳақ” деган ҳақ сўзни айтиши мумкин бўлади”.

Марҳум устоз Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф раҳматуллоҳи алайҳ "Тасаввуф ҳақида тасаввур" номли асарларида бу ҳақида қуйидагиларни ёзганлар: "Тасаввуф ҳақида бироз бўлса ҳам хабардор бўлган киши шатаҳот сўзини фақат тасаввуфда ишлатилишини ва у суфийларнинг ўзларини йўқотиб қўйганда айтадиган, тушуниб бўлмайдиган, сиртдан қараганда айб, таъвийл қилганда маъно касб этадиган сўзлари эканини билади. Шатаҳот суфийнинг оғзидан оддий ҳолатда эмас, балки жазб ва қаттиқ таъсирланиш оқибатида чиқади. Зикр ила Аллоҳ таолога етишиб қолган суфий ўзини йўқотиб қўйиб нима деяётганини билмай қолади.

Суфийларнинг шатаҳотга йўл қўйганларини икки хил бўлганини таъкидлашимиз лозим:

1. Зикр ҳолига ғарқ бўлиб ўзини билмай қолганда шатаҳотга қўйиб, ҳушёр ҳолга қайтганда ўзини оқлов сўзларини айтганлар;
2. Ҳушёр ҳолатда ҳам шатаҳотда давом этаверганлар.

Биринчи тоифа маъзур топилган. Бунга ал-Ҳасрийдаан нақл қилинган қуйидаги иқтибос далил бўла олади: "Жунайд тамаккунли (ўзига мустаҳкам) одам эди. Унинг ўзидан кетиши йўқ эди. Амр ва наҳийни улуғлар эди. У йўлни аслидан олган эди. Шунинг учун ҳам у барча тоифаларга мақбул бўлгани ажабланарли эмас".

Иккинчи тоифа номақбул топилган Бу тоифанинг энг машҳур арбобларидан бири Мансур Ҳаллождир. У ўзининг машҳур шатаҳотини айтганда ҳушёр ҳолида ундан қайтиш талаб қилинган. Аммо Ҳаллож ҳушёр ҳолида ҳам гапидан қайтмаган. Шу тарзда тўққиз йил ўтган. Ўшанда ҳам айтганидан қайтмаганидан кейингина Ҳаллож қатл қилинган".

Ибн Шурайҳдан Мансур Ҳаллож ҳақида сўраганларга шундай деб жавоб берган: "У ҳолати махфий бўлган кишидир. Мен у ҳақида бирор нарса демайман".

Ушбу хабарлардан келиб чиқиб Мансур Ҳалложнинг "Анал ҳақ"и ҳақида баҳс юритувчиларни уч гуруҳга ажратиш мумкин:

1. Зоҳирига кўра ҳукм чиқарадиганлар;
2. Таъвил қиладиганлар;
3. Сукут қиладиганлар.

• Зоҳирига кўра ҳукм чиқарадиганларнинг хулосалари қуйидагича: “Мансур Ҳалложнинг “Анал ҳақ” деган сўзи “Аллоҳ менинг қалбимга тушди ёки мен Аллоҳ билан бирлашиб кетдим” деган маънони ифодалагани учун куфр ҳисобланади. Бу гапни айтган мусулмон муртадга айланади. Шунга кўра Мансур Ҳалложнинг муртадлигига фатво берган уламолар шариатнинг зоҳирига кўра тўғри ҳукм чиқарган ҳисобланадилар".
• Таъвил қиладиганларнинг хулосалари қуйидагича: “Мансур Ҳалложнинг “Анал ҳақ” деган сўзини “Аллоҳ менинг қалбимга тушди” ёки “мен Аллоҳ билан бирлашиб кетдим” маъносида тушуниш асло мумкин эмас. Чунки бундай бузуқ эътиқодни замондошлари орасида илми ва амали билан танилган зотлар у ёқда турсин ақли расо бўлган оддий авом мусулмонга нисбат бериш ҳам тасаввурга сиғмайди. Фақат жоҳил сўфийларгина унинг гапини нотўғри талқин қилган бўлишлари мумкин холос. Агар Мансур Ҳаллож илм ва амалда собитқадамлик билан танилмаганида "Анал ҳақ" дегани учун муртадлигига билиттифоқ ҳукм қилинмасмиди? Ушбу мулоҳазаларга кўра Мансур Ҳалложнинг мазкур гапини “менда Ҳақдан ўзгага мутлақо ўрин қолмади”, маъносида тушуниш энг тўғри йўл ҳисобланади.
• Сукут қиладиганларнинг хулосалари қуйидагича: Мансур Ҳалложнинг "Анал ҳақ" деган сўзи зоҳиран куфрга ҳам, таъвил қилинса тўғри маънога ҳам далолат қилади. Аҳли қибладан бирор кишини ҳам модомики гапини ҳаққа ҳам, ботилга ҳам таъвил қилиш имкони бўлса, кофирга чиқаришга ошиқмаслик керак. Ана шу эътибордан Мансур Ҳаллож ҳолати махфий кишидир. Ҳолати махфий бўлган киши ҳақида бирор тарафга ҳукм чиқармаслик, балки оқибатини Аллоҳга ҳавола қилиб сукут қилиш энг афзал йўл ҳисобланади.

