Ризқ сўзи луғавий жиҳатдан “ризқ”, “кунлик овқат”, “улуш”, “инъом” каби маъноларни англатади. Истилоҳда эса “Аллоҳ таоло жонзотларга етказган ва улар истеъмол қилган нарса ризқ деб аталади”[1].

Дунёдаги ҳамма жонзотларнинг ризқи Аллоҳ таоло томонидан олдиндан белгилаб қўйилган. Белгилаб қўйилган ризқ зиёда ва кам бўлмайди, барча халойиқ ўзига қанча ризқ белгиланган бўлса, ўшани олмасдан қолмайди, албатта тўлиқ олади. Чунки бу унинг олдиндан белгилаб қўйилган насибасидир:

نَحْنُ قَسَمْنَا بَيْنَهُمْ مَعِيشَتَهُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا

 “Уларнинг дунё ҳаётидаги тирикчиликларини ҳам уларнинг ўрталарида Биз тақсимлаганмиз”[2].    

Қуръонда эса ўрмалаган жонзот борки, барчасининг ризқи Аллоҳ таоло томонидан ато қилиниши баён қилиб қўйилган:

وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا وَيَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَمُسْتَوْدَعَهَا كُلٌّ فِي كِتَابٍ مُبِينٍ

“Ерда ўрмаловчи бирор нарса (жонзот) йўқки, унинг ризқи (таъминоти) Аллоҳнинг зиммасида бўлмаса! (У) унинг қароргоҳини ҳам, оромгоҳини ҳам билур. Ҳаммаси аниқ Китоб (Лавҳул-маҳфуз)да (ёзилган)дир”[3].  

Яъни инсонларнинг ҳам, бошқа ҳайвонларнинг ҳам, умуман барча жонзотларнинг ризқини Аллоҳ таоло Ўз зиммасига олган. Зеро, Аллоҳ таоло уларнинг Яратувчиси бўлгани каби ризқларини ҳам берувчисидир. 

Шу ўринда ҳаром ҳам Аллоҳ таоло томонидан берилган ризқ экан нега уни еган одам жазо олиши керак, деган савол пайдо бўлиши мумкин. Бу саволга жавоб қуйидагича бўлади: ҳаромни еган одам ҳалолни қўйиб, ҳаромни танлагани учун жазоланади. Чунки Аллоҳ таоло мутлоқ ризқни ваъда қилган ва бандаларга уни ҳалол йўл билан топишга буюрган:

يَا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلَالًا طَيِّبًا

“Эй одамлар, ердаги ҳалол-пок нарсалардан тановул қилингиз”[4].    

Агар банда шайтонга ва нафсу ҳавосига эргашиб, Аллоҳ таоло буюрган ҳалол йўлдан ризқ топишга уринмасдан ҳаром йўлдан топишга уринса, Аллоҳ таоло ўша йўлдан ҳам унга эриштириб қўяверади. Лекин буйруғини бажармасдан ман этилган йўлни танлагани учун жазога гирифтор қилади. Шунга кўра, ҳаром еган банда Аллоҳ таолонинг берган ризқини егани учун эмас, балки У зотнинг буйруғини бажармасдан шайтонга эргашгани учун жазоланади.      

Сўфи  Оллоҳёр бобомизнинг жойлари жаннатда бўлсин, ризқ ҳақида қандай эътиқодда бўлишни қисқа ва лўнда баён қилиб қўйган:

Қидирғон бирла ризқинг қатра тошмас,

Кетар қадринг, қадардин ҳаргиз ошмас.

Яъни, эй банда ҳар қанча чирансанг ҳам Аллоҳ белгилаб қўйган ризқдан бир томчи ҳам ортиқ ололмайсан. Сенинг зиммангда фақат ризқ учун сабаб қилиб қўйилган ишларни амалга ошириш бор холос, ризқинг эса Аллоҳ таоло сен учун тайин қилиб қўйган нарсасидан бошқа бўлмайди. 

