Ер юзи аҳолисининг сони йилдан йилга ортиб бораётгани аҳолишуносларни, сиёсатчиларни, экологларни ва бошқа соҳа вакилларини ўйлантириб келаётган энг долзарб масала саналади. Уларни нима ташвишга солиши аён: озиқ-овқат етишмаслиги, ичимлик суви танқислиги, табиий ресурсларнинг чеклангани ва бошқалар.

Озиқ-овқат танқислиги дегани ҳақ гап эмас. Зеро, меҳрибон Парвардигоримиз: Ер юзида ўрмалаган нарса борки, уларнинг ризқи Аллоҳнинг зиммасидадир. У уларнинг турар жойларини ҳам, борар жойларини ҳам билур. Ҳаммаси очиқ-ойдин китобдадир” (Ҳуд, 6), дея Ер юзида қадам ташлашга жой қолмайдиган даражада одам кўп бўлса ҳам, биргина одам қолса ҳам ризқини берувчи Ўзи эканини айтиб инсонларни хотиржамликка даъват қилиб қўйибди.

Бу ўринда етишмайди, дейишнинг ўрнига озиқ-овқат нотўғри тақсимланган дейилса, тўғри бўлади. Негаки, дунёнинг қайси бурчида одамлар бир бурда нонга зор бўлиб турган паллада бошқа ерида шу қадар кўп нон исроф бўладики, ана шу исроф бўлаётган нон билан бемалол бошқа бир мамлакат аҳолисини туйдириш мумкин. Буни бир рўзғорнинг қора қозони қайнамай, болалари очликдан ухлай олмай тўлғониб ётган чоқда қўшниси энг сархил таомларни керагидан ортиқ еб-ичиб, ортганларини қўл ҳам теккизмасдан ахлатга отиб, еганларини ҳазм қила олмай ухлай олмаётганига менгзаш мумкин.

Ичимлик суви ва табиий ресурслар алоҳида мавзу. Биз бу мақоламизда Навоий бобомизнинг “Деҳқон тўйса – эл тўяр” деган ҳикматидан келиб чиқиб, билганимизча деҳқончиликка дахлдор масала ҳақида сўз юритмоқчимиз.

Тараққийпарвар олимлар инсониятни етарлича озиқ-овқат билан таъминлаш, қорнини тўйдиришнинг илмий асосларини ўйламоқда. Бу борада турли агроэкологик, биологик, биотехнологик, биохимик ва бошқа, биз номини ҳам билмайдиган соҳаларда изланишлар олиб борилаётир. Жумладан, умрининг йигирма йилини гуруч етиштириш самарадорлигини оширишга бағишлаган Норман Апхофф Корнелл қишлоқ хўжалиги тараққиёти университети қошидаги Корнелл халқаро озиқ-овқат институти директори эди. У 1990 йиллар бошида Мадагаскарга тропик ўрмонларни сақлаб қолишга ҳисса қўшиш мақсадида йўл олади ва у ердан миллионлаб инсонларни очликдан ва тўйиб овқат емаслик балосидан қутқариб қолишга ёрдами тегишига ишончи ортиб қайтади.

Апхофф Мадагаскарда 1983 йил француз руҳонийси Анри де Лолани ишлаб чиққан “Гуруч ҳосилдорлигини ошириш” методи билан танишади. У сув бостирилган далага ёш ниҳолларнинг бир-биридан одатдагидан олисроқ масофага қадалганини кузатади. Гуруч ниҳоллари орасида ўсган ёввойи ўтлар бирданига эмас, навбати билан орадан муайян вақт ўтгандан сўнг юлиб олинади. Ана шу оддийгина метод “Гуруч етиштириш самарадорлигини ошириш”(SRI) методи деб аталади. Бунда сув тежалади, уруғ учун кам маблағ сарфланади ва кўп ҳосил олинади.

SRI Мадагаскар далаларида тажрибадан ўтказилгандан сўнг ҳосилдорлик тўрт баробар ошган. Буни кўрган Апхофф унинг фаол тарғиботчисига айланади. У 1998 йилдан бошлаб нодавлат ташкилотлар ва маҳаллий мутахассислар иштирокида SRIни Осиё ва Африкага, ундан сўнг Лотин Америкасига тарқатишда фаол иштирок этади.

“International Network” веб-сайти тарқатган хабарга кўра, тез орада Хитой, Ҳиндистон, Покистон, Индонезия, Вьетнам, Камбожа ва бошқа мамлакатлардан 10 миллионга яқин кичик фермерлар SRI дан тўлиқ ёки қисман фойдаланишга ўтади.

Ушбу метод буғдой, тариқ ва бошқа экинларга ҳам муваффақиятли равишда қўлланмоқда.           

Мисли кўрилмаган ҳосилдорлик

 ген инженерлигининг кераги ҳам йўқ

 Ҳиндистоннинг Бихара штатидаги кичик фермер 2015 йилда генетик модификация қилинган уруғлар ва пестицидлардан фойдаланмасдан гуруч, картошка ва буғдой етиштириш бўйича рекорд ўрнатди.

