“Қуёш оғишидан то тун қоронғусигача намозни мукаммал адо қилинг ва тонгги ўқишни (бомдод намозини) ҳам (адо қилинг). Зеро, тонгги ўқиш (фаришталар) ҳозир бўладиган (намоз)дир” (Исро, 78).

Барча муфассирлар бу оят кундалик беш вақт фарз намозларга ишора эканига ижмо қилган.

Уламолар оятдаги “оғиш” (“дулук”) сўзи тафсирида икки хил фикр билдирган. Биринчиси – қуёшнинг оғиши. Ҳазрат Умар ўғли Абдуллоҳ, Абу Ҳурайра, Ибн Аббос розияллоҳу анҳум ва бошқа бир гуруҳ тобеий олимлар шу фикрни айтишган.

Иккинчиси – кун ботиши. Бу фикрни ҳазрат Али, Ибн Масъуд, Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳум айтган. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳу оятдаги ушбу калима тафсирида бундай деган: “Жоним изнида бўлган Зотга қасам, у (вақт) рўзадорнинг оғзини очиши ва (шом) намози вақтидир” (Табарий).

Ибн Атийя айтади: «“Дулук” луғатда майл, мойиллик маъносини англатади. Унинг боши қуёшнинг оғиши, охири кун ботишидир. Яъни, оғишдан то кун ботгунигача бўлган вақт “дулук” дейилади. Чунки бу пайтда қуёш (ғарбга) мойил бўлади. Бу вақт ичида пешин, аср ва шом намозлари ўқилади. Тўғрироғи, шом тун қоронғуси тушишидир. Зеро, “тун қоронғуси” (“ғосақул лайл”) ибораси қош қорайган, (қоронғулик чўккан) вақтга нисбатан қўлланади. Бу вақт оралиғида шом билан хуфтон намозлари ўқилади».

“Қуръанал фажри”дан (“тонгги ўқиш”) мурод бомдод намози эканига муфассирлар иттифоқ қилишган. Бомдод намозининг бундай номланиши ҳақида турли фикрлар бор.

Фахриддин Розий оят тафсирида бундай ёзади: “Бу оят бомдод намозида бошқа намозлардан кўра узунроқ қироат қилишга тарғибдир. Шунга асосан, фуқаҳолар бомдод намозида узунроқ қироат қилишни суннат дейишган”.

“Зеро, тонгги ўқиш (фаришталар) ҳозир бўладиган (намоз)дир”.

Имом Термизий Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу оятни тафсир қилиб: “Унга тунги ва тонгги фаришталар гувоҳ бўлади” деганлар». Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу Пайғамбаримиз алайҳиссаломдан нақл қилади: “Жамоат билан ўқилган намоз фазилати ёлғиз ўқилган намоздан йигирма беш баробар ортиқдир. Тунги ва тонгги фаришталар бомдод намозида тўпланади” (Имом Бухорий ривояти).

Кўп олим бу оят тафсирида бундай деган: “Кеча ва кундуз фаришталари бомдод намозида имомнинг ортида туради. Жамоат бомдод намозини ўқиётганида, кеча фаришталари ҳали осмонга кўтарилмасдан кундуз фаришталари ер юзига тушади. Имом бомдод намозини тугатгач, кундуз фаришталари ерда қолади, кеча фаришталари осмонга кўтарилади. Улар: “Парвардигоро, бандаларинг Сенга ибодат қилаётганида улардан айрилдик”, дейишади. Кундуз фаришталари эса: “Эй Раббимиз, бандаларинг олдига тушганимизда улар намоз ўқиётган эди”, дейишади. Аллоҳ таоло у фаришталарга: “Гувоҳ бўлинг, Мен уларни кечирдим, гуноҳларидан ўтдим”, деб марҳамат қилади” (“Мафотиҳул ғайб”).

Оятни яна бундай шарҳласа бўлади: Тунги уйқудан сўнг инсоннинг фикру хаёлида ёмон ўйлар қолмайди, улар тоза бўлади. Покланиб, тоза фикр, мусаффо ақл билан уйғонган одам кунни Аллоҳ таолога ибодат (бомдод намозини ўқиш) билан бошласа, онги ва кўнглида покиза ва соф туйғулар нақшланади. Бунинг самараси ўлароқ, тоат-ибодатга майли ортади, Яратганга яқинлиги ортиб, нафсоний истаклари заифлашади. Бу ҳол тонгда ширин уйқудан кечиб, бомдодга туришни одатга айлантира олган инсонда рўй беради.

