www.muslimuz

www.muslimuz

كَيۡفَ تَكۡفُرُونَ بِٱللَّهِ وَكُنتُمۡ أَمۡوَٰتٗا فَأَحۡيَٰكُمۡۖ ثُمَّ يُمِيتُكُمۡ ثُمَّ يُحۡيِيكُمۡ ثُمَّ إِلَيۡهِ تُرۡجَعُونَ٢٨

  1. (Эй кофирлар), нега Аллоҳга куфр келтирасизлар? Ҳолбуки бежон эдинглар, У жон берди. Кейин жонингизни олади, яна тирилтиради, сўнгра Унинг ҳузурига қайтариласизлар.

Эй кофир кимсалар, нега Аллоҳга, Унинг юборган пайғамбарларига, туширган китобларига ишонмайсизлар, уларни инкор этасизлар? Ваҳоланки, У сизларни яратди, она қорнида жонсиз бир уруғ эдинглар, сизларга жон ато қилиб, ёруғ дунёга келтирди. Ер юзида ажратилган умрни яшаб бўлганингиздан кейин Парвардигор яна сизларнинг жонингизни олади. Сўнгра қиёмат куни барча инсонларни худди ердан уруғ ундиргандай қайтадан тирилтиради. Ҳамманинг Аллоҳ азза ва жалла ҳузурига қайтиши, дунё ҳаётидаги амаллари ва қилмишларидан ҳисоб бериши албатта ҳақдир. Инсонларнинг энг мудҳиш хатолари уларнинг охиратга ишонмасликларидир. Улар охират дунёсига, ўлгандан кейин қайта тирилишга имон келтирмаганлари сабабли ўзларини куфр ва ширк чангалига отишади, гуноҳлар денгизига шўнғишади, ҳеч қандай ёвузлик ва бузуқликдан тап тортмайдиган ҳолга тушишади. Охиратга ишонмаслик золим Фиръавннинг Мусо алайҳиссалом қавмига қаттиқ зулм ўтказиб, болаларини ўлдиртиришга, аёлларини қул қилишга, золимликда ҳаддан ошиб, охири ўзини ҳамманинг устидан ҳукм юритувчи илоҳ деб эълон қилишга олиб борди. Охиратга ишонмаслик Юсуф алайҳиссаломнинг акаларини чалғитиб, укаларига ҳасад қилишга, уни йўқ қилиш мақсадида қул сифатида сотиб юборишга, оталарига ёлғон гапиришга ва охири шармандаи шармисор бўлишларига сабаб бўлди. Охиратга ишонмаслик Қорун учун Аллоҳ берган мол-дунёга қутуриб, туғёнга кетиш, охири бутун бойлигига қўшиб ер ютиб юбориш билан якун топди. Охиратга ишонмаслик Абу Жаҳлни ўзи Пайғамбар алайҳиссаломга қариндош бўлатуриб у зотга имон келтирмай қаттиқ душманлик қилиш ва оқибатда абадий дўзах азобига гирифтор бўлиш сари ундади.

Агар ўлгандан кейин қайта тирилиш бўлмаганида, ўлим инсон учун энг катта фожиа, кулфат, адолатсизликка айланган, уни ўрганиб қолган ҳаётидан, яқинларидан, мол-мулкидан, мавқе-мартабасидан бир лаҳзада узиб қўядиган золимликка айланган бўлур эди. Инсон бир куни ўлимдан қўрқа-қўрқа жон берган ва ҳайвонлар каби ўлиб кетиб, тупроқда беному-нишон чириган бўлур эди. Агар ўлгандан кейин қайта тирилиш бўлмаганида дунёни ҳақсизлик, фитна-фасод, зулм-истибдод, зўравонлик ва муттаҳамлик босиб кетган бўлур эди. Исломдан чекинган ёки узоқда бўлган жамиятларнинг ҳозир ҳам ана шу кулфатлар исканжасидан чиқа олмаётгани бунга ёрқин далилдир. Охират бўлишига ишонмайдиган кимсалар кўнгилларига келган ёвузликни ва гуноҳни бемалол қилишади, диндошларига душманлик қилишади, софдил бир мусулмонга туҳмат ва бўҳтон ёғдиришади, золимларга зулм пичоғини қайраб беришади, Аллоҳнинг динидан, ибодатидан тўсишади, шариатини оёқ ости қилишади. Бундайлар эртага ҳисоб-китоб борлигини тан олмаганлари учун бошқаларнинг ҳақига тажовуз қилишади, қарз олиб, беришмайди, шерикларининг мулкини ўзлаштиришади, ўзгалар омонатига хиёнат қилишади, бузуқлик кўчаларида сарсон кезишади. Ўлгандан кейин тирилишларига имонлари йўқлиги сабабли шу дунёнинг ўзида мазза қилиб яшаб қолиш пайида бўлишади, ҳар қандай разилликдан қайтишмайди, ҳаётнинг мазмунини фақат дунё лаззатларига ғарқ бўлиб кетишда деб тушунишади.

Улуғлар шундай дейишган: “Дунё учун ғам ема. Унинг боши йиғи, ўртаси машаққат, охири йўқликдир! Сен охиратинг учун амал қилиб қол! Унинг боши учрашув, ўртаси ҳадя, охири эса абадиятдир”. Аммо одамлар ғофилликлари сабабли охират учун эмас, кўпроқ дунё учун ғам чекадилар. Ҳолбуки, дунё ҳаётининг ғам-ташвишлари жуда кўп, уларни ҳал этиш, ечишга инсон бутун умрини сарф қилиб юборади. Агар у дунё ғамларини охират ғами устига юклаб қўйганида бугунги кундагидай муаммолар гирдобидан қолиб, дод-фарёд қилмасди. Умар ибн Абдулазиз: «Охиратингизни ислоҳ қилинг, шунда дунёингиз ҳам ислоҳ бўлади», деганлар. Дунёдаги ҳовлимиз вақтинчаликдир, абадий яшайдиган ҳовлимиз ҳақида қайғуриш фойдалидир. Сўзимизни Алий каррамаллоҳу важҳаҳунинг ушбу сўзлари билан тугалласак: “Дунё ортини ўгириб кетмоқда. Охират бағрини очиб пешвоз чиқмоқда. Икковининг ҳам фарзандлари бор. Охират фарзандлари бўлинг, дунё фарзандлари эмас! Бугун амал бор, ҳисоб йўқ! Эртага амал йўқ, ҳисоб бордир!”

Сизлар ана шу буюк ҳақиқатни, ҳаёт ва ўлим ҳақиқатини тан олмай, инсонлар ўлганидан кейин Аллоҳнинг уларни қайта тирилтиришига куфр келтирганингиз учун охиратда сизларга қаттиқ азоб-қийноқлар, даҳшатли дўзах қийноқлари тайёрлаб қўйилган. Огоҳ бўлинглар, чунки Аллоҳ таолонинг ваъдаси ҳақдир: "Биз золимларга алангаси уларни ўраб оладиган ўт-оловни тайёрлаб қўйганмиз" (Каҳф, 29).

هُوَ ٱلَّذِي خَلَقَ لَكُم مَّا فِي ٱلۡأَرۡضِ جَمِيعٗا ثُمَّ ٱسۡتَوَىٰٓ إِلَى ٱلسَّمَآءِ فَسَوَّىٰهُنَّ سَبۡعَ سَمَٰوَٰتٖۚ وَهُوَ بِكُلِّ شَيۡءٍ عَلِيمٞ٢٩

  1. (Эй инсонлар), Аллоҳ Ер юзидаги ҳамма нарсани сизлар учун яратган. Кейин осмон тарафга юзланиб, уни етти осмон қилиб ростлади. У ҳамма нарсани билувчидир.

