Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси Наср ижодий кенгашида ёзувчи Абдужалол Раҳимнинг “Абу Али ибн Сино” романи биринчи китобининг муҳокамаси бўлиб ўтди.

Тадбирда адабиётшунослар Маҳкам Маҳмуд, Қозоқбой Йўлдош, Раъно Исомиддинова, ёзувчилар Тўлқин Ҳайит, Исажон Султон, Рисолат Ҳайдарова иштирок этдилар.

Абдужалол Раҳим бир неча йиллардан буён ўзининг ҳикоя, қиссалари билан республика газета ва журналларида фаол иштирок этиб келади. Унинг “Ломакон”, “Мугат фолбин”, “Йўлда кетаётган одам”, “Тоғ гўзали” китоблари ўқувчилар қўлига етиб борган.

– Абдужалол Раҳим Ибн Сино ҳаёти, фаолияти, ижоди билан яқиндан танишганлиги сезилиб турибди, – деди Наср кенгаши раиси, таниқли ёзувчи Абдуқаюм Йўлдош. – Бу ҳақда муаллифнинг ўзи ҳам “улуғ табибнинг ҳаётини ўрганиб, тийнати, кўнгил кечинмаларини ҳис қила бошладим”, деб ёзади асарнинг сўнгсўзида. Мана шу туйғу таъсирида бўлса керак, умуман олганда асар, қаҳрамонига нисбатан самимий эҳтиром, муҳаббат билан ёзилган.

Абу Али ибн Сино романининг биринчи китоби улуғ табиб, файласуфнинг Бухородаги ҳаёти ва фаолиятига бағишланган. Асар Наср кенгаши томонидан чоп қилишга тавсия этилди.

Шунингдек, мамлакатимиз ижодкорлари ўз асарларида замонамиз қаҳрамонларининг қиёфасини яратиш билан бирга, юртимизда туғилиб вояга етган буюк тарихий шахслар ҳаёти ва ижодига ҳам мурожаат этмоқда. Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси ахборот хизматининг маълумотларига кўра, 2018-2019 йиллар давомида яратиладиган ана шундай асарлар учун танлов ҳам эълон қилинди.

1. Аллоҳнинг амрига бўйинсунган бўлади.

2. Саловот ва салом айтувчига Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзлари жавоб қайтарадилар.

3. Аллоҳ таоло саловот ва салом айтувчига ўн марта саловот айтади.

4. Саловот ва салом айтувчи Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шафоатларига эришади.

5. Саловот ва салом айтувчига ўнта яхшилик ёзилади.

6. Саловот ва салом айтувчидан ўнта ёмонлик ўчирилади.

7. Саловот ва салом айтувчининг қалбида нур порлаб, юзининг нурафшон бўлишига сабаб бўлади.

8. Саловот ва салом айтувчи саодат ва хотиржамликка етади.

9. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам саловот ва салом айтувчини яхши кўрадилар.

10. Саловот ва саломни кўп айтувчи қиёмат куни Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга энг яқин манзилда бўлади.

Жумъа кунида Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга саловот ва салом айтишнинг савоби кўп бўлади.

Аллоҳумма солли ва саллим ва баарик ала Муҳаммад ва ала олиҳи ва асҳабиҳи ажмаъийн!

Нозимжон Иминжонов таржимаси

Ҳар бир оилада ота ва ўғил ўртасидаги муносабатлар доимо барчани ўйлашга, мушоҳада қилишга ундайдиган масалалардан биридир. Бу ришта ўта нозик,  ҳамда ўз навбатида ўта масъулиятли бўлганидан Қуръони каримда бир неча оятлар, қиссалар ва гўзал насиҳатлар ила чиройли таълим берилган. Бундан мурод — ота ва болалар бир-бирларининг ҳақларига хиёнат қилмасликлар ва ҳаддиларини бузиб ўтмасликлар, ким-кимга қандай муносабатда бўлишларини билиб олсинлар деган ундаш бор.

Қуръони каримда Луқмони Ҳаким ширк деб аталмиш зулмдан фарзанд ақидасини поклаган, ҳусни хулқий одобларни ўргатган, дин ва дунё ишларини чиройли тарзда амалга оширишни таълим берган пешқадам оталардан ҳисобланадилар. Бунинг учун  гўзал зарбулмасал келтириб, ўз ўғилларига насиҳат қиладилар, шу орқали фарзандларнинг оталардаги ҳақларини ҳам баён қилиб ўтадилар.

