Бугун улуғ олим, шайх Муҳаммад Мутаваллий Шаъровий ҳақидаги ибратли бир қиссани эътиборингизга ҳавола қиламиз.

Кунлардан бир куни дин шайхлари ва уламоларидан бири бошчилигида бир ҳафталик исломий анжуман уюштирилди.

Бу конференцияга шайх Шаъровий ҳам таклиф қилиндилар. Шайх Шаъровий таклифга биноан анжуманга ташриф буюриб, унинг биринчи мажлисига ҳозир бўлдилар. Анжуман бошланди. Шайх Шаъровий мажлис ҳайъатидан жой олдилар. Анжуманга раислик қилаётган киши ўзини илму маърифатда барчадан устун даражада дея мағрурланар ва бу билан ҳузурланар эди.

Мажлис асносида бунга гувоҳ бўлган имом Шаъровий изн сўраб, минбарга чиқдилар ва «Сизларга бир савол бераман:

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этганларида У зот ювилган сув қаерга кетган?» дедилар.

Мажлис аҳли кутилмаган саволдан ҳангу манг бўлиб қолди. Ҳеч кимдан садо чиқмади. Барча жим, ҳеч ким гапирмайди. 

Анжуман раиси ҳижолат ва саросимада қолди. «Наҳотки мен бу саволнинг жавобини билмайман?» ўйларди у. Ниҳоят, раис шайх Шаъровийга: «Бизга фурсат беринг, инша Аллоҳ, эртанги мажлисгача саволингизга жавоб топармиз» деб, бу ҳолатдан чиқди.

Мажлисга раислик қилган киши тўғри уйига борди-ю, кутубхонасига кириб, бу мушкул саволга жавоб қидира кетди. Бироқ, ҳарчанд қидирмасин, китоб титмасин, ҳеч нарса топа олмади. Ҳамма китобларини бирма-бир варақлаб чиқди, лекин бу саволга жавоб топа олмади. Ниҳоят чарчаб, варақлаб ўтирган китобининг устида ухлаб қолди.

Бир пайт тушида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг олдига келдилар. У зотнинг ёнларида фонус кўтарган бир киши бор эди.

Раис дарҳол Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бориб: «Эй Аллоҳнинг Расули, сиз ювилган сув қаерга кетган?» деб сўради. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам ёнларида фонус кўтариб турган кишига ишора қилдилар. Фонус кўтарган киши шундай деди: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ювилган сув буғланиб, осмонга кўтарилган. Сўнг ёмғир бўлиб ерга ёққан. Бу ёмғирнинг ҳар бир қатраси ўрнида масжид бино қилинган». Маълум бўлишича, ер юзининг қаерида бўлмасин, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ювилган сувнинг ҳар бир қатраси тушган жойда бир масжид бино қилинган экан.

Анжуман раиси уйқусидан бахтиёр ҳолда уйғонди. Энди у анжуманга ёруғ юз билан бора оладиган жавобни топган эди. У шоша-пиша анжуманга етиб бориб, шайх Шаъровийнинг оғзига термулиб, кечаги саволнинг жавобини сўрашларини кутди.

Лекин шайх ҳеч нарса бўлмагандек, мажлис ҳайъатида виқор билан ўтирардилар. Раиснинг ичи пишиб, бир амаллаб мажлиснинг охиригача чидади. Ниҳоят, тоқати тоқ бўлиб, имомга деди:

– Кеча бир савол сўраган эдингиз, жавобиини айтайми?

– Жавобини билдингми? – сўрадилар имом Шаъровий.

– Ҳа, – деди раис.

– Хўш, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ювилган сув қаерга кетган экан?

– Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ювилган сув буғланиб, осмонга кўтарилган экан. Сўнг ерга ёмғир бўлиб ёққан экан. Ўша ёмғирнинг ҳар қатраси ўрнида бир масжид бино бўлган экан, – деди раис.

– Жавобни қандай қилиб билдинг? – сўрадилар имом.

– Тушимда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам олдимга келдилар, У зотдан сўрадим.

– Лекин жавобни сенга фонус кўтарган киши айтди-ку? – дедилар кулимсираб имом Шаъровий.

Раис саросима ва ҳайратдан бир зум ҳайкалдек қотиб қолди. Сўнг ўзига келиб, беихтиёр «Буни қандай билдингиз?» деди. Шунда Шаъровий ҳаммани чексиз ҳайратда қолдириб, «Фонус кўтарган мен эдим!» дедилар…

Бу қиссани ўша анжуман раисининг ўзи ҳикоя қилиб берган.