 Қишлоқ хўжалиги экологиясининг “Гуруч етиштириш самарадорлигини ошириш” (ингл. System of Rice Intensification – SRI) методини қўллаган фермер ҳосилдорликни бурунги йиллардагидан тўрт баробар оширишга эришди. Қишлоқ хўжалиги вазирлиги вакили SRIни “инқилоб” дея баҳолади.

 SRI методини қўллаган фермер кичик далага унчалик кўп бўлмаган кўчатларни бир-биридан одатдагидан узоқроқ масофага экади. Бунда тупроқ керагича қуруқ ҳолатда сақланади, ўсимлик атрофида ўсган бегона ўтлар тупроқни кислород билан бойитишга хизмат қилсин учун секин-аста навбати билан юлиб ташланади. “The Guardian”да яқинда  чоп этилган мақолада  бу метод “озроқ, лекин самаралироқ” деб баҳоланди. 

Фермер Суманто Кумарга ушбу метод гектаридан тўрт-беш тонна олинган ҳосилдорликни 22,4 тоннага етказишга имкон берди.                       

 Агроэкология – “ягона илинж” 

БМТнинг Халқаро қишлоқ хўжалик билимлари, фани ва технологияси тараққиётини баҳолаш ташкилоти ва Жаҳон банки ҳомийлигида ўтказилган тадқиқот ишлари шуни кўрсатадики, агроэкология – дунё аҳолисини тўйдирмоқнинг ягона воситасидир. 

“The Guardian” хабар қилишича, SRIнинг фавқулодда потенциали бор:  “SRI узоқ вақтга чидамли, ҳар қандай шароитга мослашувчан маҳсулотни ва кўп ҳосилни қўшимча харажатларсиз олиш имконини пайдо қилди. Бу айни бугуннинг талабидир. Чунки сайёрамиз аҳолисининг еттидан бир қисми оч қолмоқда ва гуручга бўлган талаб тўхтовсиз ортиб бораётир. Ҳатто фермерлар ҳосилдорликни 30 фоизга ошира олган тақдирда ҳам очлик билан курашиш муаммоси ҳал бўлмайди”.

Бихара штати Қишлоқ хўжалиги вазирлиги вакили доктор Сурендра Чаурасса давлат агентлиги нега ҳозирги вақтда фермерларни SRI га ўқитишга бинойигина маблағ сарфлаётганига изоҳ берар экан, жумладан, бундай деган эди: “Фермерлар озроқ уруғ, камроқ сув сарфлайди, химикатларни ҳам кам ишлатади ва катта пул сарфламасдан туриб жуда мўл ҳосил олади. Бу – инқилобий ҳодиса. Мен бошида бунга ишонмаган эдим, аммо энди ишончим комилки, бу ҳодиса фермерликка муносабатни буткул ўзгартириб юборади”.

Ҳа, ана шу мўл ҳосил фермерлар ҳаётига ижобий таъсир этди. Бихаралик фермерлардан бири “...менинг ҳаётим тамоман ўзгариб кетди. Энди фарзандларимни мактабга юбора оламан, соғлигимни тиклаш учун сарфлашга етадиган пулим бор, даромадим ҳам жуда яхши”, дейди.

(Давоми бор)

Дамин ЖУМАҚУЛ

ЎМИ Матбуот хизмати

ЎМИ Матбуот хизмати

«Албатта Сиз улуғ хулқ устидадирсиз» (Қалам, 4).

Пайғамбар алайҳиссалом дедилар: «Гўзал хулқ — алоқани узган (қардошинг)га боғланмоғинг, сендан қизғанган кишига бермоғинг, сенга зулм қилганни кечирмоғингдир» (Анас ривояти). 

Пайғамбар алайҳиссалом дедилар: «Мен гўзал хулқларни камолига етказиш учун юборилдим». 

«Қиёмат кунида мезоннинг тақво ва ҳусни хулқ турган палласи нақадар оғир бўлади!» (Абу Довуд, Термизий ривоятлари). 

«Бир киши Расулуллоҳ рўпараларига келиб:

— Эй Аллоҳнинг расули, дин нима? деб сўради.

— Гўзал хулқ, дедилар.

У киши сарвари оламнинг ўнг томонига ўтиб, яна савол қилди:

— Дин нима, эй Аллоҳнинг расули?

— Гўзал хулқ, деб жавоб бердилар. Кейин сўл томонларига ўтиб, яна:

— Дин нима, эй Аллоҳнинг расули? деб сўради.

— Гўзал хулқ, дедилар Расули акрам. Сўнг орқаларига ўтиб:

— Эй Аллоҳнинг расули, дин нима? дея қайта сўради. Пайғамбар алайҳиссалом у киши томон ўгрилиб:

— Гўзал хулқ, (гўзал хулқ эса) ғазабланмаслигингдир, энди тушундингми?!