«Луқмон деди: “Эй, ўғилчам, шубҳа йўқки, агар хантал (ўсимлигининг)уруғидек яхши ёки ёмон амал қилинадиган бўлса бас, у амал бир харсанг тош ичида ё осмонларда ёки ер остида бўлса, ўшани ҳам Аллоҳ келтирур. Зеро Аллоҳ лутфли ва огоҳ зотир. Эй ўғилчам, намозни мукаммал адо эт, яхшиликка буюр ва ёмонликдан қайтар ҳамда ўзингга етган балоларга сабр қил! Албатта мана шу ишларнинг пухтасидандир. Одамларга (кибрланиб)юзингни буриштирмагин ва ерда керилиб юрмагин. Чунки, Аллоҳ барча кибрли, мақтанчоқ кимсаларни суймас. (Юрганингда) ўрта ҳол юргин ва овозингни паст қилгин. Чунки овозларнинг энг ёқимсизи  эшаклар овозидир”. (Луқмон сураси, 16-19 -оятлар)

Ислом тарихида ҳамда бугунги кунда кўплаб тарбиявий китобларда ибрат олиш учун, Луқмони Ҳаким  энг яхши насиҳатгўй ва солиҳ ота сифатида барча оталарга ўрнак бўлишга арзигулик инсондирлар.

Аллоҳ субханаҳу ва таолонинг мўжаз китоби Қуръони каримнинг бошқа бир оятида, отасига итоаткор ва солиҳ ўғил намунаси қилиб Исмоил алайҳиссалом қиссалари келтирилади. Исмоил алайҳиссалом пайғамбар отанинг пайғамбар ўғли бўлганлар. Туғилишидан олдин ҳушхабари берилган фарзанд эдилар.

У кишини Аллоҳ Ўз каломида мадҳ этиб айтади: «(Эй, Муҳаммад,) Китобда Исмоил (қиссасини) ёд этинг! Дарҳақиқат, у ваъдасида содиқ турувчи ва элчи – пайғамбар эди. У ўз аҳли (ва умати)ни намозга ва рўзага буюрар эди. У Парвардигори наздида рози бўлинган эди. (Марям сураси, 54,55-оят).

У кишининг ваъдасида садоқатли бўлганлари ва Аллоҳнинг ризолигига қандай эришганлари эса қуйдаги оятда зикр қилинган: “Бас, қачонки у (отаси) билан бирга юрадиган бўлгач, (Иброҳим): Эй ўғилчам, мен тушимда сени(қурбонлик учун) сўяётганимни кўрмоқдаман. Энди сен ўзинг нима раъй(фикр) қилишингни бир (ўйлаб) кўргин”, деган эди, у айтди: “Эй, отажон,(сенга тушингда Аллоҳ томонидан) буюрилган ишни қилгин. Ишааллоҳ, мени сабр қилувчилардан топурсан”. Бас, қачонки, иккиси ҳам (Аллоҳнинг амрига) бўйин суниб, (Исмоилни қурбонликка) пешонаси билан (ерга)ётқизган эдики, биз унга нидо қилдик: “Эй, Иброҳим! Дарҳақиқа, сен тушни тасдиқ этдинг. Албатта биз эзгу иш қилувчиларни мана шундай мукофотлаймиз”. Албатта бу (қурбонликка буюришим) айни синовдир. Биз (Исмоилнинг) ўрнига катта бир (қўчқор) сўйишни эваз қилиб бердик». (Соффат сураси, 102-107-оятлар)

Исмоил алайҳиссалом ҳаётларига сўнги нуқта қўйилишини аниқ билиб турсалар ҳам, бу иш Аллоҳнинг буйруғи дея, оталарига қарши бирор сўз айтмадилар. Нега? Қайси гуноҳим учун? деб ҳам сўраб ўтирмадилар. Чунки у киши оталари беҳикмат бир иш қилмасликларини билар, оталарини Аллоҳ олдида ҳижолатга қўйишни сира истамасдилар. Гарчи зиёнларига бўлса ҳам Аллоҳга ва унинг пайғамбарига ҳақиқий итоат наъмунасини амаллари билан исбот қилдилар. Яна бошқа Қуръон қиссасида у киши оталарига Каъбани барпо қилишда ёрдам берганлари, ёнларида бирга туриб Аллоҳга дуо қилганлари айтиб ўтилади. Исмоил алайҳиссалом ваъдасига садоқатли бўлишни қасд қилган ва Роббиси ҳузурида рози бўлинганларнинг даражасини истайдиган ўғиллар учун энг яхши наъмунадирлар.

