وَإِذۡ قُلۡنَا ٱدۡخُلُواْ هَٰذِهِ ٱلۡقَرۡيَةَ فَكُلُواْ مِنۡهَا حَيۡثُ شِئۡتُمۡ رَغَدٗا وَٱدۡخُلُواْ ٱلۡبَابَ سُجَّدٗا وَقُولُواْ حِطَّةٞ نَّغۡفِرۡ لَكُمۡ خَطَٰيَٰكُمۡۚ وَسَنَزِيدُ ٱلۡمُحۡسِنِينَ٥٨

58. "Ушбу шаҳарга (Қуддусга) киринглар ва унинг хоҳлаган ерида бемалол еб-ичинглар ва дарвозадан сажда қилган ҳолларингда "авф қил" деб киринглар. "Биз хатоларингизни мағфират этамиз ва яхшилик қилувчиларга зиёда қиламиз" деганимизни эсланглар.

Аллоҳ таоло Бани Исроилга Қуддуси шарифнинг ҳамма ерида бемалол еб-ичишни буюрар экан, дарвозадан сажда қилган ҳолда истиғфор айтиб киришни амр этмоқда. Аммо ношукр қавм Парвардигорнинг бу буйруғига итоат қилмай, буюрилган сўзларни масхараомуз бузиб айтган. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу айтади: "Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзлари ҳам Макка фатҳида бошларини эгиб, тавозеъ билан Аллоҳга шукр айтиб кирганлар ва Маккага кирганларидан кейин ғусл қилганлар, саккиз ракат нафл намоз ўқиб, меҳрибон ва раҳмли Аллоҳга ҳамду санолар айтганлар”.

فَبَدَّلَ ٱلَّذِينَ ظَلَمُواْ قَوۡلًا غَيۡرَ ٱلَّذِي قِيلَ لَهُمۡ فَأَنزَلۡنَا عَلَى ٱلَّذِينَ ظَلَمُواْ رِجۡزٗا مِّنَ ٱلسَّمَآءِ بِمَا كَانُواْ يَفۡسُقُونَ٥٩

59. Золимлар айтилган сўзни бошқасига алмаштиришди. Шунда бузғунчиликлари сабабидан золимлар устига осмондан бало ёғдирдик.

Ибн Исҳоқ айтилган ўша сўзни Бани Исроил алмаштиришгани ҳақида бундай дейди: "Менга Солиҳ ибн Кайсон Тавмаҳа бинти Умайя ибн Халафнинг хожаси Солиҳдан, у Абу Ҳурайрадан ва яна бир ишончли киши Ибн Аббосдан, у эса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан шундай ривоят қилишади: "У зот: "Улар сажда қилган ҳолларида "ҳиттатун" (авф қил!) деб кириш ўрнига судралган ҳолда "ҳинтатун" (буғдой) деб кирадилар", дедилар". Золим кимсалар истиғфор айтиш ўрнига масхара қилиб "буғдой" сўзини ишлатишган. Сажда қилиш ўрнига Қуддус шаҳрига кетлари билан сурилиб киришган. Шундан сўнг уларга вабо балоси келиб, туш пайтининг ўзида етмиш минг одам ҳалок бўлган. Бу ерда Бани Исроил қавмининг саркашлиги ва ўз пайғамбарларига нисбатан ҳурматсизларча қилган муомаласи ҳамда Аллоҳга бўлган исёнининг яна бир кўриниши намоён бўлмоқда. Зеро, Парвардигор уларни Қуддус шаҳрига сажда қилган ҳолда кириб, мағфират сўрашга буюрган ва бунинг эвазига уларни кечиришини ваъда қилган эди.

وَإِذۡ ءَاتَيۡنَا مُوسَى ٱلۡكِتَٰبَ وَٱلۡفُرۡقَانَ لَعَلَّكُمۡ تَهۡتَدُونَ٥٣

53. Ҳидоят топишингиз учун Биз Мусога Китоб ва Фурқонни берганимизни эсланглар.

Аллоҳ таоло Мусо алайҳиссалом қавмини кечирганидан кейин у кишига ва қавмига Тавротни нозил қилди. Таврот (ибронийча "тора", яъни қонун, шариат маъносида) Аллоҳнинг ҳидоят китоби бўлиб, унинг аслий нусхасида Исроил авлодлари Аллоҳнинг тавҳидига чақирилган, яҳудийларни одоб-ахлоққа, инсоний фазилатларни эгаллашга, пайғамбарларига итоат этишга ва Аллоҳга ибодат қилишга буюрилган. Аммо кейинчалик Таврот одамлар қўли билан ўзгартирилган, баъзи ҳукмлар олиб ташланган, кераксиз нарсалар қўшиб юборилган. "Фурқон" сўзи Ҳақ ва ботилни, яхши ва ёмонни ажратувчи, мўъжиза маъноларини англатади. Бу оятда эса Мусо алайҳиссаломга нозил қилинган шариат маъносида келган.