Эй инсонлар, Аллоҳ таолонинг сизларга берган фазли-раҳмати, ато этган неъматлари эвазига Унга бандалик қилинглар! У сизлар учун яшашга қулай Ер юзини, юлдузлар ила безанган етти қават осмонни, Ерни мувозанатда тутиб турувчи пурвиқор тоғларни, турфа экин ва чорва ҳайвонларини, уларни суғориш учун зилол сувларни, турли-туман мева-сабзавотларни, қўйинг-чи, инсоннинг Ер юзида фаровон ва бахтли ҳаёт кечириши учун ҳамма нарсани яратиб қўйган. Ақлини салгина ишлатган, Аллоҳ берган неъматлар ҳақида озгина фикр юритган ҳар бир инсон булар бежизга берилмаганини англаб етади. Бунинг учун Аллоҳга имон келтириш ва Унинг пайғамбарларига эргашиш, дунё ҳаётида Парвардигорни рози қиладиган чиройли амаллар, тоат-ибодат қилиб ўтиш талаб этилади. Ана шу илоҳий амрга бўйсунганлар охиратда кўркам жаннат боғларида роҳат-фароғат ичра бўлишса, буни инкор қилиб, унга куфр келтирганларни аламли азоблар, даҳшатли қийноқлар кутиб турибди.

 

УЧИНЧИ ҚИСМ

  • Қуръони Каримда насх
  • Куръони Каримда муҳкам ва муташобиҳ
  • Сураларнинг аввалидаги ҳарфлар ва муташобиҳ сифатлар
  • Муташобиҳ сифатлар бўйича салаф ва халафларнинг тутган йўллари
  • Уламоларнинг муташобиҳга муносабатлари тўгрисидаги хулоса

 

ҚУРЪОНИ КАРИМДА НАСХ

Насхнинг луғатдаги маъноси

Араб тилида «насх» сўзининг икки хил маъноси бор.

  1. Бир нарсанинг асли қолиши билан бирга, унинг нусхасини бир жойдан иккинчи жойга ўтказиш.

«Китобни насх қилди», деганда, ундан нусха олиш тушунилади. Худди шу маъно Жосия сурасидаги қуйидаги оятда келган:

Аллоҳ таоло марҳамат қилади:

هَٰذَا كِتَٰبُنَا يَنطِقُ عَلَيۡكُم بِٱلۡحَقِّۚ إِنَّا كُنَّا نَسۡتَنسِخُ مَا كُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ٢٩

«Албатта, Биз қилган амалингизни ёзиб хурган эдик» (29-оят).

У дунёда нима амал қилсангиз, ҳаммасини ўз вақтида аниқ ёзиб турган эдик. Яъни фаришталарга қилган амалларингизни худди ўзидек қилиб ёзиб боришни буюрган эдик. Улар мазкур амалларни номаи аъмолларга ёзиб борар эдилар.

  1. «Кетказиш ва ўчириш» маънолари.

Ушбу маънодаги кетказиш ва ўчириш икки хил бўлади:

Биринчисида насх қилинган нарса бир йўла йўқ қилиб юборилади. Унинг мисоли қуйидаги оятда келган.

Аллоҳ таоло Ҳаж сурасида марҳамат қилади:

فَيَنسَخُ ٱللَّهُ مَا يُلۡقِي ٱلشَّيۡطَٰنُ ثُمَّ يُحۡكِمُ ٱللَّهُ ءَايَٰتِهِۦۗ

«Бас, Аллоҳ шайтон ташлайдиган нарсани кетказур. Сўнгра Аллоҳ Ўз оятларини мустаҳкам қилур» (52-оят).

Яъни Аллоҳ шайтон ташламоқчи бўлган шубҳани кетказиб, ундан асар ҳам қолдирмас.

Иккинчиси – насх қилинган нарсанинг ўрнига бошқаси келтирилади. Бу ҳақда Аллоҳ таоло қуйидаги оятда марҳамат қилади:

وَإِذَا بَدَّلۡنَآ ءَايَةٗ مَّكَانَ ءَايَةٖ وَٱللَّهُ أَعۡلَمُ بِمَا يُنَزِّلُ قَالُوٓاْ إِنَّمَآ أَنتَ مُفۡتَرِۢۚ

«Қачонки бир оятни бошқа бир оят ўрнига алмаштирсак, – ҳолбуки, Аллоҳ нимани нозил қилишни Ўзи яхши билувчидир улар: «Албатта, сен уйдирмачисан, холосдерлар» (Наҳл сураси, 101-оят).

Яъни «Аввал нозил қилинган оятнинг ҳукмини бекор этиб, ўрнига бошқа ҳукм жорий бўлганини баён қилувчи оят туширсак...» дейилмоқда.

Насхнинг истилоҳдаги маъноси

Қадимги уламолар «насх» сўзини жуда ҳам кенг маънода ишлатганлар. Улар бу сўзни мутлақ ҳолда – қайдланмаган маънони қайдлаш учун ҳам, умумий маънони хослаш учун ҳам, мубҳам ва мужмални баён қилиш учун ҳам ишлатаверганлар. Шунингдек, уларнинг бу сўзни ишлатишлари маълум бир шаръий ҳукмни кейин келган шаръий далил билан амалдан қолдиришни ҳам ўз ичига олган. «Насх» сўзининг худди мана шу охирги маънодаги ишлатилиши унинг «кетказиш ва ўчириш» деган маъносини ўз ичига олгандир.

Уламолар насхнинг таърифида бир қанча турли-туман ибора ва жумлаларни ишлатганлар. Уларнинг барчаси, иборалари турлича бўлишига қарамасдан, шариат ҳукмларидаги насхни ифода қилади. Ушбу таърифларни қунт билан ўрганиб чиққан мутахассис уламоларимиз уларнинг ичидан энг мукаммали ва мақсадни тўлиқ англатувчиси ўлароқ, қуйидаги таърифни танлаганлар:

«Насх – шаръий ҳукмни кейин келган шаръий далил билан бекор қилишдир».

Ушбу таърифни уламоларнинг кўпчилиги розилик билан ихтиёр этганлар ва уни амал учун қабул қилганлар.

Таърифнинг шарҳи:

У шбу таърифдаги бекор қилишни амалга оширувчи Аллоҳ таолонинг Ўзидир. У Зот шаръий ҳукмни насх қилади, яъни амалдан қолдиради – бекор қилади. Бу ҳакдаги буйруғини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ваҳий орқали етказади. Демак, шаръий ҳукмни насх қилувчи Аллоҳ таолодир. Мазкур илоҳий буйруқни татбиқ қилувчи Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдир. Шунинг учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан кейин насх бўлмайди.

Шаръий ҳукмнинг бекор бўлиши деганда унга бандаларни таклиф қилишнинг тугатилиши тушунилади. Бир нарса аввал ҳаром бўлган бўлса, ўша ҳукм насх бўлганидан кейин, мазкур нарса ҳалол бўлади. Ёки аксинча, ҳалол бўлган бўлса, ҳаром бўлади.

Шаръий ҳукм – мукаллафлар, яъни шариат ҳукмларига амал қилиши лозим бўлганларнинг матлуб ёки ихтиёрий амалларига боғлиқ хитобдир.

Матлуб амаллар икки хил бўлади: амалга оширилиши талаб қилинган фарз, вожиб ва мандуб амаллар ҳамда қилмаслик талаб қилинган ҳаром ва макруҳ амаллар.

Ихтиёрий амаллар – қилиш ёки қилмаслик мукаллафнинг ихтиёрида бўлган, яъни мубоҳ амаллар.

Шаръий далил – Қуръони Карим ва набавий суннатни ўз ичига олади.