Динимиз таълимотларидан маълумки, фарзанд ота онага ҳамиша итоаткор бўлмоғи даркор. Аммо улар ёмон йўлга чорласалар, Аллоҳга осий бўладиган амалларга буюрсалар, яна бир пайғамбар ва унинг отаси ҳақидаги қисса бу масалани муолажа қилиб беради.

Иброҳим алайҳиссалом кичик ёшдаги бола бўлишларига қарамай, қавмлари ва оталари қилаётган ишлар – бут санамларга сиғинишдан безор эдилар. То у кишига рисолат келмагунича ҳақ йўлни излайвердилар. Ниҳоят Аллоҳ пайғамбарликка танлаб олганидан сўнг, қавмлари ва оталари ибодат қилаётган олиҳалардан безор эканликларини айтиб, ўз йўлларидан кетдилар. Шундай бўлса ҳам, оталарига қарши дағал сўз айтмадилар. Аксинча бир муддатгача истиғфор айтиб юрдилар.  Кейин Аллоҳ таоло буни маън қилган: «На пайғамбар ва на мўминлар мушриклар учун, гарчи улар қариндошлари бўлса ҳам уларнинг дўзах эканликлари маълум бўлгандан кейин истиғор (гуноҳларини кечиришини) сўрашлари жоиз эмас. Иброҳимнинг (ўз) отаси учун истиғфор сўраши фақат унга қилган ваъдаси туфайли эди. Аллоҳнинг душмани эканлигини билганидан кейин ундан (отасидан) воз кечди. Албатта, Иброҳим оқкўнгил ва ҳалимдир”. (Тавба сураси, 113,114-оятлар)

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам оналарига истиғфор айтишга Аллоҳдан изн сўраганларида, Аллоҳ бунга изн бермаганлигини Абу Ҳурайра р.а бундай ривоят қиладилар: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам оналарининг қабрини зиёрат қилдилар, бас, йиғладилар. Атрофларидагилар ҳам йиғлашди. У Зот айтдилар: “Роббимдан у киши (онам)га истиғфор айтишга изн сўраган эдим, менг изн бермади. Ундан  (онамнинг) қабрини зиёрат қилишни сўраганимда, изн берди. Қабрларни зиёрат қилинг. Албатта, у ўлимни эслатади”. (Муслим ривояти)

Иброҳим алайҳиссаломнинг юқоридаги қиссаларида оталари аниқ мушрик ва Аллоҳнинг душмани эканлиги зоҳир бўлгач, ундан юз ўгирганлари маълум бўлмоқда. Аммо уни ҳозирги кунимизга қиёсласак, Озар сингари ота оналар топилмаса керак. Лекин динни ҳали мукаммал билмайдиган, ҳатто намоз ўқишни тўлиқ ўзлаштирмаганлар ҳам бор. Лекин уларга Озардек муносабатда бўлинмайди. Улар шукрки, мусулмон, имон эътиқодли инсонлардир. Баъзи фарзандлар ота оналарига қаттиқ ва қўпол муомала қилаётганлари, оддий ишларда ҳам итоат қилмаётгани қулоққа чалинади. Ота онанинг ҳаққини поймол қилиш, дилларини оғритиш,  айрим соддаликларига ғашлари келиши жуда номақбул ишдир. Фарзандлик бурчи ўлароқ, ширин сўз, гўзал муомала қилиб боравериш керак, шояд Аллоҳ уларни ҳам ҳидоятга бошласа, динини гўзал қилувчилардан айласа!

Дарҳақиқат бугун ушбу мавзу доирасида сўз юритар эканмиз юқорида келтирилган Қуръоний қиссалардан олишимиз зарурий бўлган фойдалар ҳақида ҳам сўз юритиб ўтсак мақсадга мувофиқ бўлади. Инша Аллоҳ!