Аллоҳ таолога ҳамду санолар, пайғамбаримиз Муҳаммад мустафога  ҳамда у зотнинг аҳли оилаларию саҳобаи киромларига салавот ва саломлар бўлсин!

Абдулқодир Абдур Раҳим

Инсонни азизу мукаррам қилиб яратиб уни ақлу тафаккур ила сарафроз этган ва яна Ислом дини билан шарафлаган Аллоҳ таолога зоти сифатига мос ҳамду санолар;

Оламларнинг яралишига сабабчи бўлган, инсониятни жоҳилликдан комилликка олиб чиққан севикли пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга дуруду саловотлар;

Муқаддас динимиз аҳкомларидан таълим бериб келган саҳобаи киромларга, салафу солиҳларга, азизу авлиёларга, ошиқу орифларга саломлар бўлсин!

Яратганга беадад шукрки, барча соҳада рўй бераётган юксалишлар муқаддас динимиз равнақида ҳам намоён бўлмоқда. Муҳтарам президентимизнинг 2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегияси мамлакатимиз тараққиётида янги босқични бошлаб берди.

Давлатимиз раҳбарининг беш тамойилдан иборат ушбу ҳаётбахш стратегиясини донишманд халқимиз катта хайрихоҳлик билан кутиб олиб, унинг ижросига ҳар бир соҳа, ҳар бир инсон ўз имконияти доирасида камарбаста  бўлмоқда.

Ҳаракатлар стратегиясини “Халқ билан мулоқот ва инсон манфаатлари йили”да амалга оширишга оид Давлат дастури Ўзбекистон мусулмонлари идорасида ҳам самарали равишда ижро этилмоқда. Бу борадаги ишлар жадал бориши учун Давлат дастурининг ижроси бўйича аниқ ижрочилари кўрсатилган ҳолда ички чора-тадбирлар режаси ишлаб чиқилди.

Шу билан бирга ЎМИнинг ички буйруғи асосида ушбу режани амалга ошириш учун масъул бўлган раҳбар ҳамда малакали мутахассислар жалб қилиниши белгилаб қўйилди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Диний соҳада Ўзбекистон Республикаси давлат сиёсати концепцияси лойиҳасига доир аниқ таклифлар тақдим этди.

Республикамизда “2017 йил – Халқ билан мулоқот ва инсон манфаатлари йили” деб эълон қилиниши муносабати билан ЎМИ ва унинг тизимидаги барча муассасаларда ишлаб чиқилган режалар, дастурлар ва белгиланган тадбирлар изчиллик билан амалга оширилмоқда.

2017 йилнинг биринчи чорагида ЎМИнинг Қорақалпоғистон Республикаси қозиёти, Тошкент шаҳри ва вилоятлардаги вакилликлари, масжидларнинг имом-хатиблари ҳамда диний таълим муассасаларининг мударрис ва ходимлари ижтимоий-маънавий муҳитни янада соғломлаштириш, ёш авлодни диний бағрикенглик руҳида тарбиялаш, уларни диний экстремизм хатаридан ҳимоя қилишга йўналтирилган бир қатор учрашув, семинар ва давра суҳбатларида иштирок этдилар. Диний ақидапарстликка мойиллиги бўлган шахслар ва уларнинг оила аъзолари билан якка тартибда профилактик суҳбатлар ўтказдилар.

