Абу Ҳомид Ғаззолий раҳматуллоҳи алайҳ “Иҳёу улумуд дин” китобида айтадилар:

Илм ва ибодатсиз саодатга эришиб бўлмайди. Ниятсиз амал қилиш (самарасиз) машаққат чекишдир. Ихлоссиз ният эса, риёдир. У мунофиқликка ўхшайди, Аллоҳнинг амрига бўйсунмасликнинг ўзгинасидир. Сидқидилдан қилинмаган ихлоснинг натижаси сочиб юборилган тўзон каби фойдасиздир.

وَقَدِمْنَا إِلَىٰ مَا عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْنَاهُ هَبَاءً مَنْثُورًا

“(Зотан) Биз улар қилган ҳар бир амалга келиб, уни сочилган тўзон (каби фойдасиз) қилиб қўйгандирмиз” (Фурқон сураси 23-оят).

 قَالَ رَبِّ فَأَنظِرْنِي إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ (36) قَالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِينَ (37) إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ (38) قَالَ رَبِّ بِمَا أَغْوَيْتَنِي لأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فِي الأَرْضِ وَلأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ (39) إِلاَّ عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ 40

Иблис: “Эй Раббим, менга улар тириладиган Кунгача муҳлат бер, менинг жонимни олмай тур, – деди. Аллоҳ: “Сенга муҳлат берилди”,- деб айтди. Бунга “шукр” сифатида Иблис шундай деди: “Энди мени йўлдан оздирганинг сабаб, мен уларнинг барчасини йўлдан адаштираман, уларга Ер юзида гуноҳ ва маъсиятларни зийнатлаб кўрсатаман, илло булар ичида содиқ, мухлис бандаларинггагина бас кела олмасман, чунки уларнинг иймонлари, Сенга бўлган ишончлари кучли. Шунда Аллоҳ деди: “Менинг зиммамдаги Тўғри Йўл шудир”. Яъни: Эй Иблис, менинг мухлис бандаларимни йўлдан оздира олмаслигинг Менинг ҳикматим, адолатим ва раҳматимдир.

“Менинг бандаларим устидан сен учун ҳеч қандай ҳукмронлик йўқдир”, яъни: Менинг ихлосли бандаларимни Тўғри Йўлда чалғитишга қудратинг етмайди.

“Илло сенга эргашган гумроҳларнигина(йўлдан оздира олурсан)”. Яъни: Лекин фақатгина адашиб, сенга эргашган одамлар орасидаги иймони заиф бўлган кимсаларнигина Тўғри Йўлдан оздира олурсан (Ҳижр сураси 36-40-оятлар).

Ушбу оятдан малум бўлдики, шайтон васваса, гуноҳ ишларни зийнатли қилиб кўрсатиш орқали ҳаммани йўлдан оздира олиш имконига эга экан, лекин ихлосли мўминларни ҳеч қачон тузоғига илинтира олмаслигини тан олган.

Модомики мўминни шайтон чангалидан фақат унинг ниятининг холислиги ва Аллоҳнинг розилигини истаб қилган амалларигина қутқара олар экан, хўш, ихлоснинг ўзи нима?! Мўмин қандай қилиб унга эриша олади?!

Ихлос – бу амални фақат Аллоҳнинг розилиги учун қилиш, Ундан бошқа бирор нарсани мақсад қилмасликдир.

Ихлос – бу ибодатларда Аллоҳ таолони яккаю ягона деб билишдир.

Ихлос – бу халқнинг назарини буткул унутиб, хамма вақт Холиқнинг кўриб туришини ҳис қилишдир.

Ихлос – бу амал қабул бўлишининг асосий икки шартларидан биридир.

 الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ

Сизларнинг қайсиларингиз чиройлироқ-яхшироқ амал қилгувчи эканлигингизни имтиҳон қилиш учун ўлим ва ҳаётни яратган зотдир. У қудратли ва мағфиратлидир (Мулк сураси 2-оят).

Фузайл ибн Иёз раҳматуллоҳи алайҳ ушбу ояти каримадаги “чиройлироқ амал” дан мурод – бу холисроқ ва шариат ҳукмларига мувофиқроқ амалдир, – деди. У зотдан:

– Эй Абу Али, холисроқ ва шариат ҳукмларига мувофиқроқ амални бизга тушунтириб беринг, –деб сўрадилар.

