Баъзи одамлар орасида қиз фарзандли бўлганда уяладиган ёки мамнун бўлиш ўрнига ғамгин бўладиган тор фикрли кимсалар ҳам борки, уларни наздида қиз фарзандни қадри пастроқдек эмиш гўё...

Фарзанд Аллоҳ таоло томонидан бериладиган омонатдир. Аллоҳ таоло кимгадир фарзанд бериб имтиҳон қилса, кимгадир бермасдан имтиҳон қилади. У хоҳ қиз бўлсин, хоҳ ўғил бўлсин ҳаммасига баробар тарбия қилиб, ўстириш ота-онанинг вазифасидир. Жоҳилият даврларида, аёл зотини ерга урувчи ахмоқона урф-одатлар бор эди. 4-5 ёшга тўлган қиз болаларни тириклайин кўмиб, у келтирадиган ор-номусдан қутулдим, деб ғурур билан гердайиб юришар эди. Ўша пайтларда тарихнинг гувоҳлик беришича, қиз бола 4-5 ёшга етганда ота уни кўмиб ташламоқчи бўлса, онасига қизингни ясантириб бер, ўйнатиб келай, дер экан. Бечора она “ўйнатиб келиш нима эканини яхши билса ҳам, жоҳилият қонунига қарши чиқа олмас эди. Она юрак-бағри тилка пора бўлган ҳолда, қон ютиб, ўз жигаргўшасини бешафқат эрига ясантириб берарди. Ота эса қизни чеккароқ бир жойга олиб борар, унга ўйинчоқ бериб ўйнатиб қўйиб, ўзи чуқур қазир эди. Чуқур тайёр бўлганда ўйнаб турган гўдакни ўйинчоғи билан бирга шафқатсизларча кўмиб ташлар эди. Бунга ўхшаш аянчли ҳодисалар бошқа миллатларда ҳам бўлган. Лекин бу каби ваҳшиёна одатларга Ислом дини биринчи бўлиб қарши чиқиб, барҳам берди. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: «Қайси бирларига қиз (кўргани ҳақида) хушхабар берилса, ғазаби келиб, юзлари қорайиб кетади. У (қиз)ни камситган ҳолда олиб қолиш ёки (тириклай) тупроққа қориш (тўғрисида ўй суриб), ўзига хушхабар берилган нарсанинг «ёмон»лигидан (орият қилиб) одамлардан яшириниб олади. Огоҳ бўлингизки, уларнинг бу ҳукмлари жуда ёмондир», (Наҳл сураси, 58-59-оят).

Ҳазрати Хадича (розияллоҳу анҳо) онамизга қариндош бўлган Ҳаким ибн Ҳизом (розияллоҳу анҳу) олийжаноб, саҳий ва яхшиликни севувчи бир киши бўлиб, жоҳилият даврида қизларини тириклай ерга кўмишга қасд қилган кишилардан қизларини сотиб олиб, уларнинг ҳаётини сақлаб қоларди. Бир куни Ҳаким ибн Ҳизом (розияллоҳу анҳу) Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан: “Жоҳилият даврида қилган яхшиликларимнинг менга фойдаси тегадими”, деб сўради. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Сенинг бу гўзал амалинг Исломга киришингга сабабчи бўлди”, деб жавоб бердилар.

Жамиятта фарзанд бахтидан мосуво кишилар ҳам борки, ана ўшаларнинг ҳолатидан тўғри хулоса олиб фарзанд кўришга муяссар қилганига шукрона қилиш, фарзанд ўғил-ми қиз-ми унинг ҳақларига риоя қилиб, чиройли тарбия берилиши лозим. Тирноққа зор кимсалар ўзи учун бировни боласини боқиб олмоқда. Уларга берилмаган бахтни берилганини ҳис қилиш учун инсоф кўзи очиқ бўлиши зарур экан.