Албатта, эрта тонгда уйғониш нафсга оғир келади.

Демак, фаришталар Аллоҳ таоло ҳузурида бизнинг фойдамизга гувоҳлик беришини, энг муҳими, Раббимизнинг мағфиратига эришишни истасак, барча намозлар, айниқса, аср ва бомдод намозларини жамоат билан адо этишга ғайрат қилишимиз зарур.

Табарий, Қуртубий ва Фахриддин Розий тафсирлари асосида

Нўъмон АБДУЛМАЖИД тайёрлади.

ЎМИ Матбуот хизмати

 بسم الله الرحمن الرحيم

ЖАННАТ- ОНАЛАР ОЁҒИ ОСТИДА

Муҳтарам жамоат! Оналаримизни бошга кўтаришга, уларга ҳамиша шафқатли, хокисор бўлишга, хизматларини қилишга буюрилганмиз. Фарзандини тўққиз ой қорнида авайлаб кўтариб юриш, ҳомиладорликнинг қийноқ-азобларига бардош бериш, туғиш чоғида бир ўлиб-бир тирилиш, туққанидан сўнг икки-уч йилгача бағридан бўшатмай, қўлидан қўймай ардоқлаб парваришлаш, боласи учун бир тунни бир неча бўлакка бўлиб оромдан кечиш, ҳатто улғайиб, уйли-жойли бўлиб кетганида ҳам меҳрини, шафқатини, марҳаматини аямаслик фақат оналаргагина хос илоҳий фазилатдир. Аллоҳ таоло она зотини улуғлаб, унинг меҳнатини қадрлаш учун одам фарзандининг эътиборини унга қаратиб,  Аҳқоф сурасида шундай марҳамат қилади:

وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهًا وَوَضَعَتْهُ كُرْهًا وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا

(سورة ﺍﻷحقاف/15آية)

яъни: “Биз инсонни ота-онасига яхшилик қилишга буюрдик. Онаси уни (қорнида) қийналиб кўтариб юрган ва уни қийналиб туққандир. Унга ҳомиладорлик ва уни (сутдан) ажратиш (муддати) ўттиз ойдир…”.

Она зотини фарзандига ўта меҳрибонлиги ҳақида Оиша розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда қуйидагича келади:

عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا قَالَتْ: جَاءَتْنِى مِسْكِينَةٌ تَحْمِلُ اِبْنْتَيْنِ لَهَا، فَأَطْعَمْتُهَا ثَلاَثَ تَمَرَاتٍ، فَأَعْطَتْ كُلَّ وَاحِدَةٍ مِنْهُمَا تَمْرَةً وَرَفَعَتْ إِلَى فِيهَا تَمْرةً لتَأَكُلَهَا، فَاسْتَطْعَمَتْهَا اِبْنَتَاهَا، فَشَقَّتْ التَّمْرَةَ الَّتِي كَانَتْ تُريدُ أَنْ تَأْكُلَهَا بَيْنَهُمَا، فَأَعْجَبَنِىْ شَأْنُهَا، فَذَكَرْتُ الَّذِيْ صَنَعَتْ لِرَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: "إنَّ اللَّهَ قَدْ أَوْجَبَ لَهَا بِهَا الْجنَّةَ، أَوْ أَعْتَقَهَا بِهَا مِنَ النَّارِ"

(رواه الإمام مسلم)

яъни: “Ҳузуримга бир мискина аёл икки қизини кўтариб келди. Шунда унга учта хурмо бердим. У ҳар бир қизга биттадан хурмо берди. Бир дона хурмони емоқчи бўлиб, оғзига тутди. Икки қиз уни ҳам беришини сўрашди. У ўзи емоқчи бўлган хурмони иккига бўлиб, икковига берди. Унинг ҳоли мени ажаблантирди. Унинг қилганини Расулуллоҳ (с.а.в)га айтдим. Шунда Расулуллоҳ (с.а.в) “Бунинг учун Аллоҳ унга жаннатни вожиб қилди ёки уни дўзахдан озод қилди”, дедилар” (Имом Муслим ривояти).