وَإِذۡ قَالَ مُوسَىٰ لِقَوۡمِهِۦ يَٰقَوۡمِ إِنَّكُمۡ ظَلَمۡتُمۡ أَنفُسَكُم بِٱتِّخَاذِكُمُ ٱلۡعِجۡلَ فَتُوبُوٓاْ إِلَىٰ بَارِئِكُمۡ فَٱقۡتُلُوٓاْ أَنفُسَكُمۡ ذَٰلِكُمۡ خَيۡرٞ لَّكُمۡ عِندَ بَارِئِكُمۡ فَتَابَ عَلَيۡكُمۡۚ إِنَّهُۥ هُوَ ٱلتَّوَّابُ ٱلرَّحِيمُ٥٤

54. Мусонинг ўз қавмига: "Эй қавмим, бузоққа сиғиниб, ўзларингга жабр қилдинглар, энди бир-бирингизни ўлдириш билан Яратувчингизга тавба қилинглар. Шундай қилганингиз Яратувчи ҳузурида сизларга яхшироқдир" деганини эсланглар. Шундай қилиб, Аллоҳ таоло тавбаларингизни қабул қилди, У албатта кечирувчидир, раҳмлидир.

Мусо алайҳиссалом қавмининг бузоққа сиғиниб, ўзига жабр қилганини айтганидан кейин: "Энди Аллоҳга тавба қилинглар ва бир-бирларингни ўлдиринглар, шундай қилганингиз Аллоҳ ҳузурида сизларга яхшироқдир", дейди. Ибн Касирнинг ёзишича, "Эрта тонгда, ғира-ширада бузоққа ибодат қилмаганлар қўлларида қилич тутган ҳолда бузоққа ибодат қилганларни қиличдан ўтказа бошлашди ва бир кечанинг тонгида етмиш минг кишини ҳалок этишди" (Ибн Касир. "Қисасул-анбиё", Қоҳира нашри, 284-бет). Баъзи ривоятларда уч минг киши ҳалок бўлгани айтилади. Шундан кейингина Аллоҳ уларнинг тавбаларини қабул қилди.

وَإِذۡ قُلۡتُمۡ يَٰمُوسَىٰ لَن نُّؤۡمِنَ لَكَ حَتَّىٰ نَرَى ٱللَّهَ جَهۡرَةٗ فَأَخَذَتۡكُمُ ٱلصَّٰعِقَةُ وَأَنتُمۡ تَنظُرُونَ٥٥

55. "Эй Мусо, Аллоҳни аниқ кўрмагунимизча ҳаргиз сенга ишонмаймиз" деб қараб турганларингизда сизларни яшин урганини ҳам эсланглар.

Мусо алайҳиссалом билан бирга мулоқотга борганлар Мусонинг Аллоҳ таолога қилган муножотини, Аллоҳнинг Мусога қилган такаллумини, амр ва қайтариқларини ўз қулоқлари билан эшитишди. Мусо алайҳиссалом Аллоҳдан ваҳийни қабул қилиб олиб, уламолар ёнига қайтиб келди. Улар эса ҳазрати Мусодан Аллоҳни очиқ-равшан кўрсатишни талаб қилиб туриб олишди. Бани Исроилдан етмиш оқсоқол Мусо алайҳиссаломнинг сўзларига ишонмай енгилтаклик қилиб турганида барчаларини яшин уриб ҳалок бўлди. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумонинг ривоятларига қараганда, Мусо алайҳиссалом мийқотга танлаган етмиш киши Исроил авлодларининг уламолари бўлиб, улар билан бирга Мусо, Ҳорун, Юшаъ, Нозоб, Абийҳулар бор эди.

ثُمَّ بَعَثۡنَٰكُم مِّنۢ بَعۡدِ مَوۡتِكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَشۡكُرُونَ٥٦

56. Кейин шояд шукр қилсангизлар, деб ўлганингиздан сўнг қайта тирилтирдик.

Аллоҳ таоло Мусо алайҳиссаломнинг ношукр қавми бузоққа сиғиниб, Ўзига ширк келтирганидан кейин барчаларини фақат ҳалок қилиш билангина кечиришини билдирган эди. Шунда бузоққа сиғинмаганлар унга сиғинганларни ўлдиришди, Аллоҳ таоло уларга берган ваъдасига вафо қилиб, ҳалок бўлганларнинг барини Ўз изни билан қайта дунёга келтирди, яъни улар ҳалок бўлишганидан кейин Аллоҳ таоло уларнинг шукр қилишлари учун қайтадан яна тирилтирди.

وَظَلَّلۡنَا عَلَيۡكُمُ ٱلۡغَمَامَ وَأَنزَلۡنَا عَلَيۡكُمُ ٱلۡمَنَّ وَٱلسَّلۡوَىٰۖ كُلُواْ مِن طَيِّبَٰتِ مَا رَزَقۡنَٰكُمۡۚ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَٰكِن كَانُوٓاْ أَنفُسَهُمۡ يَظۡلِمُونَ٥٧

57. Ва булутни устингизга соябон қилдик, сизларга манна ва салвани туширдик: "Сизларга ризқ қилиб берганларимизнинг покизасини енглар". Бизга зулм қилишмади, ўзларигагина зулм қилишди.

