Масжиднинг номи урду тилида “Тўрт минора” маъносини англатади. Ушбу жоме масжиди Ҳиндистоннинг Хайдаробод шаҳри, Андхра Прадеш штатининг пойтахтида жойлашган. У шаҳарнинг бош ҳамда энг қадимий масжидларидан бири ҳисобланади.

“Чорминор” жомеи 1591 йил Қутб Шоҳи сулоласининг бешинчи ҳукмдори Султон Муҳаммад Қутб Шоҳнинг буйруғи билан мамлакат пойтахти Голкондан Ҳайдарободга кўчирилганда барпо этилган. Ривоятларга кўра, Шоҳ мамлакатда тарқалган вабони кетказишини сўраб Аллоҳ таолога дуо қилади ва шу жойда масжид қуришга ваъда беради.

Масжид биноси тўғри тўртбурчак шаклида бўлиб, ҳар бир томоннинг узунлиги 20 метрдан иборат ва тўрт томон 48,7 метр баландликдаги минора билан ўралган. Ушбу ҳашаматли ҳар бир миноранинг 149 та зинапояси орқали масжиднинг энг юқори қисмига кўтарилиш мумкин. Сайёҳларга махсус рухсат билан чиқишга йўл қўйилади. Масжид миноралари Тож Маҳалдан фарқли ўлароқ асосий бино таркибига қўшиб қурилган.

Жоме меҳроби ҳамда ичкари қисми турли безаклардан ҳоли, жуда содда кўринишда. Масжид ташқарисидаги девор содда нақшлар билан безатилган ҳамда ҳар бир нақш ичига “Аллоҳ”, “Муҳаммад” лафзлари битилган.

Масжиднинг тўрт томони кенглиги 11, узунлиги 20 метр бўлган аркадан иборат. Қадимда ушбу аркалар подшоҳлар ўтадиган тўрт бош йўл вазифасини ўтаган. 1889 йил олди томонидаги аркага йирик соат ўрнатилган. Масжид икки қават бўлиб, биринчи қавати узоқ йиллар давомида ўқув даргоҳи сифатида фойдаланилган. Иккинчи қавати намоз ўқиш учун мўлжалланган.

Масжид яқинида “Лаад” ва “Чоди” номли машҳур бозорлар жойлашган. Ушбу бозорнинг ўзига хос жиҳати фақатгина Ҳиндистонда ишлаб чиқарилган нарсаларгина сотилишидир.

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ким мўминнинг дунё машаққатларидан бирини аритса, Аллоҳ унинг охират машаққатларидан бирини кетказади. Ким мусулмонни айбини беркитса, Аллоҳ унинг дунё ва охиратда айбини яширади. Банда биродарига ёрдам бераркан, Аллоҳ таоло унга мадад беради,”, дедилар (Имом Термизий).  

Машаққат мурод ҳаёт қийинчиликлари ва камчиликлари, қайғу, ғам-аламдир. Шубҳасиз қиёмат кунининг машаққати оғир ва қаттиқ бўлади. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Қиёмат кунининг ташвишидан нажот топиш кимни ҳурсанд қилса, қийналган одамга ёрдам берсин!” деганлар (Имом Муслим).

Қиёматдаги машаққат ва қийинчиликлар ҳақида Қуръони каримда бундай огоҳлантирилади:

“Эй инсонлар! Раббингиздан қўрқингиз! Зеро, қиёмат зилзиласи улкан (даҳшатли) нарсадир. Уни кўрадиган кунингизда ҳар бир эмизикли она эмизиб тургани (боласи)ни унутар ва ҳар бир ҳомиладор ўз ҳомиласини ташлар ҳамда одамларни «маст» ҳолда кўрасиз, ҳолбуки, улар маст эмаслар, лекин Аллоҳнинг азоби қаттиқдир” (Ҳаж, 1-2).