Қиз болага чиройли тарбия берган, унинг ҳуқуқларига амал қилганлар дунёда ҳам, охиратда ҳам бахтиёр бўладилар. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) “Кимики икки қизни турмушга чиққунларича вояга етказиб тарбияласа, қиёмат куни мен ва у мана бу иккисига ўхшаб келади”, деб бармоқларини бир-бирига қўшиб кўрсатдилар.

Набий (алайҳиссаллом): “Кимгаки Аллоҳ таоло қиз неъмати билан сийласа, сўнгра уларни чиройли тарбияласа, улар отаси учун дўзахдан парда бўлишади”, дедилар.

 Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Кимнинг учта қизи ёки учта синглиси бўлса ёки иккита қизи ёки иккита синглиси бўлса, сўнгра уларни гўзал ахлоқ ва чиройли муомала билан тарбия қилса, қизлари ёки сингиллари албатта унинг жаннатга киришига сабабчи бўлади”, деганлар.

Юқоридаги ҳадислар нақадар мукаммал, инсонпарвар, адолатли ва олийжаноб дин эканини яна бир бора исботламоқда. Динимизга муносиб бўлишимиз, унинг кўрсатмаларига риоя қилишимиз бизни камолот сари етаклайди. 

Оилаларимиздаги, юртимиздаги тинчлик-хотиржамлик, хурсандчилик ва хотиржамлик абадий бўлиб қолишини Аллоҳ таолодан сўраб қоламиз.

Абутолиб ИСАҚОВ

Фарғона вилояти Олтиариқ тумани

“Оқ масжид” жоме масжиди имом-хатиби

Аллоҳ таоло Ер юзида Ўзига халифа қилиб Одам алайҳиссаломни яратди. Унинг наслидан тарқаган зурриётларга икки йўлдан бирини танлашлик ихтиёрини берди. Бу икки йўлнинг оқибати қандай бўлишини ҳам бандаларга билдирди. Бу йўлларнинг бири – ҳидоят, иккинчиси эса – залолат.

Банда ҳидоят йўлида юрса ҳаётда ҳам бахтли саодатли, обрў эътиборли бўлади. Қилган барча амали ўзига, оиласига ва бутун жамиятга фойда етказади. Эл юрт, Ватан, виждони олдида ва яратган Холиқ таоло ҳузурида юзи ёруғ бўлади. Ўзи ҳурмат ва эъзозда бўлади.

Бундай инсонларни Аллоҳ таоло “Ана ўшалар барийёт (махлуқот)нинг яхшиларидурлар”, деб таърифлайди (Баййина сураси, 7-оят).

Абу Баракот Насафийнинг “Мадорикут-танзил” тафсирида баён қилинишича ушбу оят имон келтириб, солиҳ амаллар қилган бандалар бутун махлуқотдан, бинобарин фаришталардан ҳам юқори даражада бўлишига далил деганлар. Улар охиратда абадий роҳатда бўладилар. Банда хоҳласа шу йўлни танласин, хоҳласа иккинчи йўлни...

Аммо залолат йўли бандани дунёда ҳам хор-зор қилиб, эл-юрт, жамият олдида шарманда қилади, охиратда азобда қолади. Улар хақида Аллоҳ таоло айтади: “Улар (тилсиз) ҳайвонлар кабидурлар. Балки, улардан ҳам адашганроқдурлар” (Аъроф сураси, 179-оят).

Ундай кимсалар ҳақиқатдан ҳайвонлар ҳам қилмаган қабиҳ ва тубан ишларни қилиб оиласига, наслу насабига ва бутунжамиятга хиёнат этадилар.

Динимизда инсоннинг икки дунё бахту саодатига етишишлик кўрсатмалари билан бирга ғайриинсоний одатлардан ва уларнинг оқибатидан огоҳлантиришлар ҳам мавжуд. Мазкур кўрсатмалар башариятнинг ҳам моддий, ҳам маънавий тараққиётининг омилидур. Кимки ушбу йўлнинг хилофида бўлса, уларнинг жирканч разолатларига Исломий йўлдан бошқа муолажа йўқлиги ўз исботини топган.