Демак, фарзандларини дунёга келтириш, кейин боқиб катта қилишда бемисл матонат ва фидоийлик кўрсатувчи оналаримизнинг ҳурматини жойига қўйиш, улар олдида ҳамиша ўзини хоксор тутиш, уларга ёқимли гапларни сўзлаш, уларнинг ҳаққига дуолар қилиб туриш фарзанднинг энг муҳим бурчларидандир.

Муовия ибн Жоҳима (р.а.)дан ривоят қилинган ҳадисда қуйидагича келади:

عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ جَاهِمَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّهُ جَاءَ إِلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ أَرَدْتُ أَنْ أَغْزُوَ، وَقَدْ جِئْتُ أَسْتَشِيْرُكَ؟ فَقَالَ:"هَلْ لَكَ أُمٌّ"؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ:"فَالْزَمْهَا فَإِنَّ الْجَنَّةَ تَحْتَ رِجْلَيْهَا"

(رواه الإمام النسائي والإمام الحاكم)

яъни: Муъовия ибн Жоҳима (р.а)дан ривоят қилинади, у зот Пайғамбаримиз (с.а.в)нинг ҳузурларига келиб, эй Расулуллоҳ, мен ғазотга бормоқчи эдим, маслаҳатингизни олишлик учун келдим, деди. Пайғамбаримиз (с.а.в): “Онангиз борми?”, дедилар. У киши: “Ҳа”, деди. Шунда Пайғамбаримиз (с.а.в): “Онангизни хизматларини ғанимат билинг, чунки жаннат унинг оёғи остидадир”, дедилар (Имом Насаий ва Ҳоким ривояти).

Ҳадиси шарифни шарҳлаган уламоларимиз шундай дейдилар: “Сен жаннатдаги насибангга фақат онанг орқалигина етишасан. Шундай экан, унинг розилигини олишга ҳаракат қилгин”.

Ибни Ҳажар Асқалоний  (р.а) ўзларини “Ал-исоба” номли китобларида шундай дейдилар: ”Оналарни ҳурмат ва эҳтиром қилиш, уларга ғамхўр ва меҳрибон бўлиш, уларни олдиларидаги фарзандлик бурчини адо қилиш биз умматларга Пайғамбаримиз (с.а.в.)дан меросдир. Пайғамбаримиз (с.а.в.)нинг гўдаклик пайтларида оналари оламдан ўтганликлари учун Пайғамбаримиз (с.а.в.)га онанинг хизматини қилиш насиб этмаган, бироқ У зотни эмизган Ҳалима онамиз Пайғамбаримизни ҳузурларига келганларида ўрниларидан туриб, кийиб турган ридоларини Ҳалима онамизга тўшаб, устига ўтқизар эдилар”.

حِيْنَ سِيْقَ إِلَيْهِ السَّبْيُ مِنْ هَوَازِنَ كَانَتْ الشَيْمَاءُ بِنْتُ حَلِيْمَةَ فِيْهِمْ فَلَمَّا اِنْتَهَتْ إِلَى رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ إِنِّي لَأُخْتُكَ مِنَ الرَّضَاعَةِ وَعَرَّفَتْهُ بِعَلاَمَةٍ عَرَّفَهَا صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَبَسَطَ لَهَا رِدَاءَهُ، وَدَمَعَتْ عَيْنَاهُ وَقَالَ لَهَا: هَهُنَا، فَأَجْلَسَهَا عَلَى رِدَائِهِ وَخَيَّرَهَا بَيْنَ أَنْ تُقِيْمَ مَعَهُ مُكْرَمَةً مُحَبَّبَةً أَوْ أَنْ تَرْجِعَ إِلَى قَوْمِهَا، فَأَسْلَمَتْ وَرَجَعَتْ إِلَى قَوْمِهَا، وَأَعْطَاهَا رَسُولُ اللهِ نَعَماً وَشَاةً وَثَلَاثَةَ أَعْبُدٍ وَجَارِيَةٍ

 (كتاب الإصابة لابن الحجر الاسقلاني)