Ёш болаларнинг сочи оқариб кетиши, катта ёшдагиларнинг маст ҳолатга тушиши, ҳомиладорларнинг бола ташлаши, буларнинг ҳаммаси ўша куннинг нақадар даҳшатли ва оғир кечишидан далолатдир (Шайх Абдулаиз Мансур).

 Ким қийналганга ёрдам бериб, оғирини енгил қилса ва ҳожатини чиқарса, унинг қиёмат кунидаги машаққатини Аллоҳ енгил қилади. Бу ҳақда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ким биродарини ҳожатини чиқарса, унинг ҳожатини Аллоҳ чиқаради”, деганлар (Имом Муслим ривояти). 

Бир мўминнинг оғирини енгил қилишнинг миқдори, қийналган одамнинг машаққатига боғлиқ. Сиздан бир дўстингизни қарзи бор, унга муҳлат бериш ёки қарзни кечиб юбориш ёрдам ва енгиллик бўлади. Маҳалладаги боқувчиси йўқ ва мутожларга таом бериш, уларни ҳолидан хабар олиш, машаққат ва ташвишни кетказиш бўлади. Муҳими мўмин-мусулмонлар меҳр-оқибатли бўлиб, бир-бирларига манфаатлари тегиши, уларни қиёматда нажот топишларига ҳамда Аллоҳ таолонинг маҳбуб бандалари бўлишларига сабаб бўлади. Ибн Умар (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади. Бир киши Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ҳузурларига келиб: “Аллоҳга севимли инсон ким? ва Аллоҳга севимли амал қайси?” деб сўради. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳга энг севимли инсон, одамларга кўп манфаати тегадиган киши. Аллоҳга энг севимли амал мусулмоннинг қалбига хурсандчилик бахш этиш, унинг ташвишини кетказиш, қарзини тўлаб бериш, уни қорнини тўқлаш. Мен бир дўстимнинг эҳтиёжи учун юришим, Масжидун Набавийда эътикоф ўтиришимдан яхшироқдир…”, дедилар (Имом Табароний ривояти).

Бошқанинг айбини беркитиш суннат амал. Ким бошқанинг айбини ошкор қилмаса, унинг камчилик ва нуқсонларини Аллоҳ таоло яширади. Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Банда бошқа биродарининг айбини ошкор қилмаса, қиёмат куни унинг айбини Аллоҳ беркитади”, дедилар” (Имом Муслим ривояти).

Ҳадисдаги “айб” сўзининг маъноси умумий бўлиб, ундан инсон хилқати ва хулқи боғлиқ камчиликлар ҳамда диний ва дунёвий ноқисликларнинг барчаси тушунилади. Одамлар кўз-ўнгида очиқдан очиқ гуноҳ қилмайдиган киши бирор айб қилса, уни ошкор қилмаган яхши. Ёмонлик ва фасод ишларни қилиб юрадиган кимса айб қилса уни ошкор қилинса зарари йўқ. Айбдор аёл бўлса эрига, ёш бола бўлса отасига айбни айтиш ва ошкор қилиш лозим. Шунингдек, айбдорлар қайси соҳа вакили бўлса ҳам унга одоб бериб, тўғри йўлга бошлайдиган инсонга айбини ошкор қилинади. Ошкор қилинмаган айб яна такрорланиши мумкин. Унинг ёмонлигидан мусулмонларга азият етмаслиги лозим.

Манбалар асосида

Баҳриддин ЖЎРАБЕК ўғли

тайёрлади

Одам (алайҳиссалом) бошларини чангаллаганча, кўз ёшларидан соқоллари ҳўл бўлиб кўчиб юрардилар. Буни кўрган фаришталар раҳмлари келиб, ёрдам бериш учун Аллоҳга дуо қилишди.