Миссионерлик ва прозелитизмга қарши кураш, вояга етмаганлар ўртасида ҳуқуқбузарлик ва жиноятчиликнинг олдини олиш, ўз жонига қасд қилишларга барҳам бериш чора-тадбирларига қаратилган тадбирларда, шунингдек, жазони ижро этиш муассасаларида ташкил этилган маънавий-маърифий йиғилишларда иқтидорли имом-хатиблар иштирок этдилар.

Вакиллик ходимлари, имом-хатиблар ва имом ноиблари ОИТСга қарши курашишга бағишланган тадбирларда таъсирчан маърузалар қилдилар.

Марказий нашрларда Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳри вакиллари ҳамда имом-хатиблар долзарб мавзуларда мақолалар эълон қилдилар. Маънавий-маърифий тадбирларда фаол иштирок этиб тушунтириш ишларини олиб бордилар. Хусусан, ЎМИнинг Қорақалпоғистон Республикаси қозиёти, Тошкент шаҳри ва вилоятлардаги вакилликлари ҳамда масжидларнинг имом-хатиблари фуқаролар йиғини раислари, диний маърифат ва маънавий-ахлоқий тарбия масалалари бўйича маслаҳатчилар билан ҳамкорликда маҳалла, олий ўқув юртлари, мактаб, коллеж ва лицейларда ўтказилган йиғилишларда қариндош-уруғлар ўртасида бўладиган никоҳнинг, оила қуришга тайёр бўлмаган ёш қизларни турмушга беришнинг салбий оқибатларини тушунтирдилар.

Бош имом-хатибларнинг хотин-қизлар масалалари бўйича ёрдамчилари маърифатли отинойилар ҳамда маҳалладаги диний маърифат ва маънавий-ахлоқий тарбия масалалари бўйича маслаҳатчилар билан ҳамкорликда диний экстремистик оқимга мансуб аёллар билан якка тартибда суҳбат ташкил этдилар.

Шунингдек, эрта турмуш қуриш ва яқин қариндошлар ўртасидаги никоҳнинг олдини олиш, тўй, маърака ва маросимларни исрофгарчиликларсиз ўтказиш бўйича қатор тадбирлар ўтказилди.

ЎМИ тасарруфидаги диний таълим муассасалари учун ёшлар ўртасида диний экстремизм ва терроризм, миссионерлик, оломон маданияти, ҳуқуқбузарлик ва жиноятчиликнинг олдини олишга қаратилган маънавий-маърифий тадбирлар режаси тасдиқланди ва ижро учун таълим муассасаларига етказилди.

ЎМИнинг www.muslim.uz порталида янги жорий қилинган тезкор “савол-жавоб” рукнига фуқаролардан келган саволларга Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг фатво ҳайъати жавоб берди. Ўтган ҳисобот даврида порталда кўплаб видеолавҳалар, аудиолавҳалар, мақолалар ва янгиликлар эълон қилинди.

Муҳим янгиликлар, хабарлар ва долзарб мақолалар порталнинг бош саҳифасига жойлаштирилмоқда. Ўз навбатида ушбу матералларнинг қисқа ва лўндалиги, илмий асосга эгалиги ва таъсирчан руҳда бўлишига эътибор қаратилмоқда.

Ўзбекистон мусулмонлари идорасида фуқароларни қабул қилиш тартибли равишда амалга оширилди. Фуқароларнинг мурожаатлари “Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида”ги қонунда белгиланган тартибда кўриб чиқилди.

ЎМИнинг даврий нашрлари бўлган “Ислом нури” газетаси ва “Ҳидоят” журналида “Халқ билан мулоқот ва инсон манфаатлари йили” муносабати билан одоб-ахлоқ, фарзанд тарбияси ва бошқа долзарб мавзулардаги мақолалар чоп этилмоқда.

“Моваруннаҳр” нашриёти мунтазам равишда ёшларнинг ҳар хил зарарли оқимлар таъсирига тушиб қолишининг олдини олишга қаратилган адабиётлар нашр этиб келмоқда. Бу йил ҳам ана шу хайрли ишни давом эттираётир. Муаллифлар О.Юсупов ва Ҳ.Икромова нашрга тайёрлаган “Ислом маърифати – жаҳолатга қарши” китоби шулар жумласидандир.