Ана шундай иллатларнинг бири – ливота (бесоқолбозлик) деб номланади.

Муқадас динимиз кўрсатмаларида башариятнинг беш жиҳатини муҳофаза қилишлик таъкидланади. Булар:

1. Инсон динини муҳофаза қилиш.
2. Инсон ақлини муҳофаза қилиш.
3. Инсон наслини муҳофаза қилиш.
4. Инсон соғлиғини муҳофаза қилиш.
5. Инсон молини муҳофаза қилиш.

Инчунун, инсон наслини муҳофаза қилишга ҳам алоҳида эътибор берилганлигидан эр-хотин ўртасидаги наслга сабаб бўлувчи алоқалар ҳақида илоҳий фармон – Қуръони карим оятлари ҳам нозил бўлган, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам бир қанча кўрсатмалар берганлар, уламоларимиз китоблар таълиф қилганлар.

Уларда, жумладан жинсий алоқа одоблари алоҳида баён қилинган. Ўша тавсияларга кўра хотиннинг орқасига алоқа қилишлик, ҳайз пайтида жинсий яқинлик қилиш қаттиқ гуноҳ саналади.

Али ибн Толқ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Ким хотинининг орқасидан яқинлик қилса малъундур”, деганлар. (Сунан эгалари ривоят қилишган).

Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинган ҳадисда эса: “Эркак ёки аёлнинг орқасига яқинлик қилган кишига Аллоҳ назар қилмас”, деганлар (Имом Термизий, Имом Аҳмад ривояти).

Бизлар аввало шундай маънавий покиза бўлган мамлакат фуқароси эканлигимиздан ҳар қанча фахрланиб, шукр қилсак камлик қилади. Зеро, бизлар номини хам такрорлашдан ор қиладиган иллат қатор давлатларда “инсон хуқуқлари" сифатида ҳимояланиб, унга кенг йўл очилиб турган бир даврда, Аллоҳга шукрки, Республикамиз қонунларида бу манфур иллатнинг ман этилиши кўрсатилган. Ҳолбуки у инсоний амал эмаски “инсон ҳуқуқлари” жумласига кирса. “Ўзекистон Республикаси Жиноят кодексининг 120-моддасида бундай дейилади: “Бесоқолбозлик, яъни эркакнинг эркак билан зўрлик ишлатмасдан жинсий эҳтиёжини қондириши – уч йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади”.

У иллат инсоният наслу насаби кесилишининг омили. Бедаво ОИТС касали тарқалишининг сабаби. Аллоҳнинг ғазабига дучор қилгувчи ва оммавий балога гирифтор айлагувчи гуноҳ. Бунга тарих гувоҳ.

Аллоҳ таоло “Аъроф” сурасида баён қилади. “Ва Лутни (юбордик). Унинг ўз қавмига: “Сиздан олдинги одамлардан ҳеч ким қилмаган фоҳиша ишни қиласизларми?! Албатта, сизлар аёлларни қўйиб, эркакларга шаҳват ила яқинлик қилмоқдасизлар. Йўқ! Сизлар исрофчи қавмсиз!” – деганини эсла... Ва биз уларнинг устидан “ёмғир” ёғдирдик. Жинояткорларнинг оқибати қандай бўлганига назар сол (80-84-оятлар).

Уларнинг кўзлари кўр қилинди. Улар бузғунчилик қилган Садум диёри чаппа айлантириб қўйилди. Юрт бутун аҳолиси ва бор-йўғи билан ер остида қолдилар. Аммо бунчалик нобакорларга бу ҳам кам эди. Шунинг учун Аллоҳ таоло уларнинг устидан тош селини ёғдириб, ҳаммаларини ҳалок қилди.Уларнинг ҳатто излари ҳам қолмади.