Аллоҳ таоло Бани Исроилга неъматларни тўкис ато қилган. Уларни жазирама иссиқдан ҳимоя қилиш учун устларига булутларни соябон қилиб қўйди. Ҳар куни субҳи содиқдан қуёш кўтарилгунича осмондан ҳар бир кишига бир соъ миқдорида (икки ярим килога яқин) "манна таранжубин" деган ширинлик ёғар эди. Одамлар кун бўйи шуни тановул қилишарди. "Салва" эса бедана каби кичик парранда бўлиб, шом пайти уйлар атрофида тўпланиб қолар эди, қоронғи тушганидан кейин уларни бемалол тутиб, кабоб қилиб ейишар эди. Мужоҳид: "Манна кўриниши лимонга ўхшаш ширин мева, салво – қуш", дейди. Саъид ибн Зайд бундай деган: "Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Манна замбуруғи ва унинг суви кўзга шифодир", деганлар (Бухорий ривояти). Лекин Исроил авлодлари Аллоҳ таоло берган шундай неъматлардан баҳраманд бўлиб ҳам Аллоҳга ширк келтиришди ва ўзларига зулм қилишди.

♦️Зулҳижжа сўзи қандай маънони англатади?
➖“Ҳаж эгаси” деган маънони билдиради.

♦️Зулҳижжа ойи қандай ой?
➖ Бу ой Аллоҳ таоло уруш, қон тўкишни ҳаром қилган (Зулҳижжа, Зулқаъда, Муҳаррам, Ражаб) тўрт ойнинг бири, ҳижрий-қамарий тақвимнинг охирги ойидир.

♦️Зулҳижжа ойи қандай фазилатларга эга?
➖Ҳаж ибодати адо этиладиган, қурбонлик қилинадиган, Арафа ва Қурбон ҳайити нишонланадиган ой. Бу ойда, айниқса унинг дастлабки ўн кунида қилинган ибодатлар Аллоҳ таоло учун энг севимли амаллардан саналади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Аллоҳ даргоҳида Зулҳижжанинг ўн кунидан афзал кун йўқ”, деганлар (Имом Ибн Ҳиббон ривояти)

Бу ойда тутилган рўза улуғ ажрларга мушарраф этади. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Арафа кунининг рўзаси ўзидан аввалги бир йил ва ўзидан кейинги бир йилнинг гуноҳларига каффорат бўлишини Аллоҳдан умид қиламан”, деганлар (Имом Муслим ривояти).

♦️Зулҳижжа ойини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам қандай ўтказардилар?
➖Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Зулҳижжа ойининг дастлабки тўққиз кунида, Ашуро кунида ва ҳар ойдан уч кунда – ойнинг аввалги душанбаси билан икки пайшанбасида – рўза тутардилар (Имом Аҳмад ривояти).

Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам Аллоҳ таолони янада кўпроқ зикр қилардилар ва: “...Бу кунларда таҳлил (Ла илаҳа иллаллоҳ Муҳаммадур Расулуллоҳ), такбир (Аллоҳу акбар) ва таҳмид (Алҳамдулиллаҳ) айтишни кўпайтиринглар!” дердилар (Имом Аҳмад, Имом Байҳақий ривояти).

Даврон НУРМУҲАММАД тайёрлади

 Эслатиб ӯтамиз, келаётган 22 чи июль чоршанба куни Зулҳижжа ойининг 1-кунидир.
Валлоҳу аълам.

وَإِذۡ نَجَّيۡنَٰكُم مِّنۡ ءَالِ فِرۡعَوۡنَ يَسُومُونَكُمۡ سُوٓءَ ٱلۡعَذَابِ يُذَبِّحُونَ أَبۡنَآءَكُمۡ وَيَسۡتَحۡيُونَ نِسَآءَكُمۡۚ وَفِي ذَٰلِكُم بَلَآءٞ مِّن رَّبِّكُمۡ عَظِيمٞ٤٩

49. Ва ўғилларингизни сўйиб, қизларингизни тирик қолдирган ва сизларга ёмон азоб берган Фиръавн одамларидан қутқарганимизни эсланглар. Ана шу ишларда Парвардигорингиздан катта имтиҳон бор эди.

