Ўтган ҳафта республикамиз ижтимоий-сиёсий ҳаёти воқеа ҳодисаларга бой бўлди.

15 ноябрь куни Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев раислигида мамлакатимизда ҳуқуқбузарликлар профилактикаси ва жиноятчиликка қарши курашиш борасида белгиланган вазифалар ижроси, бу борада мавжуд муаммолар ва уларни ҳал этиш масалаларига бағишланган видеоселектор йиғилиши ўтказилди. 

Йиғилишда ҳуқуқбузарликларнинг ўз-ўзидан содир этилмаслиги, ҳуқуқбузарликларнинг оқибатлари билан курашиш эмас, балки уларнинг олдини олиш, уларнинг содир этилишига сабаб бўлаётган омилларни аниқлаб ўз вақтида бартараф этиш зарурлиги таъкидланди. 

Бунинг учун ҳудудларда янги иш ўринлари ташкил қилиш, тадбиркорлик билан шуғулланиш учун қўшимча имкониятлар яратишга асосий эътибор қаратилаётгани,
бу борада мамлакатимизда 11 эркин иқтисодий зона ва 5 та саноат зонаси ташкил этилгани, кичик саноат зоналарининг сони 90 тага етказилгани, 650 мингдан ортиқ янги иш ўрни яратилгани, аҳолининг турмуш шароити яхшиланаётгани эътироф этилди.
Давлатимиз раҳбари ана шу ютуқлар билан бирга айрим ҳудудларда жиноятларни сезиларли камайтиришга эришилмагани, баъзи жиноят турлари ошгани каби камчиликларни ҳам кескин танқид қилди.

Президентимиз  ҳар бир ҳудуднинг ўзига хос хусусиятидан келиб чиққан ҳолда, туманлар кесимида жиноятларнинг олдини олиш борасида алоҳида чора-тадбирларни ўз ичига олган “Йўл харитаси”ни ишлаб чиқиш юзасидан кўрсатма берди. 
Йиғилишда маҳаллаларда фаолият юритаётган посбонларининг салоҳияти, билим ва малакаси талабга жавоб бермаслиги, фирибгарлик билан боғлиқ жиноятларни кескин камайтиришга эришилмаётгани таъкидлаб ўтилди ҳамда нотариал хизмат кўрсатиш жараёнини такомиллаштириш зарурлигига алоҳида эътибор қаратилди. Аёлларнинг жиноятга қўл уришининг олдини олиш борасида хотин-қизлар қўмиталари ҳамда жамоатчиликнинг масъулиятини ошириш муҳим аҳамиятга эга экани айтилди. 

Давлатимиз раҳбари фақат жазо қўллаш таҳдиди билан эмас, аввало, аҳоли онгига жиноятга қўл урмаслик, бировнинг ҳақига хиёнат қилмаслик, Ватанга садоқатли бўлиш, атрофдаги инсонларга ҳурматда бўлиш каби фазилатларини сингдириш лозимлиги, бунда оммавий ахборот воситалари, радио-телевидение, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идораларнинг матбуот хизматлари янада фаоллик кўрсатиши зарурлигини таъкидлади.

Йиғилишда ёшларни жиноят кўчасига кириб қолишдан сақлаш масаласи жиддий муҳокама қилинди.

Сектор раҳбарларининг жиноятчиликка қарши курашиш борасидаги масъулиятини ошириш борасида Ҳудудларда жиноятчиликнинг олдини олиш ва ҳуқуқбузарликка қарши курашиш Республика комиссиясини тузиш бўйича топшириқ берилди. Унинг таркибига “Маҳалла”, “Нуроний” жамғармалари, Ёшлар иттифоқи, Хотин-қизлар қўмитаси, Касаба уюшмалари федерацияси, Маънавият ва маърифат маркази раҳбарларини ҳам киритиш, Комиссия фаолиятини Олий Мажлис Сенати томонидан мувофиқлаштириш белгиланди.

*   *   *

18 ноябрь куни ушбу йиғилишида топширилган вазифалар ижроси ҳамда мавжуд муаммоларни ҳал этиш масалалари юзасидан Ўзбекистон мусулмонлари идорасида диний соҳа ходимлари иштирокида мажлис бўлиб ўтди.

Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита, Ўзбекистонда Ислом цивилизацияси маркази раҳбарлари ва ходимлари Ўзбекистон мусулмонлари идораси ва унинг тизимидаги ташкилотлар ходимлари иширок этган йиғилишда муфтий Усмонхон Алимов ҳазратлари сўзга чиқиб, манманлик, кибр ва ҳаддан ошиш инсон зотига ярашмайдиган хунук иллат экани, зўравонлик, зулм эса оғир гуноҳ эканини алоҳида таъкидлаб, қуйидаги ояти карима ва ҳадиси шарифларни изоҳладилар:

Аллоҳ таоло шундай огоҳлантиради:

إِنَّمَا السَّبِيلُ عَلَى الَّذِينَ يَظْلِمُونَ النَّاسَ وَيَبْغُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ أُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ

яъни «Инсонларга зулм қиладиган ва ерда ноҳақ зўравонлик – кибру ҳаво қиладиган кимсаларнинг – ана ўшаларнинг жазоси аламли азобдир» (Шўро сураси, 42).

Демак, жиноят содир этиб инсонларга зулм қиладиган, молларига тажовуз қиладиганларнинг жазоси аламли азоб экани ояи каримада баён қилинмоқда.

Ҳазрати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдиларки:

إِنَّ اللَّهَ أَوْحَى إِلَيَّ أَنْ تَوَاضَعُوا ، حَتَّى لَا يَبْغِي بَعْضُكُمْ عَلَى بَعْضٍ ، وَلَا يَفْخُر أَحَدٌ عَلَى أَحَدٍ

«Аллоҳ таоло менга тавозели бўлишингизни ваҳий қилди. Токи бир одам бошқасига зўравонлик қилмасин, бир одам бошқасидан ўзини устун қўймасин» (Имом Муслим ривояти).

Яна Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар:

مَا مِنْ ذَنْبٍ أَجْدَرُ أَنْ يُعَجِّلَ اللَّهُ لِصَاحِبِهِ الْعُقُوبَةَ فِي الدُّنْيَا مَعَ مَا يَدَّخِرُ لَهُ فِي الْآخِرَةِ

«Аллоҳ гуноҳ қилган кимсага ҳам бу дунёда жазо бериб, ҳам охиратга насиба – азоб ҳозирлаб қўйиши учун зўравонлик ва қариндош-уруғчилик алоқаларини узишдан кўра лойиқроқ гуноҳ йўқ»  (Имом Термизий ривояти).

*   *   *

1991 йилнинг 18 ноябрь куни Ўзбекистон Республикаси Биринчи Президенти Ислом Каримов ташаббуси билан мамлакатимиз Парламенти “Ўзбекистон Республикасининг Давлат байроғи тўғрисида” қонун қабул қилган эди. Унда миллий байроғимиз давлатимиз суверенитети рамзи экани мустаҳкамлаб қўйилганди.

Мудофаа вазирлиги 2017 йилнинг 18 ноябрь – Давлат байроғи қабул қилинган кун муносабати билан пойтахт осмони узра Ўзбекистон байроғи бўлган вертолётлар парвозини ташкил этди.

