muslim.uz

muslim.uz

Субота, 25 ноябрь 2017 00:00

АЛИМЕНТ ТЎЛАШ ЭРКАК ВАЗИФАСИ

Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Огоҳ бўлингким, ҳар бирингиз раҳбар-бошлиқдирсиз ва ҳар бирингиз қўл остидаги, қарамоғингиздаги кишилар(нинг ҳар томонлама яъни маънавий ва моддий таъминоти)га масъулдирсиз. Амир одамларга раҳбардир ва қўл остидагиларга масъулдир. Эркак киши оила-аҳлига раҳбардир ва (Қиёматда) қўл остидаги(барча оила-аъзоларини моддий, маънавий, таълим-тарбиявий, ахлоқий жиҳат)лари ҳақида сўроққа тутилур! Ҳар бир эркакнинг аёли эрининг уйи ва фарзандларига раҳбардир ва у аёл эри ва қарамоғида, бевосита тарбиясида бўлган фарзандлари (яъни эри ва фарзандларини ҳақларини тўлиқ адо этдими-йўқми экани) ҳақида сўроққа тортилур!..”, деганлар. (Бу ҳадис барча “Саҳиҳ” ва “Сунан” китобларда ривоят қилинган).  

 Оиланинг барча моддий ва маънавий таъминоти эрнинг зиммасида экани Қуръони каримда бундай баён қилинган: «Эркаклар хотинлар устидан (оила бошлиғи сифатида доимий) қоим турувчилардир. Сабаб – Аллоҳ уларнинг айримлари (эркаклар)ни айримлари (аёллар)дан (баъзи хусусиятларда) ортиқ қилгани ва (эркаклар ўз оиласига) ўз мол-мулкларидан сарф қилиб туришларидир[1]» (Нисо сураси, 34-оят).

Демак, эркакларнинг оила раҳбари бўлишларининг асосий сабаби улар аёлларнинг моддий ва маънавий таъминотларини адо этишга салоҳиятлилиги учун экан. Агар оиланинг таъминотига бефарқ бўлсалар, раҳбарлик вазифасини уддалай олмаганлари учун шаръан жавобгарликка тортиладилар.

Фиқҳий манбаларимизда эр сафарда бўлиб, оиласи таъминотини жойига қўймаса, аёл буни қозига кўтарса, қози унга болалари ва ўзига кифоя қилгудек зарурий нарсаларни эрни номига қарз олишга кафолат хати қилиб беради ва эри келгач, эрдан аёли олган қарзларни қози ҳақдорларга ундириб бериши очиқ айтилган.

Аллоҳ кўрсатмасин, мабодо, бир шаръий арзигулик сабаб бўлиб, ажрашсалар, қуйидаги тартибда ҳукм қилинган: аввало, аёлга маҳрини бериб улгурмаган бўлса, уни тўлаши вожиб бўлади: «Агар уларга маҳрни белгилаган бўлсангиз-у, лекин қовушмай туриб талоқ қилган бўлсангиз, белгиланган маҳрнинг ярми (зиммангиздадир). Магар улар (шу ярмини олишдан ҳам воз) кечиб юборса ёки никоҳ ўз ихтиёрида бўлган киши (яъни эр ўша ярим маҳрдан) воз кечса (яъни маҳрни ярмини олиб қолмай, хотинга  мукаммал тўласа, жоиздир). Кечиб юборишингиз тақвога яқинроқдир...» (Бақара сураси, 236-237-оят).

 Агар яқинлик қилган бўлсалар, маҳрни барчасини тўлаши вожиб бўлади. Чунки энди уларни орасини боғловчи никоҳ тугади. Ажрашгандан то иддаси чиққунча аёл киши эрининг уйида ўтириши ва эр уни моддий таъминлаши вожибдир. Чунки иддаси чиққунча хотин шу эрнинг қарамоғида бўлади. «Талоқ қилинган аёлларни меъёрида таъминлаш тақводор (эр)ларнинг зиммаларидаги ҳақ (бурч)дир» (Бақара сураси, 241-оят).