Расулуллоҳ (с.а.в)нинг ҳузурларига Ҳавозин асирлари олиб келинганда, уларнинг орасида Пайғамбаримизни эмизган Ҳалима онамизнинг Шаймо исмли қизлари ҳам бор эди. Шунда Шаймо Пайғамбар (с.а.в)га У зотга таниш бўлган бир белги орқали ўзини таништириб, “Эй Аллоҳнинг Расули мен сизни эмикдош синглингизман”, деди. Шунда, беихтиёр Расулуллоҳ (с.а.в)нинг кўзларидан севинч ёшлари балқиб чиқди, ридоларини тўшаб: “Мана бу ерга ўтиринг”, дедилар ва унга хоҳласа У зотнинг ҳузурларида иззат-икром кўриб яшаш, хоҳласа ўз қавмига қайтиш ихтиёрини бердилар. Шаймо Пайғамбаримиз (с.а.в)дан бундай ҳурмат ва эҳтиромни кўриб мусулмон бўлди ва ташаккур айтиб ўз қавмига қайтишини билдирди. У зот алайҳиссалом унга бир нечта туя ва қўйлар ҳамда учта қул ва чўри ҳадя қилиб, кузатдилар. Пайғамбаримиз (с.а.в) эмикдош сингилларига бундай иззат-эҳтиром қилишларини сабаби оналари Ҳалима онамизнинг ҳурматларидан эди (“Ал-исоба” китоби). 

Имом Баззор ривоят қилган ҳадисда шундай дейилади:

أَنَّ رَجُلًا كَانَ بِالطَّوَافِ حَامِلًا أُمَّهُ يَطُوفُ بِهَا فَسَأَلَ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ هَلْ أَدَّيْتُ حَقَّهَا؟ قَالَ: "لَا وَلَا بِزَفْرَةٍ وَاحِدَةٍ!"

(رواه الإمام  البزار)

яъни: Бир киши онасини елкасида кўтариб Байтуллоҳни тавоф қилдирар эди. Тавофни тугатгач: “Онамнинг мендаги ҳаққини адо этдимми?” деб сўради. Расулуллоҳ (с.а.в): “Йўқ, сен тўлғоқ азобидаги бир марта оҳ уришининг ҳаққини ҳам адо этолмадинг”,  дедилар.

عَنْ ابْنِ عُمَرَ، أَنَّ رَجُلاً أَتَى النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنِّي أَصَبْتُ ذَنْبًا عَظِيمًا فَهَلْ لِي تَوْبَةٌ؟ قَالَ: هَلْ لَكَ مِنْ أُمٍّ؟ قَالَ: لاَ، قَالَ: هَلْ لَكَ مِنْ خَالَةٍ؟ قَالَ: نَعَمْ، قَالَ: "فَبِرَّهَا"

(رواه الإمام  الترمذي)

яъни: Бир киши қайғуга ботиб, Расулуллоҳ (с.а.в) ҳузурларига борди ва: “Эй Расулуллоҳ! Мен катта гуноҳ қилиб қўйдим, менинг тавбам қабул бўлармикин?" деди. Расулуллоҳ (с.а.в): "Онанг борми?" дедилар. У "Йўқ", деди. Расулуллоҳ (с.а.в) "Холангчи?", деб сўрадилар. "Ҳа," деб жавоб берди. Расулуллоҳ (с.а.в):  "Ундай бўлса, холангга яхшилик қил",  деб марҳамат қилдилар (Имом Термизий ривояти). 

Муҳтарам жамоат! Мавъизамиз давомида фарзандларнинг ота-оналари олдидаги вазифалари ҳақида суҳбатлашамиз.

Ота-онанинг фарзанд зиммасида кўплаб ҳақлари бўлиб, уларнинг баъзиси ота-онанинг ҳаётлик вақтларига боғлиқ бўлса, қолгани эса вафотларидан кейинги даврга тааллуқлидир.

