وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن يَقُولُ ءَامَنَّا بِٱللَّهِ وَبِٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ وَمَا هُم بِمُؤۡمِنِينَ٨

8. Баъзи инсонлар борки, улар: "Бизлар Аллоҳ таолога ва қиёмат кунига ишондик", дейишади, ҳолбуки улар мўмин эмаслар.

Лекин шундай одамлар ҳам борки, улар Аллоҳга ва қиёмат кунига ишонганларини айтишади, бироқ аслида бунга ишонишмайди. Булар асло мўмин (ишонувчи) саналмайди. Бу ояти карима Авс ва Хазраж қабиласи мунофиқлари ҳақида тушган. Ҳозирда ҳам бундай одамларни кўп учратиш мумкин. Айримларимиз "Бирорта ишим Аллоҳга маъқул келиб қолар" деймизу, Аллоҳни рози қилиш учун У буюрган амалларни, амрларни бажаришга шошилмаймиз. Гуноҳ нима, савоб нима – яхши ажратамизу аммо тарозунинг осийлик, гумроҳлик палласига юк босаверамиз. "Сен аввал қалбимга боқ, балки ўша намозхонларингдан менинг қалбим ўн чандон тозароқдир" деб сафсата сотамизу аммо Ислом фақат яхши хулқ, тоза виждондангина иборат бўлмаслигини тушунгимиз келмайди. Мусулмон бўлиш учун "мен ҳам мусулмонман" дейишнинг ўзи кифоя эмаслигини тан олмаймиз. Бир куни Яратганнинг ўзи инсоф бериб қолар, деган ўй билан руҳнинг ороми эмас, нафснинг хоҳиши йўлида, осийлик чангалзорларида кезамиз. Ҳазрати Усмон ибн Афон розияллоҳу анҳунинг "Жаҳаннам азобини билган ҳолда гуноҳ қилаверган кишидан ҳайратдаман" деган гапларини эсдан чиқарганмиз.

Мусулмонлик, мўминлик даъвосини қиламиз, аммо қалбларимиз ибодатдан кўра дунё васвасаларига, ҳаёт лаззатларига мойилроқ. Қанчалаб мусулмоннинг пешонаси сажда кўрмаган, Аллоҳни танимаган. Рамазон ойида мўмин бандалар ейиш-ичиш ва дунё лаззатларини тарк этиб, ибодат ва зикруллоҳни кўпайтираётганларини, масжидларда бўлаётган Қуръон тиловатию амру маъруф, наҳйи мункар, илм мажлисларини кўриб ҳам тош қалблари эримайди, жаҳолатдан қутула олмайди.

Кўпларимизнинг мусулмонлик даъвомиз бор. Аммо ҳалқумларимиз ҳалол-ҳаромни, бировнинг ҳаққини ажратмайдиган, ифлосликлардан парҳез қилмайдиган бўлиб қолган. Бозорларимизда тарози ва бошқа ўлчовларда уриб қолиш, молининг айбини беркитиб, ёмонини яхши деб сотиш, ёлғон қасам ичиш, хиёнат ва алдамчилик урфга кириб бўлган. Кишилар ўртасидаги муносабатларда товламачилик, қарз олиб қайтармаслик, рибохўрлик, порахўрлик, фирибгарлик тобора урчиб бораётгани ҳам бор гап. Дунёга муккамиздан кетиб, нафсимиз жиловини бутунлай қўйиб юборганмиз... Мўминлик даъвосини қилсак-да, аммо ахлоқ-одобимиз издан чиққан: ароқхўрлик, бангилик, фаҳш-бузуқликлар, зино, даюслик, мунофиқлик каби иллатлар ҳаётимизга тобора кириб келяпти. Фарзандларига тарбия бериши, уларни имон-эътиқод ва эзгуликка чорлаши керак бўлган катталарнинг ўзлари исломий тарбияга кўпроқ муҳтожлар. Хориждан беижозат ёпирилиб келаётган жирканч "маданият" йўлига тўсиқ қўйиш ўрнига ўзимизни унинг ифлос қучоғига отяпмиз... Мусулмонлик даъвосидамиз, бироқ ўтмишдан мерос қолган худобехабарлик, даҳрийлик қолдиқлари қалбимиз, дунёқарашимиздан батамом чиқиб кетгани йўқ. Қуръони карим огоҳлантираётганидай, бундайлар ўзини тузатмаса, чин мўмин бўла олмайди.

يُخَٰدِعُونَ ٱللَّهَ وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَمَا يَخۡدَعُونَ إِلَّآ أَنفُسَهُمۡ وَمَا يَشۡعُرُونَ٩

9. Улар Аллоҳни ва мўминларни алдамоқчи бўлишади, ваҳоланки, ўзлари сезмаган ҳолда ўзларини алдашади.

Мунофиқлар бу иккиюзламачиликлари билан Аллоҳни ва мўминларни боплаб алдадик, деб хомтама бўлишмасин. Улар фақат ўзларини алдашяпти, лекин буни сезишмайди. Қуръони карим бундай огоҳлантиради: "Ҳақиқатан мунофиқлар Аллоҳни алдамоқчи бўлишади, ҳолбуки Аллоҳ уларнинг ўзларини «алдаб» қўювчидир". (Нисо, 142). Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Дўзах аҳли беш тоифадир", дедилар ва улардан бирига: "тонг отса ҳам, кеч кирса ҳам сени аҳли оиланг ва молу дунёинг борасида алдамоқчи бўладиган кимса", деб таъриф бердилар. (Муслим ривояти). Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳудан қилинган яна бир ривоятда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Алдоқчи, миннатчи ва бахил жаннатга кирмайди", деганлар (Термизий ривояти). Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу ривоят қилади: "Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Мўмин содда, улуғ бўлади, фожир эса маккор, хор бўлади", деганлар" (Термизий, Абу Довуд ривояти).

فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٞ فَزَادَهُمُ ٱللَّهُ مَرَضٗاۖ وَلَهُمۡ عَذَابٌ أَلِيمُۢ بِمَا كَانُواْ يَكۡذِبُونَ١٠

10. Уларнинг дилларида касаллик бор, Аллоҳ уларнинг касалини янада кучайтирди ва ёлғон гапиришгани учун уларга аламли азоб бордир.

Абул Олия бундай деганлар: "Оятдаги "маразун", яъни касаллик "шак, шубҳа" демакдир, ундан кейинги "фазадаҳумуллоҳу маразан" – Аллоҳ таоло уларнинг шак-шубҳаларини янада зиёда қилди, деган жумла қолганларга бир ибратдир". Касаллик икки хил: қалб касаллиги ва бадан касаллиги бўлади. Қалб касаллигига шубҳа ва гумон касалликлари, шаҳват ва залолат хасталиклари киради. Ушбу ояти каримада ана шу қалб касалликларидан шубҳа-гумон ва кибр ҳақида сўз бормоқда. Кофир ва мушрик кимсалар қалбларидаги шундай хасталиклари туфайли Аллоҳга ҳам, Унинг Пайғамбарига ҳам, у келтирган ҳақ динга ҳам ҳамиша шубҳа-гумон билан қарашар эди. Уларда олдин ҳам Исломга, унинг Пайғамбарига ва мўминларга нисбатан ширк, ҳасад, шубҳа ва кибр касалликлари бор эди. Ислом дини ёйилиб, равнақ топганидан кейин бу хасталиклари кучайганидан-кучайди, холос. Аллоҳ таоло уларнинг ана шу касаллик сабабли ёлғончилик қилишгани, ҳақиқатни ёлғонга чиқаришгани учун қиёматда қаттиқ азоблаши инкор этиб бўлмайдиган ҳақиқатдир.

وَإِذَا قِيلَ لَهُمۡ لَا تُفۡسِدُواْ فِي ٱلۡأَرۡضِ قَالُوٓاْ إِنَّمَا نَحۡنُ مُصۡلِحُونَ١١

11. Агар уларга: "Ер юзида бузғунчилик қилманглар" дейилса, "Бизларгина тузатувчилармиз" дейишади.

 Агар уларга Ер юзида фасод тарқатиб, одамлар орасига душманлик солманглар, бузғунчилик қилманглар, дейилса, улар: "Йўқ, бизлар бузғунчилик қилмаймиз, аслида ислоҳчилар, яъни тузатувчилармиз, фақат икки фирқа - мўминлар ва аҳли китоблар орасини ислоҳ қилувчилармиз", дейишади. Ибн Касир тафсирида зикр этилишича, Салмон Форсий розияллоҳу анҳунинг ривоятларига кўра, “бу оятда зикр этилганлар ўша пайтда ҳали келмаган экан”. Бундай тоифаларнинг кўплари Асри саодатдан кейин пайдо бўлиб, Ер юзида бузғунчилик ва фитналарни кўпайтириб юборишди, турли бузғунчилик ва макр-ҳийлалар билан кўплаб бегуноҳ мусулмонларнинг ҳалокатига сабаб бўлишди ҳамда бу қилмишлари билан Исломга тузалмас жароҳатлар ва зарарлар етказишди.

أَلَآ إِنَّهُمۡ هُمُ ٱلۡمُفۡسِدُونَ وَلَٰكِن لَّا يَشۡعُرُونَ١٢

12. Огоҳ бўлингки, айнан уларгина бузғунчилик қилувчилардир, лекин буни сезишмайди.

Аллоҳ таоло мўминларни огоҳлантиряптики, фақат ана шу мунофиқлар бузғунчилар эканини яхши билиб олинглар, лекин улар ўзларининг бузғунчиликларини сезишмайди. Ер юзида бузғунчилик қилиб юриш, кишилар ўртасида фитна-фасод уруғларини сочиш, дин ниқоби остида бегуноҳ одамларга зулм қилиш, улар жони ва молига тажовуз этиш инсониятга қарши қаратилган энг мудҳиш жиноятлардир. Террор, бузғунчилик, зулм, урушлар, одамларнинг жабр-ситам кўришлари ва хўрланишларига сабаб бўлувчи бошқа барча тажовузкорликларни динимиз қоралаган. Аллоҳ таоло мўминларга тинчлик ва адолат ўрнатишни, одамлар орасини ислоҳ этишни, барчага бирдай яхшилик ва эзгулик қилишни буюрган, ҳар қандай зўравонлик ва бузғунчиликни тақиқлаган. Саид ибн Масруқ Мунзирдан ривоят қилади: “Даҳақлик кишилар Ибн Масъудникига келишди. Бошқалар уларнинг заиф, ранги синиққан бир аҳволда эканини кўриб ажабланишди. Шунда Ибн Масъуд шундай деди: “Дарҳақиқат, сизлар кофирни жисми соғлом, қалби хаста ҳолида кўрасиз. Мўминларга йўлиқар экансиз, уларнинг қалбини соғлом, жисмини эса заиф ҳолда кўрасиз. