Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай деган:

مَثَلُ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ أَوْلِيَاء كَمَثَلِ الْعَنكَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَيْتاً وَإِنَّ أَوْهَنَ الْبُيُوتِ لَبَيْتُ الْعَنكَبُوتِ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ

“Аллоҳни қўйиб, ўзга дўстлар тутганларнинг мисоли ўзига уй тутган ўргимчакка ўхшайди. Ҳолбуки, энг заиф уй ўргимчакнинг уясидир. Кошки билсалар эди”. (Аллоҳдан ўзганинг йўлини тутганлар, унинг уйидан ўзга уйда яшашни ихтиёр қилганлар ўзларининг ўргимчак уясида яшашни ихтиёр қилаётганларини кошки билсалар эди. Уларнинг тузган тузумлари худди ўргимчак уясига ўхшаб, ўта нимжон эканини билсалар эди. Такаббурликлари ила Аллоҳ қуриб берган улуғвор қасрни инкор этиб, ўргимчак уясида яшашни ихтиёр қилаётганларини билсалар эди. Бу ҳақиқатни биладиларми, билмайдиларми — уларга фарқи йўқ.) (Анкабут сураси, 41-оят).

Аллоҳ таоло бу оятда Ўзидан бошқаларни дўст тутиб, улардан ёрдам сўраб, бошқаларга сиғиниб, Унга ширк келтирганларга ўргимчак уясини зарбулмасал қилиб келтирмоқда.

Ўргимчак инининг заифлиги нимада кўринади?

Ўргимчак ин қуриб, ўша инида яшайди, уни ҳимоя қилади. Аммо ушбу ин уни иссиқ-совуқдан, ёмғир-қордан ва бирорта душмандан ҳимоя қилолмайди.  

Ўргимчак уяси ҳақида бир неча илмий ҳақиқатлар бор.

Эркак ўргимчак уя қура олмайди. Уяни фақат урғочи ўргимчак тўқийди. Унинг қорнида ип йигирув аъзоси бўлиб, бундай аъзо эркак ўргимчакларда йўқ.   

Урғочи ўргимчак вояга етиб, кўпайиш пайти яқинлашганда, ин тўқишни бошлайди. Ушбу ин эркак ўргимчакни ўзига жалб этиш воситаси ҳисобланади. У ўз уясини ўта сезувчан бўлиши учун геометрик шаклда, режали тарзда, катакли қилиб тўқийди. Натижада бундай уя ташқаридаги бирор ҳаракатни дарҳол сезадиган, товуш тебранишлари таъсирида титрайдиган бўлади. Уясини тўқиш жараёнида унга ёпишқоқ елим модда қўшиб юборади. Бу эса уянинг ёнидан учиб ўтаётган бирор ҳашаротнинг унга ёпишиб қолишига ва чиқиб кета олмаслигига хизмат қилади. Ҳа, бу уя ўлжалар учун кишан вазифасини ўтайди. Бир четда кузатиб турган урғочи ўргимчак уясига илинган ўлжа олдига келади-да, уни паққос туширади.

Урғочи ўргимчак эркагидан уруғланиб, жуфтлашиш босқичи якунлангач, жуфтига ҳужум қилиб, уни ўлдириб, паққос туширади-да, кейин узоқроқ ва тинчроқ жойга кетади. Бундай ҳужум ўргимчаклар ҳаётида доим содир бўлади. Чунки тухумларнинг пишиб-етилишида эркак ўргимчак тўқималарининг ўрни жуда муҳимдир.  

Уянинг заифлиги фақат ҳиссий бўлиб қолмай, балки маънавий, ижтимоий томондан ҳам заифдир. Зеро, ушбу уя эркак ўргимчак учун омонлик маскани бўлиб кўринади. Аммо унинг ҳалок бўлиши шу уяда содир бўлади. Унинг учун бу уй чинакам омонлик ва хавфсизлик маскани бўла олмайди.

Ҳа, бу уй дунёдаги энг заиф уйдир. Барча жонзотлар мустаҳкам, пишиқ уйлар қуради. Аммо ўргимчак шамол, ёмғир ва бироз таъсир натижасида бузилиб кетадиган уй қуради.

Сувда яшайдиган ўркимчаклар сувнинг сатҳида ҳаво пуфакчасини ҳосил қилиб, ўшанинг ичига ин қуради. Бундай уй арзимаган таъсир сабабли бузилиб кетади.