Ота-онаси ҳаёт бўлган даврда фарзанд бажариши лозим бўлган баъзи  амаллар:

• ота-онасига итоат қилиш, яъни: гуноҳ бўлмайдиган ишларнинг барчасида ота-онага лаббай деб, буюрган ишларини малолланмасдан, гўзал тарзда бажариш;
• ота-онага доимо яхшилик ва эҳсонда бўлиш, яъни: фарзанд ўз шароитидан келиб чиқиб, ота-онасига егулик, кийим-кечак ва бошқа заруриятларини таъминлаши;
• ота-онага камтарлик ва камсуқумлик билан муомала қилиш, яъни: олдиларида ҳурмат билан ўтириш, баланд овозда гапирмаслик, умуман “уф” калимасини уларга нисбатан ишлатмаслик, улар ҳузурида беҳуда кўп гапирмаслик, одоб билан сўзларини тинглаш, исмлари билан чақирмаслик, юришда ёки бир жойга кириб чиқишда рухсатларисиз улардан олдин ҳаракат қилмаслик;
• ота-оналарнинг рухсатларисиз сафарга чиқмаслик, яъни: қандай сафар бўлишидан қатъий назар, фарзандлар доимо ота-оналарининг розиликлари, дуо ва оқ фотиҳалари билан сафарга чиқишлари лозим;

Ота-онаси вафотидан сўнг фарзанд бажариши лозим бўлган баъзи амаллар:

• ота-онанинг ҳаққига дуо ва истиғфорларни доим айтиш;
• ота-онанинг дўстлари билан алоқани узмай, уларга яхшилик қилиш орқали ҳурматларини жойига қўйиш;
• ота-оналарнинг васийятларини бажариш;
• ота-она сабабли қариндош бўлганлар билан силаи раҳм қилиш.

Аллоҳ таоло ҳаёт бўлган ота-оналаримизнинг умрларини узоқ қилсин, ўтганларини эса, Ўз раҳматига ғарқ айласин!

«Ўлим келиб, у: «Роббим, мени озгина муддатга (ҳаётда) қолдирсанг, хайр-садақа қилиб, солиҳ (банда)лардан бўлардим», деб қолмасингиздан аввал Биз сизларга ризқ қилиб берган нарсалардан инфоқ-эҳсон қилингиз! Аллоҳ ажал келганда ҳеч бир жонни (вафот этдирмасдан) қолдирмас. Аллоҳ қилаётган амалларингиздан хабардордир» (Мунофиқун сураси, 10-11-оятлар).

Дарҳақиқат, умр ўткинчи. Шунинг учун уни ботил йўлда зое қилмаслик, ғанимат кунларни жоҳиллик билан ўтказмаслик зарур. Фарзандларни етим, аёлларни тул қолдирадиган, акани укадан, бойни молдан жудо қилиб, ҳаёт лаззатларини кесадиган ўлимни эсда тутишгина тўғри йўлда юриш мезонидир. Бойлигини турли шаҳвоний истакларга сарфлаб, умрини беҳуда ўтказаётганлар ўлимни унутганлардир.
Ҳадиси шарифда: «Ибрат учун ўлим, машғулот учун ибодат, тўғрилик учун ишонч кифоядир», дейилган.