Миср ҳукмдори Фиръавн ўз қўл остидаги Бани Исроил қавмининг бошига кўп кулфатлар солган, уларни хорлик, жабр-зулм, қаҳр-ғазаб билан қийнаган. Золим Фиръавн Бани Исроилдан бир ўғил чақалоқ дунёга келиши билан шу заҳоти сўйиб ўлдиришга буюрар, қизларни эса тирик қолдирар эди. Чунки коҳинлар (фолбинлар) Бани Исроил қавмидан бир ўғил бола туғилиб, подшоҳни ўз қўли билан ўлдиради, деб хабар беришганди. Имом Фахруддин Розий айтади: "Ўғил болаларни сўйдириб, қизларни тирик қолдиришда Бани Исроилга бир неча томондан зарар етказиш кўзда тутилган эди: ўғил болаларни ўлдириш насл узилишига сабаб бўлади (яъни миллат таг-туги билан йўқ бўлиб кетади); эркакларнинг ҳалок бўлиши ҳаётий шароитнинг бутунлай издан чиқишига ёки оғирлашувига сабаб бўлади; эркакларни қаттиқ қийнаб ўлдириш энг оғир зулмлардан биридир; аёлларнинг ўз жуфтларисиз, ҳимоячисиз қолишлари уларнинг душман қўлида эрмак бўлишларига олиб келади, миллат учун бундан ортиқ хорлик бўлиши мумкинми?" ("Тафсиру Фахрир-Розий", 1-жилд, 358-бет). Аллоҳ таоло Бани Исроил қавмини ана шу хорлик ва зулмдан қутқарди. У бу билан қавмни имтиҳон қилишни ирода этган эди.

وَإِذۡ فَرَقۡنَا بِكُمُ ٱلۡبَحۡرَ فَأَنجَيۡنَٰكُمۡ وَأَغۡرَقۡنَآ ءَالَ فِرۡعَوۡنَ وَأَنتُمۡ تَنظُرُونَ٥٠

50. Ва денгизни ёриб, сизларни қутқарганимизни, кўз ўнгингизда Фиръавн одамларини ғарқ қилганимизни ҳам эсланглар.

Мусо алайҳиссалом Фиръавн ва унинг золим қавмига бас келолмагач, уларнинг имонга келишидан умидини узади. Аллоҳ таолонинг амри билан Бани Исроил ва қибтийлардан имон келтирганларини олиб, Мисрни ташлаб қочиб кетишга қарор қилади. Аммо бундан хабар топган Фиръавн ва унинг лашкарлари Мусо алайҳиссалом ва унга эргашганларни қува бошлади. Вазият таҳликали эди, қавм орасида қўрқув, таҳлика, саросима бошланди. Шунда Мусо алайҳиссалом қавмини золимлардан халос қилишни сўраб, Парвардигорига илтижо қилди. Аллоҳ таолонинг нусрати, ёрдами узоқ куттирмади. Қуръони каримда бу ҳақда бундай оятлар бор: "Ўшанда Мусога: «Асоинг билан денгизни ургин!» деб ваҳий қилдик. Шунда (денгиз) бўлиниб, ҳар бўлаги улкан тоғдек бўлди. Бошқаларни ҳам ўша ерга яқинлаштирдик. Мусо ва у билан бирга бўлганларнинг ҳаммасини қутқардик. Сўнгра бошқаларни ғарқ қилиб юбордик" (Шуаро, 63-66). Мусо алайҳиссалом ва унинг одамларини тутиб олиб, жазоламоқчи, Ҳақ йўлдан қайтармоқчи бўлган золимлар ана шундай даҳшатли ўлим топишди. Буларнинг ҳаммаси Бани Исроил фойдасига ҳал бўлди. Аллоҳ таоло юқоридаги ояти каримада уларга ана шу ва бунга ўхшаш жуда кўп неъматларни, яхшиликларни ато этганини эслатмоқда.

وَإِذۡ وَٰعَدۡنَا مُوسَىٰٓ أَرۡبَعِينَ لَيۡلَةٗ ثُمَّ ٱتَّخَذۡتُمُ ٱلۡعِجۡلَ مِنۢ بَعۡدِهِۦ وَأَنتُمۡ ظَٰلِمُونَ٥١

51. Биз Мусо билан қирқ кечага ваъдалашганимизни, у кетгач золим бўлган ҳолингизда бузоққа сиғинганларингни эсланглар.

Мусо алайҳиссалом Аллоҳ таолонинг амри билан муқаддас Туво водийига кетганида унинг қавми олтиндан бир бузоқ ясаб олиб, унга сиғина бошлайди. Қуръони каримнинг Тоҳо сурасида Мусо алайҳиссалом билан Сомирий исмли коҳин ўрасида бўлиб ўтган бу ҳодиса кенг баён этилади. Мусо алайҳиссалом Сино тоғига Аллоҳ билан мулоқат учун кетаётганида ўттиз кунда қайтишни ваъда қилган эди, аммо у ерга боришнинг ўзига шунча вақт кетиб қолади ва Аллоҳ мулоқот муддатини қирқ кунга узайтирди. Мусо алайҳиссаломнинг ўз вақтида қайтмаганидан фойдаланган Сомирий Бани Исроилдан барча тилла тақинчоқ-безакларни сўраб олиб, уларни оловда эритади ва бузоқ шаклидаги бир бут-ҳайкал ясайди. Бу ҳайкал-бут устига Жаброил алайҳиссаломнинг оти туёғи остидан олиб қолган бир сиқим тупроқни сочиб юборган эди, бузоқ худди тирикдай "мў"лай бошлади. Сомирий бошчилигидаги йўлдан озган кимсалар бузоқ атрофида тавоф этиб, рақс тушиб, хурсандчилик қила бошлашди. Қавмнинг залолатидан қаттиқ ташвишга тушган Ҳорун алайҳиссалом (Мусо алайҳиссаломнинг иниси) уларни Сомирийга итоат этишдан, Аллоҳни қўйиб, бузоққа сиғинишдан қайтаришга уринди. Қуръони каримда бундай дейилади: "Дарҳақиқат, илгари Ҳорун уларга: «Эй қавмим, бу билан фитнага дучор қилиндингиз, холос. Шубҳасиз, Парвардигорингиз Раҳмондир. Энди менга эргашинглар, амримга итоат қилинглар», деган эди." (Тоҳо, 90). Шу тариқа ширкка мойил Бани Исроил Мусо алайҳиссалом қайтиб келгунича қирқ кун мобайнида бузоққа сиғиниб юрган.