дедилар» (Марвазий ривояти).                         

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўрашди:

— Бадбахтлик нима, ё Расулуллоҳ?

— Ёмон хулқ! дедилар» (Имом Аҳмад ривояти).

Фузайл ибн Иёз айтади: «Пайғамбар алайҳиссаломга:

 — Фалончи аёл кундузлари рўза тутади, кечалари бедор бўлиб, намоз ўқийди. Бироқ унинг хулқи ёмон: қўшниларига тили билан азият етказади, дейишди.

Шунда Расули акрам:                                                                 

 — Унинг бу ишларида хайр йўқ. У аёл жаҳаннам аҳлидандир, дедилар»

Пайғамбар алайҳиссалом шундай дедилар: «Одамларга молларингиз билан эмас, очиқ чеҳра ва гўзал хулқ билан юзланинг» (Баззор ривояти). 

Барро ибн Озибдан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам одамлар ичида чеҳраси ва хулқи энг гўзал инсон эдилар» (Хароитий ривояти). 

Пайғамбар алайҳиссаломнинг шундай деганлари Абу Ҳурайра розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Мўминнинг саховати — унинг дини, гўзал хулқи — унинг мартабаси, мардлиги — унинг ақлидир» (Ибн Ҳиббон ривояти). 

Усома ибн Шарийкдан ривоят қилинади: «Расули акрамдан аъробийлар:

— Бандага берилган нарсаларнинг энг яхшиси нима? деб сўрашди.

— Гўзал хулқ, дедилар Расули акрам»  (Ибн Можа ривояти).

Пайғамбар алайҳиссалом айтдилар: «Сизларнинг орангизда менга суюклироғингиз ва Қиёмат кунида менга яқинроқ бўладиганингиз ахлоқи гўзалларингиздир» (Табароний ривояти). 

Ибн Аббос розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Учта хислат бор. Кимда ўша учта хислатдан биттаси бўлмаса ҳам қилган амали ҳисобга ўгмайди. Бу — Аллоҳга маъсият қилишдан тўсадиган тақво, аҳмоқни жиловлайдиган ҳалимлик, одамлар орасида хушхулқлик» (Табароний ривояти). 

Анас ибн Молик розийаллоҳу анҳу дейди: «Бир куни Расулуллоҳ билан бирга эдик, дедилар: «Қуёш музни эритгани каби гўзал хулқ ҳам гуноҳларни эритиб йўқотади» (Табароний ривояти). 

Ҳасан Басрий дейди: «Кимнинг хулқи ёмон бўлса, ўзини ўзи қийнайди». 

Анас ибн Молик айтади: «Шундай банда бор, чиройли хулқи билан жаннатнинг баланд даражаларига етади, гарчи обид бўлмаса ҳам. Шундай банда бор, ёмон хулқи сабабли дўзахнинг энг қуйи қаватларидан жой олади, гарчи обид бўлса ҳам». 

Ваҳб ибн Мунаббиҳ айтади: «Ёмон хулқ чил-чил синган кўзага ўхшайди. Уни на ямаб бўлади, на лой ҳолатига қайтариб». 

Фузайл ибн Иёз дейди: «Менга хулқи ёмон обиднинг ҳамроҳ бўлганидан кўра, хулқи яхши фожирнинг ҳамроҳ бўлгани суюклироқ». 

Яҳё ибн Муоз айтади: «Ёмон хулқ ёнида қанча яхшиликлар бўлса ҳам фойда бермайди. Яхши хулқ ёнида қанча ёмонликлар бўлса ҳам зарар бермайди». 

Ҳасан Басрий дейди: «Ҳусни хулқ — очиқ юзли, хайру саховатли бўлиш, озор беришдан тийилишдир». 

Шоҳ Кирмоний дейди: «Гўзал хулқ — озорлардан тийилиш ва машаққатга сабр-тоқатдир». 

Ҳазрат Али каррамаллоҳу важҳаҳу деди:

«Гўзал хулқ учта хислат билан ҳосил бўлади: ҳаромдан тийилиш, ҳалолни излаш, аҳлига бағрини кенг қилиш». 

Саҳл ибн Тустарийдан гўзал хулқ ҳақида сўрашди: «Гўзал хулқнинг энг қуйи даражаси машаққатларни кўтариш, мукофотдан кечиш, золимга раҳм-шафқат қилиб, уларга мағфират тилаш, деди».

Даврон НУРМУҲАММАД тўплади

ЎМИ Матбуот хизмати

Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев Исфаҳон вилоятида юз берган авиаҳалокат оқибатида кўплаб инсонлар қурбон бўлгани муносабати билан Эрон Президенти Ҳасан Руҳоний ва Эрон халқига ҳамдардлик билдирди.

Аввалроқ, Эронда бортида 60 нафар йўловчиси ва 6 нафар экипажи бўлган самолёт ҳалокатга учрагани ҳақида маълумот берган эдик.

ЎМИ Матбуот хизмати