Қуръони Карим Аллоҳнинг мутавотир, ожиз қолдирувчи, тиловат қилинадиган ваҳийсидир.

Набавий суннат Аллоҳ таолонинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга юборган тиловат қилинмайдиган ваҳийсидир.

-   Насхнинг таърифида «бекор қилиниши» иборасининг ишлатилишидан бекор қилиш бўлмаган нарсаларнинг насхга кирмаслигини билиб оламиз. Мисол учун, мужмални – қисқача, умумий тарзда айтилган гапни баён қилиш, мутлақни қайдлаш, умумийни хослаш кабиларда собит бўлган ҳукмни бекор қилиш йўқдир. Балки булар баъзи лафзларни тафсир ва баён қилишдан иборат, холос. Аммо баъзи уламолар булар билан насхни аралаштириб юбориб, хатога йўл қўйганлар.

Насхда бекор қилинган нарса шаръий ҳукм бўлиши Аллоҳ таоло янгидан фарз ёки вожиб қилган ибодат, қурбат ва таклифлар ҳамда ҳаром қилинган ишлар, зарарли одатлар, барча жоҳилият буйруқлари насх эмаслигини англатади. Буларнинг ҳаммаси насх эмас, балки аввал бўлмаган, шариатга янгидан киритилган нарсалардир.

Ақл тақозоси билан ёмон бўлсада, жоҳилиятда мубоҳ саналган нарсаларнинг ҳаром қилиниши ҳам насх эмас. Имом Шотибий бу ҳақда «Ал-Мувафақот»да қуйидагиларни айтади: «Насхнинг оз ва нодир эканига далолат қилувчи тўртинчи нарса – хамр ва рибога ўхшаш аслида мубоҳ деб юрилган нарсаларнинг ҳаром қилиниши насх эмаслигидир. Бу каби нарсаларнинг ҳаром қилиниши асл мубоҳлигининг насх қилиниши дейилмайди».

Таърифда «шаръий далил» дейилган. Демак, бу ерда насх қилувчи, яъни шаръий ҳукмни бекор қилувчи шаръий далил бўлиши шарт. У ҳам насх қилинган нарса каби собит бўлган ёки ундан ҳам кучлироқ бўлиши керак.

Таърифдаги ушбу қайд билан инсондан унинг ўлими, жинни бўлиб қолиши ва ғафлатда қолиши ила шаръий таклифнинг соқит бўлиши каби шаръий ҳукмнинг бекор бўлиши насхдан эмаслиги аён бўлади. Албатта, ушбу сабаблардан бирортаси воқеъ бўлса, шаръий таклиф соқит бўлишига ақл далолат қилади. Чунки ўлик, жинни ва ғофил кишилар Аллоҳнинг хитобини англаш қобилиятига эга эмаслар.

-   Таърифдаги «кейин келган шаръий далил» деган жумладаги «кейин келган» деган қайд жуда ҳам зарур ва ниҳоятда муҳим шартдир. Бундан насх қилувчи насх бўлувчидан кейин келиши ангданади.

Шу билан бирга, насх қилувчи ва насх бўлувчи иккисининг орасида ҳақиқий қарама-қаршилик бўлиб, уларнинг орасини жамлашга мутлақо имкон бўлмаслиги шарт. Аммо иккисини жамлашга ва иккисига амал қилишга имкон бор бўлса, насх ҳақида сўз ҳам бўлиши мумкин эмас.

 

НАСХ ҚИЛИНАДИГАН ҲУКМЛАРНИНГ ТУРЛАРИ

Яхши англаб етишимиз лозим бўлган нарсалардан бири насхнинг шариатнинг буйруқ ва қайтаришни ўз ичига олган жузъий-фаръий ҳукмларидагина бўлишидир. Аллоҳга, У Зотнинг расулларига, охират кунига иймон келтириш каби ақийдага оид, намоз, рўзанинг фарзлигига ўхшаш диннинг рукни ҳисобланган нарсаларда насх бўлмайди.

Шунингдек, ваъда бериш ва қўрқитишга ўхшаш матнларда ҳам насх бўлмайди. Чунки бу каби нарсаларнинг табиатининг ўзи насхни кўтармайди.

Яна ўтган умматларнинг хабарларига ўхшаш нарсаларда ҳам насх бўлиши мумкин эмас.

 

НАСХНИНГ ҲИКМАТЛАРИ

Аллоҳ таоло бузилиб, издан чиққан инсон жамиятининг ижтимоий касалликларини худди оғир касални усталик билан даволаётган табиб каби даволайди. Табиб асосий касалликни даволашдан олдин атрофдаги майда касалликларга қарши вақтинчалик дорилар бериб туриб, кейинчалик, фурсати келганда, асосий муолажани ишга солгандай, Аллоҳ таоло жоҳилият дардларини даволашда олдин бир хукмни жорий қилиб туриб, вақти етганда уни амалдан қолдириб, ўрнига асосий ҳукмни жорий этар эди. Насхда Аллоҳ таолонинг мусулмон умматига лутфу карами ҳамда бу умматга бахт-саодат ва оеонликни ирода қилгани намоён бўлгандир. У Зот уммат учун амал қилишда оғирлик ва машаққат туғдирадиган ҳукмларни бирданига эмас, аста-секин жорий қилиш учун насхни ишга солган. Шу билан бирга, осон нарсани насх қилиб, ўрнига қийинроғини жорий қилган тақдирда ҳам фақат яхшилик жалб қилинган. Бу ҳақиқатни Аллоҳ таоло Қуръони Каримнинг ўзида баён қилиб қўйган.

Аллоҳ таоло Бақара сурасида марҳамат қилади:

۞مَا نَنسَخۡ مِنۡ ءَايَةٍ أَوۡ نُنسِهَا نَأۡتِ بِخَيۡرٖ مِّنۡهَآ أَوۡ مِثۡلِهَآۗ أَلَمۡ تَعۡلَمۡ أَنَّ ٱللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٌ١٠٦ أَلَمۡ تَعۡلَمۡ أَنَّ ٱللَّهَ لَهُۥ مُلۡكُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۗ وَمَا لَكُم مِّن دُونِ ٱللَّهِ مِن وَلِيّٖ وَلَا نَصِيرٍ١٠٧

«Оятлардан биронтасини насх қилсак ёки унуттирсак, ундан яхшисини ёки унга ўхшашини келтирурмиз. Албатта, Аллоҳ ҳар бир нарсага ўта қодир эканини билмадингми? Албатта, осмонлару ернинг подшоҳлиги Аллохники эканини ва сизларга Аллоҳдан ўзга ҳеч қандай дўст хам, ёрдамчи ҳам йўқлигини билмадинг-ми?» (106-107-оятлар).

Ушбу ояти карималарда Аллоҳ таоло ҳар бир нарсага қодир экани таъкидланган. Ана шу қудрати ила хохдаган оятни насх қилади, хоҳлаганини унуттиради, Бу хоҳишни бандалар чегаралай олмайдилар. Шунингдек, осмонлару ернинг мулки Аллоҳники, жумладан, қайси оятни насх этиш, қай бирини унут қилиш ҳам У Зотнинг Ўзининг мулки, Ўзи билади.

Тушуниш учун оддий бир мисол келтирадиган бўлсак, кўпчилик бўлар-бўлмасга Набий алайҳиссаломнинг ҳузурларига кириб, бекорчи гаплар билан у зотнинг вақтларини олаверганидан сўнг, Аллоҳ таоло оят нозил қилиб, ким Набий алайҳиссалом билан ҳузурларида ёлғиз қолиб гаплашмоқчи бўлса, уни гаплашишдан олдин садақа қилишга буюрди. Одамлар бу орқали Набий алайҳиссаломнинг қимматли вақтларини бекор ўтказмаслик лозим эканини англаб етганларидан сўнг, бошқа оят нозил қилиб, аввалги ҳукмнинг бекор қилинганини эълон қилди.

