Ибн Қудома Мақдисий кибрнинг уч даражаси борлигини айтган:

1. Кибр инсон қалбида қарор топган бўлади. Бундай одам ўзини бошқалардан афзал билади. Аммо у тавозеъ кўрсатишга ҳаракат қилади. Бу одам, қалбида кибр дарахти экилган, лекин унинг шохлари кесилган шахсдир.
2. Бир киши ўз ҳаракатлари билан мажлисларда баландпарвозликни, тенгдошлари ўртасида пешқадамликни ва ўз ҳақи камситилишига жим қараб туролмайди. Олим бўлса, одамлардан юз ўгиргандек бўлиб афтини буриштиради. Обид бўлса, худди одамлардан жиркангандек, бурнини жийиради. Бу иккиси ҳам Аллоҳ таоло Ўз пайғамбарига “Ўзингга эргашган мўминларга қанотингни ёзгин” деб берган одобни билмаган жоҳиллардир.
3. Бир кишининг тили билан улуғликни даъво қилиши, ўзини кўкларга кўтариб мақташи кибрдир. Шунингдек, насаби билан фахрланиш ҳам кибр саналади.

Кибрнинг тури ҳам уч хилдир. Булар:

1. Аллоҳ таолога кибр қилиш.

Бу энг ёмон кибрдир. Бу ҳолат Фиръавн ва Намруднинг кибрига ўхшаш бўлиб, Аллоҳ таолога банда бўлишдан ўзини олиб қочишдир. Фиръавн қавмига нидо қилиб, “Мен сизларнинг энг улуғ раббингизман”, деган эди (Нозиот сураси, 24-оят).

Фиръавн Аллоҳга банда эканини тан олмади, ўзини илоҳ деб эълон қилди, кибру ҳавога берилди. Унинг оқибати денгизда ғарқ бўлиш билан тугади.

2. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга кибр қилиш.

Бу ҳолат Макка кофирларига ўхшаб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга бўйсунишдан жоҳиллик ва саркашлик ила кибр қилишдан иборат.

Мушриклар ва кофирларнинг пайғамбарларга имон келтирмасликларига анбиёларнинг оддий инсон боласи эканлари, худди бошқа одамлар каби еб-ичиб, бозорларда юришлари сабаб қилиб келтирилганди. Гўё пайғамбар бу ишларни қилмаслиги керакдек. Аслида Аллоҳ таоло инсониятни тўғри йўлга бошлаш учун одамлар ичидан энг пок инсонларни пайғамбарлик учун танлади.

3. Бандаларга кибр қилиш.

Бу ўзини бошқалардан устун қўйиб, ўзгаларга ҳақорат назари билан қарашдан иборат. Одамлар бир-бирига кибр қилишларига илм, ибодат, насл-насаб, ҳусн, бойлик, мартаба ва шу кабилар сабаб бўлади.

Одилхон қори ЮУНУСХОН ўғли

Ҳозир вертуал ўйинлар келтириб чиқараётгн иллатлар, ёшларни ҳалокатга гририфтор этаётгани ва нобуд қилаётгани ҳақида сўз юритмоқчимиз. Шунингдек, Ислом динида бундай ишларга берилмаслик ҳақидаги кўрсатмаларига ҳам тўхталмоқчимиз.

Ҳозирги кунда Америка тиббиёт уюшмаси видеоўйинларга берилиб кетишни ҳам расман ақлий заифлик касалликлари қаторига киритиш арафасида. Шифокорларнинг фикрича, бу касаллик кунига икки соатдан ортиқ ўйин ўйнайдиган ҳар қандай киши саломатлигига хавф солади. Бу интернетдан кўнгилхушлик излайдиганларга ҳам тегишли албатта. Компьютер ўйинларининг керагидан ортиқ машҳур бўлиб, оммалашиб кетгани ва ёшларга салбий таъсири тиббиётчиларни кўпдан бери ташвишга солиб келаётган муаммолардан биридир. Ҳозир дунёдаги жуда кўп минтақалар, жумладан, Европа мамлакатларида интернетга қуллик ҳасталигини даволайдиган махсус шифохоналар кўпаймоқда.