Бошқа қавмларнинг ҳалок бўлган мурдалари шундоққина ер юзида ибрат бўлиб қолган бўлса, буларнинг жирканч мурдаларини Аллоҳ таоло ер юзида қолишини ҳам хоҳламади. Балки Жаброил алайҳиссаломга амр қилдики, қаноти билан ўша разолат содир бўлган юртни ағдариб қўйди. Бу нозик ҳодисага тадаббур қилмоқ керак. Мазкур диёр ҳозирда Ўлик денгиз деб аталади.

Шунингдек, Помпей шахри аҳолиси ҳам тоғ парчалари остида ҳалок бўлган. Шаҳар қолдиқларини ўрганган антропролог олимларнинг таҳлилларига кўра, помпейликлар ҳам  Лут алайҳиссалом қавми қилган гуноҳ билан шуғулланган экан. Суякларнинг тадқиқ қилинишига кўра, бало шунчалик тез ва дафъатан келганки, улар ўша амалга машғул ҳолатларида, ҳатто балонинг бошланишидаги саросимага ҳам улгурмаганлар. Балки охирги нафасларида қандай кайфу-сафо ва ўйин-кулгу кайфиятларида бўлса, ўша кайфият юзларида ўзгармай қолиб кетган (Аллоҳ таолонинг ўзи сақласин).

  Аллоҳ таоло халқимизни маънавий покликда бардавом айласин. Зурриётларимизни турли ғайриинсоний иллат, балки ҳайвонлар ҳам ор қилувчи худбинликлардан ҳамиша сақласин!  

Шаҳобиддин ПАРПИЕВ

Асака туман бош имом-хатиби

Кечагина одамларнинг кулгусига сабаб бўлган антиқа кийимларни бугун ўзимизнинг миллий либосларимизга алмаштириб юбораётган ёшлар, куни кеча телевиденияда олиб берилганда, оила катталарининг жиддий эътирозига сабаб бўлган сериаллар бугун оммавий ҳолатда кўриладиган кинолар қаторига кириб қолганлиги ёки эндигина тили чиқаётган болаларнинг қандайдир сўзлар билан ўзгаларни ҳақорат, қилиши бизнинг ўзбекона ҳаётга мутлақо бегона. Уларнинг айни пайтда менталитетимизга бераётган оғир зарбалари ва оқибатлари борасида ўйласам юрак бағрим эзилиб кетади.

Муҳтарам юртбошимиз ташаббуслари билан мамлакатимизда ёшларни "тил ўрганиши” борасида, ёшларни бўш вақтларини самарали ўтказиш борасида бир қатор амалий ислоҳотлар олиб борилаётган бир паллада, ёшларни ўз онгини бузадиган, дунёқараши ва ақлий ўсишини сусайтирадиган ўйинларни ўйнаб, турли "GAME CLUB”ларни тўлдириб ўтирган болалар кишининг эътиборини ўзига жалб қилади. Нима, улар бу ислоҳотлардан бехабар ёки мустасно эканми?! Уларнинг ота-онлари бу болаларга шу қадар бефарқми? Ахир, мана шу бола Ватаннинг эртаси экани борасида бир ўйлаб кўрдимикан?

Ўша клубларда ўтирган болаларнинг аксарияти қуролли ўйинларни ўйнаётгани ҳам кишининг эътиборини тортади. Қизиқ, нима сабабдан улар бу каби отишмаларни, одам ўлдиришдек қабоҳатларни амалга ошириш каби ўйинларни ўйнайди? Улар бундан қандайдир манфаат олишадимикан? Яратганга чексиз ҳамду санолар бўлсинки, мамлакатимиз тинч бўлса, юртимизда инсон қадри улуғ бўлса, қатор эркинликлар яратилиб берилаётган бўлса-ю, уларни четга суриб, ёшлигидан бўлмағур ишлар билан банд болалар кишининг чуқур ҳаёлга чўмдиради.