Биздан сўнг ўзга уммат, Муҳаммад алайҳиссаломдан кейин ҳаргиз бошқа пайғамбар келмайди. Ўтиб кетганлар кейингиларни кутмоқда. Ўлим остонасида турганда на ҳасрат-надомат, на бола-чақаю ва на молу дунё фойда бермайди. Инсон кўз очиб-юмгунча ҳам, олган нафасини қайтиб чиқаргунича ҳам ўлимдан омон бўлмайди. Азроил келганда уни бирор қўриқчи, бирор посбон тўхтата олмайди. Ажал паймонаси қасд қилган кишисига етмасдан қолмайди.
Шунинг учун токи инсон тирик экан, либосни тоза тутишга интилгандек, руҳни поклашга, динни асрашга ҳаракат қилмоғи керак. Бўш қоп тик турмайди дейишади. Сафарга чиққан одам йўл учун керакли нарсаларини – кийим-кечагини, озуқасини жомадонига юклаб олади. Шундай экан, нега энди охират учун озуқа тўплашга интилмаймиз?
Шу вақтгача ажал домидан қутулган киши йўқ. Ўлим ота-онага ҳам, болага ҳам раҳм қилиб ўтирмайди. Аммо амалларимиз худди мангу яшайдигандек. Ўлимга бўлган ишончимиз гумонга, қайта тирилишга бўлган иймонимиз эса бўҳтонга аралашиб қолмаяптимикин?
Солиҳ зотлардан бири кўрган тушини шундай баён қилади: «Бир киши кийик қувмоқда, у эса тутқич бермай қочмоқда. Иккисининг кетидан баҳайбат арслон ҳам тушди. Киши арслоннинг келаётганини сезиб турса-да, унга парво қилмай, ўлжасининг кетидан югурмоқда. Унга етай-етай деганда арслон орқадан етиб олиб, уни ҳалок қилди. Кийик эса унинг ўлимига назар ҳам солмай юришда давом этаверди. Негадир арслон кийикнинг кетидан тушмади. Сал ўтмай ўша кийикнинг орқасидан бошқа одам тушди. Арслон уни ҳам қувиб етиб, ҳалок қилди. Сўнг яна биров кийикнинг ортидан югурди. У ҳам мақсадига етмай, арслон чангалида жон таслим этди. Шу йўсинда кийикнинг кетидан тушган одамларнинг бирортаси уни тута олмай, арслонга емиш бўлаверди. Кийик эса ҳамон тирик, сакрашда, югуришда давом этмоқда. Буни тушунмай лол қолиб турганимда арслон менга қараб: «Нимадан ажабланасан? Менинг кимлигимни, кийикнинг нималигини тушунмадинг шекилли? Мен ўлим фариштаси – Азроилман. Кийик эса дунё. Уни қувлаётган одамлар – дунё илинжида бойлик кетидан югуриб, ўлимдан қочмоқчи бўлганлар. Мен уларни бирма-бир тутиб, жонини олавераман», деди».

Ҳар бир инсон бир кун келиб, ўлим эшигидан кириши муқаррар. Эшикнинг нариги томонида нималар бўлиши эса фақат Парвардигоргагина аён. Аммо бир нарса аниқ – тўғри яшаганлар неъматли ҳаётга, хилоф ишни тутганлар жаҳаннамга маҳкумдир. Аллоҳнинг дўстлари вафот этиб, жаннатга кирсалар, У Зотнинг душманлари абадул абад жаҳаннам азобидадир.

Исо алайҳиссалом ҳузурида ўлим зикр қилинса, унинг қўрқинчи сабаб баданларидан тер томарди. Исо алайҳиссаломдек пайғамбар шу куйга тушган экан, бизнинг кўзимиз нега намланмайди? Баданнинг соғлиги, бойликнинг кўплиги, умрнинг ёшлигига ишонманг. Ўлим фариштаси кичикка иззат, каттага ҳурмат қилиб ўтирмай, ўз ишини бажариб кетаверади.

Азроил алайҳиссалом келганда инсон унга: «Менга имконият бер, яна озгина, ҳеч бўлмаса бирор кун яшай»,  дейди. Азроил: «Эй ғофил банда, кунларингни яшаб бўлгансан»,  деб жавоб беради. «Бирор соат имконият бер», деса, «Соатларинг тамом бўлган»,  дейди. «Бирор оғиз гапирай, оиламга ҳолатимни тушунтирай»,  деса, «Барча гапингни айтиб тугатгансан», деб, жонини суғуриб олади.
Инсон нима учун яралган бўлса, шунга тайёргарлик кўриши зарур. Чунки Аллоҳ таоло ҳеч бир бандани бекорга яратмаган. Инсон ибодат учун яратилган. Бандалар тоатга куч олиши учун Парвардигор уларга ризқ бериб туради. Аммо дунё бир кун келиб, заволга учраши табиий. Бу дунё – имтиҳон диёри. Ўлим эса ушбу имтиҳондан муваффақиятли ўтганлар учун роҳат бўлса, йиқилганлар учун ҳалокатдир.

Эркин ҚУДРАТОВ,

Мир Араб ўрта махсус ислом билим юрти мударриси

ЎМИ Матбуот хизмати

Динимиз ҳамиша тўғри сўзлашга буюради. Қуръони каримда бундай марҳамат қилинади: “Эй мўминлар, Аллоҳдан қўрқинглар ва тўғри сўзланглар! (Шунда Аллоҳ) ишларингизни ўнглар ва гуноҳларингизни мағфират этар. Ким Аллоҳга ва Унинг пайғамбарига итоат этса, бас, у улуғ ютуққа эришибди” (Аҳзоб, 70-71).