Баъзи фаришталар Одам (алайҳиссалом)га Аллоҳ ато этган иноятларни эслатиб, Одам Атони ўз ваъдасида тура олмаганини айтиб танқид қилишди. Одам Ато эса: “Бу Аллоҳнинг қазо-қадари”, дея олдилар холос. Шунда Аллоҳ фаришталарга бир сафга тизилишни буюрди ҳамда Одам Атога юзланиб бундай деди: “Агар менга тавба қилмасалар, ҳеч кимни кечирмайман. Мен сени энг яхши суратда яратдим, сенга Ўз руҳимдан пуфладим ва фаришталар сенга сажда қилишди. Сенга дўст ва йўлдош сифатида Ҳаввони яратдим. Сенга барча нарсаларнинг исмини ўргатдим ва фаришталарга бошлиқ қилиб тайинладим. Лекин сен ўз ваъдангни унутиб, шайтоннинг изидан юрдинг”.

Одам Ато (алайҳиссалом): “Роббим, бу барча иноятларни менга Сен ато этдинг. Мен етарли даражада шукроналик қилишга кучим етмайди. Мени ўз раҳматинг ила кечиргин. Бутун борлиқни унинг учун яратганинг Муҳаммад (алайҳиссалом) ҳаққи-ҳурмати кечиргин” - дедилар. Буюк ва Қудратли Аллоҳ сўради: “Муҳаммад (алайҳиссалом) ҳақида сен қаердан биласан?” Одам (алайҳиссалом): “Мен жаннатга кира туриб, сенинг исминг қаршисидаги

 لا إله إلا الله محمد رسول الله

“Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ, Муҳаммад алайҳиссалом Аллоҳнинг элчисидир”, деган ёзувни кўрдим. Ва яна унинг исмини Лавҳул-Маҳфузда ва Аршда кўрдим. Билдимки, сен учун ундан азизроқ инсон йўқ экан”, деб жавоб бердилар.

Аллоҳ Субҳанаҳу ва таоло айтди: “Эй, Одам! Мен сенга масжидларни уй қилиб бердим, таомларни сенга ҳалол қилдим, сен учун ерда дарёларни оқизиб қўйдим. Таомлан, сувдан ич ва Мени эсла”.

Одам (алайҳиссалом) айтдилар: “Аллоҳ! Яхшиликларингни зиёда қил!”.

Аллоҳ Субҳанаҳу ва таоло айтди: “Сенинг тавбангни қабул қилдим”.

Одам (алайҳиссалом) айтдилар: “Роббим! Яна зиёда қил!”.

Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло айтди: “Мен сени ва авлодларингни мағфират қилдим”.

Шунда Одам (алайҳиссалом) айтдилар: “Роббим! Энди иноятларинг тўлиқ бўлди”.

Шайх Саъдий Шерозийнинг “Анвар ал-ошиқийн” китобидан.

Мақсуд КАРИМОВ

тайёрлади.

Исломнинг талабларидан бири – ҳар куни ювиниб покланишдир. Шунинг учун мусулмонлар совун таркибини мукаммаллаштириш билан шуғулланган бўлса ажаб эмас. Тарихий манбалар қадимги мисрликлар ва римликларда ҳам совунга ўхшаган нарсалар бўлганидан хабар беради. Аммо айнан араблар ўсимлик ёғини натрий гидроксид ва хушбуй ҳид тарқатувчи моддалар билан аралаштиришни ўйлаб топган. Шампун Англияга 1759 йил мусулмон тадбиркор Брайтонда ҳаммом очгандан бошлаб кириб борган. 

بسم الله الرحمن الرحيم

Маълумки, Ислом дини одамларнинг доимо бир-бирларига яхшилик қилишга амр қилади. Жумладан, шу гўзал дунёга келишига сабабчи бўлган ота-онасига яхшлик қилиш лозимлигини тушунтирган. Ота-она ҳар бир инсон учун жуда мўътабар, эъзозли улуғ кишилардир. Ота-она ким бўлишидан қатъи назар, уларни ҳурмат-эҳтиром билан уларга яхшилик қилиш ҳар бир фарзанд учун зарур бўлган вазифалардандир. Аллоҳ таоло Қуръони каримда ота онасига яхшилик қилишга амр қилиб бундай дейди:

وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حُسْنًا ...  (سورة العنكبوت/8)

яъни: “Биз инсонни ота-онасига яхшилик қилишга буюрдик...”