Имом Бухорий халқаро марказининг “Имом Бухорий сабоқлари” журналида таниқли тарихчи, манбашунос, шарқшунос, исломшунос олимлари билан бир қаторда ёш тадқиқотчилар ҳамда юртимиз масжидларида фаолият олиб бораётган имом-хатибларнинг ислом дини ва унинг ҳаётбахш ғоялари, диний бағрикенглик, диний ва миллий қадриятларимизни тараннум этувчи мақолалари, шунинг билан бирга муборак ислом дини ғояларини бузиб талқин қилаётган бузғунчи оқимларнинг асл мақсадларини фош этувчи маълумотлар акс этган илмий мақолалар нашр этилди.

Янгиликларни кузатиб бораётган юртдошларимиз худди шундай кўтаринки руҳдаги ишлар бошқа соҳаларда ҳам давом этаётганига гувоҳ бўлмоқда. Бинобарин, кўп миллатли, турли динларга эътиқод қилувчи Ўзбекистон халқи бир ғоя атрофида мустаҳкам жипслашган. Бу ғоя – Ватанни юксалтириш ғоясидир.

Муҳтарам юртбошимиз ишлаб чиққан Ҳаракатлар стратегиясининг амалга жорий этилишида шахдимиз сўнмасдан давом этаверсак, яқин йилларда дунёнинг энг ривожланган давлатлари сафидан жой оламиз, иншоаллоҳ!  

Иброҳим ИНОМОВ,

Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари

Маълумки, инсон барча мавжудотлар ичида энг азиз ва мукаррам оламдир.

Айни шу маънода келажаги буюк мамлакатимиз истиқлол йилларининг илк давридан бошлаб, инсон омилига бўлган эътибор ва ғамҳўрлик янги босқичга кўтарилди. Ҳурмат-эътибор, меҳр-мурувват, икром-эъзоз борасида эса асрларга тенг ўзгаришларга эга бўлинмоқда.

Дарҳақиқат, эл-юрт манфаати йўлида фидокорлик кўрсатиб, бугун қарилик палласида турган ота-боболаримиз меҳнати ва жонбозлигини қадрлаш, уларга ҳурмат ва эҳтиром кўрсатиш кенжа авлодларнинг шарафли бурчи, чуқур масъулиятидир. Муқаддас ўгитларимизда катталарга ирқи, миллати, динидан қатъий назар ҳамиша иззат кўрсатиш, улар ҳолидан хабардор бўлиш, меҳр-оқибат кўрсатишга буюрилган. Яна шуни таъкидлаш жоизки, катта ёшдаги кишиларга ҳурмат-эҳтиром кўрсатиш юксак фазилат деб баҳоланиб келган. Шу маънода кўрсатилган ҳурмат эвазига инсон ўзи ҳам келажак ҳаётида эъзоз-эҳтиромга эга бўлиши муқаррарлиги таъкидланган. Зеро, ҳадиси шарифда “Ҳурмат  қилган кишига ҳурмат насиб бўлади” - дейилган. 

Бу мазмунни қувватлаб доно халқимиз “Олтин олма дуо ол” – деб инсонпарварлик руҳиятига чақиради. Айни пайтда ҳадиси шарифлар талаби, доно халқимизнинг ҳикматли сўзининг ижроси хотира ва қадрлаш куни муносабати билан юртимизда амалга ошмоқда. Хусусан, иккинчи жаҳон уруши қатнашчиларини ватан учун қилган фидоийликларига таъзим этиш, уларнинг барча ҳаётий юмушларига малҳам бўлишдек хайрли хусусиятлар ота-боболаримиздан бизларга мерос бўлиб қолган қадриятларимизнинг намунасидир.

Давлатимиз иккинчи жаҳон уруши қатнашчилари, кекса ёшдаги отахонларимиз, онахонларимиз, барча пенсионер ва нафақахўрларга ҳамиша катта эътибор кўрсатиб, оталарча ғамхўрликлар қилиб келмоқда. Ҳукуматимиз уларнинг моддий фаровонликларини янада яхшилаш мақсадида бир қатор қарорлар қабул қилдики, барчани чин дилдан хурсанд этди. Биргина мисол қилиб айтадиган бўлсак, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 4 апрелдаги “Иккинчи жаҳон уруши қатнашчиларини рағбатлантириш тўғрисида”ги ПФ-5000-сонли Фармони ва 4 апрелдаги “Хотира ва қадрлаш кунига тайёргарлик кўриш ва уни ўтказиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-2865-сонли Қарори эълон қилинди. Мазкур икки ҳужжат 9 май умумхалқ байрами – Хотира ва қадрлаш куни ўтказилиши, шунингдек, 1941-1945 йиллардаги иккинчи жаҳон урушида фашизм устидан қозонилган Ғалабанинг 72 йиллиги нишонланиши муносабати билан ҳамда уруш қатнашчилари ва ногиронларини моддий рағбатлантириш мақсадида қабул қилинганлиги барчанинг кўнглини тоғдек кўтарди.