Бир куни шаҳар марказига яқин жойлашган “компьютер хизматлари” дея афиша берилган манзилга кирдим.  Қарасам,  таҳминан йигирма-йигирма бешта атрофида турли ёшдаги болалар ҳар бири компьютер олдида ўтирганча, шериклари билан битта ўйинни ўйнашарди. Қизиқдим, аста уларга яқинлашдим. Уларнинг ҳар бири алоҳида давлат номини танлаб олишганча, ўзлари қуролли аскарларни тўплашган ва душманга қарши чоғланишаётганди.

Улар қандайдир давлатларни номидан бошқа давлат томон юриш қилиши ва қўпорувчилик ишларини амалга ошириши гарчи "ўйин” бўлса ҳам, боланинг келажаги "ўйин” эмас-ку. Болангиз қаерда, нима қиляпти ва кимлар билан бирга экани билан доимий қизиқинг. Зеро, улар шу орқали қандайдир ғаразли мақсадни қасд қилганларга, турли оқимларга аралашиб кетмасин! Чунки айни вақтларда бу тинчликни кўра олмаганлар қанчадан-қанча... Уларга ҳам Аллоҳ инсоф берсин деймиз.        

Фарзандларни ёшлик чоғларидан бошлаб илму маърифатга қизиқтириб, ўргатиб бориш лозим. Зеро, ўзида илму фаннинг қайси соҳасига бўлса ҳам қизиқиш уйғотиб, ўқиб, ўрганиб, маълумот ҳосил қилган киши, албатта, оиласи, халқи ва Ватани учун манфаат келтирадиган инсонлар қаторидан жой олади.

Одатда, оналар ўз болаларининг хато ва камчиликларини отасидан яширишга ҳаракат қиладилар. Айтсам уришади, боламга қаттиқ тегади деб, йўл қўйган  хатолари, қўл урган майда-чуйда жиноятларини отасига ўз вақтида айтмайдилар. Натижада, бола ўз вақтида танбеҳ олмаганидан кейин бора-бора каттароқ жиноятларни ҳам қўрқмасдан қилаверишга ўтиб қолади. Шунинг учун фарзанднинг баркамол инсон бўлиб етишувида онанинг хизмати жуда зарур ва муҳимдир.

Оила - тарбия маскани ҳисобланади. Фарзандларнинг келажакда қайси тоифадаги кишиларга ўхшаб қолиши ҳақида жаноб Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи васаллам)дан ушбу ҳадиси шариф ворид бўлган: “Хар бир фарзанд мусулмон фитратида туғилади, лекин уни яхудийга айлантириб юборадиган хам, насроний ёки мажусийга айлантириб юборадиган хам унинг ота-онасидир” (Имом Бухорий ривояти).

Шундай экан, фарзанд энг биринчи тарбияни оиладан олади. Оила мана шу боланинг жамиятдаги ўрнини топишида ва ҳаётда мустақил яшашга ўрганишдаги катта восита ҳисобланади. Демак, фарзанд тарбиясида биринчи навбатда оила аъзолари мустаҳкам турмоғи лозим бўлса, маҳалла, жимият фаоллари ундан кейин туради. Уларни сустлашиши ёки бееътиборлиги натижасида эса, маълум бўлиб бораётганидек кўнгилсизликлар кузатилади. Бола бетарбия бўлиб улғаяди. Жамиятга зарар етказиш, давлатига ҳиёнат қилиш, динига хилоф ишларни қилиш каби иллатлардан ҳам тойимайдиган бўлиб улғаяди.

Азиз ватанимизнинг мустақиллиги абадий бўлиб, келажакда ҳам дунё тан олган ал-Бухорий, ал-Беруний, ал-Фарғоний каби уламолар яна бизнинг авлодлардан чиқишини истардим. Биз бунга ҳақлимиз. Зеро, бизнинг томиримизда буюк олимларнинг, мутафаккирларнинг, кўплаб зиёлиларнинг қони оқаётгани барчага ойдек равшандир. 