Ризқ ҳақидаги масала “Ақоидун Насафий”да қуйидагича баён қилинган:

الْحَرَامُ رِزْقٌ وَكُلٌ يَسْتَوْفِي رِزْقَ نَفْسِهِ حَلاَلاً  كَانَ اَوْ حَرَامًا وَلَا يُتَصَوَّرُ اَنْ لَا يَأْكُلَ اِنْسَانٌ رِزْقَهُ اَوْ يَأْكُلَ غَيْرُهُ رِزْقَهُ.

“Ҳаром ҳам ризқдир. Ҳамма ўз ризқини ҳалол бўлсин, ё ҳаром бўлсин, тўла-тўкис олади. Инсон ўз ризқини ея олмай қолиши ёки бошқа биров унинг ризқини еб қўйиши тасаввур ҳам қилинмайди”.

Яъни, Аллоҳ таоло бирор кишига истеъмол қилишни тақдир қилиб қўйган нарсани бошқа биров устамонлик ёки айёрлик билан “илиб кетиши” мумкин эмас. Ҳар бир киши ўз ризқу насибасини албатта олади. Аммо ризқ мулк маъносида қўлланганда, уни бошқалар ҳам олиши мумкин:

الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ

“Улар ғайбий хабарларга (пайғамбарим Муҳаммад келтирган хабарларга)  иймон келтирадиган, намозни баркамол ўқийдиган ва Биз ризқ қилиб берган нарсалардан (садақа ва) эҳсон қиладиганлардир”[5].           

Ушбу оятдаги ризқ қилиб берилган нарсалардан эҳсон қилишлари, уларга мулк қилиб берилган нарсалардан бошқаларга инфоқ-эҳсон қилишлари маъносини англатади. 

Ибн Атоуллоҳ Сакандарий раҳматуллоҳи алайҳнинг “Ҳикамул Атоия”да айтган сўзлари тўғри тафаккур юритган ҳар бир мўмин банданинг қалбини сурурга тўлдиради: “(Аллоҳ таолонинг) сенга етарлича ризқ бериб,  ҳаддингдан ошиб кетишинга сабаб бўладиган (нарсалар)ни сендан тўсиб туриши, сенга неъматларни тўлиқ қилиб берганидир”.

Яъни, бандага етарлича жисмоний ва руҳий озуқалар ато этилиб, нафси хоҳлаган баъзи зоҳирий ва ботиний нарсаларнинг унга ато этилмаслиги аслида тўлиқ неъматдир. Чунки тирикчилиги учун етарли нарсани топа олмаслик кишини бандалар олдида хорланишига сабаб бўлса, туғёнга кетказадиган нарсаларнинг ато қилиниши унинг дунёсини ҳам, охиратини ҳам бой беришига сабаб бўлади. Шунинг учун кимга тирикчилигига етарли нарсалар берилган ва туғёнга кетказадиган нарсалар берилмаган бўлса, унга неъматлар тўлиқ қилиб берилган бўлади.  

 Оламлар Роббисига ҳамду санолар, Пайғамбаримиз Муҳаммад Мустафога ҳамда у зотнинг аҳли оилаларию саҳобаи киромларига салавот ва саломлар бўлсин!

 Тошкент ислом институти ўқитувчиси

Абдулқодир Абдур Раҳим

ЎМИ Матбуот хизмати

[1] Саъдуддин Тафтазоний. Шарҳу ақоид. – Миср: “Мактабатул Азҳарий”, 2000. – Б. 93.

[2] Зухруф сураси, 32-оят.

[3] Ҳуд сураси, 6-оят.

[4] Бақара сураси, 168-оят.         

[5] Бақара сураси, 3-оят.

Пойтахтимизнинг Олмазор туманидаги “Ёшлик” маҳалласида Абдуллоҳ деган одобли-ахлоқли, аълочи ва спортчи бола яшар эди. У 134-мактабда 5-синфда ўқир, синфдошлари орасида намунали хулқи билан ажралиб турар эди. Қиёфаси ҳам ёқимтойгина, хулқи ҳам бинойигина бўлган бу болакайни устозлари ҳам яхши кўрар эди. Чунки у уй вазифаларини ўз вақтида бажарар, ўзлаштира олмаётган синфдошларига ёрдам қўлини чўзар, дарсликларини батартиб тутар эди. Абдуллоҳ дарсдан бўш вақтларида сузиш тўгарагига қатнар, бу ишнинг ҳадисини олиб уста сузувчи бўлиб қолган эди.