Баъзида ўргимчаклар янги ипак ишлаб чиқариш учун ўз уясини ейди. Она ўргимчак жуфтини, болаларини, ҳатто ака-ука, ота-онасини ҳам ейди. Уларнинг ҳаёти мана шундай тарзда кечиб, ижтимой жипслик йўқ.

Ўргимчакларнинг бошқа ҳашаротлардан фарқи шуки, улар ёлғиз яшайди. Уларда жамоа бўлиб яшаш шаклланмаган. Ўргимчакларда чумоли, асалари каби ўзаро ҳамкорлик, бир-бирига ёрдам бериш, қабиласи, оиласи учун ўзини қурбон қилиш деган тушунчалар йўқ.

Ер юзида 37 000 турдаги ўргимчак бор. Аммо олимлар ҳалигача уларнинг ипига ўхшаш ип ишлаб чиқара олмаяптилар. Ўргимчак кучли муҳандисларни ҳам ҳайратда қолдирадиган шаклда уй қуради.

Ўргимчаклар узоқни кўра олмайди. Улар нари борса бир неча сантиметрни кўриши мумкин. Аммо моҳир овчидир. Ўргимчаклар йиртқич ва кўпи заҳарли ҳашарот бўлиб, яқинига келган ҳашаротга заҳрини сочиб, овлайди.   

Ўргимчаклар орасида “қора бева” деган тури бор. Эркаги билан қўшилгандан кейин дарҳол уни еб қўйиб, ўзи бева қолгани учун шундай ном билан аталган. Бу ўргимчак дунёдаги энг заҳарли турларидан бўлиб, раҳм-шафқат нималигини билмайди. 

Юқорида ўргимчак танасида ип ишлаб чиқарадиган аъзоси борлигини айтгандик. Мазкур ип ўргимчак танасидаги махсус оқсиллар орқали ишлаб чиқарилади. Ип ташқарига чиқаётган пайтда суюқ бўлади, ҳаво билан тўқнашгач, қаттиқлашади. Уясини тўқишдан олдин худди архитекторларга ўхшаб, аввал унинг чизмасини чизиб чиқади, аниқроғи, олдин тўрнинг четларини тўқийди.

Ўргимчак ипининг қалинлиги 0.004-0.001 мм (яъни миллиметрнинг мингдан бир ва мингдан тўрт улушича) бўлиб, инсон соч толасидан 10-30 мартагача ингичка экан. Буни тасаввур қилиш учун тикувчиликда ишлатиладиган оддий ип билан йўғон арқонни солиштириб кўринг. Шунингдек, ўргимчак ипи пахтадан анча енгилдир.

Тайёр бўлган ўргимчак тўри ўзига нисбатан жуда узун бўлади. унинг бўйига нисбатан тўқиган уясининг узунлигини солиштирадиган бўлсак, ўртача 1.70 см бўлган одам 150 метр баландликдаги уйни қуриши билан тенгдир. Агар инсон 150 метрли уй қурмоқчи бўлса, унга бир неча йиллаб вақт сарфлайди. Ўргимчак эса ўз инини бир соатдан кўпроқ вақтда тўқийди.

Соҳа мутахассисларининг айтишича, ўргимчак ипи дунёдаги энг пишиқ ва мустаҳкам ип бўлиб, агар ушбу ипни диаметри 60 миллиметрли қилиб ишлаб чиқарилса, у устма-уст тахланган 150 та машинани кўтара олади.

Ҳарбий соҳада ишлатиладиган зирҳли ҳимоя нимчалари (бронежилетлар) ўта пишиқ модда бўлган кевлардан олинади. Бу модда −196°C паст ҳароратга қадар ўзининг куч ва эластиклигини сақлаб туради. Шунингдек, бу модда 150°C иссиқ ҳароратда қуввати пасайишни бошлайди. 160°C даражада 500 соат ичида унинг кучи 10-20 фоизга камаяди. 250°C даражада кевлар 70 соат мобайнида кучининг 50 фоизини йўқотади. Ҳарорат 430—480 °C бўлганда эса, парчаланади.  

Аммо ўргимчак ипи пўлатдан беш марта, ушбу кевлардан ўн марта пишиқроқ ва чидамлироқдир. Ундан тайёрланган зирҳли ҳимоя нимачаси – бронежилет анча енгил ва ўта чидамли бўлади.

Ҳозирги пайтда катта-катта майдонларда ўргимчак боқилиб, уларнинг ипини олиш йўлга қўйилган.

Шунингдек, ўргимчак ипи авиасозликда ҳам кенг қўлланилади.