Бундан ташқари бу Фармон ва Қарор ижроси сифатида кекса отахон ва онахонларга, ногирон ва муҳтожларга катта ғамхўрлик ва беминнат ёрдам кўрсатилади. Фаҳрийлар ҳаётини фаровон, кунларини шодмон қилиш учун ҳукуматимиз уларга бўлган эътиборни ижтимоий ҳимоя даражасига олиб чиққанлиги таҳсинга лойиқ. Айтайлик, қарияларимиз даволанишлари ёки соғлиқларини мустаҳкамлашлари учун берилган имтиёзлар, навбатсиз енгил автомашина сотиб олишлари учун сертификат берилиши, яшаш хонадонларини жорий таъмирдан чиқарилиши, маиший-техника жиҳозлари билан бепул таъминланиши, турли тўловлар тўлашдаги енгилликлар кабиларга эгадирлар. Буларнинг барчаси юртимизнинг азиз нуронийларига билдирилаётган катта ҳурмат-эътибор рамзи дейиш мумкин. Иккинчи томондан уларнинг доимий қилаётган холис дуои хайрлари, тилак-истаклари турли бало-офатлардан сақламоқда деб умид қиламиз. Зеро, ҳадиси шарифда: “Агар орангизда мункиллаган қариялар, ўтлаб юрган жонзотлар ва эмизикли чақалоқлар бўлмаганида эди, бошингизга балолар селдай оқиб келар эди”,- дейилганлиги сўзимизнинг далилидир.

Айни пайтда нуроний отахон ва онахонларга чуқур ҳурмат-эҳтиром кўрсатиш хотира ва қадрлаш тушунчалари билан ўзаро уйғунлик касб этади. Ёшларимиз ушбу айём тимсолида ёши улуғларни қадрлаш, саховатга муҳтож кишиларга кўмаклашиш каби олийжаноб фазилатларни ўз қалбига сингдириб боришининг асосларидан бири бўлиб шаклланада. Қаранг, бундай олийжаноб ахлоқий инсонпарварлик, одамийлик тўғрисида динимизда: “Ҳар бир яхшилик эҳсондир. Хайрли ишга далолат қилишлик, гўё уни қилгандек бўлишликдир...”, ­- дейилган.

Хотира ва қадрлаш кунини нишонлаш бой анъаналаримиз бўлмиш миллий урф-одат ва қадриятларимизни ижро этиш демакдир. Уларнинг сарасидан бўлган катталарга эҳтиром кўрсатиш, пиру бадавлат ёшига етганларни эъзозлаш тўғрисида муборак ўгитларда “Кичикларимизга раҳм-шафқат қилмаган ва катталаримиз қадрини билмаганлар бизлардан эмасдир”. дейилган инсонпарварлик тамоилини таъкидланган.

Демак, инсон ҳар доим ўтмиш аждодларини, муҳтарам устозларини, азиз авлиёларни ҳотиралар экан, халқ ва жамият олдидаги бурч ва вазифаларини яна бир бор масъулият билан хис этади, ўзидан яхши ном қолдириш ва эзгу ишларни қилишга шошилади, ўзгаларни ҳам шунга чорлайди.

Истиқлол йилларида улуғ аждодларнинг хотираларини қадрлаш, мамлакат тараққиёти, юрт озодлиги йўлида жонбозлик кўрсатган фидойи юртдошларимизнинг руҳларини шод этмоқ учун эзгу амалларга бел боғлашдек савоб юмуш дилимиздаги ёруғ ниятлардан бирига айланди.