Бошқа ояти каримада Аллоҳ таоло марҳамат қилади:

 وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا

 (سورة ﺍﻹﺳﺮﺍﺀ/23)

яъни: “Раббингиз, Унинг Ўзигагина ибодат қилишингизни ҳамда ота-онага яхшилик қилишни амр этди. (Эй, инсон!) Агар уларнинг бири ёки ҳар иккиси ҳузурингда кексалик ёшига етсалар, уларга “уф!..” дема ва уларни жеркима! Уларга (доимо) ёқимли сўз айт!”.

Ушбу оятда “уларга ёқимли сўз” деганда ота-онани номи билан чақирмаслик, балки “отажон, онажон” каби сўзлар билан ёш гўдакларга хос муомала қилиш, уларни ранжитадиган гапларни гапирмаслик, улар олдида ўзини қул ёки хизматкордек тутиш кабиларни тушиниш керак бўлади.

Фарзанд ота-онага доимо яхши муомалада бўлиши шарт. Айниқса, улар кексалик ёшига етиб, жисмлари заифлашиб, унинг хизматига муҳтож бўлганларида, масъулият яна ҳам ортади. Инсон кексайгач унинг кўнгли нозик бўлиб қолади. Ҳар қандай сўз ва муомала ёқавермайди. Ана шундай ҳолда фарзанд уларга “уф” деган сўз билан ҳам эътироз билдириши мумкин эмас. Чунки, ота-она ўз боласини тарбия қилиш ва парваришлаш вақтида ҳар қанча машаққат бўлса ҳам сабр қилган ва унга меҳр билан муомалада бўлганлар. Фарзанд гўдаклик пайтида ота-онага қанчалик муҳтож бўлса, улар ҳам болаларига шунчалик муҳтож бўлади.

Жаноб Пайғамбаримиз (сав) Абдуллоҳ ибн Масъуд (рз.) ривоят қилган ҳадисда марҳамат қиладилар:

" أيُّ الْعَمَلِ أَحَبُّ إِلي اللهِ تَعالي، قال: الصّلاةُ علي وَقْتِهَا، قُلْتُ: ثُمَّ أَيُّ، قال: بِرُّ الْوَالِدَيْنِ ،قُلتُ: ثُمَّ أَيُّ، قال: الجِهادُ في سَبيل الله "

(متفق عليه)

яъни: “Қайси амал Аллоҳга севиклироқдир деб сўрадим. Вақтида ўқилган намоз дедилар. Сўнгра қайсиси Ота-онага яхшилик қилиш дедилар. Ундан кейин қайси иш яхшироқ дедим. Аллоҳнинг тоати йўлида жидду жаҳд қилиш дедилар”.

Мана шундан биламизки, ота-онага яхшилик қилиш, уларнинг хизматини бажариш, уларни улуғлаш шу қадар буюк бир иш экан.

Бошқа бир ҳадисда шундай дейилган.

" رِضَا الرَّبِّ في رِضَا الْوَالِدِ وَ سَخَطُ الرَّبِّ في سَخَطِ الْوَالِد "

(رواه أبو داود)

яъни: “Аллоҳнинг розилиги ота-онанинг розилиги ва Аллоҳнинг ғазабида ота-онанинг ғазабидадир”.