Ёш Абдуллонинг Шоҳжаҳон деган синфдош дўсти бор эди. Қувноқ дўстлар ўтган якшанба куни қувалашиб ўйнаб юрган эди. Шунда бирданига Шоҳжаҳон Қорақамишдаги каналнинг устидан ўтган қувурдан ўтмоқчи бўлди. Чунки улар олдинлари шу қувурнинг устидан ўтиб-қайтиб юришар эди. Аммо бу сафар қувур нам тортиб, усти сирпанчиқ бўлиб қолгани боис Шоҳжаҳоннинг оёғи тойиб сувга тушиб кетди. 

Қўққисдан бўлган ҳодиса ошкора жасоратни талаб қилаётганини Абдуллоҳ дарров фаҳмлади: қичқириб одамларни ёрдамга чақириш бефойда – уларнинг келадигани бор, келмайдигани бор; сувдан қўрқадигани бор, қўрқмайдигани бор. Бу ишларнинг тагига етгунча дўсти сувга ғарқ бўлиши тайин.

Абдуллоҳ ҳеч иккиланмасдан эгнидаги кийимларини ечиб ўзини сувга отди. У жон ҳалпида типирчилаётган Шоҳжаҳоннинг олдига сузиб боргунча танаси музлаб бораётганини ҳис қилди. Бироқ совуққа таслим бўлса дўсти чўкиб кетади. Бор кучини тўплаб Шоҳжаҳонни қирғоққа қаратиб суриб борди. Шоҳжаҳон қирғоққа маҳкам тирмашиб олгунча уни қўллари билан итариб, ўзи чўкмаслиги учун оёқлари билан ҳаракатланиб турди. Аммо қаттиқ қўрқиб кетган ва совуққа дилдираётган Шоҳжаҳон ҳа деганда сувдан кўтарилиб чиқиб кета олмади. Уни кўп вақт ушлаб туришга мажбур бўлган Абдуллоҳнинг эса қўллари совуққа увишиб қолди. Шоҳжаҳон кўтарилгандан сўнг ўзи ҳам қирғоққа чиқмоқчи бўлди. Аммо жонсиз бўлиб қолган қўллари ҳеч нарсани тутмади, оёқларининг ҳам мадори қуриб қолди ва унинг ўзи сувга чўкиб кетди.

Абдуллоҳ бу ҳаракати билан дўстлик расмини жойига келтирди. У дўстининг ҳаётини ўзининг ҳаётидан устун билди. У ҳақиқий қаҳрамонлик кўрсатди, ўлимдан чўчимади, аксинча, унинг чангалидан дўстини халос қилди. Унинг орқасидан ота-онаси ва бошқа яқинлари йиғлаб кузтаиб қолишди. Аммо ушбу мусибат аҳли, шунингдек, биз, жамики ўзбек халқининг ҳам кўнглига далда бўладиган битта туйғу бор. Абдуллоҳ бизнинг хотирамизда жасурлик ва фидоийлик тимсоли бўлиб қолади. Ана шу нобуд бўлган ёшгина жоннинг юмилган кўзлари катта ёшдаги кўплаб инсонларнинг ҳам кўзларини очиб кетди. Зотан, қаҳрамонлар ҳар кун туғилмайдилар.

Меҳрибон Парвардигоримиз фарзанд доғига учраган мусибат аҳлига Ўзи берган мусибатдан ортиқ сабру жамил ва ажру савоблар ато қилсин, омийн!