 

НАСХ БИЛАН ХОСЛАШ ОРАСИДАГИ ФАРҚ

Аввал ҳам айтиб ўтилганидек, насх билан умумий нарсани хослаш орасида катта фарқ бор. Уларнинг ҳар икки-сининг ўзига хос хусусиятлари ва шартлари мавжуд. Улар қуйидагилардан иборат:

  1. Насх шаръий ҳукмни бекор қилиш ва унга амал қи-
    лишни тўхтатишдан иборатдир. Хослаш эса умумий лафз-
    ни торроқ доирага, ёки якка шахсга, ёки жисмларга хос қи-
    либ қўйишдир. Бу ҳақиқатни тўлиқ англаш учун бир мисол
    келтирайлик.

Аллоҳ таоло Оли Имрон сурасида марҳамат қилади:

وَلِلَّهِ عَلَى ٱلنَّاسِ حِجُّ ٱلۡبَيۡتِ مَنِ ٱسۡتَطَاعَ إِلَيۡهِ سَبِيلٗاۚ

«Одамлардан йўлга қодир бўлганларига Аллоҳ учун Байтни хаж қилмоқ бурчдир» (97-оят).

Ушбу қавлнинг «Аллоҳ учун Байтни ҳаж қилмоқ бурчдир» деган жумласидан ҳаж қилиш ҳамма учун умумий тарзда фарзлиги англанади. Аммо «Одамлардан йўлга қодир бўлганларига» жумласи ўша умумийликни қодир бўлган одамларга хослайди. Бас, шунга биноан, ҳаж ибодати қодир бўлган, унинг шартларини ўзида мужассам қилган кишиларгагина фарз бўлади.

Насх Қуръони Карим ва Суннат билангина бўлади. Хослаш эса мазкур икки нарса билан ҳам ва яна ақл, урф ва қарийна – вазиятга қараб ҳам бўлиши мумкин.

Насх қилувчи нарса насх қилинган нарсадан кейин нозил бўлиши ёки айтилиши шарт. Насх қилувчи насх қилинган нарса билан баробар ёки ундан олдин нозил бўлиши ёки айтилиши мутлақо мумкин эмас. Хословчи эса хослангандан олдин ҳам, баробар ҳам, кейин ҳам келиши мумкин.

  1. Насх буюрилган ёки қайтарилган амалий, фаръий ҳукмлардан бўлади. У асосий қоидаларда, диний ақийдаларда, хабарларда, ваъда ҳамда қўрқитиш оятларида бўлмайди. Хослаш эса аксинча, мазкур нарсаларнинг барчасида бўлади.

 

КЕЙИНГИ МАВЗУ:

Насхнинг ўринлари

۞إِنَّ ٱللَّهَ لَا يَسۡتَحۡيِۦٓ أَن يَضۡرِبَ مَثَلٗا مَّا بَعُوضَةٗ فَمَا فَوۡقَهَاۚ فَأَمَّا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ فَيَعۡلَمُونَ أَنَّهُ ٱلۡحَقُّ مِن رَّبِّهِمۡۖ وَأَمَّا ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ فَيَقُولُونَ مَاذَآ أَرَادَ ٱللَّهُ بِهَٰذَا مَثَلٗاۘ يُضِلُّ بِهِۦ كَثِيرٗا وَيَهۡدِي بِهِۦ كَثِيرٗاۚ وَمَا يُضِلُّ بِهِۦٓ إِلَّا ٱلۡفَٰسِقِينَ٢٦

  1. Аллоҳ чивин ё ундан каттароқ нарсани мисол қилишдан уялмайди. Мўминлар бу мисолнинг ҳақиқатан Парвардигорлари ҳузуридан эканини билишади. Кофирлар эса: "Бу мисолдан Аллоҳнинг нима мақсади бор?" дейишади. Аллоҳ бу билан кўпларни адаштиради ва кўпларни ҳидоятга йўллайди. У бу билан фосиқларнигина залолатга кетказади.

Қуръони каримнинг баъзи ўринларида пашша, ўргимчак, асалари каби майда ҳашаротлар мисол қилиб келтирилган. Бунга кофир кимсалар эътироз билдириб: "Аллоҳ нега бундай тимсолларни келтиради, агар бу Китоб Аллоҳнинг ваҳийи бўлса, бундай арзимас нарсаларни мисол келтирмас эди", дейишади. Юқоридаги икки оят билан уларнинг бу эътирозига жавоб берилган. Ғофил ва жоҳил кимсалар Қуръони каримда чивин, ўргимчак, пашша каби майда ҳашаротлар зикр этилганини рўкач қилиб, унинг илоҳий калом эканини шубҳа остига қўймоқчи бўлишади. Ушбу ояти карима ана шундай шубҳа-гумонда бўлувчиларга қарши энг яхши исбот-далилдир. Абу Солиҳ ривоятида Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумо айтади: "Аллоҳ таоло мунофиқлар ҳақида ушбу икки мисолни келтирганида мунофиқлар: "Аллоҳ мисоллар келтиришдан улуғ ва олийдир", дейишди. Шунда Аллоҳ ушбу оятни нозил қилди". Ҳасан ва Қатодалар бундай дейишган: "Аллоҳ Китобида чивин, ўргимчакларни зикр қилганида ва мушриклар ҳақида мисоллар келтирганида, яҳудийлар кулишиб: "Булар Аллоҳнинг каломига ўхшамайди", дейишди. Шунда Аллоҳ ушбу оятни нозил қилди". Ибн Аббоснинг айтишича: "Аллоҳ мушрикларнинг илоҳларини зикр қилиб: "Агар пашша улардан бирор нарсани тортиб олса (қайтариб ололмаслар)...", деди ва мушрикларнинг ҳийлаларини ўргимчак инига ўхшатди. Шунда мушриклар: "Аллоҳ Муҳаммадга (алайҳиссалом) нозил қилган Қуръонда пашша, ўргимчакларни зикр қилганига қаранглар, бу билан Аллоҳ нима демоқчи?" дейишди. Шунда Аллоҳ бу оятни нозил қилди" (Алий ибн Аҳмад Найсобурий. "Асбабун-нузул", 14-15-бетлар).

Машҳур олимлардан бири оддийгина чивиннинг мўъжизавий тузилиши ҳақида бундай ёзади: "Одамлар чивинни зарарли, фақат қон сўриб яшайдиган ҳашарот деб ўйлашади. Бу нотўғри. Чивинларнинг ҳаммаси эмас, фақат урғочиси қон сўради. У ҳам бўлса бу ишни қорин тўйдириш учун эмас, қўйган тухумларининг қон оқсилига бўлган эҳтиёжини қондириш, яъни наслини давом эттириш учун қилади. Чивиннинг ривожланиш жараёни ниҳоятда ҳайратланарли. У заррадек қуртчадан то баркамол ҳашаротга айлангунича қуйидаги босқичлардан ўтади: қон билан озиқлантириб етилтирган тухумларини ёзда ва кузда нам баргларга ёки саёз кўлмаклар юзасига қўяди. Айрим чивинлар ўртача уч юзтагача тухум қўяди. Қатор-қатор оппоқ тухумлар кўп ўтмай қорая бошлайди ва нақ икки соат ичида кўмирга ўхшаб қораяди. Унинг қорайиши ҳимоя воситаси бўлиб, тухумларни қушлар ва бошқа ҳашаротлар еб кетишидан сақлайди. Ниҳоятда мураккаб кимёвий жараёнлардан сўнг турли омиллар таъсирида оқ тухумлар қорага ўзгаради. Бу жараённи чивинларнинг ўзи йўлга қўйганига ёки ўз-ўзидан пайдо бўлганига мутлақо ишониб бўлмайди. Чивинларга бундай ҳимоя воситасини Парвардигорнинг Ўзи улар яратилган пайтдаёқ ато этиб қўйган".