Шунга қарамай у мана шу пишиқ ипдан ўта заиф уй қуради. Ҳа, уйнинг ўзи кичик бир таъсирга ҳам дош беролмайдиган даражада заиф, аммо унга ишлатилган ип ўта пишиқ ва мустаҳкамдир.

Юқоридаги оятни яна бир бор келтирсак:

مَثَلُ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ أَوْلِيَاء كَمَثَلِ الْعَنكَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَيْتاً وَإِنَّ أَوْهَنَ الْبُيُوتِ لَبَيْتُ الْعَنكَبُوتِ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ

“Аллоҳни қўйиб, ўзга дўстлар тутганларнинг мисоли ўзига уй тутган ўргимчакка ўхшайди. Ҳолбуки, энг заиф уй ўргимчакнинг уясидир. Кошки билсалар эди”. (Аллоҳдан ўзганинг йўлини тутганлар, унинг уйидан ўзга уйда яшашни ихтиёр қилганлар ўзларининг ўргимчак уясида яшашни ихтиёр қилаётганларини кошки билсалар эди. Уларнинг тузган тузумлари худди ўргимчак уясига ўхшаб, ўта нимжон эканини билсалар эди. Такаббурликлари ила Аллоҳ қуриб берган улуғвор қасрни инкор этиб, ўргимчак уясида яшашни ихтиёр қилаётганларини билсалар эди. Бу ҳақиқатни биладиларми, билмайдиларми — уларга фарқи йўқ.) (Анкабут сураси, 41-оят).

Аллоҳ таоло бу оятда “ўзига уй тутган” маъносини ифода қилувчи اتَّخَذَتْ (иттахозат) феълини аёл жинси (женский род) сийғасида келтирган. Фақат урғочи ўргимчаклар ин қуришини, эркакларида бундай қобилият йўқлигини айтиб ўтдик. Яна оятда “энг заиф уй ўргимчакнинг уясидир” дейилган. Заифлиги қай даражада эканини юқорида айтиб ўтдик.

Энди савол: “Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам 1400 йил аввал ўргимчакларнинг фақат урғочиси ин уя солишини, уларнинг уяси дунёдаги энг заиф уя эканлигини қаердан билган эканлар?” Албатта, Аллоҳ таоло у кишига бу илмий ҳақиқат ҳақида хабар бергандир. Мазкур илмий ҳақиқатларнинг 14 аср олдин Қуръони Каримда баён қилиниши Қуръон Аллоҳнинг нозил қилган каломи эканига аниқ ва яққол далилдир!

Доктор Муҳаммад Ротиб Набулсий, Абдуддоим Каҳел ва бошқа интернет маълумотлари асосида

Нозимжон Иминжонов тайёрлади

“Аллоҳ адолат ила туриб, албатта, Ундан ўзга илоҳ йўқлигига шоҳидлик берди. Фаришталар ва илм эгалари ҳам. Ундан ўзга илоҳ йўқ. У азиз ва ҳаким зотдир” (Оли Имрон сураси, 18-оят).

Имом Қуртубий роҳматуллоҳи алайҳи айтади: “Ушбу оят илмнинг фазлига, уламоларнинг шарафли эканига далолат қилади. Чунки агар уламолардан кўра шарафлироқ бирор кимса бўлганида эди, Аллоҳ таоло Ўзининг исми ва фаришталарининг исмига уламоларни қўшиб келтиргани каби уларни ҳам қўшиб келтирган бўлар эди. 

Илмнинг шарафига Аллоҳ таолонинг Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга: «ва: «Роббим, илмимни зиёда қилгин», дегин» (Тоҳа сураси,114-оят) деб айтган сўзи ва Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг “Албатта уламолар пайғамбарларнинг меросхўрларидир” деган сўзлари кифоя қилади.

Тошкент шаҳар “Аҳмаджон қори” жоме масжиди имом ноиби

Қудратуллоҳ Сидиқметов таржимаси

Кейинги вақтларда жамиятимизда ўзгаларнинг молини ноҳақ йўллар билан ўзлаштириш, хусусан фирибгарлик жинояти тез-тез содир бўлиб турмоқда. Аждодлари дину диёнат, ахлоқу одоб, ор-номус, ҳалолу покликка одатланган ўзбек халқининг авлодларидан мазкур жиноятга қўл ураётганларнинг учраши ачинарли ҳолдир. Ҳолбуки, динимизда бировнинг молини алдов, фирибгарлик, чув тушириш йўли билан ўзлаштиришдан қаттиқ қайтарилган. Қуръони каримда бу ҳақда шундай баён этилган:

“Мол (ва бойлик)ларингизни ўрталарингизда ботил (йўллар) билан емангиз! Шунингдек, била туриб, одамларнинг ҳақларидан бир қисмини гуноҳ йўли билан ейиш (ўзлаштириш) мақсадида уни ҳокимларга ҳавола этмангиз!” (Бақара сураси, 188-оят).