Дамин ЖУМАҚУЛ

ЎМИ матбуот хизмати

Сурхондарё вилоятида давом этаётган Қуръони карим мусобақасининг ҳудудий босқичи давом этаётган бир паллада, самодан Яратганнинг раҳмати ва баракоти – оппоқ қор ёға бошлади. Денов туманидаги “Имом Бухорий” жоме масжидига ташриф буюрган ёшу қари, аёлу эркак илоҳий каломга қулоқ тутар экан, ундан таъсирланиб, кўзларидан шашқатор ёш қуйилмоқда. Ушбу мусобақа қалбларга таскин берувчи ва тўғри йўлга бошловчи Қуръони каримга бўлган чексиз муҳаббатимизни янада мавжлантирмоқда.
Юртимиз узра Яратганнинг илоҳий раҳмати ёғилиб турган дамда, ушбу тароватли онлардан баҳраманд бўлиш, бугунги Қуръон мусобақасида иштирок этиш, сомеъ бўлиш учун бериладиган ажрлардан умидвор бўлган Қуръонга ошно қалблар, совуқ ҳаво – чилланинг авжи кунлари бўлишига қарамай, тўп-тўп бўлиб Каломуллоҳни тинглаш учун ошиқиб келишмоқда. Аллоҳнинг раҳматидан умидвор бу кўнгиллар таскин топмоқ учун Қуръоний зиёфатга шошмоқда.
Дарҳақиқат, Қуръон энг тўғри йўлга бошловчи илоҳий каломдир. Аллоҳ таоло Исро сурасида: «Албатта, бу Қуръон энг тўғри йўлга ҳидоят қилур…», дея Қуръонни васф қилган.
Роббимизнинг каломига қанчалик ошиқсак, уни қанчалик маҳкам тутсак, бизга Ҳақ таолонинг баракоти шунча кўп ёғилади. Айниқса, мана шундай қалблар эриб, кўнгиллар юмшаб турган дамларда унинг тиловатини тинглаб, маъноларини ўргансак, иншоаллоҳ, Қуръонда ваъда қилинган хушхабарларга эришамиз ва икки дунё саодатидан баҳраманд бўламиз!
Шундай экан азизлар, Қуръони карим қироатларини жонли тинглаб, руҳингизга қувват беринг.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Матбуот хизмати

Адлия тизимида ишлайдиган шахсларнинг шиори идоранинг номидан келиб чиққан ҳолда адолат бўлмоғи кераклигини катта-ю кичик, ҳамма билади. Аммо халқимиз ушбу идорада ишлайдиган кишиларнинг адолатли инсонлар эканига шубҳаланиб қарайди.  Ана шубҳалар вазирлик ўтказган махфий тадбирда ўз исботини топди.

ЎзА ахборот агентлиги тарқатган хабарга кўра, фуқароларга давлат хизматлари кўрсатувчи ходимларининг ўз ишига қанчалик ҳалол ва виждонан ёндашаётганини аниқлаш мақсадида Адлия вазирлигида мунтазам равишда “сирли мижоз” тадбирини ўтказиш йўлга қўйилган.

Бу ҳақда адлия идораларининг кенгайтирилган ҳайъат йиғилишида Адлия вазири Русланбек Давлетов маълум қилди.

Бунда вазирлик ходими нотариус, ФҲДЁ идораси ёки давлат хизматлари кўрсатиш марказига мижоз сифатида боради. Улардан бирор хизмат кўрсатишни сўрайди. Бундан бехабар ходим эса...

“Сирли мижоз” Янгийўл тумани давлат хизматлари кўрсатиш марказига янги корхона ташкил этиш истагида борган. Масъул ходим эса мижоздан 400 минг сўм тамаъ қилган.

Урганч тумани давлат хизматлари кўрсатиш марказига хорижий корхона очиш истагида борган “сирли мижоз” қўлига ўз кучини йўқотган ҳукумат қарори тутқазилган.

Ана шундай хуфёна ўрганиш натижасида қўпол қонунбузилиш ҳолатига йўл қўйган 17 ходим ишдан бўшатилган.

Мажлисда бундай ҳолатларга барҳам бериш борасида барча имкониятлар ишга солиниши қайд этилди.

Вазирлик “сирли мижоз” тадбирини ҳудудий адлия органларига ҳам ўтказишни топширган. Бироқ жойларда бунга “сен менга тегма, мен сенга тегмайман”, қабилида панжа ортидан қаралган.