Дарҳақиқат, инсон – ҳаёт гултожи. Яратганнинг инъоми – онгу тафаккурнинг фақатгина одамзодга берилгани мазкур ҳақиқатга яна бир далилдир. Давлатимиз раҳбарининг ташаббуслари билан мана бир неча йилдирки, Хотира ва қадрлаш куни кенг нишонланмоқда. Бу билан инсон зотига, унинг умри давомида бажарган эзгу амалларига бўлган чексиз эҳтиром рамзи десак муболаға бўлмайди. Албатта, биз ҳамиша марҳумларимизни ёдга олиб, уларнинг руҳларини шод қилиш учун савобли амалларни ижро этамиз. Зеро, ўтганларни эслаш ва улар учун истиғфор айтиш, қабрларини зиёрат қилиш ҳамда ҳақларига дуолар қилиш барчамизнинг диний ва инсоний бурчимиздир.

Абдулҳай ТУРСУНОВ,

Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг

Наманган вилоят вакили

АССАЛОМУ АЛАЙКУМ (араб. – сизга тинчлик, саломатлик тилайман) – мусулмонлар ўзаро учрашганда ишлатиладиган саломлашув ибораси. Салом қабул қилувчи «Ва алайкум ассалом» («Сизга ҳам тинчлик, саломатлик тилайман»), деб жавоб қайтаради. Ассалому алайкум таниган ва танимаган мусулмонларга берилади. Кичик ёшдагилар ёши улуғларга, улов минган одам пиёдага, пиёда кетаётган киши ўтирганга, озчилик кўпчиликка салом беради. Ассалому алайкум кўпчилик ҳузурига кириб ўтиришда ҳам айтилади. Ассалому алайкумни киши эшитадиган қилиб мулойим тарзда айтиш лозим. Ассалому алайкум ўзаро муомала-муносабатнинг боши бўлиб, ўзига хос илиқлик, самимият, очиқ кўнгиллилик бахш этади. Ассалому алайкумни ошкора айтиш кишилар ўртасида муҳаббат пайдо этиб, ўртадаги гина ва кудуратларни кетказади. Ўзидан катталарга ҳурмат, кичикларга шафқат юзасидан салом-алик қилиш кишиларимиз учун ахлоқий мезон бўлиб қолган. Ассалому алайкум дейиш суннат, жавоб қайтариш эса вожиб ҳисобланади. Ассалому алайкум намоз ўқиётган кишининг намози тугаганининг аломати ҳамдир, дейилади Миллий қомусимизда.

Ас салом сўзининг учта маъноси бор экан:

1. Саломатликка чақирувчи
2. Офат ва балолардан саломат.
3. Бандаларига жаннатда салом берувчи.

Энди ана шу уч маъно ҳақида.

1. Саломатликка чақирувчи

Аллоҳ – Саломдир. Бу ибора билан яратган махлуқотларига тажаллий этаркан, уларни душманлардан, қийинчиликлардан, таҳликалардан, мусибатлардан ва турли балолардан саломат чиқаради. Салом калимасининг  бу маъносини қуйидагича ифодалаш мумкин:

• Махлуқларини душман босқинидан қутқариб саломат чиқаради: аёнки, ҳар мавжудотнинг кўплаб душмани бор. Унинг душманлари тажовузидан қутулиб саломат қолиши Аллоҳнинг Салом исмининг шарофатдидандир.
• Махлуқларга ҳаётининг давом этиши учун лозим бўлган нарсаларни бериш билан саломат чиқаради: чивинга учишга мос қанот беради, балиққа сузишга мос қанот, дарахтларга новда ва япроқлар...
• Қулларини таҳликалардан қутқариш йўли билан саломат чиқаради: Масалан, Она қорнидаги чақалоқ ғоят ожиз, заиф ва ҳимоясиз... Уни ўша тор маконда буғилмоқ, оч қолмоқ, заҳарланмоқ каби таҳликалардан муҳофаза этиб дунёга саломат чиқармоқ Аллоҳнинг Салом исмининг бир шарофатидир.

Яна инсоннинг кўринмайдиган душманлари бўлган микроблар бор. Инсон танасида уларга қарши бир ҳимоя тизими қуриш йўли билан уларни хасталиклардан ҳимоя қилади ва баъзан эса ҳикматли тарзда хаста этиб, кейин шифо бериш ҳам Аллоҳнинг Салом исмининг тажаллийсидир.

Инсоннинг вужудига ҳимоя тизими қурган Аллоҳ таоло бутун оламни ҳам ҳимоя тизимлари билан таъмин этган ҳамда Салом исмининг фарқли тажаллийлари ила бизларга танитган.