Маълум қилинишига кўра, тадқиқотчи Ҳилмий Хидир Сорий “интернет орқали боғланишнинг ижтимоий муносабатларга таъсири” мавзуида 471 киши ўртасида ўтказган сўровлар натижаларига кўра, интернетга мутелик оқибатида ижтимоий ва руҳий ёлғизлик муаммоси кўпаяётгани аниқланган. Саросима, тушкунлик, хавотир, фарзандларнинг интернет билан машғуллиги сабабли ёш оилалардаги келишмовчиликлар, ёшларнинг оила аъзолари билан алоқалари беқарорлашуви ушбу муаммонинг асосий аломатлари сифатида кўрсатилмоқда. Бунга Устозимиз Айдарбек Тулеповнинг “Интернетдаги таҳдидлардан ҳимоя” асарида келтирилган воқиани мисол қилиб келтириш мумкин.

Жанубий Кореяда ҳарбий-стратегик ўйинлар қулига айланган 28 ёшли йигит оламдан ўтади. Маълум қилинишига кўра, у уч кун давомида ўйинхонадан чиқмаган экан. Фақат ҳожатхонага чиқиш ва гоҳида озгина мизғиб олиш учун ўйин столидан нари кетган, холос. Бунгача ўғли неча кундан буён бедарак кетганидан хавотирга тушган она ёрдам сўраб, боласининг собиқ ҳаскасбларига мурожаат қилади. Ўғил ўйинларга берилиб кетгани оқибатида бир ой олдин ишдан ҳайдалган эди. Собиқ ҳамкасблар “ўйин бандаси”ни жуда осон топишади. У яқин орадаги ўйинхонада эди. Ўйинлар қули дарҳол уйига етиб бориши кераклиги ҳақидаги илтимосларга: “Ўйиннинг шу босқичини охирига етказиб қўяй, албатта бораман”, - деб жавоб беради. Бироқ бу гапидан бир неча дақиқа ўтиб, у юрак хуружидан ўлади. Ташхисга кўра, юрак хуружи қаттиқ чарчоқ ҳолатининг ҳаддан ортиқ чўзилиб кетиши сабаб юзага келган эди.

Компьютерда соатлаб, кунлаб ўтириб, турли вертуал қўштирноқ ичидаги мукофотчаларни, ютуқларни “қўлга киритган” киши учун улар чинакамига қимматли маъно касб эта бошлайди. Мана шундай балл ва ютуқлар “содиқ” ўйинчилар орасида сотилади, харид қилинади. Бундай ишга эса аямай пул сарфланади. Масалан, “Project Entropia” ўйинига муккасидан кетган австралиялик Дэвид Стор исмли талаба 35 минг АҚШ доллари эвазига  вертуал орол сотиб олади. Бу оролда эски қалъа, бир қанча чўмилиш  ва турли махлуқларни овлаш учун махсус жойлар мавжуд. Лекин бу жойлар фақат тасаввурда, компьютер экранидагина, холос.

Жуда кўп ўйинлар одамларни, ҳайвонларни шафқатсизларча ўлдириш, қон тўкиш саҳналари асосига қурилган. Бундай аянчли лавҳалар нафақат ёшларнинг, ҳатто ёши катталарнинг онгига ҳам жуда кучли салбий таъсир кўрсатмоқда. “GTA”, “Снайпир”, “Қотил”ва бошқа ана шулар каби ўйинларга берилганларнинг баъзилари кейинчалик ҳақиқий қотилларга айланишгани фикримизга яққол далил бўлади.

Бундан ташқари, оммавий ахборот воситалари орқали тез-тез эшитиб қоламиз: Ғарб мамлакатларида мактаб ўқувчилари, ўсмир йигит-қизлар ўз ота-оналари, ўқитувчилари, тенгдошлари ўлимига сабаб бўлишмоқда. Бундай даҳшатли воқеалар Ғарб болаларига вертуал олам бераётган “тарбия”нинг заҳарли меваси экани аччиқ ҳақиқатдир.

Компьютер ўйинлари каби беҳуда ва талофатли ишларга шўнғишни Ислом дини қоралайди. Чунки бунинг натижасида боланинг имон-эътиқоди заифлашиб, шайтоннинг қулига айланади ва унинг найранглари бўйича иш қилади. Оқибатда ўзи ҳам ҳалок бўлади. Шунинг учун ёшларнинг имон-эътиқоди, иродаси мустаҳкам бўлса, турли бемаъни ишларга чалғимайди. Аммо компьютер ва интернет тутқунига айланган инсон бутун умрини тубанликка сарфлайди. Гўёки яратилишдан мақсад йўқдек. Ахир Аллоҳ субҳанаҳу ва таолонинг: “Ёки сизларнинг гумонингизча, Биз сизларни беҳуда яратдиг-у, сизлар Бизнинг ҳузуримизга қайтарилмайсизми?!” (Муъминун, 115), - деган ояти шунчаки дунёга келтирилмаганимизни айтиб турибди. Шундай экан, бу ҳақда тафаккур қилиб, ақл юритишимиз лозим.

