muslim.uz.umi
Мавлоно Муҳаммад Ашраф Али Таҳонавий (1-мақола)
Жанубий Осиё минтақасида “Умматнинг руҳий шифокори” номи билан донг таратган ва миллатнинг янгиловчиси бўлмиш Мавлоно Муҳаммад Ашраф Али Таҳонавий XX аср Ислом қайта уйғониш даврининг энг машҳур намоёндаларидан бири эди. Мавлоно Таҳонавий “Ўз даврининг етук олими, серҳосил илмий маърифий китоблар муаллифи ва Ҳиндистон давлатининг буюк сўфийларидан”.
“У жуда тиришқоқ ҳаёт кечирар эди: таълим берар, яхши амалларга тарғиб қилар, китоблар ёзар, мавъизалар ўтказар эди, вақти-вақти билан сафарларга ҳам уюштириб турар эдилар” (“Наим”, 94). У берган таълимотларнинг ҳаққонийлиги ва мўътадиллиги унинг тез орада машҳурлик соҳибига айланишини таъминлади. Мавлоно Таҳонавий Қуръони каримнинг мана бу оятига мос келар эди: “Шунингдек, (яъни ҳақ йўлга ҳидоят қилганимиз каби) сизларни бошқа одамлар устида гувоҳ бўлишингиз ва пайғамбар сизларнинг устингизда гувоҳ бўлиши учун ўрта (адолатли) бир миллат қилдик” ("Бақара" сураси, 143-оят).
У ўқиган маърузаларда ниҳоятда чуқур Исломий билим ётар эди. Ҳиндистоннинг фақиҳ уламоси Қосимий у ҳақда шундай деган: “Унинг маърузалари ичида Ислом илми қамраб олмаган қисмини топиш мушкул”.
Олимнинг диний услуби ва баъзи саволларга унинг ўзгача фикрий ёндашуви бу инсоннинг Ислом шариатини чуқур билимдони эканига далолат қилади. Унинг теран ақли, Аллоҳ ва Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламга қўйган муҳаббати, вақтни тўғри тақсимлаши, кенг дунёқараши, ўзгача янги ва шу билан бирга диний таълимотга аслий ёндашуви Ислом оламида ўчмас из қолдирди.
Инсонлар қалбида бу инсон ўта билимдон шайх, унумли меҳнат соҳиби, Исломий ҳуқуқ масалалари устаси ва Ислом анъаналари ҳимоячиси сифатида муҳрланиб қолади. Ўша даврларда, мусулмонлар жисмонан ва ақлан мустамлакачилар тарафидан босилганларида мавлоно Таҳонавий мусулмонларга ўзининг маърузалари орқали адабий ва илмий қурол, ҳуқуқий масалалар ечими (фатво), замоннинг динга қарши юришини бартараф қилувчи руҳий тарбия тақдим этди. Муфтий Муҳаммад Тақий Усмоний Мавлоно Таҳонавий соҳибнинг шижоати ва қўлга киритган диний ютуқлари ҳақида шундай дейди: “Илм борасида ўтган асрларда унга тенги бўлган эмас” (“Ҳаким аль-умма ке сияси афкар”, 22).
Туғилишлари ва олган тарбиялари
Мавлоно Ашраф Али Таҳонавий рабиъул-аввал ойининг 5-санасида, ҳижрий 1280 йилда (Қамарий 1863 йил 19 август) Ҳиндистоннинг Музаффарнагар вилоятига қарашли Таҳона Баҳун қишлоғида таваллуд топдилар. Ашраф Али номини эса, ўша даврнинг машҳур олими Ғулом Муртазо Пани Пати, она тарафларидан бўлган қариндошлари берган.
Олимнинг оиласи ниҳоятда қадрланар ва Таҳона Баҳун қишлоғида катта мартабада эди. Унинг отаси Абдулҳаққ бой ер эгаси, тақводор мусулмон ва ҳурматга сазовор Таҳона Баҳун фуқороларидан эди. Абдулҳаққ форсий тилни яхши билар, Қуръонни тўлиқ ҳофизи бўлмаса-да, тиловатига жуда моҳир эди. Ашраф Али Таҳонавийнинг аждодий илдизи иккинчи ҳалифа Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳуга тўғри келар, унинг ўткир тафаккури, тақвоси, самимияти яққол унда кўзга ташланарди.