Иккита AS-350 вертолёти Муқимий кўчаси, Амир Темур хиёбони (бу ерда катта доира ҳосил қилинди) – Амир Темур кўчаси – Тошкент телеминораси – Ҳайвонот боғи – Марказий ҳарбий госпиталь – Академиклар шаҳарчаси – Мирзо Улуғбек кўчаси – Паркент кўчаси – Тузель йўналиши бўйича парвоз қилди.

Мудофаа вазирлиги расмийлари қайд этилишича, ушбу сана илк бор кенг миқёсда ўтказилмоқда. Шунингдек, улар келгусида давлат рамзлари кунлари шунга ўхшаш «ноанъанавий усулларда» нишонланишини қайд этди.

Дамин ЖУМАҚУЛ тайёрлади

Жанубий-шарқий Осиёда жойлашган Мьянма давлатида ислом динига эътиқод қилувчи кўп сонли мусулмонлари истиқомат қилади. Мусулмонлар Мянмада аҳолисининг 4,3 фоизи, яъни 2,5 миллион нафарини ташкил этади. Шундан роҳинжа мусулмонлари 1 миллион нафардан ортиқдир. 

Мьянмада аҳолининг асосий қисми буддизмга эътиқод қилгани сабабли, ушбу мамлакатда ўзга дин вакилларига нисбатан ҳукумат қўшинлари ва буддист экстремистлар томонидан босим ўтказилган эди. 

Нобель мукофотининг 23 нафар совриндори БМТ хавфсизлик йиғилишида Мьянмадаги мусулмонларга бўлаётган зўравонликларни тўхтатиш масаласига эътиборни қаратди. Машҳур олимлар ташкилот номига очиқ мактуб йўллаб, “Мьянмадаги этник тозалашлар натижасида содир бўлаётган инсоният фожиаси”га эътибор қаратишни талаб қилишган. 

"Бордию бунга бирор чора кўрилмаса, одамлар ё ўқлардан, ё очликдан ҳалок бўлади", - дейилади мактубда. 

Мьянманинг шимоли-ғарбидаги Ракхайн штатида мусулмон-рохиньяларга қарши зўравонликлар сабаб бўлган. БМТ маълумотларига кўра, сўнгги 4 йил ичида мазкур минтақадаги 120 минг одам тазйиқлар туфайли ўз уйини ташлаб кетишга мажбур бўлган. 

Жаҳонда мусулмонлар ҳуқуқларини ҳимоя қилишни мақсад қилган Ислом ҳамкорлик ташкилоти ҳам Мьянмада содир бўлаётган мантиқсиз воқеаларга нисбатан ўз ёндашувини билдирди. 

Бу ҳақдаги баёнот ташкилотнинг ноябрь ойидаги йиғилишидаэълон қилинган ва “Мьянмадаги инсон ҳуқуқлари борасидаги резолюция” лойиҳасининг 72-бандида айтилган. 

Саудия Арабистони Подшоҳлигининг Бирлашган Миллатлар Ташкилотидаги доимий вакили Абдулла ибн Яхё Ал Маалами томонидан билдирилган фикрда 21 асрда ҳеч қандай этник тозалашларга йўл қўйилмаслиги лозимлиги, бу 20 асрда қолиб кетган одат эканини айтиб ўтган. 

Мьянмадан роҳинжа-мусулмонларининг қувилиши, уларни ўлдириш билан қўрқитиш, ўз ерларида яшаш ҳуқуқидан маҳрум қилиш жиноят экани таъкидланган. 

Маълумоларга кўра, Мьянманинг Аракан вилоятида жуда катта ер ости заҳираси, табиий бойликлар мавжуд. 

Ҳозирда Араканда айнан роҳинжа аҳолиси яшайдиган ҳудудда 1,2 триллион куб-метр табиий газ ва 2,1 миллиард баррель нефть заҳиралари мажуд экани тахмин қилинмоқда. Бу эса можароларнинг аниқ мақсадини юзага чиқаради. 

Ўзбекистон ҳукумати Мьянмадаги ҳолат юзасидан ўз муносабатини билдирган ҳолда, 18 сентябрь куни зарур маҳсулотлардан иборат инсонпарварлик ёрдамини Бангладеш Қизил ярим ой жамиятининг Даккадаги миллий бош қароргоҳига етказиб бериш бўйича амалий ишларни бажарган эди.

ЎМИ матбуот хизмати

Болалар тарбиясига доир фойдали маслаҳатлар

Фақиҳ Маждуддин Уструшанийнинг «Жомиъ аҳком ас-сиғор» асарида келтирилган кўпгина шаръий ҳукм ва фатволар узоқ асрлар синовидан ўтган бўлиб, у ота-она ва вояга етмаган фарзандларга ўз ҳақ-ҳуқуқлари ва вазифаларини таниш ва танитишда ажойиб дурдона асар сифатида қадрлидир. Чунки ноҳақлик ва тажовузкорликнинг ўз вақтида олди олинмаса, бошқа иллатлар урчиб кўпаяди.  Бундан дастлаб ота-онанинг ўзлари катта азият чекиб, бир умр пушаймон бўлиб, боши эгик ҳолда яшаб ўтишлари ҳаётимизда кўплаб учрайди.

Ибн Сино ёш авлод тарбиясининг илк палласида нималарга эътибор бериш кераклиги ҳақида қуйидагиларни айтган эди: «Ёш бола бошланғич таълим ва тилга доир қоидаларни ёд олганидан кейин у машғул бўлиши мумкин бўлган касб-ҳунар ва саноъатга мойиллигига қараб, уни шунга йўллаймиз. Агар у котибликни хоҳласа тил, хат ёзиш, нутқ сўзлаш ва одамлар билан муомала қилиш кабиларга далолат қиламиз. Албатта бу ўринда боланинг майли аҳамиятга эга».

Ҳасан Басрий (р.ҳ.) бир куни ёшлар тарбиясига эътиборни жалб қилиш мақсадида ҳамсуҳбатларига: «Эй кексалар! Экин пишиб етилганидан сўнг нима қилинади?», деб савол бердилар. «Ҳосили йиғиб олинади», дейишди. Шунда Ҳасан Басрий (р.ҳ.): «Эй йигитлар! Шуни билингларки, гоҳида экин пишиб етилмасдан олдин, унга офат (касаллик) етиши мумкин», деб кишининг ўспиринлик даврини қандай ўтказиши ва унинг келажакда ким бўлиб етишишига эътиборни жалб этдилар.

Ёш авлод тарбияси ҳақида сўз борар экан, Имом Ғаззолийнинг бу хусусдаги фикр-мулоҳазалари нақадар тўғри эканини ҳаётда кўриб турибмиз: «Ёшлар тилла тақинчоқ ва турли зебу зийнат тақмасликлари лозим. Улар ўтириш, туриш, салом бериш одобларига риоя этишлари, ўзларидан катталар ҳузурида оёқларини чалиштириб ўтирмасликлари, сергап ва сўкувчи бўлмасликлари, беҳаё сўзларни айтмасликлари, хусусан, ёмон хулқли тенгдошларига аралашишдан эҳтиёт бўлишлари лозим».

Биз қуйида Маждуддин Уструшанийнинг «Жомиъ аҳком ас-сиғор» асарида келтирилган касб-ҳунар ва таълим тарбияга доир фатволардан намуналар келтириб ўтамиз:

Ёш болани меҳнатга жалб этиш.