ثُمَّ عَفَوۡنَا عَنكُم مِّنۢ بَعۡدِ ذَٰلِكَ لَعَلَّكُمۡ تَشۡكُرُونَ٥٢

52. Сўнг шундан кейин шояд шукр қилсанглар, деб сизларни афв этдик.

Сомирийнинг эргашувчилари Аллоҳ таолонинг азобидан қўрқа бошлашди, қилган ишларидан афсус-надомат чекишди, Аллоҳдан кечиришини сўраб илтижолар қила бошлашди. Аммо Аллоҳ азза ва жалла уларнинг тавбасини фақат қатл билан қабул этишини баён қилди. Мусо алайҳиссалом Аллоҳга ёлбориб, қавмлари гуноҳидан ўтишни сўрадилар. Аллоҳ таоло Мусо алайҳиссалом ва қавмларидан бир неча издошларини яна Ўз мулоқотига чақирди. Ҳаммалари Мусо алайҳиссалом билан бирга қавмнинг бузоққа сиғиниб қилган хатоси учун Аллоҳ ҳузурига тавба қилиш ва узр айтиш учун боришди. Аллоҳ уларнинг тавбаларини қабул қилиб, авф этди ва ҳалок бўлганларни қайта тирилтирди.

Имон ва иқрор баёни

Имон чин кўнгил билан эътиқод қилмак, яъни, ишонмак ва инонмакдир. Бугун дунё ва оламни, ерда ва осмондаги барча махлуқотни яратган Аллоҳ таолонинг борлигига, бирлигига ва хамма сифатларига ва Муҳаммаднинг, алайҳиссалом, бандаларга Исломни етказиш учун Аллоҳ таоло тарафидан буюрилган ҳақ пайғамбар эканига, Қуръони карим Муҳаммадга, алайҳиссалом, Аллоҳ таоло юборган ҳақ китоб эканига Аллоҳ таолонинг амри бирла Муҳаммад, алайҳиссалом, баён қилган шариат ҳукмларининг ҳақ эканига имон келтирмак ва эътиқод қилмак лозимдир. Чинакам мўмин бўлмоқ учун фақат дилда ишонмоқ кифоя қилмайди, балки иқрор қилмоқ, яъни тил билан айтмак ҳам шарт. Тил билан иқрор қилмаган киши дилида ишонса ҳам, дунёда мўмин хисобланмайди, охиратда унинг имони мақбул ва ё мардудлиги Аллоҳ таолога ҳавола қилинади.

Тил билан иқрор қилиш шундай: "Ашҳаду алла илаҳа иллаллоҳу ва ашҳаду анна Муҳаммадан ъабдуҳу ва росулуҳ".

Имон калимаси

Аманту биллаҳи ва малаикатаҳи ва кутубиҳи ва русулиҳи вал явмил ахири вал қодари хойриҳи ва шарриҳи миналлоҳи таъала вал баъси баъдал мавт.

Аллоҳ таолога имон келтириш

Аллоҳ таолонинг борлигига, бирлишга ва барча сифатларига имон келтирмоқ лозим. Аллоҳ таолони таниш Унинг исм ва сифатлари билан бўлади. Аллоҳ таолонинг 99 исми ва сифати бордир.

Фаришталар

Фаришталар ҳам бизлардек Аллоҳ таолонинг махлуқларидир. Улар доимо Аллоҳ таолога ибодат қилиб ва буюрилган барча хизматларни адо қилиб турадилар. Улар ҳеч гуноҳ иш қилмайдилар, еб-ичмайдилар, ухламайдилар. Уларда эркаклик ва хотинлик йўқдир.

Улар нурдан яратилган, жисмлари шамолдек латиф ва юмшоқдир. Бизларнинг кўзларимизга кўринмайдилар. Агар кўринишни хоҳласалар, ҳар турли суратларда кўринишга ҳам қодирдирлар.