Тўғри сўзлаш энг яхши фазилат, ҳузур-ҳаловатнинг асоси. Оила ва жамият фаровонлиги ҳам тўғрилик, ростлик билан давомли бўлади. Тўғрисўзлик туфайли оила, жамият аъзолари ўртасида меҳр-муҳаббат, ишонч кучая­ди, ҳар соҳада ривожланиш, илгарилаш бўлади.

Инсоннинг энг соф ва покиза туйғулари, ҳаётий тушунча ва тасаввурлари оилада шаклланади. Ота-она ўртасидаги ишонч хонадонда хотиржамлик муҳитини юзага келтиради, бу – фарзандлар тарбияси учун фойдалидир. Оилалардаги муҳит маҳалла, жамиятдаги инсонлараро муносабатларга ҳам таъсир этади. Демак, оилада катта-кичикнинг одоб талабларига риоя қилиши жуда муҳимдир.

Иш ё ўқиш жойидаги ҳамроҳларнинг маънавий касалликлари бошқаларга ҳам “юқиши” табиий. Зеро, Аллоҳ таоло содиқлар билан бирга бўлишга буюрган: “Эй имон келтирганлар! Аллоҳдан қўрқинглар ва (имонда) содиқ кишилар билан бирга бўлинглар!” (Тавба, 119). Содиқлар сўз, иш, ният ва имонда садоқатли кишилардир. Сўзда садоқатлилик рост гапириш,   ёлғондан сақланиш билан бўлади. Имон талаби, нажотга етишиш воситаси шу. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қиладилар: “Тўғрисўзлик яхшиликка етаклайди. Яхшилик эса жаннатга етаклайди. Албатта, киши тўғри сўзлайди, ҳатто Аллоҳ ҳузурида сиддиқлардан деб ёзилади” (Муттафақун алайҳ).

Ҳамма нарса доимий бажариб юриш билан одатга айланади. Тўғрисўзлик ҳам шундай. Ҳатто ўз фойдамизга қарши келса ҳам, тўғри гапни ўрнида айта билсак, бунинг мукофоти икки дунёда яхшилик бўлади.

Жозиба ЖАМОЛ қизи,

“Хадичаи Кубро” аёл-қизлар ислом ўрта-махсус

билим юрти мударрисаси

ЎМИ Матбуот хизмати

1-2 март кунлари Ҳиндистон Бош вазири Нарендра Модининг таклифига асосан Иордания Қироли Абдуллоҳ II Ҳиндистонда расмий ташриф билан бўлиб турибди. Бу ҳақда “Times of India” нашри хабар берди. 

Ташриф доирасида кўплаб учрашувлар ва давра суҳбатлари ташкил этилгани хабар қилинмоқда. 1 март, пайшанба куни ўтказилган тадбирлар доирасида Ҳиндистон Бош вазири Нарендра Моди Ислом дини ҳақидаги фикрларини билдириб, “Террорга қарши кураш Ислом ёки мусулмонларга қарши уруш эмас”лигини айтиб ўтди. 

Бош вазир “Ислом мероси: ўзаро тушуниш ва бошқарувни рағбатлантириш” мавзусидаги конференцияда “Бизнинг кўп фикрли демократиямиз экстремизмга қарши курашда бизга куч-қудрат беради”, деб айтди. 

Ҳиндистон Бош вазири Нарендра Моди Ҳиндистон ёшлари Ислом динининг инсонийлик жиҳатлари билан танишиши кераклигини, ва айни пайтда, замонавий технологиялардан ҳам фойдалана олиши кераклигини айтиб ўтган. 

“Мусулмон ёшларининг бир қўлида Қуръон, иккинчисида компютер бўлиши керак”, - дея сўзига қўшимча қилди Ҳиндистон Бош вазири. 

Анжуманда иштирок этаётган Иордания Қироли Абдуллоҳ II “Дин номидан уюштирилган ҳужум – динга қарши уюштирилган ҳужумдир. Дин номидан нафрат тарқатаётган шахсларнинг кимлиги аниқланиши ва рад этилмоғи лозим”, - дея баёнот берди. 

ЎМИ Матбуот хизмати