Ота ёки бобо (отанинг отаси) қарамоғидаги ёш болани, шунингдек, икковининг васийлари ҳам уни ижара кўринишида бирор-бир хизматга беришлари мумкин. Меҳнатга ўргатиш ва чиниқтириш мақсадида меҳнати учун ҳақ бермасалар ҳам (меҳнати учун ҳақ бериш мақсадга мувофиқ) ушбу кишиларда боланинг меҳнатидан фойдаланиш ҳуқуқи бор.

Изоҳ: Жамиятга табиб, қурувчи, тўқувчи, муаллим, Ватан ҳимоячиси, қурол ясовчи уста, машина ҳайдовчи, новвой каби касб эгалари ҳамиша зарур. Тарихдан маълумки, қайси жамият замонавий илмлардан орқада қолган бўлса, албатта, инқирозга учраган, келгинди босқинчиларга қарам бўлган. Пайғамбаримиз Муҳаммад (алайҳиссалом) шунинг учун умматга: «Фарзандларингизни сувда сузишга, отда чопишга, камондан отишга ўргатингиз», деб буюрганлар. Фахри коинотнинг ўзлари аскарларнинг машқларини кузатганлар, мусулмон фарзандларини бошқа халқлар тилини ўрганишга ундаганлар.

Динимиз инсонларни ҳалол меҳнат, касб-ҳунар билан турмуш кечиришга чақирган. Дангасалик, ишёқмаслик, бекорчилик, нопок йўллар билан тирикчилик қилиш Исломда қаттиқ қораланган. Ўтмишда момоларимиз эрларини пул топиб келишга жўнатишиб, фақат ҳалол йўл билан, меҳнат орқали пул топишни тайинлашган ва: «Биз йўқчилик ва очликка чидаймиз, аммо дўзах оташига чидай олмаймиз», деб насиҳат қилишган.

 Боланинг меҳнати учун берилган ҳаққа эгалик қилиш ва уни сарфлаш хусусида.

Ким ёш болани ижара кўринишдаги хизматга бериш ҳуқуқига эга бўлса, ушбу хизмат учун берилган ҳақга ҳам эгалик қилиши мумкин. Чунки бу шартномага оид ҳуқуқ (ижара ҳам икки томон ўртасидаги шартнома, битим) бўлгани учун, ушбу ҳуқуқ шартномани тузувчи кишига тегишли, лекин болага хизмат учун берилган ҳақни сарфлаш ҳуқуқига эга эмас (чунки бу мулк ёш болага тегишли). Ота, бобо ва шу иккисининг васийларидан бошқа ҳеч ким ёш боланинг мулкини тасарруф қилиш ҳуқуқига эга эмас. Шунингдек, ёш болага инъом этилган мулкка ўз қарамоғига олган киши эгалик қила олса-да, лекин уни сарфлаш ҳуқуқига эга эмас. Имом Муҳаммад фикрича, зарур бўлса ушбу мулкни ёш боланинг ўзи учун сарфлаши мақсадга мувофиқ, чунки уни сарфламасдан ушлаб туриш ёш бола учун зарардир.

 Ёш боланинг даражасига лойиқ бўлмаган касб бўйича ижара кўринишидаги хизматга бермаслик тўғрисида.

Ёш боланинг отаси тўқувчи бўлмаган бўлса, ёш болани қарамоғига олган киши уни тўқувчилик бўйича ижара кўринишидаги хизматга бериш ҳуқуқига эга эмас. Бу борада ёш болага эгалик ҳуқуқи муҳокамага асосланади. Ушбу касбнинг зарарли томони ёш боланинг шаъни ва ижтимоий мавқеига таъсир қилиши мумкин.

Изоҳ: Болаларга ёшлигидан бирор касб-ҳунар ўргатиш ота-онанинг муҳим вазифасидир. Улуғ шоиримиз Алишер Навоий бир достонининг қаҳрамони тилидан: «Ҳунарни асрабон неткумдир охир, Олиб туфроққаму кеткумдир охир», деб бежизга ёзмаган. Атоқли шарқ шоири Низомий Ганжавий: «Ўқиб-ўрганилган ҳар битта ҳунар ҳунармандга бир кун фойда келтирар», деб ёзганида минг бора ҳақ эди. Яна ҳикматлардан бирида: «Ҳар кимнинг зари бўлмаса-да, аммо ҳунари бўлса, дунёда ҳеч бир хавф-хатари бўлмайди. Шунинг учун киши ҳунар зийнати билан безанмоғи керак», дейилибди. Яна Алишер Навоий хазратлари: «Йўқ ҳунари ёлғиз эрса киши, қайда киши сонида ёлғиз киши», деганлар. Яъни, агар юз киши бўлса ҳам, илм-ҳунари бўлмаса, бир киши ҳисобидадир. Ёлғиз киши эса ҳеч қачон инсоният ҳисобида бўлмайди.

Ўғил болаларни ота меҳнатга ёллаши мумкин.

Ўғил болалар вояга етмасалар ҳам, меҳнат қила олиш ёшига етсалар ва ота пул топишлари учун уларни бир ишга топшириб, тушган пулдан уларга таъминот пули бериши мумкин. Шунингдек, ота бирор иш ёки хизмат бўйича уларни ёллаши ҳам мумкин.

Изоҳ: Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳу ривоят қиладилар:  «Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «Аллоҳ таоло деди: «Мен Қиёмат куни қўйидаги уч тоифа одамнинг душманидурман: Менинг номим билан қасам ичиб ваъда бергач, ваъдасига вафо қилмаганнинг, озод одамни (қул қилиб) сотиб, пулини еганнинг ва бир одамни ёллаб ишлатиб, сўнг ҳақини бермаганнинг (душманидурман)».

Ота қизларини ёллай олмайди.

Агар қизлари бўлса, ота уларни бирор иш ёки хизмат учун ёллай олмайди. Чунки меҳнатга ёлловчида қизларни ёллаш ҳуқуқи йўқ. Бу шариатда тақиқланган.
Бир кишининг фарзандига таълим бериш ёки касб ўргатиш учун киши ёллаши хусусида.

Қози, имом Фахруддин[1] ўзининг «Фатово» асарининг ижарага оид меъёрлар бўлимининг нотўғри ижара битимлари фаслида шундай дейди: Бир киши хизматкори ёки фарзандига шеър, адабиёт, ёзув ва ҳисоб кабилардан таълим бериш ёки тикувчилик ва шунга ўхшаш касб-ҳунар ўргатиш учун киши ёллаб, бунинг учун олти ой ва шу каби муддат тайин этса, ушбу битим ҳақиқий ва шу муддат ичида бола таълим олиш-олмаслигидан қатъи назар устоз хизмати учун ҳақ тўланиши лозим.

Изоҳ: Халқимизда фарзандларни ёшлигидан бирор ҳунарга ўргатиш мақсадида устозга шогирд беришдек жуда яхши анъана бор. Бу одат бошқа халқларда учрамайди десак, муболаға бўлмас. Истиқлол шарофати билан бугун она заминимизда сертароват, жаҳон андозаларига тўла мос келадиган юзлаб касб-ҳунар коллежлари бунёд этилди. Ўсиб келаётган ёш авлод бугуннинг энг илғор техника ва технологияларини мукаммал эгаллашини таъминлаш мақсадида ушбу таълим муассасалари юқори сифатли анжомлар билан жиҳозланиб, талабаларга тақдим этилди. Бу ёшларга бўлган эътибор ва ишонч тимсолидир.

