Айримлар Имом Абу Ҳанифа мазҳабида ҳужжат сифатида келтирилган ҳадисларга нисбатан заиф деган тамға босишади. Уларнинг бундай гап-сўзлари қулоқ тутилмайдиган таъна. Чунки бир ҳадисни саҳиҳ ёки заиф дейишнинг ўзи ижтиҳодий иш бўлиб, ижтиҳод ила чиқарилган зонний қоидалар устига қурилган. Мумкинки, Имом Абу Ҳанифанинг наздида ҳужжатга яроқли бўлган ҳадисни бошқаси ҳужжатга яроқсиз деб айтар. Ёки бунинг акси бўлиши ҳам мумкин.

Шунинг учун бир мужтаҳиднинг бир масалага далил қилиб келтирган ҳадисига шубҳа қилган шахс “мен бу ҳадисга амал қилмайман, чунки у менинг наздимда саҳиҳ эмас”, деб айта олади. Аммо, у ўша мужтаҳид заиф ҳадисга амал қилган, деб унга таъна етказа олмайди. Негаки, у мазкур ҳадиснинг ҳақиқатда заиф эканини эмас, балки ўзининг саҳиҳга қўйган қоидасига тушмагани учун заифлигини айтган.

Бу ҳолат ҳадисларни текшириб, саҳиҳини заифидан ажрата оладиган инсонлар томонидан содир бўлса, тушунса бўлади. Бироқ, бу сифатга эга бўлмаганларнинг жар солишлари тушуниб бўлмас ҳолат.

Юқоридагилар мазҳаббоши далил қилган ҳадисларга нисбатан айтилган бўлса-да, мазҳаб ичидаги уламоларнинг ўзи эргашган имомининг мазҳабини қувватлаш учун келтирган ҳадисларига ҳам тегишлидир.

Шунингдек, баъзида бир масалага далолат қилувчи саҳиҳ ҳадис турган бўлади, лекин мазҳабда шу масала бўйича у ҳадис зоҳири далолат қилган маъно олинмаган кўринади. Бу пайтда ушбу ҳадислар мазҳаб уламолари томонидан таъвил қилинади. Бу таъвил ҳам кўр-кўрона қилинмаслиги табиий. Балки у ҳам ўз йўлида қувватлидир, лекин мухолиф тарафни қаноатлантирмаган. Гўёки, уларнинг назарида мужтаҳид имом мазкур ҳадисни рад этган ва шу сабабли унга амал қилмагандек. Бу ўринда муқаллидлар ўша ҳадисдан мазҳаббошининг далилланишидан бошқачароқ далилланган бўлишлари мумкин. Шунинг учун бу ҳадисни мазҳаббоши эмас, балки муқаллид уламолар айтганини унутмаслик лозим.

Хулоса ўрнида шуни айтамизки, муқаллид уламолар келтирган далил ва жавоблар имомнинг мазҳаби заиф эканига далил бўлмайди. Бунга мазҳаб ичидаги уламолар мазҳаббоши сўзларининг маъно-моҳиятини унинг ўзичалик англаб ета олмаган бўлишлари сабаб бўлгандир балки. Аслида мазҳаббоши ундан бошқа саҳиҳ далилга таянган ёки ҳадисга бошқача ёндошган бўлиши мумкин. Демак, бу масалада мазҳаббошининг сўзи учун бошқа далил мавжуд бўлади ёки ҳадисга жавоб муқаллид уламо айтганидек бўлмайди. Бунинг мисоллари билан танишганимизда масала янада тушунарлироқ бўлади иншааллоҳ.

Абдулҳодий Ғиёс,

Тошкент Ислом институти катта ўқитувчиси

Хайрли ишларда пешқадам бўлган имом-хатиблар айни қиш фаслининг синовли кунларида аҳолимизнинг ижтимоий ҳимояга муҳтож вакилларига ҳомийларни жалб қилган ҳолда қишки кийим-кечак, кўмир, қаттиқ ўтин ёки суюлтирилган газ учун моддий ёрдамлар кўрсатмоқдалар.

Жумладан, айни кунларда Қорақалпоғистон мусулмонлари қозиёти қозиси Шамсуддин Бауатдинов Бўзатов туманидаги “Қусханатов” овулидаги ижтимоий ёрдамга муҳтож ва боқувчисини йўқотган оилалар хонадонида бўлиб, уларга 10 миллион сўмлик иссиқ кийим-кечак ва озиқ-овқат маҳсулотларини улашди.