Роббим, гуноҳларим ҳар қанча улуғ бўлса ҳам, афвинг улуғроқ эканлигини билдим.

Одинахон Муҳаммад Содиқ

Бухоро шаҳрида жойлашган “Масжиди Баланд” қадим кентнинг тарихий масжидларидан бири бўлиб, XVI асрнинг иккинчи ярмида Бухоро амирининг вазири Қулбобо Кўкалдош томонидан қурилиб, халқ орасида шу ном билан машҳур бўлган.

Бухоро вазири Қулбобо Кўкалдош бу масжидга “Масжиди Баланд” деб ном берган. Бундай номланишига сабаб – масжид ер сиртидан анча баландликда бўлган. Қолаверса, масжиднинг ўзига хос бўлган жиҳатларидан яна бири бу ўша даврдаги, яъни XVI асрдаги Каъбанинг ўлчамида қурилганидадир. Яъни, энига 11 метр, узунасига 13 метр ва баландлиги 15 метр.

Шу билан бирга, бу жоменинг яна бир ўзига хос томони: масжид ичида устун йўқ. Том қисми занжирга тортилган бўлиб, ёғоч устунлардан фойдаланилмаган. Бу каби ўта ғаройиб бўлган масжидни, ўша даврнинг энг машҳур устаси Мирдўстим исмли меъмор қурган. Қурилишда моддий таъминот Қулбобо Кўкалдош томонидан амалга оширилган.

Кейинчалик XIX асрда масжиднинг ўнг ва орқа томонида очиқ айвон барпо этилади. Собиқ иттифоқ даврида қаровсиз ҳолатда қолган масжид мустақиллик шарофати билан мўмин-мусулмонларга фойдаланишга топширилади. Истиқлол йилларида масжидда бир неча марта енгил таъмирлаш ва ободонлаштириш ишлари олиб борилди.

2020 йилга келиб, аҳоли эҳтиёжларидан келиб чиққан ҳолда, намозхонларга қулайлик яратиш мақсадида ушбу тарихий масжиднинг қибла томонида замонавий қўшимча бино қад ростлади.

Аллоҳ таоло ушбу масжидни узоқ йиллар ибодат билан обод бўлишини муяссар айласин.

ЎМИ Масжидлар билан ишлаш бўлими

Марокашлик ярим ҳимоячи Ҳаким Зийеш футбол бўйича 2022 йилги жаҳон чемпионатида терма жамоа сафида иштирок этгани учун бир дирҳам ҳам олмаяпти. Бу ҳақда islamnews.ru журналист Холид Бейдуннинг хабарига таяниб маълумот берган.

У топган пулларини Марокашдан Қатарга келган футбол мухлисларига ва камбағал оилаларга, шунингдек, жамоа ходимларига ҳадя қилмоқда.

“ЖЧ-2022”да Зийеш тўртта ўйин ўтказди. У Канадага (2:1) гол урди ва Бельгия билан ўйинда (2:0) голли узатмани амалга оширди. Марокаш жамоаси 7 очко билан Хорватия, Белгия ва Канада билан гуруҳда биринчи ўринни эгаллади. 1/8 финалда марокашликлар Испания терма жамоасини пенальтилар сериясида мағлуб этишди. Чорак финалда эса Португалия терма жамоасини 1:0 ҳисобида мағлуб этишди. Шу тариқа, марокашликлар сайёрамизнинг энг кучли тўртталигига киришди - бу Aфрика термасининг жаҳон чемпионатларидаги энг яхши натижасидир.

ЎМИ Халқаро алоқалар бўлими

Яқинда Абдуллоҳ Зуфарнинг “you tube” тармоғига жойлаштирган Қуръонни тафсир қилиш борасида қилган суҳбатини эшитиб қолдим. Унда Абдуллоҳ Зуфар Ибн Таймия раҳимаҳуллоҳнинг бир оятни тафсир қилиш учун юзлаб тафсир китобларини кўришини, лекин улардан қониқмасдан Аллоҳга дуо илтижолар қилишини натижада ўша оят борасида ҳеч ким эшитмаган тафсирни қилишини айтиб ўтган. Шундан сўнг ўзининг фикрларини давом эттириб, Ислом оламида энг мўътабар ҳисобланган айрим тафсир китобларини жумладан, Имом Табарийнинг тафсирини юзаки ёзилган тафсирлар сирасига киради, деган!

Хўш! Ҳақиқатда ҳам шундоқми? Ёки асл ҳолат тамоман бошқачами? Имом Табарий ўз тафсирларини қанча муддатда ёзган ва унда қандай услубни танлаган? Мўътабар уламолар мазкур тафсир ҳақида нималар деган? Қуйида шу каби саволларга жавоб беришга ҳаракат қиламиз.

Тафсири Табарий номи билан шуҳрат қозонган “Жомеъу-л-баён фий таъвили-л-Қуръон” номли ушбу бебаҳо асар баъзи тадқиқотчилар наздида маъсур тафсир йўналишида ёзилган илк мукаммал асар сифатида билинади.

Муфассир аввал ояти каримани келтиради. Сўнгра, унга умумий маъно беради. Сўнгра, бирорта саҳобий ёки тобеиндан ояти кариманинг тафсирига алоқадор бўлган сўзларини санадлари билан келтиради. Муайян оятларнинг ўқилиш тартиби борасида ворид бўлган турли хил қироат услубларини зикр қилади ва улардан бирини таржиҳ этади. Оят мазмуни ёхуд сабаби нузулига тааллуқли бўлган ҳадиси шарифларни ҳам санадлари билан зикр қилади. Оятлардан тармоқланиб чиқувчи фиқҳий ҳукмларга ҳам тўхталади. Гоҳо, эътиқодий масалаларга ҳам тегиниб, бидъат аҳлига илмий раддиялар беради.

Ривоят қилинишича, Муҳаммад ибн Жарир Табарий ушбу асарни ёзишдан олдин уч йил мобайнида истихора қилган. Сўнгра, қирқ йил давомида ҳар куни қирқ варақдан ёзган. Уни имло қилишдан аввал шогирдларига юзланиб, “Қуръон тафсирини ёзиб олишга ғайрат қила оласизми?”, дейди. У замонларда устозлар айтиб турганлар. Шогирдлар ёзиб турганлар. Шунда шогирдлар: “у неча варақ бўлади?”, дейишди. У киши: “ўттиз минг варақ бўлади”, деб жавоб бердилар. Шогирдлар “буни ёзиб тамомлагунча умр кетиб қолар экан”, дея эътироз билдиришди. Шундан сўнг, Табарий ўз тафсирини қисқартириб, уч минг вараққа туширди. Лекин, шунда ҳам ушбу асар ҳажм жиҳатидан энг катта тафсир бўлди.

Унинг аксар, матбаалар томонидан чоп этилган нусхаси ўттиз мужалладдан иборат. Айтиш жоизки, Табарий тафсиридан сўнг бугунги кунгача таълиф этилган аксар тафсир китобларининг услуби Табарий қўллаган услубдан катта фарқ қилмайди.

Кўплаб машҳур ислом уламолари тафсири табарийнинг ўз бобида мисли йўқ бир китоб эканлигини эътироф этиб, мадҳ этганлар. Жумладан, Абу Ҳомид Исфиройиний шундай дейди: “Агар кимдир ушбу тафсирга эга бўлиш учун Чин (Хитой) юртига сафар қилса, бу йўлда чеккан машаққати арзимас ҳисобланган бўлурди”.

Имом Нававий ўзининг “Таҳзибу-л-асмо ва-л-луғот” номли асарида Ибн Жарир Табарийнинг таржимаи ҳолига тўхталар экан: “Унинг машҳур таърих китоби бор. Шунингдек, тафсир борасида ҳеч ким ўхшашини тасниф қилолмаган бир китоби мавжуд”, дейди.

Жалолиддин Суютий айтади: “Агар мендан қайси тафсирга йўллайсиз ва ўқувчига бу борада қайси ишончли китобни маслаҳат берасиз, десанг, мен бундай китоб имом Абу Жаъфар ибн Жарир Табарийнинг тафсиридир, деб айтаман. Қайсики, барча мўътабар уламолар тафсир борасида унинг ўхшаши ёзилмаганлигига иттифоқ қилганлар”.

Имом Абу Бакр Хатиб ўзининг “Тарихи Бағдод” китобида шундай ёзади: “Абу Жаъфар Муҳаммад ибн Жарир Табарий... шундай олим эдики, сўзлари ҳукм ўрнида қабул қилинарди, унинг раъйига мурожаат қилишарди. У ўз асрида ҳеч ким муваффақ бўлмаган даражада илм олди ва уларни ёзди. У Қуръони каримни тўла ёд олган, қироат турларининг барчасини чуқур ўзлаштирган, уларнинг маъноларини теран ўрганган олим эди...”.

Юқорида айтиб ўтилган маълумотлардан маълум бўлмоқдаки, Имом Табарий раҳматуллоҳи алайҳининг ёзган тафсирлари ҳеч ҳам юзаки тафсир эмас экан. Абдуллоҳ Зуфарнинг гапи борасида эса, мўътабар уламоларнинг обрўсини тўкиш мақсадида атайлаб айтилган гап, деган хулоса қилишимиз мумкин. Имом Табарийнинг ҳаёти ва илмий ижоди билан яқиндан танишган ҳар қандай киши бунга амин бўлади.

Омон  Қодиров,  “Хожа Бухорий” ўрта махсус ислом билим юрти ўқитувчиси

Касал кўриш савоби улуғ фазилатли амаллардан. Баро ибн Озиб розийаллоҳу анҳу: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бизларни жанозага қат­нашиш ва касални бориб кўришга буюрдилар”, деди (Имом Бухорий ривояти).

Имом Термизий касал кўриш­нинг нақадар савобли амал экани ҳақида Али розийаллоҳу анҳудан қуйидаги ривоятни келтиради. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Қайси бир мусулмон мусулмон биродари касал бўлганида эрталаб бориб кўрса, то кеч киргунга қадар унга етмиш минг фаришта салавот айтиб туради. Агар (қайси бир мусулмон) мусулмон биродари касал бўлганида кечаси бориб кўрса, то тонг отгунича унга етмиш минг фаришта салавот айтиб туради ва у учун жаннатда бир бўстон бўлади”, дедилар.

Касал кўришга борган киши беморнинг ҳолатини ҳисобга олиши, унинг олдида узоқ қолиб кетмаслиги, унга озор берадиган нарсалардан эҳтиёт бўлиши, шу билан бирга, унга уни хурсанд қиладиган сўзларни айтиб, тезроқ соғайиб кетишини сўраб дуо қилиши лозим. Эътибор ва меҳр касални тезроқ оёққа туришига сабаб бўлиши мумкин.

Касал кўргани келган киши илм аҳлидан бўлса, беморнинг рухсати билан унга Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам қилганлари сингари дам солиб қўйиши жоиз.

Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Ким касал кўришга борса ва унинг ажали ҳозир бўлмаган бўлса, унинг ҳузурида етти марта: “Улуғ Аршнинг Рабби, Улуғ Аллоҳдан сенга шифо беришини сўрайман” деса, Аллоҳ таоло унга шифо беради», дедилар (Имом Абу Довуд ривояти).

Шунга мувофиқ, агар касал оғирлашиб қолмаган бўлса, унга “Улуғ Аршнинг Рабби, Улуғ Аллоҳдан сенга шифо беришини сўрайман”, дея етти марта айтиш мустаҳабдир.

Абу Дардо ва Абу Зарр розийаллоҳу анҳумодан қилинган ривоятга кўра, бемор ҳузурида Қуръон оятларини тиловат қилишда беморга енгиллик бўлиши ҳақида айтилган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: «Қайси бир маййит (яъни, муҳтазар – ўлим аломатлари зоҳир бўлган, аммо жони танани тарк этмаган кимса) вафот топадиган бўлса-ю, бас, унинг ҳузурида “Ёсин” тиловат қилинса, Аллоҳ унга енгиллик беради».

Абу Шайх “Фазоилул Қуръон” ва Абу Бакр Мар­вазий “Жаноиз” китобида Ибн Аббос розийал­лоҳу анҳумо Раъд сурасини ўқишни яхши кўрганини ва бу маййитга енгиллик бўлиши ҳақида айтгани зикр қилинган.

Бундан ташқари, Фотиҳа, Ихлос, Фалақ ва Нас сураларини ўқиш ҳам мустаҳабдир. Касал инсон ҳам ўзига етган дардга сабр қилиши ва бу касаллик сабабидан Аллоҳ таоло уни гуноҳлардан поклаб, даражасини кўтаришини умид қилмоғи лозим.

Ибн Аббос розийаллоҳу анҳу­модан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам ка­сал ётган бир аъробийни кўриш­га келдилар ва: “Зарари йўқ, ин­шоаллоҳ, покизалик”, дедилар. Шунда аъробий (тушкун кайфият ва умидсиз ҳолда, Аллоҳ таолога нисбатан ёмон гумон қилиб): “Покизалик?! Йўқ, ундай эмас, бал­ки қари чол учун қабрга олиб кетмоқчи бўлган қаттиқ иситма”, деди. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Хўп, ундай бўлса”, де­дилар». .

Мазкур ҳадиси шарифдан касал кўришга борган киши ҳам, бемор ҳам доимо яхши сўзларни айтиши ва Аллоҳ таоло ҳақида гўзал гумонда бўлиши матлуб эканини келиб чиқади.

Олимхон ЮСУПОВ,

Ҳадис илми олий мактаби ректори

“Ҳидоят” журналининг 10-сонидан олинди