Имом Байҳақий ривоят қилган ҳадисда Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) шундай деганлар: «Кимки тиланчилик қилишдан сақланиш, оиласини боқиш ва қўни-қўшниларига мурувват қилиш мақсадида ҳалол йўл орқали ризқ топиш билан машғул бўлса, қиёмат кунида у Аллоҳ таолога юзи ўн беш кунлик ойдек ёруғ бўлган ҳолида йўлиқади».

Энг улуғ зотлар саналмиш пайғамбарлар ҳам ўз ризқларини ҳалол пешона терлари билан топганлари, яъни касб-ҳунар билан шуғулланганлари барчамиз учун буюк ибратдир. Улар ризқ Аллоҳдан эканини билган ҳолларида ҳам ҳунарсиз ўтирмадилар. Тарихдан маълумки, Одам (алайҳиссалом) деҳқончилик, Нуҳ (алайҳиссалом) дурадгорлик, Довуд (алайҳиссалом) темирчилик, Идрис (алайҳиссалом) эса хаттотлик билан шуғулланганлар.

Маълумки, ҳар қандай касбни пухта эгаллаш, ўз касбининг моҳир устаси бўлиш учун ана шу касбга тааллуқли илмни мукаммал ўзлаштирмоқ керак. Касбига муҳаббати бор инсон ўз меҳнатидан чарчамайди, балки роҳатланади. Касби туфайли атрофидагиларга ёрдами тегса, инсон ўзини бахтли ҳисоблайди. Шунинг баробарида Аллоҳ таоло томонидан улуғ ажру ҳасанотлар берилишига муносиб эканини ҳис қилиш билан руҳияти енгил тортади, имони қувват олади.

Салаф уламоларидан бири шундай дейди: «Кимда учта хислат бўлмаса, қилган амали унга фойда бермайди: мустаҳкам имон, холис ният ва тўғри бажарилган амал. Зеро, Аллоҳ таоло Қуръони каримнинг: "Кимки охиратни истаса ва мўминлик ҳолида (ўз) саъйи билан ҳаракат қилса, бас, ундай зотларнинг саъйи (Аллоҳ наздида) манзурдир" (Исро, 19) оятида учта шарт айтилган: охират истагида бўлиш, буйруқларни бажаришда саъй-ҳаракат қилиш ва мустаҳкам имонли бўлиш».

Имом Табароний ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): «Гуноҳлар ичида шундайлари борки, унга фақат ҳалол ризқ топиш мақсадида қилинган таш-вишгина каффорат бўлади», деб марҳамат қилганлар.

Дарҳақиқат, инсон ҳалол меҳнати билан улуғ савоблар ваъда қилинган даражаларга эришиши мумкин. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бир ҳадисда: «Албатта, Аллоҳ таоло ҳунарманд мўминни севади», деганлар.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳадисларининг бирида: «Ҳеч ким қўл меҳнати билан топган таомидан кўра яхшироқ нарса еган эмас. Албатта, Аллоҳ таолонинг пайғамбари Довуд (алайҳиссалом) ҳам қўл меҳнати орқали кун кўрганлар», деб марҳамат қилганлар (Имом Бухорий ривояти).

^[1] Фахруддин – Ҳасан ибн Манcур ибн Абул Қосим Маҳмуд ибн Абдулазиз ал-Узжандий ал-Фарғоний. Қозихон Фахруддин номи билан машҳур. (Кашф аз-зунун. – Б. 1. – Б. 36-37).

Муслим Атаев,

тарих фанлари номзоди,

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

Фатво бўлими ходими

Адий ибн Ҳотам розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар: Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам айтганлар: “Ҳатто бир дона хурмо бўлаги билан бўлсада, дўзахдан сақланинг. Агар уни топмасангиз, яхши бир сўз билан”.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадилар: “Банда садақани чиройли қилар экан, Аллоҳ азза ва жалла ҳам унинг қолдирганига ўринбосарини чиройли қилади”  яъни, Аллоҳ унинг фарзандларига муҳофаза учун яхши ўринбосар юборади.

Саҳобалар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан: “Қайси садақа афзал?” деб сўрашди. У зот: “Соғлом, хасис (дунёда абадий)қолишни ўйлаётган ва камбағалликдан қўрқаётган ҳолингда садақа қилмоғингдир. Жонинг то ҳалқумга келиб: Фалончига шунча, фалончига шунча, дегунингча кутиб турмайди (Имом Бухорий, Имом Муслим ривояти).

Бир куни Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам асҳобларига: “Садақа қилинглар”, дедилар. Шунда бир киши: “Менда бир динор бор”, деди. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ўзингга инфоқ қил”, дедилар. “Менда яна бир динор бор”, деди. “Аёлингга инфоқ қил”, дедилар. “Менда яна бир динор бор”, деди. “Фарзандларингга инфоқ қил”, дедилар. “Менда яна бир динор бор”, дедилар. “Хизматкорингга нафақа қил”, дедилар. “Менда яна бир динор бор”, деди. Шунда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сен ўзинг яхши билувчироқсан”, дедилар (Имом Абу Довуд, Имом Насоий, Имом Ибн Ҳиббон, Имом Ҳоким ривояти).

 Фақиҳ айтадилар: Қуйидаги хислат бандани яхшилар мартабасига ва олий даражаларга етказади.

1. Кўп садақа қилиш.
2. Кўп Қуръон ўқиш.
3. Қариндошчиликни боғлаш.
4. Касални зиёрат қилиш.
5. Эртага ўзига келадиган кун ҳақида кўп фикрлаш.
6. Орзу ҳавасни камайтириш ва ўлимни кўп зикр қилиш
7. Жим ўтириш ва камгап бўлиш.
8. Тавозеъ, оддий кийиниш, камбағалларни яхши кўриш ва улар билан аралашиб юриш, етимларга, мискинларга яқин бўлиб, уларнинг бошини силаш.

Етти хислат борки, улар садақани тўғрилайди, юксалтиради:

1. Уни ҳалолдан бериш, чунки Аллоҳ таоло айтган: “Эй мўминлар, касб қилиб топган нарсаларингизнинг ҳалол-покизаларидан инфоқ-еҳсон қилинглар”, (Бақара сураси, 267-оят).
2. Озгина молидан ҳам садақа бериш.
3. Вақт ўтиб кетишидан қўрқиб, шошилиб бериш.
4. Бахилликдан қўрқиб, уни покламоқ, яъни молларининг яхшироғидан бериш, ёмонидан эмас.
5. Риёдан қўрқиб, уни яшириб бериш.
6. Ажрини йўқотишдан қўрқиб миннатдан узоқ бўлиш.
7. Унинг соҳибига гуноҳдан қўрқиб, азият етказмаслик. Чунки Аллоҳ таоло айтадики: “Садақаларингизни миннат ва азият билан ботил қилмангизлар”, (Бақара сураси, 264-оят).

Қайси мусулмон бошқа мусулмонни кийинтирса Аллоҳ, уни Жаннат яхшиликлари билан кийинтиради. Қайси мусулмон оч қолган мусулмонни едирса, Аллоҳ унга Жаннат меваларидан едиради. Ким чанқаган мусулмонни чанқоғини қондирса, Аллоҳ уни асалдай ширин тоза сут билан қондиради.

