Аллоҳ таоло ўзининг каломида айтади:

“Ахир, Биз унга икки кўз, тил ва икки лаб пайдо қилмадикми?”.

Балад сураси 8-9-оятлар

Имоми Аҳмаддан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ (с.а.в.): “Банданинг қалби тўғри бўлмагунича иймони тўғри бўлмайди, тили тўғри бўлмагунича қалби тўғри бўлмайди” дедилар.

Абдуллоҳ (р.а.)дан ривоят қилинади: Расулуллоҳ (с.а.в.): “Мўмин одам тана қилувчи, лаънатловчи, фаҳш гапларни гапирувчи тили бемаза бўлмайди” дедилар.

Тил – инсоннинг жисман кичик, аммо масъулият ва вазифа жиҳатидан энг эътиборга молик аъзосидир. Абдуллоҳ ибн Масъуд (р.а.) айтадилар: “Тилдан кўра бошқа бирон нарса тутқунликда ушлаб туришга ҳақли эмас. Унинг мисоли йиртқич ҳайвонга ўхшайди, маҳкам тутмасанг, ўзингга душманлик қилади”.

Носир Хисрав айтадилар:

Одам тилидадир балонинг бари,

Тилда ҳар кимсанинг фойда-зарари.

Сўфи Оллоҳёр айтадилар:

Ёмон тил икки дунё зарардир,

Гоҳи исён, гоҳи хавфу-хатардир.

Ёмон тил шумлиги жонга ургай,

Гоҳи жондан ўтиб иймонга ургай.

Инсонни иймондаан ажраб қолишига ҳам тилни ёмонлиги сабаб бўлади.

Анвар Ҳожиаҳмад айтадилар:

Сўз борки бошларга бало келтирар,

Сўз борки дардларга даво келтирар.

Сўзингни ўйламай гапирма ҳеч,

Ёмон сўз охири жазо келтирар.

Қатода (р.а.)дан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг замони саодатларида бир киши - Аллоҳим, агар мени охиратда азобламоқчи бўлсанг, азобни шу дунёда бергин деб дуо қилар эди. Ўша одам бемор бўлиб патлари юлинган қушдай ночор бўлиб қолди. Бунинг хабари Расулуллоҳ (с.а.в.)га берилди. Расулуллоҳ (с.а.в.) кўргани бордилар, бемор бошини кўтарди, мажолсиз ва ҳаракатсиз эди. Шунда саҳобалар эй Аллоҳнинг расули бу одам мана шундай дуо қилади деб беморни қиладиган дуосини айтишди. Шунда Расулуллоҳ (с.а.в.): “Эй, одам боласи албатта сен Аллоҳ таолонинг азобларига тоқат қила олмайсан, эй Аллоҳим, бизларга дунёда яхшиликларни бергин, охиратда яхшиликларни бергин, дўзах азобидан асрагин!” деган дуони ўргатдилар. Бемор шу дуони ўқиб тузалиб шифо топган экан.

Ҳадисда зикр қилинган кишининг бемор бўлиб ётиб қолишига ҳам шифо топишига ҳам ўзининг сўзи сабаб бўлди.

Луқмони ҳакимдан сўрашган экан беморга нима нарса едирайлик деб, аччиқ сўздан бошқа ҳамма нарса едираверинглар деб жавоб берибдилар.

Ҳозирги пайтда кўпинча гапирганда сўкиниб, фаҳш гапларни гапирадиган, лаънат сўзини кўп ишлатадиган, мўмин одамни кофир дейдиганларнинг гувоҳи бўламиз.

Расулуллоҳ (с.а.в.): “Фаҳш гапларни гапирувчиларга жаннат ҳаром” дедилар.

Абу Ҳурайра (р.а.)дан ривоят қилинади: “Бир кишининг ридосини шамол тортиб кетди, у одам шамолни лаънатлади. Шунда Расулуллоҳ (с.а.в.): “Шамолни лаънатламагин, чунки у буюрилган. Кимки лаънатга сазовор бўлмаган нарсани лаънатласа, ўнинг ўзига қайтади” дедилар.

Ибн Нажм (р.а.): “Бир кишини кофир дейишга тўқсон тўққизта далил бор, мўмин дейишга битта далил бор, шундай пайтда тўқсон тўққиз далил тарк қилиниб, бир далил олиниб кофир дейилмайди” дедилар.

Юсуф Хос Хожиб айтадилар:

Киши сўз туфайли бўлади малик,

Ортиқ сўз қилади бу бошни эгик.

Тилингни авайла омондир бошинг,

Сўзингни авайла узаяр ёшинг.