Оилада ота ва ўғил муносабатларини чиройли бўлиши учун фарзандларга панд насиҳат қилиш жоиздир. Унга дин ва дунё одобларидан таълим бериш, Ота-онага сўзсиз итоат қилиш, Маъсият ўринларда уларга чиройли тарзда тушунтириш, Ваъдасига содиқлик Аллоҳга маҳбуб амаллардан бир эканлиги, Киши аҳли ва қариндошларини яхши ишларга тарғиб қилиш, Ота-онаси мусулмон бўлса ҳақларига дуо ва истиғфор айтиш жудда ҳам машҳур ва маҳбуб амаллардандир. Аллоҳ таоло барчаларимизни оилаларимизда исломий муҳит ила яшашликка тавфиқу хидоят берсин.

Авазбек МЎМИНОВ
Андижон шаҳар 
“Чинор” жоме масжиди имом-хатиби

Касал кўриш савоби улуғ фазилатли амаллардандир. Барро розияллоҳу анҳу:

«أمرنا رسول الله صلّى الله عليه وسلم باتباع الجنائز وعيادة المريض»

“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизларни жанозага қатнашиш ва касални бориб кўришга буюрдилар”, дедилар.

Имом Термизий, касал кўришнинг нақадар савобли амал экани ҳақида Али розияллоҳу анҳудан қуйидаги ривоятни келтирадилар: Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«مَا مِنْ مُسْلِمٍ يَعُودُ مُسْلِمًا غُدْوَةً إِلاَّ صَلَّى عَلَيْهِ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ حَتَّى يُمْسِىَ وَإِنْ عَادَهُ عَشِيَّةً إِلاَّ صَلَّى عَلَيْهِ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ حَتَّى يُصْبِحَ وَكَانَ لَهُ خَرِيفٌ فِى الْجَنَّةِ»

“Қайси бир мусулмон, мусулмон биродари касал бўлганида эрталаб бориб кўрса, ҳатто кеч киргунга қадар унга етмиш минг фаришта саловат айтиб туради. Агар (қайси бир мусулмон) мусулмон биродари касал бўлганида кечаси бориб кўрса, ҳатто тонг отгунича унга етмиш минг фаришта саловат айтиб туради ва у учун жаннатда бир бўстон бўлади”, дедилар.

Касал кўришга борган шахс, касални ҳолатини ҳисобга олмоқлиги, унинг олдида ўзоқ қолиб кетмаслиги, унга озор берадиган нарсалардан эҳтиёт бўлмоғи, шу билан бирга унинг кўнглига уни хурсанд қиладиган манзур сўзларни айтиб, тавбага тарғиб қилиши ва Аллоҳ таолодан уни тезроқ соғайиб кетишини сўраб дуо қилмоғи лозим.

Чунки озгина эътибор ва меҳр, касални тезроқ оёққа туришига сабаб бўлиши мумкин. Касал кўришга келган киши илм аҳлидан бўлса, касалнинг рухсати билан унга Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам қилганлари сингари дам солиб қўйиши ҳам жоиз.

Агар касал ўта оғирлашиб қолмаган бўлса, қуйидаги ривоятга кўра “Улуғ Аршнинг Робби, Улуғ Аллоҳдан сенга шифо беришини сўрайман”, дея етти марта айтиш мустаҳабдир.

أن النبي صلّى الله عليه وسلم قال: «من عاد مريضاً لم يحضره أجله، فقال عنده سبع مرات: أسأل الله العظيم رب العرش العظيم أن يشفيك، عافاه الله تعالى من ذلك المرض»

Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Кимда ким касал кўришга борса ва унинг ажали ҳозир бўлмаган бўлса, унинг ҳузурида етти марта: “Улуғ Аршнинг Робби, Улуғ Аллоҳдан сенга шифо беришини сўрайман”, деса, Аллоҳ таоло унга ўша касалидан шифо беради”, дедилар.

Абу Дардо ва Абу Зарр розиялоҳу анҳумодан қилинган ривоятга кўра, бемор ҳузурида Қуръон оятларини тиловат қилишликда беморга енгиллик бўлиши ҳақида айтилган.

قال رسول الله صَلّى الله عَلَيْهِ وَسَلّم: «ما من ميت يموت فيقرأ عنده يس إلا هوّن الله عليه»

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Қайси бир маййит (яъни, Муҳтазар — ўлим аломатлари зоҳир бўлган, аммо, жони танани тарк этмаган кимса) вафот топадиган бўлса-ю, бас, унинг ҳузурида “Ёсин” тиловат қилинса, Аллоҳ унга енгиллик беради”.