Аллоҳнинг Расулидан сўрашди: “Қайси садақанинг фазилати улуғроқ” У зот: “Ичида сенга яширинча адоват (душманлик) сақлаётган яқин танишларга берилган садақа”, дедилар.

  Абдуллоҳ Парпиев

Халқаро алоқалар бўлими ходими

Мавлиди набий Расулуллоҳ с.а.в.нинг таваллуд топган кунлари бўлиб, у Рабиъул аввал ойининг 12 кунидир. Бир қанча мусулмон мамлакатларида бу кунни хурсандчилик билан кутиб олиш одат тусига кирган. Мусулмонларнинг бу кунни байрамдек нишонлашларига асос аввало, Пайғамбар с.а.в.нинг душанба куни рўза тутишларининг сабабини шу кунда таваллуд топганликлари билан боғлаганликларидир.

Абу Шома Ал-Мақдисийнинг айтишича биринчи бўлиб мавлидни мунтазам тарзда нишонлашни йўлга қўйган киши Ал-Мулло Муъийниддин Абу Ҳафс Умар ибн Муҳаммад ал-Мусилий бўлиб, у ўз даврида Мусил шаҳрининг шайхи бўлган. Имом Суютий эса, биринчи бўлиб мавлиди набийни кенг тарзда нишонлашни жорий этган киши Ирбил ҳокими (ҳозирда Ироқнинг шимолидаги жой) Малик Музаффар Абу Саъид Кавкабрий ибн Зайниддин Али ибн Бектекиндир, деган. Ҳар иккала фикр ҳам бир-бирини рад этмайди. Чунки, Ал-Мулло Малик Музаффар даврида яшаган. Демак, Малик Музаффар мавлиди набийни нишонлашни Ал-Муллонинг фатвосига асосан жорий этган. Зеро, унинг Ал-Муллога ихлоси баланд бўлиб, Мусилдаги бирорта диний масала Ал-Муллонинг иштирокисиз ҳал этилмаслиги ҳақида фармон ҳам чиқарган. Малик Музаффар ҳақида уламолар қуйидагича ижобий фикрларни билдирганлар: Имом Суютий ва Ибн Касир: “У шонли ва буюк саховатли подшоҳлардан эди. У ҳақда яхши ном қолган ва у Касиюн қиялигидаги Музаффарий жомеъ масжидини обод қилган”, деганлар. Ибн Холликон эса, Ҳофиз Абул Хаттоб ибн Диҳянинг таржимаи ҳолида шундай деган: “У таниқли уламолардан, машҳур фузалолардан бўлиб, Мағрибдан келган, Шом ва Ироқга кирган, олти юз тўртинчи йилда Ирбилдан ўтган. Шунда у ернинг подшоҳи Музаффар ибн Зайниддинни мавлиди набийга катта эътибор беришини кўрди ва унга атаб “ат-танвир фи мавлиди ал-башир ан-назир” китобини ёзди ва буни унга ўзи ўқиб берди. Шунда подшоҳ унга минг динор мукофот берди”.[1] Ҳофиз Аз-Заҳабий айтадилар: “У тавозелик, яхши суннийлардан бўлиб, фуқаҳо ва муҳаддисларни яхши кўрар эди”[2]. Ибн Касир айтадилар: “Малик Музаффар Рабиъул аввал ойида мавлиди шарифни ҳаддан ташқари кенг тарзда хурсандчилик билан нишонлар эди. Шу билан бирга у ғайратли, шижоатли, оқил ва олим ҳамда одил эди”. [3]

Айюбийлар давлатининг подшоҳларидан саналмиш Малик Музаффар Кавкабрий мавлиди набийни нишонлаш учун жуда ҳам кўп миқдорда мол-дунё сарфлар, кўплаб хайриялар ташкил этар, уларнинг умумий қиймати уч юз минг динорга етарди ва бу ҳар йили такрорланар эди. Унинг ҳузурига Ирбилга яқин бўлган Боғдод ва Мусил каби шаҳарлардан кўплаб фақиҳлар, сўфийлар, воизлар ва шоирлар таклиф этилар эди. Улар Муҳаррам ойидан бошлаб Рабиул аввал ойининг бошигача кела бошлар эдилар. Мавлид маросими Муҳаммад с.а.в.нинг таваллуд топган кунлари устида ихтилоф борлиги сабабли бир йили 8 рабиул аввалда нишонланса, кейинги йили 12 рабиул аввалда нишонланар эди.[4]  Мавлиддан икки кун олдин кўплаб туялар, моллар ва қўйларни тантанавор шаклда дўмбиралар садоси остида майдонга чиқарилар, уларни ўша ерда сўйиб турли хил таомлар пиширишга киришилар эди.  Мавлид куни тонг отиши билан у ерга одамлар, аъёнлар ва раислар тўланишар, ваъз учун курси ўрнатилар, аскарлар ҳам жамланишиб ўша тонгда ҳарбий кўргазма ҳам бўлиб ўтар эди. Шундан сўнг таомлар учун дастурхонлар ёзилиб, оммавий зиёфат бошланар эди. Дастурхонда ҳилма ҳил таомлар ва нонлар сероб бўлар эди. [5]

         Ҳасан ас-Санудийнинг айтишича, мавлиди набийни биринчи бўлиб нишонлаганлар Фотимийлардир. Шунингдек, улар мавсумига қараб бошқаларнинг ҳам мавлидларини нишонлар эдилар. 488 ҳ. санада Ал-Мустаъли Биллаҳнинг халифалиги остида Ал-Афзал бин Амир ал-Жуюш Бадр ал-Жамолий тўртта мавлидни бекор қилишга амр қилди. Улар; мавлиди набий, мавлиди имом Али, мавлиди саййида Фотимаи Заҳро ва ўша даврдаги Фотимийларнинг имомининг мавлиди.[6] Доктор Абдул Мунъим Султон “Фотимийлар давридаги ижтимоий ҳаёт” номли китобида ўша вақтдаги байрамларни зикр қилар экан: “Фотимийлар (Ал-Абидийлар) давлатида мавлиди набийни нишонлаш фақат ҳолвалар пишириб, уларни ва бошқа садақаларни тарқатишдангина иборат бўлган. Аммо, расмий нишонлаш эса, қозиларнинг қозиси даражасида бўлар ва унда ҳамма ҳолвалар солинган паднисларни кўтариб Азҳар Жомеъ масжиди томон, сўнгра халифанинг қасри томон юришар, шу ерда хутбалар ўқилар, сўнгида халифанинг ҳақига дуо қилиниб ҳамма уйига қайтар эди. [7]