Фирибгарлик жинояти молни ботил йўл билан ейишнинг бир кўриниши бўлиб, бундай йўл билан топилган мол дўзах оташининг бир бўлаги ҳисобланади. Бу ҳақда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам қуйидагича марҳамат қиладилар:

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аёллари бўлмиш Умму Салама розияллоҳу анҳо ривоят қилиб айтадилар, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳужраларининг олдида жанжал овозини эшитиб, ташқарига чиқдилар ва дедилар: “Мен ҳам бир инсонман. Менинг ҳузуримда ҳақ талашиб, даъво билан келиб турасизлар. Балки бирингиз бошқангиздан сўзга чечанроқ бўлиб чиқарсиз ва мен уни рост гапиряпти, деб шунга қараб ҳукм чиқараман. Лекин билиб қўйингки, мен кимга бирор мусулмоннинг ҳаққини олиб берган бўлсам, ўша нарса дўзахнинг бир чўғидир. Хоҳлаган уни олсин, хоҳламаган олмасин” (Имом Бухорий ривояти).

Сир эмаски, кейинги вақтларда баъзи кишилар одамлардан қарзга ёки шерикчиликка, деб пул олиб, охир-оқибат уни қайтармай ўртада низо чиқиши, яқин кишилар бир-бири билан юз кўрмас бўлиб кетиш ҳолатлари кузатилмоқда. Албатта, зарурат учун қарз олиш ёки шерикчилик билан шуғулланиш жоиз. Бироқ, олган қарзини пайсалга солмай қайтариш, шерикчиликда эса хиёнат қилмаслик лозим. Акс ҳолда бошланган ишлар ортга кетиб, касодга учраши тайин. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай марҳамат қилганлар:

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинадики, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Ким одамларнинг молини қайтариб бериш мақсадида олса, Аллоҳ таоло унга ёрдамчи бўлади. Ким одамларнинг молига талофат етказиш (чув тушириш) учун олса, Аллоҳ таоло унинг ўзига талофат етказади” (Имом Бухорий ривояти).

Айниқса, савдо-сотиқ вақтида ҳаридорга фириб бериш, масалан, айбли молни айбини яшириб сотиш ёки сохта молни асл мол, деб сотиш энг оғир гуноҳдир. Қуйидаги ҳадислар бунга очиқ далил бўлади:

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дон сотаётган одамнинг ёнидан ўтиб қолибдилар. Унинг дони орасига қўл тиқиб кўрсалар, намланиб қолган экан. “Бу нима?!” деб сўрадилар. Сотувчи: “Эй Расуллуллоҳ! Унга ёмғир тегибди”, деди. Шунда Расуллуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Уни устига қуймайсанми, одамлар кўрар эди” дедилар ва “Кимки алдаса, мендан эмас!” дедилар (Имом Мусим ривояти).

Ҳадиснинг арабча матнидаги “ғаш” сўзи луғатда “алдамоқ, фириб бермоқ, сохталаштирмоқ” маъноларида келади. Демак, умумий маънода алдов, фирибгарлик, бирор нарсани сохталаштириш мусулмоннинг иши эмас экан. Яна бир ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деганлар:

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу ривоят қиладилар, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Туя ва совлиқларингизни (серсут қилиб кўрсатиш мақсадида) атайлаб соғмай қўйманглар! Кимки (билмай) шундай ҳайвонни сотиб олган бўлса, унинг ихтиёрида икки йўл бордир, бири – уни ўзида олиб қолмоқлик, иккинчиси уни эгасига қайтариб бермоқликдир. Агар қайтариб берадиган бўлса (бир-икки кун соққани учун) бир соъ хурмо қўшиб берсин!” (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривояти).

Демак, соғин сигир ва қўйларни сотишда ҳадисда баён этилганидек, фирибгарлик усулларини қўллаш ҳам жоиз эмас. Бизнинг ҳанафий мазҳабимизда “Борди-ю молни қайтариб бериладиган бўлса, унга хурмо қўшиб берилмайди”, дейилган.

Раҳмонов Абдуқаюм,

Ургут туман “Абдуқаҳҳор” масжиди имом хатиби

ЎМИ Матбуот хизмати