Болалик чоғларида ҳам ибодатга маҳкам, 12 ёшидан эса тунги қиёмул-лайлни тарк этмас эди. Мавлоно Таҳонавий бошланғич араб ва форс тилларини тоғалари Важид Али ва Мавлоно Фатҳ Муҳаммад томонларидан ўзлаштирди. Ва шу билан бирга ёшлик чоғларида Мерутлик ҳофиз Ҳусайн Али томонидан Қуръон каримни ёд олдилар.
Шаръиат илмларини Дорулулум Девбандда ўзлаштиришлари
Девбанд уламоларининг ақийдалари Ашъарий ва Мотуридий асосида, фуруъотда эса Ҳанафий мазҳабида эканликларини бутун дунё мусулмонлари эътироф этадилар.
Ҳижрий 1295 йилда Мавлоно Таҳонавий Дорулулум Девбанд мадрасасига ўқишга кирдилар ва ўша даврнинг кўзга кўринган Исломнинг фақиҳ олимларидан дарс олиб, ҳижрий 1301 йилда уни муваффақиятли тамомладилар. Устозларидан Муҳаммад Қосим Нанутвий, Рашид Аҳмад Гангоҳий, Муҳаммад Ёқуб Нанутвий ва шайхул Ҳинд Маҳмуд Ҳасан Девбандийлардан дарс олганлар. Мавлоно Таҳонавий Девбандда 6 йил истиқомат қилиб, тақволи, Ҳожи Имдодуллоҳ Муҳожир Маккийнинг шогирдларидан бўлган олимларнинг илмини ва тарбияларини олдилар.
Дорулулум Девбанддаги руҳий озуқага бой бўлган муҳит, етук устозлар ва мавлоно Таҳонавийнинг табиий фаҳми ҳамда тақвоси унинг илмий ва амалий билимларини янада зиёда бўлишини таъминлади. Адабиёт йўналишидаги илк қадамлари ҳам Дорулулум Девбандда, уларнинг 18 ёшларида форсий тилда ёзган “Маснавий зер о бам”лари билан бошланди. У жуда кўп сўз бойлигига эга бўлиб, араб, форс ва урду тилларида камол топдилар.
Устозлар устози
Мавлоно Таҳонавийга Дорулулум Девбанд асосчиси Қосим Нанутвий қўлида ўқиш бахти камдан-кам насиб этарди. Чунки у кишининг мадрасага кирган вақти олимнинг охирги ҳаёт йиллари эди. Шундай бўлса ҳам, мавлоно Таҳонавий имкон бўлганида Қосим Нанутвийнинг “Тафсирул-Жалолайн” (Жалолиддин Маҳаллий ва унинг шогирди Жалолиддин Суютийнинг Қуръонга ёзган маъновий тафсири) дарсида иштирок этар эди. Рашид Аҳмад Гангоҳий ва Муҳаммад Ёқуб Нонутвийлар ҳам мавлоно Таҳонавининг камолотига қаттиқ эътибор берар эдилар.
Мавлоно Таҳонавий айтадилар: “Мен учун Гангоҳий ҳамма устозларимдан ҳам яқинроқ, лекин Ҳожи Имдодуллоҳ Муҳожир Маккий бундан мустасно эдилар. Мен ҳаётий вақтим давомида Рашид Аҳмад Гангоҳий каби ички ва ташқи гўзаллик ва комиллик соҳибини учратган эмасман” (“Алви”, 51). Гангоҳий мавлоно Таҳонавий ҳаётида катта руҳий тарбиячи сифатида унга ўз меҳрини улаша олди. Мавлоно Таҳонавий ташриф буюрганларида Гангоҳий айтардилар: “Сенинг ташрифинг мени жонлантиради” (“Алви”, 52). Бир куни мавлоно Таҳонавий дарс ўтиб бериш учун Гангоҳийни йўқлади. Гангоҳий барча ўқувчиларини ана шу дарсга юбориб, шундай деди: “Бу ерда нима қиляпсиз? Зудлик билан ҳаққоний олимни олдига бориб дарсини тингланглар”. Шу билан бирга Гангоҳий ўз шогирдларини Таҳона Баҳунга, Ашраф Али Таҳонавий эгаллаган чуқур билимларни ўрганиш учун юборар эди.