Шунингдек, кимки Аллоҳ таолони рози этаман деса, ота-онасини рози қилишга ҳаракат қилсин. Чунки ота-она фарзанди учун қилган дуолари мақбул бўлади. Пайғамбаримиз (сав) марҳамат қиладиларки:

" ثَلاَثُ دَعَوَاتٍ مُسْتَجَابَاتٌ لَهُنَّ لاشَكَّ فِيهِنَّ: دَعْوَةُ الْمَظْلُمِ وَدَعْوَةُ الْمُسَافِرِ وَدَعْوَةُ الَْوَالِدَيْنِ عَلي وَلَدِهِما "

(رواه البخارى)

яъни: “Уч дуо дарҳол қабул бўлади. Уларда ҳеч қандай шак-шубҳа йўқдир. Мазлумнинг дуоси, мусофирнинг дуоси ва ота-онанинг фарзандларини койиб қилган дуоси”.

Дарҳақиқат, ота-она боласи учун қандай дуо қилса, ҳеч шубҳасиз қабул бўладиган дуолардан экан. Шунинг учун, фарзанд доимо ота-онасини хайрли дуоларини олишга ҳаракат қилиши лозим. Аксинча, дуоибад бўлишидан эҳтиёт бўлиши зарур.

Имом Муслим (рҳ.) ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ (сав) зикр қилдилар: “Ота-онасининг бирини ёки иккаласини кексалик ҳолларида топиб, ўзига жаннатни вожиб қилолмаган кишининг бурни ерга ишқалсин (яъни, хор бўлсин)!” – деб бир неча бор такрорладилар.

Бола ота-онасига қанчалик яхшилик қилмасин, ҳеч вақт ўзи дунёга келишига сабаб бўлган зотларнинг мукофотини қайтара олмайди.

Абу Ҳурайра (рз.)дан ривоят қилинган ҳадисда, Пайғамбаримиз (сав) қуйидагиларни айтадилар: “Бола отаси мукофотини қайтара олмайди, фақат отаси қуллик азобида юрган бўлса-ю фарзанд уни сотиб олиб озод қилсагина, мукофотини қайтарган бўлиши мумкин”.

Абу Бурда ибн Абу Мусо ал-Ашъарий (рз.)нинг айтишларича, Абдуллоҳ ибн Умар (рз.) бир яманлик киши ўз онасини елкасига кўтариб хонаи-Каъбани тавоф эттириб юрганини кўрибдилар. У одам тинмай қуйидаги байтни ўқиб юрар экан:

Онаи зорим учун бўйнини эгган теваман,

Тева минган онам ҳориса, мен ҳоримасман.

Бу байтни ўқир экан ҳалиги киши Абдуллоҳ ибн Умарга қараб: “Эй Абдуллоҳ мана шу хизматим билан онамнинг ҳаққини адо қила олдимми?” – деб сўрабди. Абдуллоҳ ибн Умар (рз.): “Йўқ бу хизматинг онанг туғиш пайтидаги қийнаган тўлғоқларнинг биттасига ҳам тенг бўла олмайди” – дедилар.

Демак, фарзандлар доимо ота-оналарига яхшилик қилмоқликлари зарурдир. Ота-она бу дунёдан ўтиб кетган бўлса, уларнинг вафотларидан кейин ҳам фарзандлар ҳақларини адо қилиши лозим бўлади. Фарзандлар уларнинг ҳаёт вақтларида ҳам, вафотларидан кейин ҳам дуода бўлиб туришлари керак.

Пайғамбаримиз Муҳаммад (сав) марҳамат қилиб айтдилар: “Агар банда вафот этса, унинг барча амаллари тўхтайди. Лекин уч амали тўхтамайди: 1) Садақаи жория; 2) манфаат берадиган илм ва 3) дуо қиладиган солиҳ фарзанд”.

Садақаи жория деганда Аллоҳ таоло розилиги учун ва кўпчиликка хизмат қилувчи хайрия ишлардир. Бундай ишларнинг савоби тўхтовсиз ёзилиб тураверади.

Манфаат берадиган илм ёки шогирд тайёрлаш, жамият манфаати учун ёзиб қолдирилган илмий асрлар ва кашфиётлардан иборатдир.

Ўзидан кейин дуо қилувчи солиҳ фарзанд қолдирган бўлса, улар воситасида вафотидан кейин ҳам савоб у инсонга етиб туради.