Ҳар бир банданинг қилган амалларини ёзиб турадиган фаришталар бор. Улар бандаларнинг яхши ва ёмон амалларини номаи амалларига ёзадилар, қиёмат кунида хисоб учун шу дафтарлар тафтиш қилинади. Яна бандаларни Аллоҳ амри билан зарар ва зиёндан, офатлардан сақлаб юрадиган фаришталар ҳам бор.

Жаброил, Микоил, Азроил ва Исрофил, алайҳимуссалом, фаришталарнинг улуғларидандир. Ҳазрат Жаброил Аллоҳ таолодан пайғамбарларга ваҳий келтирадиган элчидир. Ҳазрат Микоил бандаларнинг ризқларини тайин қилмоқ учун ва булут ва ёмғирларга ҳукм қилмоқ учун масъулдир. Ҳазрат Азроил бандаларнинг жонларини оладиган фариштадир. Ҳазрат Исрофил бандаларнинг жонлари турадиган сурга муаккил фариштадир.

Пайғамбарлар

Пайғамбарлар ҳам бизлардек Аллоҳ таолонинг бандалари. Улар ҳам Одамнинг, алайҳиссалом, фарзандларидир. Лекин улар Аллоҳ таолога хос бандалари. Ёшликларидан ғоятда ақлли ва зийрак, тўғри, парҳезкор бўлганлар. Уларда ҳеч бир замонда нуқсон ва камчилик бўлмаган.

Энг биринчи пайғамбар Одам алайҳиссалом бўлиб, охиргиси Муҳаммад алайҳиссаломдир. Қиёмат кунигача энди ҳеч пайғамбар чиқмайди. Муҳаммад, алайҳиссалом, охирзамон пайғамбаридир. У зотнинг дини, яъни Ислом, то қиёмат кунигача боқийдир.

Муқаддас китоблар

Аллоҳ таоло дин ва шариат ҳукмларини қавмларига ўргатсинлар деб пайғамбарларга китоблар нозил қилган. Одам алайҳиссаломга ўн варақ, Шис алайҳиссаломга эллик варақ, Идрис алайҳиссаломга ўттиз варақ, Иброҳим алайҳиссаломга ўн варақ нозил бўлган. Мусо алайҳиссаломга Таврот, Довуд алайҳиссаломга Забур, Исо алайҳиссаломга Инжил, Муҳаммад алайҳиссаломга эса Қуръони карим нозил бўлган.

Қазо ва қадар

Тақдир оламда бўладиган барча нарсаларни ва ҳар бир қилинадиган ишларни Аллоҳ таолонинг азалда тайин ва муқаррар қилиб қўйишидир. Аллоҳ таолонинг оламда бўладиган нарсаларни тақдир қилинган ҳолатда халқ ва пайдо қилишидир. Ҳар бир нарса ва ҳар бир ишнинг қачон бўлиши ва нима сабаб билан бўлиши ҳамда қандай бўлиши баён этилиб, Лавҳул Маҳфузда ёзиб қўйилган.

Банданинг Лавҳул Маҳфузда ёзилган экан, тақдирда бор бўлса, шу иш рўёбга чиқмасдан қолмайди, деб дунёвий ишларни ва охират амалларини қилмасдан, коҳил бўлиб ётиши ҳамда гуноҳ ишларни қилиши асло дуруст эмас. Бандалар учун жидду жаҳд билан илм олиб, маърифат ҳосил қилиб, диний илм ўрганиш, ҳалол мол касб қилиш ва ихлос билан яхши амалларни бажариш, шунингдек, ҳар бир гуноҳ ишлардан сақланиш шартдир. Ўз ихтиёрида бўлган ишларни тақдирга ташлаб, ишёқмас бўлиб ётиш ниҳоятда аҳмоқ ва беҳиммат кишиларнинг ишидир.

Бандаларнинг феъллари

Бандалар ўз феълларини ўзлари касб ва ҳосил қиладилар. Аммо бўлдиргувчи ва яратувчи Аллоҳ таолодир. Бандаларнинг қилмоқчи бўлган феълларини Аллоҳ таоло қудрат ва қувват бериб, халқ қилмаса, бандалар фақат ўзлари ҳеч бир ишни қилмоқка қодир бўлмайдилар. Аллоҳ таоло бандаларга ирода ва ихтиёр, яъни хоҳиш учун кифоя қилгудек бир оз қувват беради, банда бир ишни қилмак учун ихтиёр билан ўша қувватни сарф қилади. Шундан сўнг Аллоҳ таоло банда хоҳлаган феълни хоҳишига мувофиқ халқ қилади. Демак, банда ўз феълини ўзи касб қилувчидир. Аллоҳ таоло эса яратувчидир. Масалан, банда юрмоқни ихтиёр қилади. Ўша ҳолда Аллоҳ таоло унга кувват беради ва юрмагини халқ қилади, банда юришни касб ва ҳосил қилади. Бас, Аллоҳ таолонинг халқ қилиши билан банда юришга қодир бўлади. Бандаларнинг яхши феълларига ҳам, ёмон феълларига ҳам Аллоҳ таоло холиқдир. Аммо бандалар ўз феълларига косибдирлар.