– Агар амал холис бўлиб, шариат ҳукмларига мувофиқ бўлмаса қабул бўлмайди. Шунингдек, шариат ҳукмларига мувофиқ бўлиб, холис Аллоҳнинг розилиги учун қилинмаса, ундай ҳолда ҳам мақбул эмас, – деди ва Қуръондаги ушбу икки оятни ўқиди.

فَمَنْ كَانَ يَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا

 “…Бас, кимки Парвардигори билан мулоқотда бўлишдан умидвор бўлса, у ҳолда эзгу амал қилсин ва Парвардигорига ибодат қилишда ҳеч кимни (Унга) шерик қилмасин!” (Каҳф сураси 110-оят).

Шариат ҳукмларига мувофиқ қилинмаган амалларнинг “ҳоли”  Қуръони Каримда қуйидагича зикр қилинади:

وَقَدِمْنَا إِلَىٰ مَا عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْنَاهُ هَبَاءً مَنْثُورًا

“(Зотан) Биз улар қилган ҳар бир амалга келиб, уни сочилган тўзон (каби фойдасиз) қилиб қўйгандирмиз” (Фурқон сураси 23-оят).

Агар банда бир амал қилса (гарчи унинг амали жуда кичик бўлса ҳам…), унга икки қайднома очилади. Биринчиси, “У ушбу амалини нима учун қилди? Аллоҳнинг розилиги учунми ёки бирор дунё матосига  эришиш учунми?” Иккинчиси, “У ушбу амалини қандай қилди?” – деган савол бўлади.

Биринчи савол амалнинг сабаби ҳақида бўлади. Бу имтиҳондан муваффақиятли ўтишнинг ягона йўли амални холис Аллоҳнинг розилиги учун қилишдир.

Иккинчи савол амалнинг кайфияти ҳақида бўлади. Бундан ўтишнинг йўли эса, амални Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларига мувофиқ қилмоқликдир.

Авазхўжа БАҲРОМОВ

Тошкент тумани “Холмаҳаммад ота”

 жоме масжиди имом-хатиби

ЎМИ Матбуот хизмати 

Вафотига қадар пайғамбаримиз (с.а.в)нинг ягона ва биринчи аёлларидир. Пайғамбаримиз қолган аёлларига Хадийжа онамиздан кейин уйланганлар. Бадавлат бева аёл (бойлик уларга вафот қилган иккинчи эрлариидан қолган), баланд бўйли, ақлли, жуда гўзал ва қатъийятли. То пайғамбаримиз билан учрашгунларига қадар, ҳеч кимга ўзларининг бойлик ва тақдирини боғламоқликка йўл қўймаганлар. Хадийжа онамизнинг вафотларидан сўнг пайғамбаримизнинг ҳеч бир аёллари у зотнинг қалбларида Хадийжадек жой эгалламаганлар.

Дунё аёлларининг энг яхшиси ўз даврида Имрон қизи Марям эди, бу даврнинг энг яхши аёли эса Хадийжадир (Саҳиҳ ал-Бухорий). Пайғамбармизга турмушга чиққунларига қадар Хадийжа (р.а.) Бану Усайд қабиласидан бўлган Абу Хала ибн Маликнинг никоҳида эди. Ундан Ҳинд исмли ўғил ва Зайнаб исмли қиз фарзанд кўрганлар. Абу Халага қадар эса Усаййик ибн Абид билан турмуш қурган эдилар ва ундан ҳам Абдуллоҳ исмли ўғилари ва Жария исмли қизлари бор эди. Хадийжа онамиз ҳар доим ўз қариндошларига, камбағалларга, шунингдек, оила қуришга қийналганларга ёрдам қўлини чўзар эдилар. Хадийжа онамизга Араб ярим оролининг бой зодагонлари, обрўли кишилари совчи қўйганларида, рад жавобини берганлар. Ҳаётлик даврларида Хадийжа онамиз Қурайшликлар маликаси, Ат-Тоҳира, Ал-Кубро деган номга эга бўлганлар. Хадийжа онамиз савдогарларга маблағ бериб, савдолари учун мол олиб келтирар эдилар. Пайғамбаримизнинг тўғри сўз ва ишончли эканликлари ҳақида ҳабар топгач, уларга тижорат учун катта маблағни ишониб топшириб, Шомга жўнатдилар. Пайғамбаримиз Шомга Хадийжанинг қули Майсара билан жўнаб кетдилар. Пайғамбаримиз (с.а.в.) қайтгач, Хадийжа (р.а) катта даромадга эга бўлдилар.