Абутолиб ИСАҚОВ

Фарғона вилояти Олтиариқ тумани

“Оқ масжид” жоме масжиди имом-хатиби

Не раҳравеки, тожи ҳидоят бошидадур,

Йўқ бок анга ҳаводиси афлок тошидин.

Ҳудҳудки, қўйдилар азалий тож бошиға,

Тушгайму жола ёққон ила тож бошидин.        

Рубоий, туюқ, фард ва қитъа каби кичик шеърий намуналар шоирдан  катта маънони юклаш маҳоратини талаб этади. Бор-йўғи тўрт сатрдан иборат мазкур қитъада шундай ҳолни кузатиш мумкин. Биринчи сатрдаги “раҳрав” форсий тилда йўловчи, сайёҳ маъносини беради. Аммо у дунё кезадиган оддий кишидан фарқ қилади. Дунё яралибдики, ер юзида яшаётган одамларнинг ҳар бири унинг йўловчиларидир. Бу йўлнинг боши бешик, охири қабрга бориб тугайди. Аммо бу йўлдаги йўловчиларга тақдир азал икки йўлдан биридан юриш ихтиёрини берди. Бири ҳидоят йўли, яна бири залолат йўлидир. Қитъада тилга олинган йўловчи ҳидоят – тўғри йўлда юриш тожини бошига кийиб олгани боис унга замон ҳодисалари таъсир қилмайди. Яъни у ўз йўлида тинч-хотиржам ҳолда давом этиб, ортиқча безовта бўлмайди. Аллоҳ таоло Ўз даргоҳи илоҳийсидан бадарға қилганида “(Иблис) айтди: «Эй Раббим! Қасамки, энди мени йўлдан оздирганинг сабабли, албатта, уларга (Одам болаларига)  ердаги  (барча  гуноҳ  ишларни)  чиройли  кўрсатиб  қўюрман  ва  албатта,  уларнинг ҳаммаларини йўлдан оздирурман” (Ҳижр сураси, 39-оят). Шайтон қутқу ва васваса солиб ҳидоят йўлидан озганлар залолат йўлини танлаб адашадилар. Чунки шу иккисидан бошқа йўл йўқ.   

Мазкур қитъада “тожи ҳидоят”ни бошига кийган йўловчи ва унинг бу дунё йўлини қандай ўтиши ҳақида сўз бормоқда. У тўғри ва ҳақ йўлни танлаганидан турли синовларга йўлиқади, дунё ва замон ҳодисалари унга зарар етказиш учун бошига тошдек ёғилади, қалбини шубҳа ва ваҳима эгаллайди. Лекин у бу йўлдан оғиб, эгри йўлга ўтмайди. Мумтоз адабиётимизда бундай йўловчини Ҳудҳуд қушга ўхшатилиши бежиз эмас. Илмий ва бадиий манбаларда Ҳудҳуд – қушларнинг муршид-раҳбари бўлиб, уларни кўзланган манзилга тўғри ва ҳақ йўлдан эсон-омон етказиб боради. Тўғрилик ва ростлик тимсолига айланган Ҳудҳуд қушларни манзилга эсон-омон етказиб бориши бадиий адабиётда кўп тасвирланган. Ҳақ йўлдан юриш Ҳудҳудга азалий тож сифатида тақдим этилгани учун у бошқаларни ҳам ҳақ йўлдан юришга ундайди. Аммо бу дунёга келганларнинг ҳаммасини ҳақ ва тўғри йўлни танлайди, машаққатларга сабр-тоқат қилади, деб бўлмайди. Нафс уларга Аллоҳ таоло буюрган йўлдан эмас, балки шайтон даъват этган эгри ва қинғир йўлни танлашни чиройли қилиб кўрсатади. Бу йўлдан бири абадий бахт-саодат ва роҳатга олиб борса, яна бири абадий хорлик ва азоб-уқубатга йўлиқтиради.