ٱلَّذِينَ يَنقُضُونَ عَهۡدَ ٱللَّهِ مِنۢ بَعۡدِ مِيثَٰقِهِۦ وَيَقۡطَعُونَ مَآ أَمَرَ ٱللَّهُ بِهِۦٓ أَن يُوصَلَ وَيُفۡسِدُونَ فِي ٱلۡأَرۡضِۚ أُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡخَٰسِرُونَ٢٧

  1. Бундайлар Аллоҳ аҳдини маҳкам қилганидан кейин бузишади, Аллоҳ уланишга буюрган қариндошлик ришталарини кесишади ва ер юзида бузғунчилик қилишади, ана шулар зиёнкорлардир.

Ҳар бир банданинг Парвардигори билан боғлаган аҳди бор, кофир ва мунофиқлар уни бузишади. Инсон қадри, эъзозини асровчи омиллардан бири аҳдга, ваъдага вафо қилишдир. Динимизда ваъдага вафо қилиш вожиб саналади. Ваъдасини бузувчилар ушбу ояти каримага кўра бузғунчи зиёнкорлар қаторидадир. Аллоҳ таоло айтади: "Йўқ! Аҳдига вафо қилувчигина Аллоҳдан қўрқади, Аллоҳ албатта тақводорларни яхши кўради". (Оли Имрон, 76). Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Ваъдага вафосизлик мунофиқлик аломатларидан биридир", деганлар (Бухорий ривояти). Ҳазрати Алий каррамаллоҳу важҳаҳунинг Аштар Нахаъий Молик ибн Ҳорисга мактубларидаги ушбу насиҳатлари ҳам аҳдга вафо қилишнинг улкан аҳамияти борлигига далилдир: "Ҳатто душманингиз билан битим тузган ёки унга ваъда берган бўлсангиз, вафо қилинг, сўзингиз устидан чиқинг. Ваъдангиз учун жон фидо қилинг. Зеро, инсонлар ақидада бир-бирларидан фарқ қилишса-да, ваъдага вафо қилишнинг Аллоҳ таоло фарзларидан сўнг буюклиги ҳақида якдил фикрдалар. Тузган аҳднома ва берган ваъдангизга асло хиёнат қилманг!".

Яна Аллоҳ таоло қариндошлик алоқаларини улашга буюрган. Гумроҳ кимсалар хеш-ақраболарига силаи раҳм қилмай, бу ришталарни ҳам узишади. Яқинлар ҳолидан хабар олиш, муҳтожларга ёрдам бериш, қариндошлар билан кўришиб-суҳбатлашиб туриш, уларга ёрдам кўрсатиш ва совға-салом улашиш «силаи раҳм» дейилади. Яқиндаги қариндошни бориб зиёрат қилиш, узоқдагиси мактуб ёзиш ёки телефон қилиб сўзлашиш силаи раҳмдир. «Силаи раҳм умрни узайтиради», деган ҳадиси шариф бор. Силаи раҳмнинг акси раҳм-марҳамат ришталарини узишдир. Бу ҳолат исломий бурч-вазифаларга зид келади.

Улуғ пайғамбарлардан яна бири Мусо (алайҳиссалом) китобида нималар борлигини сўраган Абу Зарр (розияллоҳу анҳу) улуғ муаллим Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан жуда долзарб бўлган ўлим, дўзах, тақдир, молу дунё ва ҳисоб-китоб ҳақидаги мавзулар мавжудлигини билиб олди.

Мусо (алайҳиссалом) номи Қуръони каримнинг ўттиз тўрт сурасида 132 марта зикр қилинган. Каломуллоҳда зикр қилинган қиссаларнинг энг каттаси ва муфассал баён қилинганидан бири Мусо ва Ҳорун (алайҳимассалом) қиссалари десак, хато бўлмас.

Мусо (алайҳиссалом) насаби Яъқуб (алайҳиссалом) ўғилларидан бири Лово ибн Яъқубга бориб тақалади.

Ибн Касир “Пайғамбарлар қиссаси” китобида Мусо (алайҳиссалом) шажараларини “Мусо ибн Имрон ибн Қоҳис ибн Озир ибн Лово ибн Яъқуб ибн Исҳоҳ ибн Иброҳим” деб келтирган (“Қисасул анбиё”, Ибн Касир, 221-бет).

Қуръони каримда Мусо (алайҳиссалом) қиссаси, унинг эмизилиши, дарёга оқизилиши ва Фиръавн аёли Осиё қўлига бориб тушиши бундай баён этилади:

﴿وَأَوۡحَيۡنَآ إِلَىٰٓ أُمِّ مُوسَىٰٓ أَنۡ أَرۡضِعِيهِۖ فَإِذَا خِفۡتِ عَلَيۡهِ فَأَلۡقِيهِ فِي ٱلۡيَمِّ وَلَا تَخَافِي وَلَا تَحۡزَنِيٓۖ إِنَّا رَآدُّوهُ إِلَيۡكِ وَجَاعِلُوهُ مِنَ ٱلۡمُرۡسَلِينَ٧ فَٱلۡتَقَطَهُۥٓ ءَالُ فِرۡعَوۡنَ لِيَكُونَ لَهُمۡ عَدُوّٗا وَحَزَنًاۗ إِنَّ فِرۡعَوۡنَ وَهَٰمَٰنَ وَجُنُودَهُمَا كَانُواْ خَٰطِ‍ِٔينَ٨ وَقَالَتِ ٱمۡرَأَتُ فِرۡعَوۡنَ قُرَّتُ عَيۡنٖ لِّي وَلَكَۖ لَا تَقۡتُلُوهُ عَسَىٰٓ أَن يَنفَعَنَآ أَوۡ نَتَّخِذَهُۥ وَلَدٗا وَهُمۡ لَا يَشۡعُرُونَ٩ وَأَصۡبَحَ فُؤَادُ أُمِّ مُوسَىٰ فَٰرِغًاۖ إِن كَادَتۡ لَتُبۡدِي بِهِۦ لَوۡلَآ أَن رَّبَطۡنَا عَلَىٰ قَلۡبِهَا لِتَكُونَ مِنَ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ١٠ وَقَالَتۡ لِأُخۡتِهِۦ قُصِّيهِۖ فَبَصُرَتۡ بِهِۦ عَن جُنُبٖ وَهُمۡ لَا يَشۡعُرُونَ١١ ۞وَحَرَّمۡنَا عَلَيۡهِ ٱلۡمَرَاضِعَ مِن قَبۡلُ فَقَالَتۡ هَلۡ أَدُلُّكُمۡ عَلَىٰٓ أَهۡلِ بَيۡتٖ يَكۡفُلُونَهُۥ لَكُمۡ وَهُمۡ لَهُۥ نَٰصِحُونَ١٢ فَرَدَدۡنَٰهُ إِلَىٰٓ أُمِّهِۦ كَيۡ تَقَرَّ عَيۡنُهَا وَلَا تَحۡزَنَ وَلِتَعۡلَمَ أَنَّ وَعۡدَ ٱللَّهِ حَقّٞ وَلَٰكِنَّ أَكۡثَرَهُمۡ لَا يَعۡلَمُونَ١٣