Бундан ҳам афзаллари Майсара кўрган мўжизалар бўлди (Айрим уламоларнинг айтишларича бу мўжиза икки фариштанинг қуёш нурларидан пайғамбаримизни тўсганликларидир). Хадийжа (р.а.) дугонаси Нафиса бинт Манияни пайғамбаримиз (с.а.в.)нинг олдиларига улар билан турмуш қуриш истаклари борлигини билдириш учун юбордилар ва улар турмуш қурдилар. Бу вақтда Хадийжа (р.а.)нинг ёшлари ўттиз тўққиз пайғамбаримиз (с.а.в.)нинг ёшлари эса йигирма бешда эди.

Хадийжа (р.а.) вафотларига қадар пайғамбаримиз (с.а.в.)ни қўллаб-қувватладилар. Пайғамбаримиз (с.а.в.) одамларни исломга даъват қилганларида душманлар- дан ҳимоя қилдилар, энг қийин вазиятларда ёнларида бўлдилар. Исломни биринчи қабул қилган инсон бўлдилар, маблағларини ислом манфаати учун сарфладилар. Оиша (р.а.)дан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аёлларидан рашк қилмадим. Фақатгина Хадийжадан рашк қилдим. Мен уни кўрмадим ҳам. Расулуллоҳ (с.а.в.) қачон қўй сўйсалар, Хадийжанинг дугоналарига юборинглар, дер эдилар. Бир куни у зотнинг ғазабларини чиқариб: «Хадийжа!»дедим. Шунда Расулуллоҳ (с.а.в): «Албатта, менга унинг муҳаббати берилган», дедилар». (Икки шайх ва Термизий ривояти). Хадийжа (р.а.) пайғамбаримиз (с.а.в.)нинг Иброҳим исмли ўғилларидан ташқари барча фарзандларининг онасидир ва пайғамбаримизга Қосим, Зайнаб, Руқайя, Умму Кулсум, Фотима, Абдуллоҳ исмли фарзандлар ҳадя қилганлар. Пайғамбаримиз (с.а.в.)нинг ўғил фарзандла– ри ёшлик чоғларида вафот этган. Қиз фарзандлари эса, пайғамбарлик даврларида исломни қабул қилиб, Маккадан Мадинага хижрат қилганлар. Фотима онамиздан бошқалари пайғамбаримиз (с.а.в.)нинг ҳаётлик давриларида вафот этганлар. Пайғамбаримиз (с.а.в.)нинг амакилари Абу Толибнинг вафотларидан сўнг, Хадийжа (р.а.) ҳам вафот қилганлар. Аллоҳ таоло Хадийжа бинти Хувайлид (р.а.)дан рози бўлсин.

Робия САИДҲАНБАЛОВА

тайёрлади

ЎМИ Матбуот хизмати

Гар ошиқ эрсанг, меҳру вафо қилма ҳавас,

Дард истаю, дафъига даво қилма ҳавас,

Ҳижрону висол мутлақо қилма ҳавас,

Дилдорингдан ғайру ризо қилма ҳавас.

Алишер Навоий

1. “Гар ошиқ эрсанг, меҳру вафо қилма ҳавас”.

Шоир айтмоқчики, Аллоҳнинг инояти билан қалбимизга ишқ чўғидан бир зарра тушган бўлса, унинг қадрига етайлик. Яъни, бир нарса эвазига Аллоҳдан кўп нарса талаб қилмайлик. Ошиқ қалб очкўзлик ва қўполлик, шошқалоқлик ва жазавакорликдан йироқ бўлиши шарт.

Мен Аллоҳни севаман дея лоф уриш ақли ноқис кишиларга хос. Бу ишлари ишқни хор тутиш кабидир.

Ошиқман деб Аллоҳдан бирон ҳақ ёки неъмат тамаъ қилиш ярамайди.     Чунки Аллоҳдан шунча кўп неъмат ва меҳр олганмизки, ўлчов-ададларнинг чеки бор, аммо бу неъматларнинг адади ва чегараси йўқ. “Агар сизлар Аллоҳнинг неъматларини санасангиз, саноғига етолмайсизлар” (Иброҳим, 34). Бу ишқни ожиз ҳис-туйғулар ила қориштириб юбориш нақадар ёмон.