“Лисон ут-тайр” достонида баён этилишича, бир гала қушлар Ҳудҳуднинг олдига келиб, ундан ўзларига йўлбошчи бўлишини сўрашади. Ҳудҳуд бунга рози бўлиб,  уларга йўл азоби, қийноғи ва ундан ўтиш осон бўлмаслигини хабар беради. У қушларга айтиб берган йўлдан ўтишда кўплаб тўсиқлар учраши ва унда юриш қийинлигини маълум қилади. Мажозий тасвирлар асосига қурилган йўлда кўп қушлар манзилга ета олмай ора йўлда қолиб ҳалок бўлади. Навоий бобомиз “Хамса” достони муқаддимасида ҳақ йўлни танлаганларни “аҳли қабул”, залолат йўлини танлаганларни “аҳли рад”, деб атайди. Яъни айни ҳақ йўлни танлаб, бошига ҳидоят тожини кийиб йўлга тушганлар синов-имтиҳон, бало ва мусибат келганида довдирамайди, ўзини йўқотиб қўймайди, Ҳақни ёддан қўймайди, йўлда юриш баробарида Ҳаққа илтижо қилади, яхшилик ва неъмат етганида шукр қилиб, Уни улуғлайди. Шунинг учун мазкур қитъа тўғри ва ҳақ йўлни танлаганларни мақталмоқда.

Ота-боболаримиз тўғри йўлдан юр, эгри йўлдан қоч, деб уқтиришида ҳам шу маъно бор. Инсон ақл-фаросатини ишлатиб, тўғри йўлни танлаши, унинг оғирлик ва машаққатидан қочмаслиги керак. Шуни амалда бажара олса, бу дунёда кўзланган манзилга эсон-омон етиб олади. Қуръони каримда ҳам бу икки йўл эгалари таърифи келтириб, бирини ўнг томон эгалари деб аталса, яна бирини чап томон эгалари дейилган: “Сизлар эса уч тоифа бўлурсиз. Бас, (у учтанинг биринчиси) ўнг томон эгаларидир. Ўнг томон эгалари (бўлмоқ) не (саодат)дир! (Иккинчи тоифа) чап томон эгаларидир. Чап томон эгалари (бўлмоқ) не (бахтсизлик) дир! (Учинчи тоифа эзгу ишларда) ўзиб-ўзиб кетган зотлардир.  Айнан ўшалар (Аллоҳга) яқин зотлардир ноз-неъмат боғларида. (Ўзиб кетганлар) аввалги (уммат)лардан кўпчилик, кейингилар (Муҳаммад умматлари) дан эса озчиликдир” (Раъд сураси, 7-14-оятлар). Ҳақ йўлдан юриш машаққатини иймон-эътиқод соҳиби кўтаради. Бироқ дунё яралганидан бери ҳақ йўлни тутганлар, яъни ўнг томон эгалари камроқ, чап томон эгалари кўпроқ. Аммо ҳақ йўлни топа олмаган киши залолат ва ботил йўлдан юришни ўзига маъқул кўради. Навоий бобомиз тўрт сатрда ана шундай улкан ҳақиқатни бизга баён этиб, ҳақ ва тўғри йўлда юриш осон бўлмаслиги, бу йўлда турли синовларга дуч келишини бадиий бўёқлар воситасида чизиб бермоқда.

Бобомурод ЭРАЛИ

Болалар тарбиясига доир фойдали маслаҳатлар

Гўдакни туғилганидан то уч ой ва ундан кўпроқ ўтмасдан туриб, у ёқдан-бу ёққа кўтариб олиб юрмаслик керак. Чунки бу пайтда улар она қорнидан эндигина чиққан ва таналари заиф бўлади. Тишлари чиққунига қадар ошқозонлари ва ҳазм қилиш қувватлари заиф бўлгани туфайли уларга сут бериш билан чекланиш лозим. Қачон тишлари чиқиб, ошқозонлари қувват ҳосил қилса, таом билан озиқланадиган бўлади. Аллоҳ таоло боланинг таомга ҳожати тушмагунича унинг тишлари чиқишини кечиктириб туради. Бу эса Аллоҳнинг ҳикмати, лутфи ҳамда она ва унинг кўкрагига раҳм қилганидандир. Зеро, шунда чақалоқ она кўкрагини тишлаб олмайди.