Ана шулардан бири – сайёрамизнинг атрофини ўраб олган атмосфера қобиғидир. Атмосфера қобиғи осмондан тушган, тирик мавжудотлар учун зарарли бўлган бир неча таҳликага тўсиқ бўлади. Шунингдек, юз бериши муқаррар бўлган автоҳалокатдан инсон тасодиф туфайли қутулиб қолиши; тирик қолиш мумкин бўлмаган бир ҳалокатдан бир жойи тирналмасдан чиқиши; томдан учган бир  шиферми, черепицанинг бошига эмас ёнига тушиши; кучли зилзилада уйнинг йиқилмай қолиши ёки йиқилган уйнинг тагидан соппа-соғ чиқиши; хатарли жарроҳлик амалиётидан омон чиқиш ва шулар каби кўринадиган-кўринмайдиган таҳликлардан саломат чиқмоқ Аллоҳнинг Салим исмининг шарофатдидандир.

2. Офат ва балолардан саломат

Салом исмининг иккинчи маъноси – Аллоҳнинг бутун камчиликлардан ва қусурлардан холилиги, яъни саломат эканидир. Ҳар бир махлуқ Аллоҳнинг Салом исмига гувоҳлик беради. Истасангиз, биргина чечакнинг Аллоҳнинг Салом исмига гувоҳлик берганини идрок этиб кўрамиз.

Бир гулни яратмоқ учун санъаткорда қандай сифатлар бўлиши керак?

Аввало, қудрати сўнгсиз бўлмоғи даркор. Чунки чечакни ерга кўмилган бир уруғдан осонгина чиқариб олмоқ учун катта куч талаб этилади. Ожиз бўлса уни чиқара олмайди. Унган чечак Аллоҳнинг ожизликдан саломат эканига ва сўнгсиз қудратидан гувоҳик беради;

Чечак ўстирувчи олим бўлмоғи лозим. Негаки, чечакдаги ҳикмат ва санъат фақат сўнгсиз бир илмнинг борлиги ила изоҳланади. Илло, бу чечак қуёш, ҳаво, булут, тупроққа қадар бутун олам билан алоқададир. Бу муносабатларни фақат илм соҳиби бўлган зотгина тартибга сола олади. Демак, чечак ўзидаги санъату ҳикмат ва муносабатларининг тартибли экани билан Аллоҳнинг жоҳилликдан салим эканига ва ниҳоясиз илм соҳиби эканига ишорат этади;

Чечак етиштирувчи қилаётган ишини кўрмаса бажара олмайди. Гул беқиёс гўзаллиги ва ўзида мужассамлашган мукаммал санъат ила Аллоҳнинг кўрликдан саломат эканига, ҳамма нарсани кўришига гувоҳлик беради.

Чечак йўқ эди, бор бўлди. Борлиги йўқлигидан афзал кўрилди. Демак, санъаткорда ирода сифати бор. Иродаси бўлмаган чечакни ўстира олмайди. Чечак борлигининг йўқлигидан афзал ҳисобланиши билан Аллоҳнинг иродасизликдан саломатлиги ва мутлақ ирода соҳиби эканига далолатдир.

Чечакни қанчалар ардоқлаб севишларига боқинг! Чечак бу ҳоли билан Аллоҳнинг марҳаматсизликдан саломат экани ва Раҳим исмига шаҳодат беради.

Бу чечак каби миллионларча чечаклар ва бошқа нарсалар айни чоқда яратилади. Ҳар бирига фарқли зийнатлар берилади. Демак, буларнинг соҳибининг битмас-туганмас хазиналари бор. Бу билан улар Аллоҳнинг фақирликдан саломат эканига ишорат этади ва ғани эканига гувоҳлик беради.

3. Жаннатда қулларига салом берувчи

Салом исмининг учинчи маъноси: жаннатда қулларига салом берувчидир. Бу маъно Ёсин сурасида “...уларга Робби раҳимларидан бир салом бордир” ифодаси ила баён этилган.

Аллоҳ таоло бу дунёда Салом исмини бизларга тажаллий этгани каби бу исми ила жаннатда ҳам тажаллий этсин ва бизлар Аллоҳнинг саломини эшитиб бахтиёр бўлайлик.

Дамин ЖУМАҚУЛ,  журналист