         Усмонийлар халифалиги султонлари мусулмонларнинг ҳамма байрамларини нишонлашга ғоятда катта эътибор берганлар. Жумладан, Пайғамбар с.а.в.нинг мавлид кунларига ҳам алоҳида аҳамият қаратганлар. Мавлид маросими султон ихтиёр этган бирорта жоме масжидда нишонланар эди. Султон Абдулҳамид иккинчи халифалик мансабига ўтиргач мавлидни фақат Ҳумайдий жоме масжидида нишонлашни одатга айлантирди. Унинг даврида мавлид маросими Рабиул аввал ойининг 12 кунига ўтар кечасидан бошланар эди. Яъни, шу кеча жоме масжиднинг эшиги олдида давлатнинг барча катта мансабдорлари расмий ташриф кийимларида, кўкрак нишонларини таққан ҳолда тўпланишар, сўнгра саф тортиб султоннинг келишини кутиб туришар эди.[8] Султон ўз қасридан соф тиллодан ясалган эгар билан эгарланган энг чиройли отга минган ҳолда чиқар, атрофини шонли навкар ўраб олган, байроқлар кўтарилган ҳолда, ортидан мавлидга келган аҳоли эргашиб усмоний лашкарининг икки сафи орасидан ўтиб, масжидга кириб боради. Шундан сўнг мавлид маросими бошланади. Аввал Қуръони карим тиловат қилинади, сўнгра Мавлиди набий қиссаси ўқилади. Ундан сўнг Пайғамбарга салавот маъносида “Далоилул харот” китоби ўқилади. Ундан кейин баъзи машойихлар зикр ҳалақаларини ташкил этадилар. Пайғамбарга салавотлар айтилган овозлар жаранглай бошлайди. Рабиул аввалнинг 12 куни тонгидан давлат мулозимлари ўзларининг даражаларига қараб гуруҳ гуруҳ бўлиб султонни мавлиди шариф байрами билан табриклагани кирадилар. [9]

         Узоқ Мағриб (Марокаш) султонларининг Пайғамбар а.с.нинг мавлидларини нишонлашдаги ҳимматлари жуда ҳам баланд бўлган. Хусусан, ўнинчи ҳижрий асрнинг охирларида подшоҳлик тахтига ўтирган Султон Аҳмад ал-Мансурнинг замонида рабиул аввал ойи кириб келиши билан Мағриб еридаги ҳамма муаззинларни бир ерга жамланар, сўнгра тикувчиларга шоҳона матолардан энг сўнгги урфдаги кийимлар тикишга буюрилар эди. Мавлид куни тонгида султон одамлар билан бомдод намозини ўқигач, тахтига чиқиб ўтиради. Шундан кейин одамлар ўз даражаларига қараб гуруҳ гуруҳ бўлиб унинг ҳузурига кириб келадилар. Ҳамма ўз жойини эгаллаб ўтиргач, воиз ўртага чиқиб Муҳаммад с.а.в.нинг фазилатлари ҳамда мўжизаларидан баён қилади, мавлидларини ўқийди. Фориғ бўлгач шеърлар, мадҳиялар айтилади. Барчаси тугагач одамларга байрам дастурхони ёзилади. [10]

         Мавлиди набийни нишонлашни ёқлаган уламоларнинг сўзларидан намуналар:

         Жалолиддин ас-Суютий: “Менинг наздимда аслида мавлид амалида одамларнинг тўпланиши, Қуръони каримдан қироат қилиш, Пайғамбар а.с.нинг таваллуд топганларида рўй берган мўжизалар ҳақида ворид бўлган хабарларни ривоят қилиш, кейин дастурхон ёзилиб, таомлардан тановул қилингач тарқалиб кетиш, буларнинг ҳаммаси бидъат ҳасана ишлардан саналиб, уни ташкил этганларга савоб бор. Чунки, бунда Пайғамбар с.а.в.ни улуғлаш, таваллуд топганлари учун ҳурсандчилик ва шодликни изҳор этиш бор”.[11]

         Ибн ал-Жавзий мавлид ҳақида шундай деган: “Унинг хусусиятидан бири ўша йили омонлик бўлади ва ният ва мақсадлар тезда амалга ошиши ҳақида ҳушхабар бор”.[12]

         Ибн Ҳажар ал-Асқалонийга мавлид амали ҳақида савол берилганда у зотнинг айтган жавобларини Жалолиддин ас-Суютий келтирадилар: “Аслида Мавлид амали бидъат иш бўлиб, аввалги учта асрда яшаган салафи солиҳлардан бундай қилганлари нақл қилинмаган. Лекин, шунга қарамай унинг кўплаб яхши томонлари бор. Ким ана шу яхши томонларини қилса яхши бидъат жумласидан бўлади. Мен бунга асос бўладиган далилни ҳам топдим. У ҳам бўлса, Имом Бухорий ва Имом Муслим ривоят қилган қуйидаги ҳадисдир: Пайғамбар с.а.в. Мадинага келган вақтларида у ердаги яҳудийларни Ашуро куни рўза тутаётганларини кўрдилар ва улардан бунинг сабаби ҳақида сўрадилар. Улар: бу кунда Аллоҳ таоло Фиръавнни ғарқ этиб, Мусога нажот берган. Шунинг учун биз Аллоҳга шукр қилиб рўза тутамиз, дейишди. Бундан шундай маъно келиб чиқадики, Аллоҳ таоло кимга бирор муайян кунда бирорта неъмат берган ёки балони даф этган бўлса, ўша куни Аллоҳга шукрона тариқасида яхши амал қилиш лозим бўлади. Бу кунда раҳмат пайғамбари бўлмиш зотни дунёга келишидан ҳам ортиқроқ неъмат борми?! Мана бу мавлидни нишонлаш учун нақлий далил саналади. Аммо, унда қилинадиган амалларга келадиган бўлсак, албатта, Аллоҳга шукрона бўладиган Қуръон тиловати, таом ва садақалар тарқатиш, пайғамбар а.с. ҳақларидаги қасида ва мадҳиялар ўқиш, охиратга савоб бўладиган амалларга тарғиб этиш каби амаллар билан ўтказиш лозим бўлади.[13]

          Ас-Саховий айтадилар: “Аввалги уч асрда яшаган салафлар мавлидни нишонлашмаган, балки у кейинчалик пайдо бўлган. Шундан бери барча юртлардаги мусулмон аҳолиси мавлидни нишонлаб келадилар. Мавлид кечасида турли хилдаги садақалар чиқарадилар, мавлиди шарифдан ўқишга алоҳида эътибор берадилар ва бунинг натижаси ўлароқ уларда файзу баракотлар намоён бўлади”.[14]

        Ибн ал-Ҳож ал-Моликий айтадилар: “Рабиул аввал ойининг 12 душанба куни Аллоҳ таолога шукрона учун кўплаб ибодатлар ва хайриялар қилишимиз лозим. Зеро, у бизга беҳисоб неъматларини ато этгандир. Дарҳақиқат, неъматларининг ичида энг буюкроғи бу албатта, Пайғамбаримизнинг таваллуд топишларидир”.[15] Яна шундай деганлар: “Пайғамбар с.а.в.ни улуғлашнинг бир кўриниши у зот таваллуд топган кечада ҳусандчилик қилиш ва мавлиди шарифдан қироат қилишдир”.[16]

         Ибн Обидин айтадилар: “Билингки, Пайғамбар с.а.в. таваллуд топган ойда мавлиди шариф ўтказиш яхши бидъатлардандир”. Яна шундай деганлар: “Мўъжизалар соҳиби бўлмиш зотга энг афзал салавотлар ва мукаммал саломлар бўлсинки, у зотнинг қиссаларига қулоқ солиш энг буюк қурбатлардандир”.[17]