Мавлоно Таҳонавий тақводор сўфий Муҳаммад Ёқуб Нанутвийнинг ҳам мухлисларидан эди. Мавлоно Таҳонавий Муҳаммад Ёқуб Нанутвийнинг дарсларини қуйидагича таъриф этади: “Унинг дарслари оддий дарслардан кескин фарқланарди, унинг дарслари кенгаш даражасида, бутун диққат Аллоҳга қаратилган бўларди. Қуръоннинг тафсирини ўргатувчи дарсларида эса кўзлари қаттиқ намланарди” (“Алви”, 51).
Авазбек МЎМИНОВ
Манба: Fiqh.uz
Маҳрни мамнунлик билан беринг!
Қайнона мурожаат билан келди: “Келиним ўғлимга мос эмас, бундай келин оламан деб ўйламагандим. Ажрашиб кетишди. Ўғлим келинга маҳрга берган “комплект”ни олиб қолдим. Ўғлимнинг пулига келган. Шуни бошқасига уйланса, маҳрга берса бўладими?”.
Аллоҳ таоло Қуръони каримда бундай марҳамат қилади: “Хотинларга маҳрларини мамнунлик билан беринг! Агар сизларга ўзлари ундан бирор нарсани ихтиёрий равишда кечса (берса)лар, сизлар уни бемалол, иштаҳа билан тановул қилаверинг” (Нисо сураси, 4-оят).
Маҳрни Аллоҳ таоло эркакларга вожиб қилган. Уйланиш вақтида келинга куёв томонидан тақдим этиладиган никоҳ бадали “маҳр” дейилади. Маҳр никоҳ олдидан куёвнинг келинга берадиган совғаси бўлиб, ундан икки томон ўртасида меҳр-муҳаббат туғилиши умид қилинади. Бахтли ҳаёт қуришни мақсад қилган келин-куёвлар турмушнинг дастлабки кунлариданоқ бир-бирларига ўзаро муҳаббат қўйишлари, моддий ва маънавий бойликни бир-бирларидан аямасликлари маҳр орқали намоён бўлади. Шунинг учун ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам маҳр миқдори камтарона, куёвга малол келмайдиган даражада бўлиши, келин ҳам бу борада куёвга енгиллик бериши маъқуллигини таъкидлаганлар.
Ҳадиси шарифда: “Харажати енгил никоҳ баракалидир”, дейилади (Имом Аҳмад ривояти).
Аммо айрим вилоят ва туманларда куёв томондан келинга маҳр ўрнига “қалин пули” бериш одати ҳозиргача давом этиб келмоқда. Шариатимизда қалин пули бериш тўғрисида бирор кўрсатма ёки тавсия йўқ. Шундай бўлгач, қалин пули эмас, маҳрга кўпроқ диққат ва эътибор қаратсак, мақсадга мувофиқ бўлади.
Ажрашиб кетаётган оилаларда келинга маҳр қилиб берилган нарсаларга ҳам эга чиқадиганлар бор. Ваҳоланки, шариатда маҳр келиннинг ҳақи ҳисобланади. Ҳеч ким, ҳатто эри маҳрни келиннинг рухсатисиз, розилигисиз ишлатишга ҳаққи йўқ.
Баъзи хонадонларда келинга икки хонали уйни ёки биронта кўчмас мулкни маҳрга бердик, дейишади. Аммо орада ажрим бўладиган бўлса, маҳрни олиб қолишади. Бунга сабаб маҳр ҳақида етарли маълумотга эга бўлмаганликдир.
Яна бир ҳолат. Йигитларимиз орасида “Жазоси битта узук бўлса, бошқага уйланавераман”, деган тушунча билан “талоқ” сўзини бемалол ишлатаверадиганлар ҳам йўқ эмас. Никоҳ, маҳр, эрнинг оиладаги масъулияти, аёлнинг вазифалари ҳақида шариат ҳукмини билмаганлари учун ҳам шундай қилишади. Шариат аҳкомларига енгил қараб бўлмайди.
Оила аталмиш қўрғонни мустаҳкам бўлишини ният қилган ҳар бир никоҳланувчи турмуш қуришдан аввал “Маҳр ҳақида”, “Оилада эрнинг вазифаси”, “Оилада аёлнинг вазифаси”, “Аҳли оила нафақаси” мавзусидаги илмлардан бохабар бўлишлари зарур.