Мажлисда Қорақалпоғистон республикаси адлия вазиридан бу борада қандай иш қилингани сўралганда жавоб бера олмади. Унга биринчи чорак якунигача юзта “сирли мижоз” тадбири ўтказиш топшириғи берилди. Бухоро, Сурхондарё адлия бошқармаларида йўл қўйилаётган камчиликлар ҳам танқид қилинди.

ФҲДЁ органлари фаолиятига танқидий баҳо берилди. Бу борада 232 орган аҳолига хизмат кўрсатмоқда. Лекин улар олдига қўйилаётган энг долзарб вазифаларга совуққонлик билан қараётир.

Президентимиз топшириғи асосида тўй маросимларини ихчамлаштиришга қаратилган “Бекобод намунаси” ишлаб чиқилиб, амалиётга жорий этилди. Лекин бундан шу ишни бевосита амалга оширишга масъул бўлган жойлардаги адлия ходимлариинг ҳали хабари йўқ. Масалан, Хоразм вилояти адлия бошқармаси бошлиғидан бу ҳақда сўралганда у сукут сақлаган.  

Ҳозирда 58 миллион далолатнома ёзуви мавжуд бўлиб, уларнинг электрон архиви яратилмоқда. Бу фуқароларга яратилаётан катта қулайлик бўлиб, зарур ҳужжатни тез ва осон топиш имкониятини яратади.

Бу борада Тошкент шаҳрида самарали иш олиб борилмоқда. Бироқ жойлардаги 75 ФҲДЁ органи тизим бўйича умуман иш олиб бормаган. Шунинг учун мажлисда ишни жадаллаштириш учун ҳар бир органга электрон архивга маълумот киритиш бўйича қатъий юклама қўйилиши айтилди.

Мажлисда бундан буён тизимнинг ҳар бир соҳаси бўйича қаттиқ назорат ўрнатилиши маълум қилинди. Бундан ўз вақтида хулоса чиқарган ходимларгина тизимда ишлашда давом этиши таъкидланди.

Қабулига келган одамнинг қўлига қараш, уларнинг осон битадиган ишларини тамагирликни қасд қилиб  атайлаб қийин қилиб кўрсатиш, хизмат вазифасини суиистеъмол қилиб пора талаб қилиш давлатимиз қонунларига кўра – жиноят, миллатимиз фитратига кўра – хиёнат, динимиз таълимотига кўра – гуноҳи кабирадир.

Аёнки, бошига бирор мушкул иш тушмаган бировдан жабр кўрмаган ёки бошқа муаммоси бўлмаган киши адлия идораларига келмайди. Ташвишдан ёрдам сўраб келган одамдан бир нарса тамаъ қилиш унинг ишини янада оғирлаштириш демакдир. Шундан сақланишни амр этиб, Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади:

وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُوا فَرِيقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ

Мол (ва бойлик)ларингизни ўрталарингизда ботил (йўллар) билан емангиз! Шунингдек, била туриб, одамларнинг ҳақларидан бир қисмини гуноҳ йўли билан ейиш (ўзлаштириш) мақсадида уни ҳокимларга ҳавола этмангиз! (Бақара сураси,188-оят).

Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда: “Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Пора берувчи ҳам, пора олувчи ҳам дўзахдадир”, деганлар (Табароний ривояти).

Ушбу ҳадиси шарифдан аён бўладики, давлат идорасига порахўрликни касб қилиб, шундан бой-бадавлат яшашни ният қилиб ишга кирган киши ўзи билан бирга ҳузурига ёрдам сўраб келган кишини ҳам дўзахга етаклар экан. Чунки ишини битириб бермай ойлаб судраб юравергандан кейин одам мажбур бўлади-да, унинг сўраганини беришга. Шу билан у бечора ҳам бу дунёда, ҳам у дунёда зарар кўрувчи бўлиб қолади. Энг ёмони, халқнинг давлат идораларига бўлган ишончи буткул йўқолади. Адлия вазирлиги тизимида олиб борилаётган ислоҳтлардан вазирлик раҳбарияти айнан мана шу ёмон иллатларнинг олдини олиш бўйича қатъий қарор қабул қилганлари билимоқда.

ЎМИ матбуот хизмати