Абу Шайх “Фазоилул Қуръон” ва Абу Бакр Марвазий “Жаноиз” китобида Ибн Аббос розияллоҳу анҳу Роъд сурасини ўқишни яхши кўрганларини ва бу маййитдан енгиллик бўлиши ҳақида айтганларини зикр қилганлар. Шаъбий эса: “Ансорлар майит ҳузурида "Бақара" сурасини тиловат қилишни яхши кўришларини айтган”.

Бундан ташқари “Фотиҳа, Ихлос, Фалақ ва Нас” сураларини ўқиш ҳам мустаҳабдир. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам касал ҳузурига кирсалар: “Зарари йўқ, иншааллоҳ (гуноҳлардан покловчи ва хатоларга каффорот) покизалик”, дердилар.

Касал инсон ҳам ўзига етган дардга сабр қилиши ва бу касаллик сабабидан Аллоҳ таоло уни гуноҳлардан поклаб, даражасини кўтаришини умид қилмоғи лозим.

Юқоридаги ҳадиси шарифнинг тўлиғи қуйидагича келтирилган. Албатта бунда барчаларимиз учун гўзал ибрат бор. Зеро, яхши сўзларни айтиш ва яхши гумонда бўлиш, мўминларнинг гўзал сифатларидир. 

عن بن عباس أن رسول الله صلى الله عليه وسلم دخل على أعرابى يعوده فقال لا بأس عليك طهور إن شاء الله قال قال الأعرابي بل هي حمى تفور على شيخ كبير كيما تزيره القبور قال فنعم إذا

Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам касал ётган бир аъробийни кўришга келдилар ва: “Зарари йўқ, иншааллоҳ покизалик”, дедилар. Шунда аъробий (тушкун кайфият ва умидсиз ҳолда, Аллоҳ таолога нисбатан ёмон гумон қилиб): “Покизалик?! Йўқ ундай эмас, балки қари чол учун қабрга олиб кетмоқчи бўлган қаттиқ истима”, деди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Хўп, ундай бўлса”, дедилар.

Ибн Ҳажар раҳимаҳуллоҳ ўз китобларида ҳадиснинг қуйидагича давоми борлигини зикр қилганлар:

أما إذا أبيتَ فهي كما تقول، قضاءُ الله كائن

“Аммо, агар юз ўгирсанг,бас, у сен айтганингдек. Аллоҳнинг қазоси бўлгувчидир” дедилар. Эртасига қолмасдан у киши вафот этди.

Мазкур ҳадиси шарифдан, касал кўришга борган киши ҳам, касал бўлган бемор ҳам, доимо яхши сўзларни айтиши ва Аллоҳ таоло ҳақида гўзал гумонда бўлиши матлуб эканини билишимиз мумкин. Қолаверса беморнинг ҳолидан хабар олиш ва уни зиёрат қилиш кишининг жаннатга киришига сабаб бўладиган амаллардандир.

عن أبى هريرة قال قال رسول الله صلى الله عليه وسلم  من أصبح اليوم منكم صائما قال أبو بكر أنا قال من عاد منكم اليوم مريضا قال أبو بكر أنا قال من شهد منكم اليوم جنازة قال أبو بكر أنا قال من أطعم اليوم مسكينا قال أبو بكر انا قال مروان بلغني أن النبي صلى الله عليه وسلم قال ما اجتمع هذه الخصال في رجل في يوم إلا دخل الجنة

Абу Ҳурайрарозияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сизлардан қай бирингиз бугун рўза тутди”, дедилар. Абу Бакр розияллоҳу анҳу: “Мен”, дедилар. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сизлардан қай бирингиз бугун касалнинг ҳолидан хабар олди”, дедилар. Абу Бакр розияллоҳу анҳу: “Мен”, дедилар. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сизлардан қай бирингиз бугун жанозада иштирок этди”, дедилар. Абу Бакр розияллоҳу анҳу: “Мен”, дедилар. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сизлардан қай бирингиз бугун мискинга таом берди”, дедилар. Абу Бакр розияллоҳу анҳу: “Мен”, дедилар.

Марвон: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Кишида бир кунда бу хислатлар жам бўлса, у жаннатга киради”, деб айтганлари менга етиб келди, деди.

Олимхон ЮСУПОВ

Ҳадис мактаби раҳбари