Мунира АБУБАКИРОВА,
ЎМИ Хотин-қизлар масалалари бўйича бўлим етакчи мутахассиси
Сунъий интеллект – Қуръон хизматида
Қуръони карим ва суннати Набавия хизмат қилиш бўйича “ал-Бурҳон” ассоциацияси ҳамда “Подшоҳ Aбдулазиз фан ва технология шаҳри” маркази ҳамкорликда бир қатор эксперт ва мутахассислар иштирокида “Қуръони карим хизматида сунъий интеллект технологияларига сармоя киритиш” мавзусида семинар ўтказилди.
Мазкур семинарда сунъий интеллект воситасида Қуръони каримни тиловат қилишдаги хатоларни тузатиш лойиҳаси бўйича кўзланган мақсадларга эришиш борасидаги тавсия ва натижалар ўрганиб чиқилди.
Маълумот учун, “ал-Бурҳон” ассоциацияси ҳукуматда нотижорат секторни ривожлантириш миллий маркази назорати остидаги лицензияланган фуқаролик жамияти ҳисобланади.
Ўзбекистон мусулмонлари
Матбуот хизмати
Солиҳлар дуоси
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу қаҳатчилик бўлганида Аббос ибн Абдулмутталиб билан истисқо қилдилар: “Аллоҳим! Албатта, биз Сенга Набийимиз билан дуо қилиб ёмғир сўрардик. Сен бизга ёмғир берар эдинг. Энди биз Сенга Пайғамбаримизнинг амакиси билан ёмғир сўраб, дуо қиламиз. Бизга ёмғир бер”, деди» (Имом Бухорий ривояти).
Ҳижрий 18-санада қаҳатчилик бўлди. Қаҳатчилик тўққиз ой давом этди. Одамлар қийналди, чорва озиб кетди. Ҳазрат Умар розияллоҳу анҳу одамларни тўплаб, Аббос розияллоҳу анҳумо билан ёмғир сўраб дуо қилди. Аббос розияллоҳу анҳумо Аллоҳ таолога илтижо қилиб: “Ё Аллоҳ! Албатта, гуноҳ бўлмаса, бало тушмас. Тавба бўлмаса, бало кўтарилмас. Биз Сенга илтижо қилиб дуо қиламиз, гуноҳларимизни эътироф қиламиз. Сенга тавба қиламиз. Бизга ёмғир ато қил”, деди. Шунда жала қуйди. Ер тўйиб, одамларнинг жонига оро кирди.
Аллоҳ таолога ёлвориб қалбининг туб-тубидан қилинган илтижою дуолар мустажоб бўлади.
Шулардан бири Саййид Аҳмад Тозийга нисбатан “ат-Тозийа” ёки “ат-Тафрижия” деб номланган ва “ас-Сийғатул комила” ёки тез ижобат бўлгани учун “ан-Нория” деб аталган саловат бор. У қуйидагича:
“Аллоҳумма солли салотан камилатан ва саллим саламан таамман ъала саййидина Муҳаммадинил лазий танҳаллу биҳил ъуқоду ва танфарижу биҳил куробу ва туқзо биҳил ҳаваижу ва туналу биҳир роғоибу ва ҳуснул ховатими ва йустасқол ғамому би важҳиҳил карийми ва ъала алиҳи ва соҳбиҳи фи кулли ламҳатин ва нафасин би ъадади кулли маълумин лак!”
Маъноси: “Аллоҳим, ҳазрати Муҳаммадга ва у зотнинг оилалари (аҳли)га ва саҳобаларига ҳар нафас ва ҳар лаҳзада Ўзингга маълум бўлган саноқлар миқдорича комил салпвот ва мукаммал салом юборгин. Чунки у зотнинг воситасида (ҳар қандай) тугунлар ечилади, қийинчиликлар кетади, машаққатлар бартараф, ҳожатлар раво бўлади, умид- мақсадларига ва яхши-гўзал ниҳояларга эришилади ҳамда у зотнинг гўзал-карамли юзлари ҳурматидан ёмғирлар сўралади”.
Халқимизда Ёмғир билан ер кўкаради, дуо билан эл” деган мақол бор. Зеро, “Солиҳ инсонларнинг дуоси билан эл-юрт фаровон бўлиши шубҳасиз.