         Ал-Ҳофиз Абдурраҳим ал-Ироқий айтади: “Зиёфат ташкил этиш ва муҳтожларга таом улашиш ҳар вақтда ҳам яхши саналган амаллардандир. Айниқса, бу муборак ойда унга Расулуллоҳ с.а.в.нинг нурлари зоҳир бўлганлиги туфайли шоду ҳуррамлик уланса қандай ҳам яхшидир. Унинг бидъат эканлиги макруҳ бўлишига сабаб бўлолмайди. Зеро, қанчадан қанча яхши бидъатлар борки, уларга амал қилиш вожиб даражасига чиққандир”.[18]

         Ал-Ҳофиз ас-Суютий айтадилар: “Қориларнинг имоми Ал-Ҳофиз Шамсиддин ибн ал-Жазарийнинг (арфу ат-таъриф билмавлид аш-шариф) номли китобида шундай сатрларни ўқидим: “Абу Лаҳаб вафот этгач уни тушда кўрилди ва унга: ҳолинг қандай? - дейилди. У: дўзахдаман, бироқ, ҳар душанба кечаси мендаги азоб енгиллатилади. Яна бармоғимни сўрсам сув чиқади. Бунинг боиси чўрим Сувайба менга пайғамбарнинг туғилгани ҳақида хабар олиб келганида ҳурсанд бўлганимдан уни чўриликдан озод қилиб юборганим ва у Муҳаммадни эмизгани учун, деб жавоб берди. Агарки, Пайғамбар с.а.в.нинг таваллуд топган кечаларида ҳурсанд бўлгани учун Қуръони каримда мазаммат қилинган кофир Абу Лаҳабга дўзахда шунчалик мурувват кўрсатилган бўлса, пайғамбарнинг туғилганидан ҳурсанд бўлган, борини унга бўлган муҳаббати учун Аллоҳ йўлида эҳсон қилган мусулмоннинг ҳоли қандай бўлиши мумкин. Бешак, Аллоҳ таоло уни ўз фазли билан жаннат неъматларига дохил этади”.[19]  

         Абу Шома (Имом Ан-Нававийнинг шайхи) айтади: “Бизнинг замонага келиб ҳар йили Пайғамбар с.а.в.нинг туваллуд кунларида садақалар ва кўплаб яхшиликлар қилиш, зийнат ва шоду ҳуррамликни изҳор этиш каби янгиликларни жорий этган кишилар қандай ҳам яхши иш қилдилар. Зеро, бундай қилиш ўша ишни қилган кишининг қалбида расулуллоҳга бўлган муҳаббатини намоён этади ҳамда бутун оламларга раҳмат қилиб юборган расулини вужудга келтиргани учун Алло таолога шукрона бўлади”.[20]

         Аш-Шиҳоб Аҳмад ал-Қасталоний (Саҳиҳул Бухорийни шарҳ қилган олим) шундай дейди: “Қалбида марази бўлган кишиларга яна ҳам зиёда иллат бўлиши учун Пайғамбар с.а.в. таваллуд топган ойнинг тунларини байрам қилган кишини Аллоҳ раҳматига ноил айласин”.[21]

         Ал-Ҳофиз Шамсиддин бин Носириддин ад-Димашқий (мавридус содий фи мавлидил ҳодий) деб номланган китобида айтади: “Абу Лаҳаб пайғамбар а.с. туғилганларида ҳурсандлигидан Сувайбани чўриликдан озод қилиб юборгани учун душанба куни дўзахдаги азоби енгиллатилади, деган хабар саҳиҳдир”[22].

         Мутаахир уламолардан аксарияти мавлиди набавияни нишонлашни ёқлаганлар. Жумладан;

         Ҳасанайн Муҳаммад Махлуф – Азҳарнинг собиқ шайхларидан: “Нури Муҳаммадий чароғон этган мавлид ойи кечаларини бедор ўтказиш унда халойиқнинг энг яхшиси бўлмиш зотни вужуд оламида зоҳир этиб умматга катта неъмат ато этган зотни зикри ва шукри билан машғул бўлиш билан бўлади. Шукрни изҳор этиш эса, муҳтожларга ёрдам бериб уларнинг машаққатларини енгиллатиш, қариндошлар билан силаи раҳм қилиш каби ишларда намоён бўлади. Гарчи мавлидни нишонлаш Пайғамбар а.с. ва у зотнинг саҳобалари давридан қолмаган бўлсада, унга амал қилишнинг зарари йўқ, балки у яхши суннатлардандир”.[23]

         Муҳаммад Аш-Шозилий ан-Найфар – Тунисдаги Ал-Аъзам жомеъсининг шайхи: “Аллоҳ таоло бизга ўзига муҳаббатли бўлишдан сўнг Пайғамбар а.с.га муҳуббатли бўлишни вожиб қилган экан, демак бу бизга пайғамбар а.с.га тааллуқли бўлган барча нарсани улуғлашни вожиб этади. Мавлид кунларини байрам сифатида нишонлаш ҳам шунинг жумласидандир”.[24]

         Муҳаммад Мутаваллий Аш-Шаъровий: “Ушбу мавлиди каримга ҳурматан биз ҳар йили шу вақтда қалбимиздан шоду ҳуррамлик кайфиятини намоён этмоғимиз лозимдир”.[25]

         Ал-Мубашшир Ат-Тарозий – Туркистон уламоларидан: “Турли хилдаги зарарли намойишлар кўпайган ҳозирги вақтда уларга қарши курашиш учун ҳам Пайғамбар с.а.в.нинг мавлиди шарифларини нишонлаш асосий вожиб амаллардан бирига айланди”.

         Муҳаммад Улвий ал-Моликий: “Биз Пайғамбар а.с.нинг мавлиди шарифларини нишонлашни, у зотнинг сийратлари, ҳақларида айтилган мадҳияларни тинглаш, таомлар улашиб умматнинг қалбига сурур бахш этишни жоиз деб биламиз”.[26]

         Юсуф Ал-Қаразовий – Мусулмон уламоларининг бутун олам бирлашмаси раиси: “Расулуллоҳнинг таваллуд топган кунларини у зотнинг сийратларини, шахсиятларини, боқий ва умумий рисолатларини ўрганиш фурсатига айлантириш қандай қилиб бидъат ва залолат бўлиши мумкин”.[27]

         Муҳаммад Саъийд Рамазон Ал-Бутий: “Расулуллоҳнинг таваллуд кунларини эслаб нишонлаш диний манфаат кўзланадиган ижтимоий ташаббусдир. Буни ҳозирги асрда ўтказиладиган бир қатор диний анжуманларнинг бири дейиш мумкин. Бироқ бундай байрамлар шариатда мункар саналган ҳолатлардан холи бўлмоғи лозим”.[28]

         Нуҳ Ал-Қузот – Иордания собиқ муфтийси: “Шаксиз, Мустафо с.а.в.нинг таваллудлари биз учун Аллоҳ таолонинг фазли, бу умматга ато этилган энг тўкис неъматидир. Шундай экан, у зотнинг мавлидлари сабабли шод бўлишга биз ҳақлимиз”.[29]

         Али Жумъа – Миср муфтийси: “Пайғамбар а.с.нинг мавлидларини нишонлаш энг фазилатли ва буюк қурбат ҳосил қиладиган амаллардандир. Чунки, бу ҳурсандлик ва у зотга муҳаббатни ифодалашдир. Зеро, пайғамбар а.с.га нисбатан муҳаббат имон асосларидан биридир”.[30]

         Ваҳба Аз-Зуҳайлий: “Агар мавлиди набий Қуръони каримни ўқиш, Пайғамбар а.с.нинг ахлоқларини эслаш, одамларни ислом таълимотларига амал қилишга тарғиб этиш, фарзларни бажаришга ва исломий одобларга ундаш билан ўтказилса унда бу бидъат саналмайди”.[31]

         Муҳаммад бин Абдулғаффор аш-Шариф – Кувайт вақф ишлари бош котиби: “Саййидул халоиқ с.а.в.нинг мавлидларини нишонлаш жумҳур уламоларнинг фикрича мустаҳаб ва бидъат ҳасана амаллардандир”.[32]

         Муҳаммад Улвий ал-Моликий Мавлиди набий ҳақида китоб таълиф қилган бир қанча уламоларни зикр этиб ўтган.[33] Улар:

         - Ал-Ҳофиз Абдурраҳим ал-Ироқийнинг – 808 ҳ. вафот этган – “Ал-Маврид ал-ҳаний фи ал-мавлид ас-сунний” китоби.