Банда қандай феълни касб қилмоқни ихтиёр қилса, Аллоҳ таоло ниятига кўра ўша феълни халқ қилади. Агар банда ихтиёри бирла яхши ва савоб феъл касб қилмоқчи бўлса, Аллоҳ таоло истаса, рози бўлиб халқ қилади. Аммо банда гуноҳ феълни касб қилмоқчи бўлса, Аллоҳ таоло истаса, рози бўлмай халқ қилади.

Бандалар қилган феъллари учун савобли ёки гуноҳли бўладилар. Агар банда ўз ихтиёри билан яхши феълни касб қилса, савоб олади ва агар ёмон феълни касб қилса, гуноҳкор бўлади.

Охирзамон

Охирзамон – бу дунёнинг охири ва тамом бўлган куни деган маънони билдиради. Охирзамонда бутун ер юзидаги одамлар ва ҳайвонлар ерда ва осмонда бўлган фаришталар ўлиб тамом бўлади. Охирзамоннинг қачон ва қайси кун бўлиши фақат Аллоҳ таолонинг ўзига маълумдир. Буни Аллоҳ таолодан бошқа ҳеч ким билмайди, ҳар кун ва ҳар замон охирзамон бўлиши эҳтимолдир.

Аллоҳ таолонинг ҳикмати билан офтобнинг юриши тескари бўлиб, мағриб тарафдан чиқади. Ушбу кун дунёнинг охирги куни аломатларидандир. Бутун ер юзини дуд-тутун босиб, барчани беҳуш қилади. Исрофил фаришта сур чалади. Шундан сўнг ер юзидаги жами жондор ўлиб, тамом бўлади.

Диёмат куни

Қиёмат куни Аллоҳ таоло одамларни қайтадан тирилтиради. Қабрларда ва бошқа ерларда чириган ва ҳар тарафга тарқалган жасадлар Аллоҳ таолонинг қудрати билан тириклик вақтидагидек бўлади. Аллоҳ таоло ҳаммадан илгари Исрофилни, алайҳиссалом, тирилтириб, унга иккинчи марта сур чалмоқни амр қилади. Сўнгра ҳар бир жасадга ўзининг жони киради. Шундан сўнг қабрларнинг усти очилиб, ҳамма гўё уйқудан уйғонандек бўлиб, тирилади. Қабрлардан ер устига чиқади. Ҳаммалари Маҳшар майдонига жам бўлади. Маҳшар майдони бандаларнинг дунёда қилган ишла-ри ҳисоб ва тафтиш қилинадиган жойдир. Ҳар бандага номаи аъмоллари берилиб, дунёда қилган амаллари ўзларига маълум қилинади. Ҳар кимнинг амаллари адолат ва тўғрилик мезони ва тарозуси билан ўлчаниб, ҳисоб қилинади.

Кимнинг жаннатга ва кимнинг дўзахга кириши тайин қилинади. Маҳшарда бандаларнинг амалларини Аллоҳ таоло тарафидан буюрилган фаришталар ҳисоб ва тафтиш қиладилар. Ҳамма жаҳаннам устига қурилган сирот кўпригидан жаннат тарафга ўтмоқни орзу қилади. Имонли, солиҳ кишилар ва гуноҳлари афв қилинган мўмин бандалар ғоятда осонлик билан ўтиб жаннатга кирадилар. Сирот кўпригидан ўтолмаган кишилар жаҳаннамга тушадилар.

Жаннат ва дўзах

Жаннат неъматларини тил билан айтиб ва қалам билан ёзиб тамом қилиб бўлмайди. Жаннатга тушган ҳар бир мўмин бандага энг катта бахт Аллоҳ таолони кўрмоқдир.

Аллоҳ таолонинг бандаларга қандай кўринмаги бизларга маълум эмас. Аммо Аллоҳ таолони жаннатда кўришга инонмоқ лозим ва вожибдир.

Жаҳаннам ғоятда қабоҳатли ва машаққатли ердир. Унга кирган одамлар ўт-олов билан ва бошқа ҳар хил нарсалар билан азобланади.

Гуноҳкор банда

Ислом динининг хақлигига ва мўминлар ишониши лозим бўлган масалаларга дил билан эътиқод қилган, лекин ўзини сақлаёлмай гуноҳ амаллар қилган киши мўминлик ва мусулмонликдан чиқмайди, аммо фосиқ ва гуноҳкор бўлади. Аллоҳ таоло хоҳласа, фазл айлаб ҳар гуноҳни афв қилиши мумкиш. Аммо золимнинг зулмини мазлум бўлган киши рози бўлса, хоҳласагина, Аллоҳ афв қилиши мумкин.

Аллоҳ таоло дунёда тавба мақбул бўладиган вақтда, чин ихлос билан тавба қилган кишининг гуноҳларини кечирмоқни ваъда қилган. Пайғамбаримизнинг, алайҳиссалом, ва бошқа солиҳ кишиларнинг шафоатлари сабаб бўлиб, кўп кишиларнинг гуноҳлари афв қилинмоғи ҳам эҳтимолдир. Пайғамбаримиз Муҳаммад, алайҳиссалом, гуноҳларни шафоат қилувчидирлар.