Тошкент шаҳар Шайхонтохур тумани

“Обидхон Махдум” масжиди имом-хатиби

Атамуродов Абдужалил

Ўзбек давлатчилик тарихи ва маданияти шаклланишида ўзининг моҳирона сиёсати ва бой шеърий мероси билан ўчмас из қолдирган Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг фақат юртимиз тарихида эмас, Ҳиндистон халқлари тариҳида ҳам юксак ўринда туради. Улуғ аждодимизнинг тарихи ва маънавий мероси бир қанча ҳамюрт олимларимиз ва чет эллик тарихчилар томонидан турли жиҳатлардан ўрганилган.

Қуйидаги мақолада ана шу машҳур тарихнинг кам эътибор қаратилган жиҳатларидан бири-Мирзо Бобурнинг тасаввуфий қарашлари ҳақида сўз юритамиз.

Тарихга назар солсак, ХIII ва ХV асрларда, хусусан, Бобур яшаган даврда Мовароуннаҳр ҳудудида тасаввуф таълимотлари кенг тарқалган ва ривожланган эди. Бунинг натижасида мазкур ҳудудда истиқомат қилган халқлар турмуш тарзида сўфийларнинг ўрни аҳамиятли бўлиб, ўша давр ижтимоий ва сиёсий жараёнларида фаол иштирок этишган ва оддий халқ орасида ўзига хос ҳурмат ва мартабага эга бўлишган.

Мирзо Бобур тасаввуф, ундаги тариқатлар ва вакилларини ҳурмат қилган. Буни биз ўша даврдан қолган ёзма манбалар ҳамда яқн ўтмишда қилинган тадқиқотларда ҳам кўришимиз мумкин. Туркиялик етук олим Маҳмуд Асъад Жўшон ўзининг “Ислом, тасаввуф ва ахлоқ” асарида: “Темурийлардан Заҳириддин Муҳаммад Бобур улуғ шайх Саид Амир ибн Мавлоно Жалолиддин Хожаги Косоний Махдуми Аъзам ҳазратларини ўзига маънавий пир деб билганлар, у кишига қўл бериб, насиҳатларига амал қилганлар” – деб ёзади[1].

Яна бир олим Б.Тўраев Махдуми Аъзамни нафақат Мовароуннаҳр ёки Хуросон, балки Ҳиндистонда ҳам ўзига пир деб билувчилар кўплаб топилиши, темурий шоҳлар ичида Заҳириддин Муҳаммад Бобур бу улуғ зотга мурид бўлганлигини алоҳида таъкидлаб, юқорида келтирилган маълумотни қувватлайди[2].

Ўз навбатида Махдуми Аъзам ҳам Мирзо Бобурга алоҳида ҳурмат билан қараган ва унга бағишлаб “Бобурия” номли риола ҳам ёзган. Олимнинг мазкур асари аслида Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг Хожа Аҳрор Валийнинг “Рисолаи волидия” асари ҳақидаги хатига жавоб эди.

Заҳириддин Муҳаммад Бобур Хожа Аҳрор Валий ва у кишининг авлодларига ҳам катта ҳурматда бўлган. Мирзо Бобурнинг исмини ҳам Ҳожа Аҳрор айтгани ҳақида тарихий маълумотлар ҳам мавжуд. Хожа Аҳрор ҳазратлари ва Бобур ўртасидаги муносабатлар унинг шоҳ асари бўлмиш “Бобурнома”нинг ҳам бир қанча жойларида ўз аксини топган. У ҳаёти давомида Нақшбандия тариқати пир ва муршидларининг ўгитларига амал қилган.

1528-1529 йилларда пирининг “Рисолаи Волидия” асарини шеърий усулда ўзбек тилига таржима қилади. Мазкур таржимада Бобур Хожа Аҳрорга берган таърифи орқали у зотга қанчалик даражада ихлос ва эҳтиромда бўлганини билиб олишимиз мумкин.

Нақшбандия тариқатига Мирзо Бобурнинг кейинги авлодлари ҳам ҳурмат ва эҳтиромда бўлишиб, насиҳат ва ўгитларига амал қилганлар.

Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, Заҳириддин Муҳаммад Бобур ўзининг сиёсат юритишида диний эътиқодлар ва тасаввуф таълимотларига амал қилган. Бу орқали давлатдаги турли миллат вакиллари ўзаро тинч-тотув яшаши, ижтимоий ҳамкорлик, диний бағрикенглик, миллатлараро тотувлик таъминланган. Мазкур диний сиёсат ўзида исломий қадриятлар ва маданиятнинг устунлигини намоён қилиши билан бирга бошқа дин ва эътиқодларига ҳурмат билан муносабатда бўлишни ҳам тақозо этади. Шу сабабли у фақат ўз ҳукмдорлиги давридагина эмас, балки 300 йилдан ортиқ ҳукмронлик қилган бобурийлар сулоласи давридаги жамият, маданият, цивилизация, динлар ва диний эътиқодларга нисбатан бағрикенглик, сабр-тоқатлилик қадриятларининг тамал тошини қўйиб кетган эди.