Абдуллоҳ ибн Аббос (рз.)дан келтирган ривоятда, Пайғамбармиз (сав)га: “Эй Аллоҳнинг расули, онам вафот этди, лекин васият қилмади, унинг номидан садақа берсам, фойдаси тегадими?” – деди. Расулуллоҳ (сав): “Ҳа” – деб жавоб қилдилар, дейилган.

Ота-онаси вафот этишганидан кейин ҳам яхшилик қилишни истаган фарзандлар ота-оналари номидан хайру садақа ва эҳсонлар қилсинлар. Қилган садақалари савобини ота-оналарига бағишласалар, иншоаллоҳ, манфаати улкандир.

Пайғамбаримиз (сав) қуйидагиларни айтадилар: “Отангнинг дўстлари билан алоқани давом эттир. Аллоҳ таоло шунда сенинг нурингни ўчирмайди”.

Ота-она вафотларидан кейин уларнинг дўст ва дугоналарига фарзанд яхшилик қилса, худди ота-онасига яхшилик қилгандек бўлади. Қариндошлар билан ўзаро алоқани сақлаш фазилатли иш бўлиб, ота-онадан сўнг уларнинг қариндошларига яхшилик қилган фарзанд худди ота-онасига яхшилик қилган билан баробар бўлиб, умрига ҳам барака берилади.

Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, ота-онанинг фарзанддаги ҳақлари ўта муҳим ҳақлар ҳисобланади ва ота-онага нисбатан фарзандлар жуда ҳушёр бўлишлари, доимо уларнинг кўнгилларини олиб, яхшилик қилиш, хурсанд қилиш учун ҳаракат этишлари ва бу яхшиликни ҳатто ота-онанинг вафотидан сўнг ҳам давом эттиришлари зарур бўлади.

Фарзандлар ўз ота-оналарига яхши муомалада ва ширин сўзли бўлишилари, уларга меҳрибонлик кўрсатишлари, доимий эҳтиром билан уларнинг ҳизматларини бажариши лозим.

Жаннатмонанд мамлакатимиз ўзининг истиқлолига эришган илк даврлардан нафақахўр кекса отахонлар ва онахонларга, ногиронларга катта ғамхўрлик кўрсатиб келинмоқда. Ҳаётлари енгил ва осон кечиши ҳамда ижтимоий эҳтиёжларини янада мукаммалроқ қондириш йўлида ҳукуматимиз томонидан доимий суратда ёрдамлар берилмоқда. Улар даволанишлари, соғлиқларини мустаҳкамлашлари, транспорт воситаларидан фойдаланишда алоҳида имтиёзларга эгадирлар. Буларнинг барчаси азиз юртимизнинг нуроний дуогўйларига билдирилган ҳурмат ва эътибор бўлса, иккинчи томондан уларнинг холисона қилаётган дуойи хайрлари, иншоаллоҳ, юртимизни ва халқимизни турли бало ва офатлардан сақлайди. Зеро, бу борада жаноби Пайғамбаримиз Муҳаммад (сав) марҳамат қилиб айтганлар:

" لَوْ لاَ الشُيوخُ الرُكَّعُ وَاْلبَهائِمُ الُرتَّعُ وَالْصِبْيانُ الرُّضَعُ لَصُبَّ عَلَيْكُمُ الْبَلاَءُ صَبَّا "

(رواه البيهقى)

яъни: “Агар орангизда мункиллаган қариялар, ўтлаб юрган жонзотлар ва эмизикли чақалоқлар бўлмаганида эди, бошингизга балолар қуйилган бўлар эди”.

Аллоҳ таоло улуғ ёшдаги ота-оналаримизни, кексаларимизни Ўзининг ҳифзу ҳимоясида сақлаб, бизларнинг ҳалқимизда қилаётган холис дуоларини мустажоб айласин! Омин.

Фатво бўлими ходими

Арзикулов Собиржон