Нафақа талоқ қилинган аёлнинг иддаси чиққунга қадар тўланади. Иддаси тугагач, эрни уйидан чиқиб, ўз нафақасига ҳаракат қилиш ва бошқага турмушга чиқишига рухсат берилади. Агар орада эмизикли фарзанд бўлса, уни она қарамоғига олиб, эмизса ва сут ҳақи талаб қилса, уни ҳам тўлайди. Фарзанд сутдан чиққач, онага ҳақ тўлашни тўхтатиб, фарзанд то балоғатга етгунга қадар ота ўз ҳолидан келиб чиқиб, ўртача ҳол(яъни бой бўлса, бойларнинг ўртачаси, ўрта ҳол бўлса, ўрта ҳолларнинг ўртачаси, камбағал бўлса, уларнинг ўртача деб билинган даража)да болани таъминлайди. Кийим-кечак, еб-ичиш, турар-жой, касалини даволатиш – барчаси ота зиммасидадир.                                  

Фарзанд қиз бўлса, балоғатга етиб, турмуш қургунга қадар таъминоти ва никоҳ тўйи харажатларини ҳам ота беради. Агар ўғилми-қизми, фарзанд тузалмас касал бўлса, бир умр уни ота таъминлайди.

Бугунги кунда ажрашган оталарга маълум миқдор алимент белгиланади. Бу юқорида айтилган шаръий ҳукмларга ҳамоҳангдир. Бунда белгиланган вақтгача, отанинг ойлик маошини маълум фоизини бериш тайинланади. Алимент шаръий нафақадан енгил ва оздир. Чунки нафақа бу  ҳар ойга маълум миқдор тўлов эмас, балки фарзанднинг то балоғатга етгунча барча харажатларни тўлиқ кафолатлаш, касал бўлса, даволатиш маъносини ҳам қамраб олади. Бу эса ҳар ой бир хилда фалонча сўм эмас, шароитга қараб, баъзи бир ойларда кўпроқ бўлиши табиий.

Шунинг учун алимент берувчи оталар, уни беришдан бош тортишлари гуноҳи кабирадир. Бош тортсалар ёки имкони бўла туриб, ортга сурсалар, вазифа ва мажбуриятларини бажармаган бўладилар ва уларни шаръан ҳам, қонунан ҳам жавобгарликка тортиш лозим бўлади.

Баъзи оталар “алиментни бердим, бўлди”, демасдан, мабодо, фарзандлари кўпроқ ёрдамга муҳтож ёки бемор бўлиб қолсалар инсоф қилишлари ва қўшимча ёрдам ҳам беришлари зиммаларидаги вожиб ҳисобланишини унутмасликлари лозим. Ҳеч бўлмаганда, ота алиментни ўз вақтида беришдан бош тортмаслиги лозим. Турли байрамларда фарзандларини йўқлаб, алиментдан ташқари кийим-кечак ва совға-салом бериб туришлари керак!

Алимент баъзи йилларда давлат ташкилотида расмий хизмат қилган одамлардангина олинар, расмий фаолияти йўқ киши тўламас эди. Афсуски, шу вақтлар баъзи кишилар ажрашган хотинидан “эркакчасига” қасос олмоқчи бўлиб, алимент тўламаслик мақсадида расмий ишларидан воз кечиб, чет элларда мардикорлик қилиб юрганлар. Ҳозир эса расмий фаолият олиб бораётган кишига ойлик маошини маълум фоизи, расмий фаолиятда бўлмаганларга ҳам муайян миқдорда ойлик алимент белгиланган. Бугун алиментдан қочиб қутилиш имкони йўқ. Шунда ҳам, баъзи кишилар бошқача йўлга ўтмоқдалар: расмий фаолияти бўлмаган кишиларга белгиланган алимент миқдори арзимас пул бўлса ҳам, шуни янада озайтириш мақсадида бу инсонлар энг кам иш ҳақи тўланадиган ишларга номигагина расмий ўрнашиб олиб, ўзи бозорда норасмий фаолият юритиб, яхшигина даромад топса-да, ой якунида расмий арзимас маошинини маълум фоизини алимент ҳисобида тўламоқдалар. Бу одамлар мазкур фирибгарлиги билан шариат тайинлаган вожиб нафақадан қочиш пайига тушмоқдалар. Лекин шариат вожиб қилган вазифани адо этган ҳисобланмайдилар. Бўйинларида қарз бўлиб, қиёматга қолади.