Тиш чиқиш палласи боланинг ҳоли ўзгариб қолади, унда қайт қилиш, инжиқлик ва ёмон қилиқлар кўзғалади. Айниқса, тиш чиқиши қиш ва совуқ пайтларга ёки ёз ва иссиқ пайтларга тўғри келса, бу нарса кучлироқ кечади. Тиш чиқиши учун энг қулай пайт баҳор ва куз ойларидир. Тиш боланинг етти ойлик пайтидан чиқа бошлайди. Гоҳида тиш беш ойлигида чиқади, гоҳо ўн ойлик бўлгунча кечикади. Шундай қилиб, тиши чиқаётганда уни мулойимлик билан боқиш, қайта-қайта ҳаммомга солиш, енгил озуқа бериш ва унинг қорнини тўйғизиб юбормаслик керак. Тиш чиқиш пайти бўлганда тиш милкларини ҳар куни сариёғ билан ишқалаш керак. Тиш чиқишидан то ривожланиб, қаттиқ бўлгунича қаттиқ нарсалардан эҳтиёт қилиш ва қатъий ман этиш керак бўлади. Чунки бунга йўл қўйиш тишларнинг ёмонлашиши, қинғир-қийшиқ бўлиб, оралари очилиб кетишига сабаб бўлади.

Тишлари чиққандан сўнг болаларни тадрижий равишда озиқлантириб бориш лозим. Уларга бериладиган энг биринчи озуқа майин озуқа бўлиши керак. Яъни иссиқ сувда ивитилган нон, қатиқ, сут, ундан кейин гўштдан холи бўлган овқат ва шўрва, кейинроқ жуда латиф бўлган гўштни яхши чайнаб, юмшатиб берилади.

Қачонки тили чиқадиган пайт яқинлашса, тилини асал, иссиқ сув ва андароний туз (оппоқ рангли туз нави) билан ишқаланади. Чунки бу нарсалар гапиришга монелик қиладиган оғир рутубатларни кетказади. Тили чиққан пайтлари уларга «Ла илаҳа иллаллоҳу Муҳаммадур Расулуллоҳ»ни айттирсинлар. Токи уларнинг қулоқларига энг биринчи кирадиган нарса Аллоҳнинг исми ва Унинг тавҳиди ҳамда У Зотнинг уларни қаерда бўлсалар ҳам кўриб, гапларини эшитиб турганлиги ҳақидаги сўзлар бўлсин.

Боланинг йиғлаб қичқириши (айниқса, қорни очганда сут эмишидан олдин) ота-онасини қийин аҳволга солмаслиги керак. Чунки бола бундан катта фойда олади. Негаки, бу нарса унинг аъзоларини машқ қилдиради, меъдаларини кенгайтиради, кўкрагини очади, миясини иситади, мизожини қиздиради, туғма ҳароратини қўзғайди, табиатидаги чиқитлар, миясидаги мишиқ ва бошқа нарсалардан иборат хилтларни чиқариб ташлаши учун унинг жисмини ҳаракатга келтиради.

Бола то жисми қаттиқлашиб, аъзолари кучга кириб, ерга ўтирадиган бўлгунча уни йўргаклаш ёки бешикка белаб қўйишга бепарво қарамаслик лозим. Ўтирадиган бўлганда уни машқ қилдириб, шошилмаган ҳолатда ҳаракатга ўргатилади, шу билан бирга то малака ва қувват ҳосил қилиб, ўзи тура оладиган бўлгунича оз-оздан туришга ўргатиб борилади.

Муслим Атаев,

тарих фанлари номзоди,

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

Фатво бўлими ходими