2. “Дард истаю, дафъига даво қилма ҳавас”.

        Дард иста, бу дард туфайли дин ва охират муҳаббати туғилади. Унинг кўпроқ бўлиши, сени қамраб олиши қандай бахт. Зеро, фақат ишқ билан бандалик мақоми яхши тушунилади. Намоз, рўза, закот, ҳаж каби динимиз арконлари шу ишқ билан баркамол, ният ҳам шу дард туфайли тўғри, муомалалар шу дард изтироби билан салоҳиятли ва беозор бўлади. Бу дардга бегона бўлсак, оламнинг ранглари йўқолиб, зерикамиз, Аллоҳ асрасин.

3. “Ҳижрону висол мутлақо қилма ҳавас”.

Ҳижрон ва висол муваққат бўлиб, бирининг мавжудлиги иккинчисини йўқ қилади. Яъни, бири иккинчисининг акси, зиддидир. Очликни овқат ейиш йўқ қилгани каби, тўқлик ҳам очликни эсдан чиқаргувчидир. Демак, булар жуфтликда бор бўлган нарсалардир. Қалб ошиғиман деб даъво қилаётган зот эса, бу каби ноқисликлардан, жуфтликлардан, инкор ва исботдан пок ва муназзаҳдир. Қалб бу ишқ заррасидан маст бўлса-да, ўзи ким, бу ишқнинг эгаси ҳам қандай Зот эканини асло унутмасин. Қуръони каримда: “Аниқки, инсонни биз яратганмиз, (демак) унинг нафси васваса қиладиган (яъни, кўнглидан ўтган барча) нарсаларни ҳам билурмиз. Биз унга жон томиридан ҳам яқинроқдирмиз”, (Қоф, 16) деб марҳамат этилган.

Бандаси ожиз, лекин қалби бунга эътимод қилиб қолмасин. Аллоҳ меҳрибонлиги ҳам, азамати-ю қудрати ҳам тенгсиз Зотдир. Бу оламларни ақл бовар қилмас дақиқликда яратиб, тарбия этиб, тебратиб турган, бордан йўқ, йўқдан бор қилаётган, нозик капалак қанотининг эпкинини ҳам ҳисобли-ўлчовли этиб ёйган Аллоҳ таоло энг буюк чевардир. Қалб ҳаддини билсин ва унда собит турсин.

4. “Дилдорингдан ғайру ризо қилма ҳавас”.

Неъмат Эгасининг ризолигига У берган неъматларга шукрона қилиш билан етилса, зора. Банда Аллоҳ унга берган неъматлар ададига ета олмаганидек, унинг шукронасини адо этишга ҳам шунчалар ожиз. Аммо унинг доимо шукрда бўлмоғи гўзал ва матлуб. Бир нафас олишда икки шукр лозим. Кирган нафас чиқмаса ё чиқсаю, кирмаса, ўша лаҳза банда учун шукр қилиш бахтига, вақтига чек қўйилади. Азизларимиз: “Ла илаҳа иллаллоҳ” дейишга улгурмай қолмайин деб, кўп ҳолларда “Аллоҳ, Аллоҳ” дея зикр этиб юришар экан.

Хожа Аҳрор Валий (қуддиса сирруҳу) бу хусусда ёзадилар: “Тоат қанчалик камол топса, буюк ва ҳамиша барҳаёт Аллоҳ таоло шу бандани шунчалик Ўзига дўст тутади, сирларига ошно қилади… Дарҳақиқат, бундай севги Унинг суюк ҳабиби Расулуллоҳга (алайҳиссалом) оиддир. Расулуллоҳ (алайҳиссалом) васфларидан мақсад шуки, муҳаббат у зот туфайли вужуд топади”.

Таъбир жоиз бўлса, ошиқ дилини дорга – у муносиб бўлган ўринга илиб қўйсин, яъни Эгасига берсин. Дилдоридан эса ризолик истасин, холос. Исташ ҳам сал қўполдай… Ҳавас этсин!.. Ҳавас беозор ва беғубор туйғу. Бунда тама, очофатлик, қўполлик ва тезлик йўқ. Ҳавас қилиш Алишер Навоий (раҳматуллоҳи алайҳ) каби иймон эгаларининг одоб-ахлоқи, қалб мевасидир. Ризолик ҳавас этиб кечирилган умр баракотли умр бўлади. Аллоҳ ул зотдан ҳам, бизлардан ҳам рози бўлсин.