«Биз Мусонинг онасига: “Уни эмизавер. Бас, агар (уни ўлдириб кетишларидан) қўрқсанг, уни дарёга ташлагин ва қўрқмагин ҳам, қайғурмагин ҳам. Зеро, Биз уни сенга қайтарувчи ва уни пайғамбарлардан қилувчимиз”, деб ваҳий қилдик. Бас, Фиръавннинг хонадон аҳли уни (ўсиб-улғайганида) ўзларига “душман ва ташвиш бўлиши учун” тутиб олди. Албатта, Фиръавн, Ҳомон ва уларнинг лашкарлари янглишган эди. Фиръавннинг хотини (унга): “(Бу бола) мен учун ҳам, сен учун ҳам кўз қувончидир. Уни ўлдирмангиз! Шоядки, бизларга нафи тегса ёки уни фарзанд қилиб олсак”, деди. Ваҳоланки, улар (ҳақиқатни) сезмас эди. Мусо онасининг қалби (ташвишдан) фориғ бўлди. Агар Биз (“Мусони ўзингга қайтарурмиз”, деган ваъдамиз)га ишонувчилардан бўлиши учун унинг кўнглини хотиржам қилмаганимизда, албатта, у (ўз ўғли экани)ни фош қилиб қўйган бўлур эди. (Она Мусонинг) опасига: “Унинг (ортидан) тушгин!” деди. Бас, у улар сезмаган ҳолларида (Мусони) бир четдан кузатиб турди. Биз олдиндан (Мусога барча) эмизувчи аёлларни тақиқладик (у ҳеч бир аёлни эммади), шунда (унинг опаси келиб): “Мен сизларга унга кафил бўлиб (эмизадиган) ва унга холис (доялик қиладиган) бир оилани кўрсатайми?” деди. Шундай қилиб, Биз (Мусонинг онасининг) кўзлари қувониши ва ғам чекмаслиги учун ҳамда Аллоҳнинг ваъдаси ҳақ эканини билиши учун уни онасига қайтардик. Лекин кўпчилиги (бунинг ҳикматини) билмайди» (Қасас, 7–13).

Бир куни Фиръавн туш кўрди. Тушида бир ўт Байтул Муқаддасдан Мисргача ёниб келаётганди. Таъбирчиларнинг айтишича, Бани Исроилдан бир бола туғилиб, Фиръавннинг бор мулкини хароб қилади.

Фиръавн Бани Исроилда туғилган барча гўдакларни сўйишга қарор қилди. Одамлар подшоҳга: “Бир йил қатл қилдир, бир йил қолдир, бўлмаса, Бани Исроил қирилиб кетади”, деди. Подшоҳ кўнди. Кечирилган йили Ҳорун туғилди, қатл йили Мусо дунёга келди. Аллоҳ таоло болани сандиққа солиб, Нилга оқизишни онасига билдирди. Онаси худди шундай қилди. Сандиқ оқиб, Фиръавн қасрига яқин келди. Хотини Осиё сандиқни олдириб, очди, болани қўлига олди. Қалбига унинг муҳаббати тушди ва хурсанд бўлди. Бу боланинг муборак эканини англаб етди.

Фиръавн хотини Осиё бинти Музоҳим ҳақида турли фикрлар мавжуд. Суҳайлий фикрича, Осиё Мусонинг аммаси бўлган. Бошқалар эса, Осиё Мусо қабиласидан бўлган, дейди.

Ибн Жарир Табарийнинг айтишича, Осиё Юсуф (алайҳиссалом) замонидаги мусулмон фиръавннинг чевараси бўлган.

Фиръавннинг териси оқариб қолган эди. Осиё чақалоқ Мусонинг қўлчаси билан Фиръавн терисини силаб қўйган эди, Аллоҳнинг қудрати ила оқаргани кетди.

Орадан оз муддат ўтиб, подшоҳ аскарлари болани ўлдиришга фармон олганларини айтиб келди. Осиё: “Бу бола Бани Исроил эмас, бошқа ердан оқиб келди, ўзим бориб бу ҳақда подшоҳга арз қиламан”, деди ва болани кўтариб шоҳнинг олдига борди. Шоҳ ҳузурига кириб: “Бу сенинг ва менинг кўз қорачиғим-ку”, деди. Фиръавн: “Сенинг кўз қорачиғингдир, лекин менинг унга ҳожатим йўқ”, деди. Фиръавннинг хотини (унга): “(Бу бола) мен учун ҳам, сен учун ҳам кўз қувончидир. Уни ўлдирманглар. Шоядки, унинг бизларга нафи тегса ёки уни бола қилиб олсак”, деди. Улар (ўзларининг ҳалокатлари шу гўдак қўлида эканини) сезмаган ҳолларида (уни бола қилиб олишди)”.

Бир куни Осиё Мусо билан бирга Фиръавн олдига келди ва уни шоҳ ҳузурига ташлаб чиқиб кетди. У ерда мажлис бўлаётган эди. Мусо Фиръавн тиззасида ўтириб, соқолини юлиб олди. Ҳомон: “Шу бола сенинг мулкингни хароб қилади, сенга меросхўр бўлади, бунинг бобоси Иброҳим халилдир”, деб Мусони ёмонлади. Фиръавн жаллодларни чақирди. Бу хабар Осиёга етиб келди ва тезлик билан шоҳ ҳузурига югурди ҳамда: “Менга ҳадя қилган болани сўймоқчимисан?” деди. Фиръавн: «Соқолимни юлиб олди, мулозимларим: “Бу бола сенга меросхўр бўлади, қўлингдаги мулкингга эгалик қилади”, дейишди», деди. Осиё: “Сен уларнинг сўзига ишонма! Бу бола ҳали ёш, ҳеч нарсанинг фарқига бормайди. Мен буни сенга исбот қилиб беришим мумкин!” деди. Фиръавн: “Қандай қилиб?!” деди. Осиё: “Боланинг олдига чўғ билан гавҳар қўй. Агар гавҳарни олиб, чўғдан сақланса, билгинки, у ақл юритаётган бўлади. Агар чўғни олса, билгинки, ақлли кимса гавҳар турганда чўғни олмайди”, деди. Фиръавнга бу гап маъқул бўлди. Сарой хизматчиларидан иккитасини чақириб, биринииг қўлига чўғ, иккинчисиникига гавҳар берди ва уларни бола олдига юборди. Жаброил (алайҳиссалом) Мусонинг қўлидан ушлади ва чўғ устига қўйди, ҳатто у чўғни қўлида кўтариб оғзига солди, бундан тили куйди. Шу сабаб Мусо (алайҳиссалом) нутқи яхши, равон бўлмай қолган. Фиръавн буни кўриб: “Бу бола сўйилмасин”, деди. Осиё хурсанд бўлиб, болани олиб чиқиб кетди. Унга малика яхши тарбия берди, ёзиш ва ўқишни ўргатди. Мусо Осиёнинг фазилати билан худди подшоҳнинг ўғлидек ўсди. Аллоҳ уни шу ишларга сабабчи қилди.

﴿وَلَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُۥ وَٱسۡتَوَىٰٓ ءَاتَيۡنَٰهُ حُكۡمٗا وَعِلۡمٗاۚ وَكَذَٰلِكَ نَجۡزِي ٱلۡمُحۡسِنِينَ١٤

«Қачон, у вояга етиб, (ақли) тўлгач, Биз унга ҳикмат ва билим ато этдик. Биз чиройли амал қилгувчи кишиларни мана шундай мукофотлаймиз» (Қасас, 14).

Васиятда: Мусо (алайҳиссалом)га нозил қилинган нарса ибратлардан иборат эди, дейилди.