Аллоҳ таоло юртимизни тинч, осмонимизни мусаффо қилсин. Турли бало-офатлардан барчаларимизни Ўз паноҳида асрасин.

Тошкент ислом институти 4-курс талабаси

Тожиддинов Абдус Сомад Абдул Босит

Қуръон каримнинг митти нусхасининг муаллифи  Ҳалим Пруши ҳисобланади. Ҳалим Албания пойтахтидан 55 км. узоқликда жойлашган шаҳарчада истиқомат қилади.

Ушбу Қуръони карим буйига - 26,8 мм; энига - 21,6 мм; қалинлиги - 10,9 мм; умумий оғирлиги эса 5,2 граммни ташкил этади. 

Даврон НУРМУҲАММАД

тайёрлади

Ёд олиш -  маълум бир ҳажмли текстни қисқа вақт ичида кўп оғзаки қайтариш орқали эсда сақлаб қолишдир. Таълим тарихидан маълумки, диний китоблардаги мавзулар кўпинча ёдлаб ўрганилган. Китоблар асосан қўлёзма шаклида кўпайтирилгани учун дарслик ҳамма талабаларга етарли бўлмаган. Бундай шароитда таълимда ёдлаш усули етакчи усул бўлиб ҳизмат қилган. Вақт ўтиб китоблар  кўп-кўп чоп этила бошласа ҳам ёдлаш усули ўзининг моҳиятини йўқотмаган. Бунинг сабабларидан бири малакали диний мутаҳассисларни тайёрлашда бу усул жуда қўл келган. Маълумки, уламоларга омма халқ турли саволлар билан тинимсиз мурожаат қилишган. Уламолар фуқароларга тез ва аниқ, тўғри жавоб беришлари лозим бўлган. Жавоблар қатъий Қуръон оятлари ва ҳадислардаги далиллардан олинган. Бу маъсулиятни ҳал қилишнинг бирдан-бир йўли ушбу далилларни ёддан билиш бўлган.

IXV-асрга келиб Ғарб таълимотида кескин ўзгариш юз берди. Буюк чех педагоги Ян Амос Коменский ўзининг ”Буюк дидактика”  асарида таълимнинг янги назариясини очиб берди. Ушбу назария шу вақтгача етакчи бўлган ёдлаш усулини танқид остига олди. Албатта, бу назария Шарқ таълимотига ҳам ўз таъсирини кўрсатмай қолмади. Шунга қарамасдан  ёдлаш усули ўз моҳиятини йўқотмасдан амалиётда кенг фойдаланиб келинди.

Ёдлаш усулининг ижобий тамонлари болаларнинг луғат бойлигини оширади.  Ўз навбатида бола мазкур луғатлардан бошқалар билан бўлган мулоқотида кенг фойдаланади. Баъзида бола бирон бир жумланинг моҳиятини тўлиқ тушуниб етмасада, ёдлаган жумлани ўз нутқида бемалол қўллай олади. Айниқса вақт чегараланган бўлса ҳажми кичик маълумотларни эслаб қолишнинг юқори даражаси ёдлаш орқали белгиланади. Бу усул содда, осон усул ҳисобланади. Бироқ тушунмасдан ёдланган маълумотлар билим олишда ҳар доим ҳам қўл келавермайди. Яна шуни таъкидлаш жоизки, ёдлаш кези келганда зерикарли ва қийин ҳисобланади. Бунинг устига тез ёдлаган маълумотлар тез эсдан чиқиш хусусиятига ҳам эга. Ҳозирги кунда бу усулдан чет тиллари, карра жадвал, алифбо ҳарфлари, қоидалар, тарихий саналарни ўзлаштиришда қўлланилмоқда. Шуни таъкидлаш жоизки, ёдлаш усули Қуръони карим оятларини эслаб қолишнинг бирдан-бир “олтин”  усули  бўлиб қолмоқда. Шунинг учун қадимда ота боболаримиз: “Деҳқон бўлсанг шудгор қил, мулла бўлсанг такрор қил”, дея бежизга айтмаганлар.

 Хадичаи Кубро ўрта махсус ислом

билим юрти мударрисаси Қурбонова Гулобод