Бир нарсани яхши тушуниш керакки, шаръий нафақа ва алимент тўловлари хотин учун эмас, ўз фарзандлари учундир. Бу борада хотинига ғазаб қилиб, бош тортиш ёки ҳийла қилиш, ўз фарзандининг ҳақини поймол қилиш, келажагига болта уришдир. Исломда яшаб турган аёлига ҳам, ажрашган хотинига ҳам, фақат ва фақат гўзал муомала қилишга буюрилган:

«...Улар билан тотув турмуш кечирингиз. Агар уларни ёмон кўрсаларингиз, (билиб қўйингки) балким сизлар ёмон кўрган нарсада Аллоҳ (сизлар учун) кўпгина яхшилик пайдо қилиши мумкин» (Нисо сураси, 19-оят).

Бу оятдаги «...тотув турмуш кечириш» оятини олимлар аёлларнинг барча ҳақларини тўлиқ адо этиш, маҳри ва нафақасини ўз вақтида бериш, қўпол сўзлар ила муомала қилмаслик, ундан юз ўгириб, бошқасига майл қилмаслик, деб таъкидлаганлар.

Хулоса сўз шуки, оталар ҳамиша алиментларини ўз вақтида, чин кўнгилган чиқариб, оталик бурчини адо этаётганини ҳис қилиб адо этишлари лозим. Имкони бор оталар алиментни ўзи билан кифояланмай, доимо фарзандларини эҳтиёжларини вақтида қондириб, бировга муҳтож қилмай, келажакка нафрат билан эмас, ҳавас ва умид билан, бахтиёр ҳолда жисмонан ва руҳан эзилмай, соғлом, бақувват бўлиб вояга етишига имконият яратиб беришлари, уларни ҳам ўзлари билан бир уйда яшаб турган фарзандлари билан ҳар томонлама тенг олиб юриб, адолатли оталарга бериладиган ажру мукофотларга эришиш пайида бўлишлари ўзларининг икки дунёлари учун манфаатлидир. Аксинча, бундан турли ҳийлалар билан бош тортсалар ҳам, суд идораларида ўзларини оқлаб, хотинлари устидан “ғалаба” қозонсалар ҳам, буларнинг барчаси ўткинчи дунёдаги вақтинча ва ёлғон ғалабадир. Фарзандларини нафақаларини, алиментларини адо этмасалар, қиёматда савобга муҳтож бўлган ҳолларида хайру  савоблари ота ўрнига ота бўлиб, қийналиб бола тарбия қилган собиқ хотинлари ва отаси томонидан ҳақлари поймол этилган фарзандларига олиб берилиши ҳақиқатдир. Адолат тарозуси тиклангач, олди-бердиларни адо қилишга кеч бўлади! Бундай мағлубият ва юзи қароликдан Аллоҳ таоло барча оталарни асрасин. Оилаларни қўшгани билан қўша қаритсин. Фарзандларни ўз  ота-оналари бағрида намунали камол топтирсин!    

 

Манбалар асосида

Тошкент Ислом институти ўқитувчиси

 Баҳодир Баҳромжон ўғли тайёрлади

 

[1]. Мақоладаги оятлар тафсири муаллифи: Шайх Абдулазиз Мансур (ҳафизаҳуллоҳ).

Зиёрат туризмини мамлакатимизда янада ривожлантириш мақсадида кўплаб ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Шундай ислоҳотлардан бири сифатида Тошкент халқаро аэропортида намозхона ташкил этилганини келтириб ўтиш ўринлидир.

Соҳани ривожлантириш, юртимизга ташриф буюраётган зиёратчиларга қулайлик яратиш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Туризмни ривожлантириш давлат қўмитасининг “Туристик хизматларни сертификатлаштириш маркази” давлат унитар корхонаси томонидан янги давлат стандарти ишлаб чиқилди.

Oʻz DSt 3220:2017 “Туристик хизматлар. Жойлаштириш воситалари. Умумий талаблар” бўйича стандарт 2018 йилнинг 1 январидан кучга кириши белгиланган.

Ўрнатилган қоидаларга кўра, ҳар бир меҳмонхонанинг умумий хоналар сонининг камида ўндан бирида Қуръони карим, ибодат қилиш учун жойнамоз ҳамда камида 30 фоизида қибла кўрсатгичи бўлиши шарт.

24 ноябрь куни Мисрнинг Синай яриморолида жойлашган масжидда жума намози ўқилаётган пайтда портлаш юз берди.

Террорчилар айнан жума намози ўқилаётган пайтда портловчи ускунани ишга туширгани ҳақида маълумот берилган.