Ваҳб ибн Мунаббиҳ айтади: «Тавротда қуйидагилар ёзилган: “Ким дунёда охират тадоригини тайёрласа, қиёмат куни Аллоҳнинг дўсти бўлади. Ким ғазабини тарк қилса, Аллоҳнинг ёнида бўлади. Ким дунё лаззатларини тарк қилса, қиёмат куни Аллоҳнинг азобидан омонда бўлади. Ким ҳасадни тарк қилса, қиёмат куни халойиқ олдида мақтовга сазовор бўлади. Ким риёсатни тарк қилса, қиёмат куни Жаббор, Молик сифатли зот ҳузурида азиз бўлади. Ким дунёда ортиқча нарсаларни тарк қилса, яхшилар орасида неъматланади. Ким дунёда хусуматни тарк қилса, қиёмат куни нажот топганлардан бўлади. Ким дунёда бахилликни тарк қилса, қиёмат куни халойиқнинг бошида зикр қилинади. Ким дунёда роҳатни тарк қилса, қиёмат куни шод бўлади. Ким дунёда ҳаромни тарк қилса, қиёмат куни пайғамбарлар қўшниси бўлади. Ким дунёда ҳаром нарсаларга қарашни тарк қилса, қиёмат куни Аллоҳ унинг кўзини жаннатда шодлантиради. Ким дунёда бойликни тарк қилиб камбағалликни ихтиёр қилса, қиёмат куни Аллоҳ таоло валийлар ва набийлар билан бирга қайта тирилтиради. Ким дунёда инсонларнинг ҳожатларини чиқарувчи бўлса, Аллоҳ таоло дунё ва охиратда унинг ҳожатларини чиқаради. Ким қабрида ҳамроҳи бўлишини хоҳласа, кечаси қоронғида туриб намоз ўқисин. Ким Раҳмон Арши соясида бўлишни хоҳласа, зоҳид бўлсин. Ким ҳисоби енгил бўлишини хоҳласа, ўзига ва биродарига насиҳат қилсин. Ким фаришталар зиёрат қилишини хоҳласа, тақводор бўлсин. Ким жаннатда хурсанд бўлишни хоҳласа, кечаю кундуз Аллоҳни зикр қилсин. Ким жаннатга ҳисобсиз киришни хоҳласа, Аллоҳга насуҳ тавбасини қилсин. Ким бой бўлишни хоҳласа, Аллоҳ тақсимлаб қўйган нарсага рози бўлсин. Ким фақиҳ бўлишни хоҳласа, Аллоҳдан ҳамиша қўрқувда бўлсин. Ким ҳаким бўлишни хоҳласа, олим бўлсин. Ким инсонлардан саломат бўлишни хоҳласа, инсонларнинг фақат яхшиликларини зикр қилсин. Нимадан яратилдим ва нимадан хулқландим, деб ибратлансин. Ким дунё ва охиратда шарафни хоҳласа, дунё устига охиратни қўйсин. Ким Фирдавс жаннатини ва тугамас неъматни хоҳласа, умрини дунё фасодларига зое қилмасин. Ким дунё ва охиратда жаннатни хоҳласа, сахий бўлсин, чунки сахийлик ўз эгасини жаннатга яқин ва дўзахдан узоқ қилади. Ким қалбининг мукаммал нур билан мунаввар бўлишини хоҳласа, тафаккур ва ибратланишни лозим тутсин. Ким бадани сабрли, тили зокир, қалби хушули бўлишини хоҳласа, мўмин-мўминалар, муслим-муслималар ҳақига кўп истиғфор айтишни одат қилсин”».

Мусо (алайҳиссалом) Аллоҳ таолога жаннатда ўзига ким қўшни бўлишини билдиришни сўраб, кўп ёлворар эди. Бир куни бундай нидо келди: “Эй Мусо, фалон ерда яшовчи қассоб сенинг жаннатдаги дўстинг бўлади”. Мусо (алайҳиссалом) қизиқиб, қайси ибодати учун у бунга лойиқ бўлганини билиш ниятида йўлга чиқди. Мусо (алайҳиссалом) ўша одамни қидириб топди. Қассоб Мусо (алайҳиссалом)нинг ҳақ пайғамбар эканини билган, имон келтирган, лекин ўзини кўрмаган эди. Шунинг учун танимади. Кечқурун қассоб Мусо (алайҳиссалом)ни ўз уйига олиб кетди. Овқат тайёрлади. Дастурхон тузади. Овқат ейишдан олдин қассоб деворга осилган бир замбилни ерга туширди ва ундан ҳаракат қилишга сира мадори қолмаган бир кампирни чиқарди. Худди гўдакни овқатлантиргандек уни едирди, ичирди ва яна замбилга қўйиб, деворга осди. Шунда кампир нималардир деб шивирлади. Кекса аёлнинг нима деяётганини тушунмаган Мусо (алайҳисса­лом) қассобдан: “Ўғлим, бу кампир киминг бўлади?” деб сўради. Қассоб: “Бу аёл онам бўлади. Ўтириб-туришга, овқат ейишга ҳоллари йўқ. Шу боис ўзим едираман, ичираман ва тозалигига қарайман. Қўлимдан келганича хушнуд этишга ҳаракат қиламан”, деди. Мусо (алайҳиссалом): “Ҳозиргина у сенга гапиргандай бўлди, нималар деди?” деб сўради. Қассоб: «Онам: “Эй Раббим! Мен ўғлимдан хурсандман. Сен ҳам ундан рози бўл. Жаннатда уни Мусога қўшни қил”, деб дуо қилди», деди. Шунда Мусо (алайҳиссалом) ўзини танитадиган вақт келганини тушунди ва: “Мен Аллоҳнинг пайғамбари Мусо бўламан. Аллоҳдан жаннатдаги қўшним ким бўлишини билдиришни илтижо қилган эдим. Ҳақ таоло сени билдирди. Сенга хушхабар бўлсин. Онангга қилган хизматинг учун Аллоҳ сендан рози бўлди. Онангнинг дуосини қабул қилди. Аллоҳ сени жаннатда менга қўшни қилди”, деди.

Китобларда Мусо ва Ҳорун (алайҳимассалом) қиссаси батафсил ёритилганини инобатга олиб, ўқувчини зериктириб қўймаслик мақсадида, шу ерда Мусо (алайҳиссалом) мавзуига якун ясаймиз.

 

КЕЙИНГИ МАВЗУ:

ТАҚВО ҲАР ИШНИНГ БОШИДИР

ҚУРЪОНИ КАРИМ ТИЛОВАТИ ФАЗИЛАТИ

 

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.

Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.

Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту саломлар йўллаймиз.

 

Ўтган куни “азон.уз” сайтида “Шамсиддинхон Бобохонов” босмахонаси ва “Мовароуннаҳр” нашриёти фаолияти тўғрисида эълон қилинган мақолага Ўзбекистон мусулмонлари идораси ўз муносабатини билдиради.

Хабарингиз бор, жорий йилнинг бошида Ўзбекистон мусулмонлари идораси томонидан “Шамсиддинхон Бобохонов” номли босмахона таъсис этилган эди. Уни ташкил қилингани тўғрисида қарийб икки йилдан буён матбуотда хабар бериб келинади. Жумладан, 2019 йил 19 сентябрда “Муфтий ҳазрат янги қурилиш ишига дуо берди”, 28 октябрда “Муфтий ҳазрат бунёдкорлик ишлари билан танишди” номли мақолалар эълон қилинган. Жорий йили эса босмахона томонидан чоп этилаётган “Вабо инсонлар учун бир синов” каби китоблар тақдимоти орқали мазкур босмахона ҳақида телевидения ва босма нашрларда бир неча бор хабар бериб келинмоқда.

Мазкур босмахонани қуришдан мақсад, биринчидан, Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг даврий нашрлари, шунингдек тизимда фаолият юритаётган диний соҳа ходимларининг ижодига мансуб асарлар, китоблар, қўлланмаларни чоп этишни осонлаштириш, иккинчи томондан эса, Диний идоранинг иқтисодий салоҳиятини мустаҳкамлаш эди. Соҳа вакиллари нашр ишларидан тушадиган фойданинг салмоқли қисми босмахоналар ҳиссасига тўғри келишини яхши тушунишади.