Саҳобалар

Саҳобалар мўмин ва мусулмонлик ҳолида Пайғамбаримиз Муҳаммадни, алайҳиссалом, кўриб ва у кишига учрашиб мўминлик ҳолида вафот қилган кишилардир.

Саҳобаларнинг афзали аввал ҳазрат Абу Бакр Сиддиқ, сўнг ҳазрат Умар ибн Хаттоб, сўнг ҳазрат Усмон ибн Аффон, кейин Ҳазрат Алидир, розийаллоҳу анҳум. Шунинг учун улар Расуллулоҳнинг, алайҳиссалом, чаҳорёрлари деб аталадилар.

Аҳли сунна вал-жамоа

Расулуллоҳнинг, соллаллоҳу алайҳи ва саллам, барча саҳобалари вафот этганларидан сўнг, Ислом аҳли эътиқодда 73 фирқага бўлинган. Аммо машҳурлари уч фирқадир.

Улар қуйидагалар: аҳли сунна вал-жамоа, шиъалар ва мўьтазила фирқаси.

Аҳли сунна вал-жамоанинг эътақоди ҳақдир. Бизлар аҳли сунна вал-жамоа эътиқодидамиз. Пайғамбаримиз Муҳаммад, алайҳиссалом, ўзлари ва саҳобалари дин ва шариат ҳукмларига қандай эътиқод қилган бўлсалар, аҳли сунна вал-жамоа ҳам шундай эътиқод қиладилар.

Аҳкоми шариф

Қуръон оятлари ва ҳадиси шарифдаги шариат ҳукмларининг баъзиларини арабчани комил билган кишигина билиши мумкин. Аммо шариатнинг барча ҳукмларини тўғри билиш учун мужтаҳид бўлиш керак. Мужтаҳид бўлмаган кишиларнинг оятлардан ва ҳадислардан ҳукмлар чиқаршлари мумкин эмас.

Мужтаҳид мазҳаб

Арабий тилнинг маъно ва сирларини чуқур билиб, ғоятда комил олим бўлиб, оят ва ҳадисларнинг ҳикмат ва сирларини яхши билгандан сўнг комил ижтиҳод билан дин масалаларининг ҳар қайсисини фикр ва андиша қилган киши мужтаҳид бўлади. Мужтахид бўлмаган ва мужтаҳидлик мартабасига етмаган кишилар маишатда ҳам, ибодатда ҳам бир мужтаҳиднинг мазҳабига тобе бўлади. Ҳар масалада шу мужтаҳиднинг мазҳаби билан амал қилади.

"Мазҳаб" сўзи истилоҳда мужтаҳид олимнинг шариат ҳукмларида оят ва ҳадислардан ижтиҳод билан фикр қилиб, англаган йўли деган маънони англатади. Машҳур мужтаҳидлар тўрт кишидир. Биринчиси, Имоми Аъзам Абу Ҳанифа Нўъмон ибн Собит, раҳматуллоҳи алайҳ; иккинчиси, Имоми Шофеъий Муҳаммад ибн Идрис, раҳматуллоҳи алайҳ; учинчиси, Имоми Молик ибн Анас, раҳматуллоҳи алайҳ; тўртинчиси, Имоми Аҳмад ибн Ҳанбал, раҳматуллоҳи алайҳ. Ушбу мужтаҳидларнинг мазҳаблари кўп масалаларда бир-бирига мувофиқдир. Мухолиф бўлган суннатга оид масалалари ҳам бор, лекин кўп эмас.

Бизлар Имоми Аъзам Абу Ҳанифа ҳазратларининг мазҳабларидамиз. Маишат ва ибодат хукмларининг ҳар қайсисида шу мазҳабга кўра амал қиламиз. Мусулмонларнинг салкам ярми Имоми Аъзам Абу Ҳанифа мазҳабларида бўлса ҳам, қолган уч имомнинг мазҳабларида бўлган мусулмонлар ҳам бор.

Имоми Аъзамдан бошқа бу уч имомнинг мазҳабларида бўлганларнинг мусулмонликларида камлик йўқ. Ҳар мазҳаб аҳли иккинчи мазҳаб аҳлини ўзига дўст ва яқин тутмоғи лозим. Бир-бирларини душман тутмаклари асло дуруст эмас. Чунки мусулмонлар бир-бирларига қариндош ва биродардирлар.

«Ибодати исломия» китобидан қисқартириб олинди.

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

НИКОҲ ВА ТАЛОҚҚА ОИД ҲУКМЛАР:

Уйланишнинг шаръий ҳукми;

Никоҳ маросими;

Уйланиш мумкин бўлмаган аёллар;

Уйланиш вақтинча мумкин бўлмаган аёллар;

Талоқ турлари.

ИМОМИ АЪЗАМ АБУ ҲАНИФА НЎЪМОН ИБН СОБИТ