Абдуллоҳ Абдувоҳидов,

Ўзбекистон халқаро Ислом академияси 2-курс магистранти

[1] Маҳмуд Асъад Жўшон. Ислом, тасаввуф ва ахлоқ. -Т.: 1999. - Б. 236.

[2] Тўраев Б. Саййид Аҳмад ибн Мавлоно Жалолиддин Хожагий Косоний рисолати. -Т.: 1995. - Б. 20

Қуйида келтириладиган фикрлар, ҳикматлар ижтимоий тармоқлардаги турли саҳифалардан олиб таржима қилинган. Бундан ташқари саҳобаи киромлар, улуғ олимлар, Яқин Шарқ, Осиё, Европа ва Америка мутафаккирларининг бир қатор фикрлари ҳам берилган. 

*****

Ҳақиқий дўстлар ўз муҳаббатларини бахтиёр лаҳзаларда эмас, қийин лаҳзаларда кўрсатадилар.

“Тарих муҳрлаган сўзлар”

*****

Ҳаётингга кўплаб инсонлар кирадилар ва чиқадилар. Аммо ҳақиқий дўстларгина қалбингда яхши из қолдирадилар.

“Тарих муҳрлаган сўзлар”

*****

Бир кун безовта бўлиб яшаш инсонни бир ҳафта ишлагандан кўра кўпроқ чарчатади.

“Тарих муҳрлаган сўзлар”

*****

Фақирлик – олийжаноб нафсларни хор қилолмайди. Бойлик – пасткаш нафсларни олийжаноб қилолмайди.

“Тарих муҳрлаган сўзлар”

*****

Агар сочларинг ададича дўстларинг бўлса ҳам мақтанма. Уларга ишинг тушса, ўзингнинг сочсиз одамлигингни билиб оласан.

“Фикр дурдоналари”

Интернет материалларидан тўплаб, таржима қилувчи

Нозимжон Иминжонов

Кўплаб инсонлар амал қилмай, унутиб қўйган суннатлардан бири – таом ва ичимликни совутиб истеъмол қилишдир. Овқатни совутиб ейишда кўплаб тиббий фойдалар бор.

2016 йилда The Lancet Oncology (Ланцет онкологияси) журналида янги тадқиқот хулосаси нашр этилди. Унга кўра, жуда иссиқ чой ичиш қизилўнгач саратонига сабаб бўлар экан. Олдинроқ бу саратонга тамаки чекиш ва спиртли ичимлик ичиш ҳам сабаб бўлиши эълон қилинган эди.

Шу сабаб овқат ва чойни ўта иссиқ ҳолда истеъмол қилиш инсон саломатлигига ўта салбий таъсир кўрсатади. Ўтказилган ушбу тадқиқот “овқатни совутиб истеъмол қилиш соғлиқ учун жуда фойдали” эканини таъкидловчи кўплаб тадқиқотлар олдида денгиздан бир томчидир.

Лекин таомни совутиш деганда, уни ўта муздек қилиш эмас, балки ўта иссиқ билан ўта совуқ ўртасидаги мўътадил бир ҳолатга келтиришни тушуниш лозим.  

Тадқиқот яна шуни таъкидлайдики, таом ва ичимликни доимий равишда қайноқ тановул қилиш овқат ҳазм қилиш аъзоларининг ҳам саратонга чалинишига олиб келади.

Энди мана бу ҳадисга яхшилаб эътибор берайлик!

Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади, албатта, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Таомни совутиб (истеъмол қилинглар!) Чунки, иссиқ (таом)да барака йўқдир” деганлар. Имом Ҳоким “Мустадрак”да ривоят қилган.  

Шу ўринда бир савол туғилади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўта иссиқ таомда барака йўқлигини қаердан билиб айтдилар экан? Бундан 1400 йил олдин умматга бу насиҳатни айтишларига, бу кўрсатмани беришларига нима ундаган экан?”

Жавоб шуки, юқорида келтирилган ҳадис ва унинг бугунги кунда тиббий томондан ўз исботини топгани Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам Аллоҳ таолонинг Расули эканликларига яққол далилдир! Бинобарин, ўта иссиқ таомда барака йўқлиги ва уни совутиб ейиш кераклигини у зотга Аллоҳ таолонинг Ўзи билдиргандир!

Абдуддоим Каҳелнинг мақоласидан

Нозимжон Иминжонов таржимаси