Агар бирор банда Аллоҳни севаман деб қолса, бу Аллоҳнинг бандаси қалбига қилган таважжуҳи, берган иймон неъматини зоҳир бўлишидир. Иймон албатта ақл эгаларига берилур. Ақл ила иймон неъматига эга бўлган мўмин киши ишқ саҳросида яна ақлидан адашур, бегона бўлур…

Мир Алишер Навоий “Маҳбуб ул-қулуб” асарида ишқнинг уч турли бўлишини зикр этади:

“Биринчи ишқ банданинг ўз Яратувчисига, Холиқига бўлган ишқи. Бу пайғамбарлар, сиддиқлар, шаҳидлар, комил мўминлар ишқидур. Олий ишқдир. Ишқи куллдур. Куллдан жузълар дунёга келгани каби, ҳар бир ишқ ушбу олий ишқдан ҳосил бўлур.

Иккинчи ишқ солиҳ банданинг солиҳ бандага бўлган ишқи. Яъни Аллоҳ йўлидаги дўстлик. Бу қариндошлик, бойлик, шериклик эмас, балки Аллоҳ ризолиги йўлида юрган икки кишининг дўстлиги, муҳаббатидур. Аллоҳнинг Арши уларга соябондур. Улар бир-бирларига хиёнат қилмайдилар. Хиёнат қилишга Аллоҳдан ҳаё қиладилар.

Учинчи ишқ оммавий мубтало бўлинган ишқ. Яъни эр-хотин ўртасидаги меҳр-муҳаббат. Бу ишқ ҳам жоиз ва эплаган киши учун Аллоҳ ризолигига етказадиган, солиҳ фарзандлар тарбия этиладиган, охиратга захира бўладиган аъмолдур”.

Ишқнинг мазкур уч бобига ҳам рубоийдаги даъват кўлланилса¸ дўстнинг ҳам¸ жуфти ҳалолнинг ҳам ризолигини кўзлаб яшалса¸ қандай гўзал. Мўминлик сифати шу эмасми? Зеро охир-оқибат бориладиган, қайтиладиган жой – бир жойдир. Муҳаббат эса эвазига ҳақ талаб қилинадиган нарса эмас. Ишқ Аллоҳ ризолиги йўлида бўлсагина, ҳақиқий ишқ саналади. Валлоҳу аьламу биссавоб.

Абдумутал АТАБАЕВ

тайёрлади

ЎМИ Матбуот хизмати

Кунларнинг бирида, устоз биринчи синф ўқувчиларига савол берди: “Айтингларчи келажакда ким бўлишни хоҳлайсизлар?”.
Ўқувчилар устозларининг саволига турли жавобларни беришди. Улардан бири учувчи, бошқаси шифокор, яна бири ўқитувчи бўлиш истаги борлигини айтди.
Бироқ, бир ўқувчининг жавоби, устознинг эътиборини тортди. Ҳақиқатдан ҳам, унинг жавоби ўртоқлариникига ўхшамаган эди.
Биринчи синф ўқувчиси:“Мен саҳоба бўлишни хоҳлайман”, деди. Устоз унинг жавобидан ажабланиб: “Нима учун саҳоба бўлишни хоҳлайсан?” деб сўради.
“Онам менга ҳар куни ухлашимдан олдин саҳобаларнинг ҳаётидан ҳикояларни айтиб берадилар. Аллоҳ уларни яхши кўради. Улар Аллоҳнинг розилиги йўлида барча хайрли ишларни бажарадилар, одамларнинг оғирини енгил қиладилар, жамият ривожига катта ҳисса қўшадилар, деб жавоб берди болакай.
Кутилмаганда берилган жавобдан устоз гапира олмай қолди. Бу таъсирли жавобни эшитиб, беихтиёр кўзидаги ёшларни артишга уринаркан, билдики, бу боланинг ортида буюк она бор...
Шунинг учун бу мурғак боланинг истаги ҳам буюк эди.

Авазхўжа БАҲРОМОВ
Тошкент тумани
“Холмуҳаммад ота” жоме масжиди
имом-хатиби