Шу ўринда Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг: “Заифларингиз сабабидангина нусратланурсизлар ва ризқланурсизлар”, деганларини айтиб ўтишимиз керак. Жамиятдаги заифлар, камбағал, бечораларнинг дуолари сабабидан ҳам Аллоҳ таоло бандаларининг ризқини мўл қилади, уларни бало-офатлардан асрайди.
Хулоса шулки, жамиятда солиҳлар кўпайса, заифлар, камбағаллар ёрдамсиз, қаровсиз қолдирилмаса, жамият Аллоҳ таолонинг изни билан тинч, бало, офатлардан омон бўлади.
Абдумутал АТАБАЕВ,
Жиззах вилояти “Холид ибн Валид” масжиди имом-хатиби
Разолатга етакловчи иллат
Ёмонликдан қайтариш
Ислом дини таълимотида нимаики яхши, деб буюрилган бўлса, у яхши, нимаики ёмон, деб қайтарилган бўлса, ўша нарса ёмондир. Зотан, шариатимизда инсонга зарар етказувчи ҳамма нарса ман этилган. Шулардан бири гиёҳвандлик балосидир.
Аъроф сураси 157-оятда: “...У (пайғамбар) уларни яхшиликка буюради, ёмонликдан қайтаради ва пок нарсаларни ҳалол қилиб, нопок нарсаларни уларга ҳаром қилади ҳамда уларнинг юкларини ва устиларидаги кишан (қийинчилик)ларини олиб ташлайди. Бас, унга имон келтирган, уни улуғлаган, унга ёрдам берган ва у билан бирга нозил қилинган нур (Қуръон)га эргашганлар, айнан ўшалар (охиратда) нажот топувчи кишилардир”.
Гиёҳвандликка ружу қўйишлик, аслида, Аллоҳ ва Унинг Расули амрига бўйинсунмасликдан келиб чиқади. Шу маънода, руҳий тарбия ҳар қачонгидан ҳам муҳимдир. Оила, маҳалла ҳамда таълим масканларида ушбу масалага алоҳида эътибор қаратиш лозим. Зеро, фарзанд тарбияси ниҳол кабидирки, қандай ўсса, шундай бўй кўрсатади.
Инсоннинг ақлини кетказувчи, баданни бўшаштирувчи, сусайтирувчи ҳамма нарса динимизда ҳаром қилинган. Умму Салама розияллоҳу анҳо айтади: “Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳар қандай маст қилувчи, баданни бўшаштирувчи ва сусайтирувчи нарсалар (истеъмол қилиш)дан қайтардилар” (Имом Абу Довуд, Имом Аҳмад ривояти).
Афсуски, бугунги кунда айрим ёшлар “Трамадол”, “Лирика” каби психотроп дори воситалари истеъмолига ружу қўйишмоқда. Бу дори воситалари гиёҳванд моддалари каби маст қилиш, ақлини йўқотиш сингари хусусиятларга эга. Зотан, динимизда ҳар қандай бўшаштирувчи ва маст қилувчи воситалар ҳаром қилинган.
Бундан ташқари, баъзи ўсмирлар чилим чекишни ҳам ўзларига одат қилишмоқда. Чилим инсон саломатлигига зарар келтириши тиббиётда исботланган.
Аллома ибн Ҳожар Маккийнинг “Фатавои кабир” китобида: “Гиёҳвандлик моддаларини истеъмол қилишда бир қанча зарарлар мавжуд: у инсон тафаккурини ўтмаслаштиради, тананинг турли касалликларга чидамлилигини йўқотади, хотирани сусайтиради, бош, юрак, сил, истисқо хасталикларини юзага келтиради, ибодатдан тўсади, шарму ҳаёни кетказади, инсоний муносабатлар ва мурувватга зарар етказади”.
Шунинг билан бирга бу каби зарарли иллатлар инсонни ўта ялқов, камғайрат, оилага бепарво, ҳамиятсиз, жинсий заиф қилиб қўяди.
Гиёҳвандлик офатидан халқимизни ҳамда фарзандларимизни асраб-авайлаш барчамизнинг инсонийлик бурчимиз.
Одилжон НАРЗУЛЛАЕВ,
Янгийўл тумани “Имом Султон” жоме масжиди имом-хатиби