         - Ал-Ҳофиз ибн Касир – 774 ҳ. вафот этган – “Мавлид” китоби.

         - Ал-Ҳофиз Ас-Саховий – 902 ҳ. вафот этган – “Ал-Фахр ал-улвий фи ал-мавлид ан-набавий” китоби.59.

         - Ал-Ҳофиз Ибн Ал-Жавзий – 597 ҳ. вафот этган – “Ал-Арус” китоби.

         - Ал-Ҳофиз Абу Ал-Хаттоб Умар бин Али бин Муҳаммад (“Ибн Диҳятул калбий” номи билан танилган) – 633 ҳ. вафот этган – “Ат-Танвир фи мавлид ал-башир ан-назир” китоби.

         - Шамсиддин ибн Носириддин ад-Димашқий – 842 ҳ.вафот этган – “Ал-Маврид ас-совий фи мавлид ал-ҳодий”, “Жомеъ ал-осор фи мавлид ал-мухтор” ва “Ал-лафзу ар-роиқ фи мавлиди хайрил халоиқ” номли китоблари.

         - Мулла Али Қори – 1014 ҳ. вафот этган – “Ал-Маврид ар-равий фи ал-мавлид ан-набавий” китоби.

         - Ал-Ҳофиз Шамсиддин Ибн Ал-Жазарий – 660 ҳ. вафот этган, қорилар имоми – “Арф ат-таъриф би ал-мавлид аш-шариф” китоби.

         - Али Зайнулобидийн ас-Самҳудий – 911 ҳ. вафот этган – “Ал-Маварид ал-ҳарийя фи мавлиди хайрил барийя” китоби.

         - Ал-Ҳофиз Муҳаммад Аш-Шайбоний (Ибн Ад-Дайбиъ номи билан танилган) – 944 ҳ. вафот этган.

         - Ибн Ҳажар Ал-Ҳайтумий – 974 ҳ. вафот этган – “Итмом ан-ниъма алал олам бимавлиди саййиди валади одам” китоби.

         - Ал-Хатиб Аш-Шарбийний – 1014 ҳ. вафот этган – “Ал-Мавлид ар-Равий фи Ал-Мавлид ан-Набавий” китоби.

         - Ал-Муҳаддис Жаъфар бин Ҳасан Ал-Барзанжий – 1177 ҳ. вафот этган – “Ақд ал-Жавҳар фи мавлид Ан-Набий ал-Азҳар” китоби. Мусулмон мамлакатларида кенг тарқалган мавлидлардан.

         - Абулбаракот Аҳмад Ад-Дардир – 1201 ҳ. вафот этган – “Мавлид” китоби.

         - Абулҳодий Нажо ал-Айборий ал-Мисрий – 1305 ҳ. вафот этган “Мавлид” китоби.

         - Юсуф Ан-Набиҳоний – 1350 ҳ. вафот этган – “Жавоҳир ан-назм ал-бадиъ фи мавлид аш-шафиъ” китоби.

         - Умар бин Ҳафийз – “Аз-Зийо ал-ломиъ бизикри мавлид ан-набий аш-шофиъ” китоби.

         - Нуҳ Ал-Қузот – Иордания собиқ муфтийси – “Мавлид ал-Ҳодий” китоби.

         - Имом Ас-Cаййид Муҳаммад Усмон ал-Марғаний – 1343 ҳ. вафот этган – “Ал-Асрор ар-Раббоний” (Ал-Мавлид ал-усмоний) китоби.

ЎМИ Фатво бўлими мудири

Ҳ.Ишматбеков.

[1] حسن المقصد في عمل المولد

[2] سير اعلام النبلاء للذهبي

[3]   البداية و النهاية لابن كثير

[4] تاريخ الاحتفال بالمولد النبوي من عصر الاسلام الاول الى عصر فاروق الاول للحسن السندوبي

[5] تاريخ الاحتفال بالمولد النبوي من عصر الاسلام الاول الى عصر فاروق الاول للحسن السندوبي

[6] تاريخ الاحتفال بالمولد النبوي من عصر الاسلام الاول الى عصر فاروق الاول للحسن السندوبي

[7] تاريخ الاحتفال بمولد النبي و مظاهره حول العالم لمحمد خالد ثابت

[8] تاريخ الاحتفال بالمولد النبوي من عصر الاسلام الاول الى عصر فاروق الاول للحسن السندوبي

[9] تاريخ الاحتفال بالمولد النبوي من عصر الاسلام الاول الى عصر فاروق الاول للحسن السندوبي

[10]  تاريخ الاحتفال بالمولد النبوي من عصر الاسلام الاول الى عصر فاروق الاول للحسن السندوبي

[11] حسن المقصد في عمل المولد لجلال الدين السيوطي

[12]  السيرة الحلبية  تاليف علي بن برهان الدين الحلبي

[13] حسن المقصد في عمل المولد لجلال الدين السيوطي

[14] السيرة الحلبية  تاليف علي بن برهان الدين الحلبي

[15] المدخل عن تعظيم شهر ربيع الاول  تاليف ابن الحاج

[16]  الدرر السنية

[17]  شرح ابن عابدين على مولد ابن حجر

[18]  شرح المواهب اللدنية للزرقاني

[19]  حسن المقصد في عمل المولد لجلال الدين السيوطي

[20]  الباعث على انكار البدع و الحوادث  تاليف ابو شامة

[21]  المواهب اللدنية

[22]  مورد الصادي في مولد الهادي

[23] حسين محمد مخلوف فتاوى شرعية و بحوث اسلامية

[24]  محمد الشاذلي النيفر  مقالة احتفاء و تذكير

[25] على مائدة الفكر الاسلامي  تاليف محمد متولي الشعراوي

[26] محمد علوي المالكي  حول الاحتفال بذكرى المولد النبوي الشريف

[27]  موقع القرضاوي: الحتفال بمولد النبي و المناسبات الاسلامية

[28]  موقع البوطي: فتاوى عن المولد النبوي

[29]  موقع دار الافتاء الاردنية: خطبة جمعة بمناسبة المولد النبوي الشريف

[30]  البيان لما يشغل الاذهان  تاليف علي جمعة

[31]  الجزيرة تت: حلقة البدعة و مجالاتها المعاصرة مع الدكتور وهبة الزهيلي

[32]  موقع الدكتور الشريف: رقم الفتوى 431 في حكم المولد النبوي

[33] اقتضاء الصراط المستقيم