Теракт натижасида қурбонлар сони 235 нафарга етгани маълум бўлди. Бундан ташқари 120 га яқин одам яралангани айтилмоқда.

Террорчилар Шимолий Синайдаги масжидда содир этилган портлашдан кейин масжидни тўртта машинада қуршаб олганлар. Жангарилар портлашдан кейин масжиддан югуриб чиқаётган одамларни ўққа тутган.

Миср ҳукумати теракт қурбонлари хотирасига уч кунлик мотам эълон қилгани маълум қилинди. Айни вақтда бирорта ҳам террорчилик гуруҳи ушбу теракт учун жавобгарликни ўз зиммасига олмаган.

Кеча, 24 ноябрь куни юртимизда меҳмон бўлиб турган Татаристон Республикаси уламоларидан иборат делегацияси Самарқанд вилоятига ташриф буюрдилар. Мартабали меҳмонларга Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари Иброҳим Иномов ҳамроҳлик қилмоқда. Самарқандга ташриф жума кунига тўғри келгани муносабати билан, меҳмонлар дастлаб Имом Бухорий жоме масжидида жума намози адо этдилар ва ибодат сўнгида икки давлат ўртасидаги муносабатлар мустаҳкам бўлиши, бошланаётган ишлар ўзининг ижобий натижаларини кўрсатишини сўраб дуолар қилдилар.


Мажмуа бўйлаб қилинган зиёрат асносида Самарқанд вилояти бош имом-хатиби Зайниддин Эшонқулов ҳадис илмининг султони Имом Бухорий ҳазратларининг ҳаёти ва ижоди, ул зот қолдирган бой илмий мерос, шунингдек, бугунги кунда ушбу зотга нисбатан кўрсатилаётган давлат даражасидаги эътибор ҳақида маълумот бериб ўтди. Зайниддин Эшонқулов сўзида давом этиб, Президентимиз Шавкат Мирзиёев ушбу мажмуага алоҳида эътибор бераётганлари ва яқинда зиёратгоҳ янада обод бўлиш арафасида эканини алоҳида қайд этиб ўтди.


Имом Бухорий ҳазратларининг қабри зиёрат этилгач, Татаристон делегацияси ва самарқандлик уламолар, имом-хатиблар иштирокида Татаристон ва Ўзбекистон ўртасида зиёрат туризмини ривожлантиришга бағишланган учрашув бўлиб ўтди.


Учрашувда томонлар зиёрат туризмини йўлга қўйиш, бу борадаги мавжуд имкониятлардан тўлақонли фойдаланиш, қардошлар, диндошлар ўртасида мустаҳкам алоқа ўрнатиш бўйича фикр алмашиб, маслаҳатлашиб олдилар.


Меҳмонлар Татаристонда яшайдиган мусулмонлар Ўзбекистонга келиш, уламолар юртини, улар қолдирган бой меросни ўз кўзлари билан кўриш ниятида эканларини, дунё эътироф этган олимлар, хусусан Имом Бухорий ҳазратларининг қабрини зиёрат қилишга орзумандликларини таъкидладилар.
Татаристонликларнинг ушбу ташрифи икки давлат ўртасида йўлга қўйилаётган зиёрат туризмининг дебочаси экани, келгусида кўплаб зиёратчилар Ўзбекистонга келиш тараддудида эканликлари маълум қилинди.


Ушбу хайрли иш бугунги мураккаб замонда миллатлар орасида нифоқ солишга ҳар томондан уринишлар бўй чўзган пайтда ташкил этилаётгани мусулмонлар бирдамлигини мустаҳкамлаши, турли фитналар олдига тўсиқ бўлишини томонлар якдиллик билан эътироф этдилар.


Учрашув сўнгида Татаристонда Ўзбекистонга келиш истагидагилар ҳар доим кўп бўлгани, бироқ алоқалар яхши йўлга қўйилмагани боис кўпчилик алломалар юртини зиёрат қилиш имкониятини тополмаганлари, эндиликда йўллар очилиши татаристонликлар томонидан хурсандчилик билан қарши олингани таъкидланди. Ўз навбатида юртдошларимизни Татаристон делегацияси ўз давлатларини зиёрат қилишга таклиф этдилар.
Меҳмонлар Хўжа Донёр зиёратгоҳи ва Регистон ансамблини ҳам зиёрат қилдилар.

Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг
Самарқанд вилояти вакиллиги ахборот хизмати

Пайғамбаримиз Муҳаммад Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва салам): Кўп кулма, кўп кулиш қалбни ўлдиради”, дедилар (Имом Аҳмад, Имом Термизий ривояти).

Имом Нававий айтадилар: Кўп кулишдан тийилиш лозим. Кўп кулиш Аллоҳнинг зикридан узоқлаштиради ҳамда қалбни қаттиқлашишига олиб келади.

Имом Ғаззолий бу ҳақда бундай деганлар: Кўп кулгу хавф, маҳзунлик, ўлим ва қиёматни эслаш каби хусусиятларни қалбдан чиқариб юборади. Бу эса қалбнинг ўлишидир.

Бироқ бугун ҳаётда содир бўлаётган воқеалар кўп кулиш нафақат қалбни ўлдириши, балки инсон ўлимига ҳам сабаб бўлишини исботламоқда. Хусусан, кўп кулиш оқибатида дунёдан кўз юмган бир қанча шахсларни келтириш мумкин. Уларнинг рўйхати алоҳида бир нечта китобни ташкил этади.

Касби ғишт терувчи уста бўлган Алекс Митчелл 1975 йил комедияли шоу дастурини кўриб, кўп кулиш оқибатида вафот этган.

Музқаймоқ сотувчиси Дамноен Саен 2003 йил тушида бетўхтов икки дақиқа давомида кулиб, ҳаво етишмаслиги натижасида вафот этди.

Оле Бентзен комедик кинони бетўхтов кулиб томоша қилганда юрак уриши тезлашиб, дақиқасига 250 марта уришга етган. Оқибатида инфаркт бўлиб оламдан ўтди.      

Эр.ав. III асрда яшаган қадимги Юнон файласуфи Хрисипп эшагига шароб ичириб, маст эшакнинг ҳолини кўриб, тинмай кулиши натижасида нафаси сиқилиб вафот этган.

Аксарият одамлар “кулиш умрни узайтиради” иборасини ўзларига шиор қилиб олиб, бетўхтов кулишларининг гувоҳи бўламиз. Бироқ, ҳар бир нарсанинг меъёри ва мезони борлигини ёддан чиқармайлик. Ахир, “асалнинг ҳам ози ширин”, деб доно халқимиз бежиз айтмаган. Юқоридаги аянчли ҳолатлар ҳам айнан чегарадан ўтиш оқибатида юзага келган. Шундай экан, кўп кулсам умрим узоқ бўлади, деган ҳом ҳаёллар билан ўз умрингизни завол қилманг.

Стокголм институти мутахассислари 110 дан ортиқ кишида кўп кулишнинг соғлиққа зарарлари, айниқса юракни толиқтириб, жисмни чарчатишини аниқлаб, илмий тарзда исботлаб бердилар.

Шунинг учун ҳам Пайғамбаримиз Муҳаммад Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва салам) кўп кулма!, дедилар, умуман кулма деганлари йўқ. Чунки кулиш ҳар бин тирик жонга хос, табиий ҳолатдир.

Ҳар бир ишда ўзларининг умматларига ўрнак бўлган Пайғамбаримиз Муҳаммад Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва салам)нинг суннатларига амал қилсак, иншааллоҳ икки дунё саодатига эришамиз. Зеро, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва салам) ҳадислари барча фан-техника ютуқлари-ю, илмий кашфиёт, ихтиролардан олдинроқ биз учун нима яхши-ю, нима зарарлигини олдиндан башоратини берган дастурул амалдир.

 Пайғамбаримиз Муҳаммад Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва салам)нинг кулишдаги хулқлари қандай эди? Келинг бу ҳақда мўминлар онаси Оиша (розияллоҳу анҳу)дан сўраб, ўрганиб олайлик. Онамиз Оиша (розияллоҳу анҳу) айтадилар: Мен Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг оғизларини катта очиб, оғизларининг ичи кўринадиган даражада кулганларини кўрмаганман. У зот (соллаллоҳу алайҳи ва салам) доимо табассум қилар эдилар (Бухорий ривояти).

Аллоҳ барчаларимизга севикли Пайғамбаримиз Муҳаммад Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва салам)нинг суннатларига тўлиқ амал қилиш орқали икки дунё саодатига эришишни насиб этсин.

Даврон НУРМУҲАММАД

Ушу бўлимдаги асосий материаллар Жалолиддин Нуриддиновнинг "Ҳаж ва умра қўлланмаси"дан олинди

Top