Ушбу босмахонани қуриш, зарур техника ва ускуналар сотиб олиш учун Ўзбекистон мусулмонлари идораси томонидан инвестиция маблағлари йўналтирилди. Натижада, мазкур корхона жорий йил бошидан шу кунгача сарфланган харажатларнинг қарийб учдан бир қисмини қоплади. Шунингдек, маблағлар мақсадли сарфланиши орқали молиявий тежамкорликка ҳам эришилди.

Таъкидлаш жоизки, жорий йилнинг баҳор фаслида Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг даврий нашрларини чоп этиш ўз вақтидан бироз кечикди. Бу ҳолат республикада пандемия сабаб эълон қилинган форс-мажор ҳолати билан боғлиқ бўлиб, босмахона ходимлари ҳам бошқа фуқаролар сингари карантинга риоя этган ҳолда уйда қолдилар. Ҳозирги кунда карантин талаблари асосида иш-фаолият жорий этилган. Газета ва журналларни муштарийларга етказиш чоралари кўрилмоқда.

Қайд этиш керакки, Ўзбекистон мусулмонлари идораси “Мовароуннаҳр” нашриёти ва “Шамсиддинхон Бобохонов” босмахонасининг таъсисчиси сифатида мазкур корхоналарнинг самарали фаолиятини йўлга қўйиш учун истиқболли режаларни амалга ошириш, шу жумладан, хўжалик юритиш шаклини ўзгартириш ва йўналтириш каби ҳуқуқларга эга.

Нашриётни босмахона таркибига қўшиб юбориш орқали “Шамсиддинхон Бобохонов” нашриёт-матбаа ижодий уйини қайта ташкил этишдан асосий мақсадлар қуйидагилар ҳисобланади:

- босма маҳсулотлар тайёрлашнинг тўлиқ мажмуи ва ягона бошқарувини жорий этиш. Бу маҳсулот сифатини туширмаган ҳолда умумий иш жараёнини тезлаштириш ва ишлаб чиқариш унумдорлигини оширади;

- чоп этилаётган маҳсулотларга нашриёт ва босмахона томонидан икки марта устама нарх қўйилишини бартараф этиш;

- доимий ва йирик миқдордаги буюртмачилар билан ишлашда мунтазам ҳамкорликни ўрнатиш ва келишув асосида нархларни белгилаш;

- нашриёт ва босмахонанинг қўшимча харажатларини камайтириш, ортиқча меҳнат сарфини қисқартириш. Жумладан, бухгалтерия, иқтисод, маркетинг ва омбор каби штатларни мақбуллаштириш;

- босма маҳсулотлар тайёрлаш ишини тезлаштириш, жумладан, таҳрирлаш, саҳифалаш, сайқаллаш, безаклаш ва чоп этиш кабиларни  тизимлаштириш;

- маркетинг ва реклама ишларини жадал олиб бориш;

- ҳужжатлар айланмасини соддалаштириш;

- банк хизмат ҳақи ва солиқ юкини қисқартириш (масалан, икки ташкилотдан эмас, балки бир ташкилотдан солиқ тўлаш);

- нашриёт ва босмахона ўртасидаги ўзаро манфаатлар тўқнашуви борасида юзага келадиган салбий омилларни бартараф этиш;

- молия-хўжалик сарфларини тежаш;

- ЎМИ тизимида фаолият юритаётган соҳа вакилларининг ижодига мансуб маҳсулотларни чоп этиш ишини осонлаштиришдир.

Айни кунларда “Мовароуннаҳр” нашриёти “Шамсиддинхон Бобохонов” босмахонаси таркибига қўшиб юбориш орқали қайта ташкил этилаётган “Шамсиддинхон Бобохонов” нашриёт-матбаа ижодий уйини давлат рўйхатидан ўтказиш учун зарур меъёрий ҳужжатларни ишлаб чиқиш босқичлари давом этмоқда. Шунингдек, Фуқаролик кодексининг тегишли моддалари ҳамда Ўзбекистон Республикасининг “Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида”ги қонуни талаблари асосида тўлиқ инвентаризациядан ўтказиш ва мазкур жараённи амалга ошириш учун танланган “Қўшиб юбориш”га тайёргарлик тадбирлари амалга оширилмоқда.

Шунингдек, “Мовароуннаҳр” нашриёти зиммасидаги барча шартномавий бурч ва мажбуриятлар, хусусан, обуначиларга нашрларни ўз вақтида етказиш вазифаси янги ташкил этилаётган корхона зиммасида бўлиши алоҳида белгилаб қўйилган. Мазкур тартиботлар мукаммал тарзда якунига етгандан сўнг янги корхонани давлат рўйхатидан ўтказиш учун ҳужжатлар Давлат хизматлари агентлигига тақдим этилади. Матбаа-ижодий уйи ишлаб чиқарадиган маҳсулотларга “Мовароуннаҳр” МЧЖнинг вориси сифатида “Мовароуннаҳр” савдо белгиси қўйилиши лойиҳа ҳужжатларида мавжуд. Яъни, “Мовароуннаҳр” савдо белгиси (бренди) сақлаб қолинади ва амалиётда қўлланиши давом этади.

Мазкур ўзгаришлар ҳар жиҳатни ҳисобга олиб, иқтисодий билим ва тадбиркорликка оид қонун ҳужжатлари асосида амалга оширилмоқда.

Эълон қилинган мақолаларда изоҳ бериладиган яна икки масалага эътибор қаратамиз. Жумладан, Ўзбекистон мусулмонлари идораси муассислигидаги икки ташкилотни бирлаштиришда “қўшиб юбориш” амалиётини қўллашнинг боиси мазкур шакл муддат ва иқтисодий жиҳатдан (янги ташкилот очиш ҳисоб рақамларни тугатиш, янгиларини очиш, барча шартномаларни ёпиш ва бошқалар билан боғлиқ) мақсадга мувофиқ экани ҳисобланади. Айни вақтда нашриётда ҳам, босмахонада ҳам инвентаризация ўтказилган.

Шунингдек, “Ҳидоят” ва “Мўминалар” журналлари, “Ислом нури” газетаси Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг даврий нашрлари сифатида чоп этиб келинмоқда. Матбаа-ижодий уйини ташкил этиш ушбу таҳририятларнинг ҳозирги фаолиятига ва ижодий эркинликларига ҳеч қандай салбий таъсир кўрсатмайди, аксинча ижобий нуқтаи назардан мувофиқлаштириб борилади.

Шу ўринда, Ўзбекистон мусулмонлари идораси тасарруфида яхши ниятлар ва йирик лойиҳалар ила хўжалик юритувчи корхона сифатида иш бошлаётган “Шамсиддинхон Бобохонов” нашриёт-матбаа ижодий уйи халқимиз ва динимиз манфаатлари йўлида хизмат қилиши учун айни паллада, муҳтарам журналист, блогер, ижод аҳли ва соҳа мутахассисларининг холис фикрлари, албатта ўз ўрнидаги танқид ва таклифларини самимий қабул қиламиз.

Фурсатдан фойдаланиб, Ўзбекистон мусулмонлари идораси фаолиятини ривожлантириш, соҳадаги мавжуд муаммолар ва уларнинг ечимларини ёритишга доир мақолаларни тайёрлашда Диний идора Матбуот хизмати яқиндан ҳамкорлик қилишга тайёр эканини маълум қиламиз.

Ҳақ таоло барчамизни тўғри йўлда собитқадам айласин.

 

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Янгиликлар

Top