Андижон вилояти имом-хатиблари ҳам ҳомийлар ёрдамида 50 тоннадан зиёд кўмир ва қаттиқ ўтин, шунингдек, суюлтирилган газ ва озиқ-овқат маҳсулотларини хайрия қилишди.

Худди шундай Фарғона вилояти масжидлари имом-хатиблари ҳам ҳомийларни жалб қилиб 78 та эҳтиёжманд хонадонга қарийб 36 миллион сўмлик маҳсулот хайрия сифатида тарқатилди.

Тошкент вилояти Тошкент тумани “Мирҳалил ҳожи ота” жоме масжиди ходимлари ҳомийларни жалб қилган ҳолда Қибрай ва Тошкент туманларидаги 70 нафар боқувчисини йўқотган оилалар учун озиқ-овқат маҳсулотлари тарқатишди.

Юқоридаги сингари имом-хатиблар томонидан кам таъминланган ва боқувчисини йўқотган оилаларга моддий ва хайрия ёрдамларини амалга ошириш ишлари кенг кўламда давом этмоқда.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳадиси шарифларининг бирида бундай марҳамат қиладилар: “Кимики, бир мўминдан дунё қийинчиликларидан бирини енгиллаштирса, Аллоҳ таоло ундан қиёмат оғирликларидан бирини енгил қилади. Кимдаки ҳаётда қийналган кишига осонликни раво кўрса, Аллоҳ таоло унга дунё ва охиратда енгилликни ато қилур”.

Дарҳақиқат, яхшиликлар, савобли амаллар бардавом бўлган диёрда инсонлар бир-бирига меҳрли, мурувватли бўлиши муқаррардир. Ҳақ таоло барчаларимизни доимо эзгу ишлар, яхши амалларга муяссар айлаб, юртимиз, маҳалламиз, хонадонимизларга файз-барака ато этсин, нохуш ҳолатлардан паноҳида асрасин!

Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Масжидлар билан ишлаш бўлими

Яна бошқа бир оятда, Қуръон ва ҳадисдан ҳукм чиқара оладиган мужтаҳидларга эргашишга тарғиб қилиб шундай деган:

وَإِذَا جَاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذَاعُوا بِهِ وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَى أُولِي الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ

Яъни: «Қачонки уларга эминлик ёки ҳақ тўғрисида бир иш – хабар етса, уни ҳар қаёққа тарқатурлар. Агар уни Расулга ва ўзларидан бўлган ишбошиларга ҳавола қилганларида эди, улардан ишнинг негизини биладиганлари уни англаб етар эдилар». (Нисо, 83).

Уларнинг яна бир даъвоси: «Битта мазҳабга эргашиб ибодат қилишдан кўра, ҳар бир мазҳабдаги тўғри фикрларни олиб, ибодат қиламиз».

Уларнинг бу даъвоси кишини фосиқликка олиб боради. Тасаввур қилиб кўринг, аёл кишига қўли теккан кишининг таҳорати бузилиш ёки бузулмаслиги борасида, имом Шофеий раҳматуллоҳи алайҳнинг «Таҳорати бузилади», деган сўзини олмасдан, Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳнинг: «Таҳорати бузилмайди», деган сўзини олса, шунингдек, бадандан қон чиқиш масаласида имом Аъзамнинг: «Таҳорати бузилади», деган сўзини олмасдан, Шофеийнинг: «Таҳорати бузилмайди», деган сўзини олса, бунда инсон ўзига қулай йўлларни қидириб, динда фосиқ бўлиб қолмайдими?!

Ҳар бир мазҳабдан териб, териб амал қилиш талфиқ яъни беқарорлик дейилади. Бундай йўлни тутган инсон ҳаромни ҳалолга, ҳаромни ҳалолга, макруҳни, мубоҳга, мубоҳни макруҳга чиқарадиган дини суст инсонга айланади.

Салафийларга хос бўлган ғояларнинг бири пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ва бошқа буюк зотларнинг қабрларини зиёрат қилишликни ширк деб эътиқод қиладилар. Ваҳолонки Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам “Ким мени вафотимда зиёрат қилса ҳаётимда зиёрат қилган билан тенг” деганлар.

Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда эса: “Қабрларни зиёрат қилинглар, чунки у ўлимни эслатади” деганлар. (Муслим ривояти)

Аллоҳим ҳаммаларимизни ҳидоятда барқарор қилсин. Ихтилоф ва залолатдан ҳамиша сақласин.

Абдураҳмонов Муҳаммадхон

"Ҳидоя" ўрта махсус ислом билим юрти мударриси

Самарқанд вилояти бош имом-хатиби

Зайниддин домла Эшонқулов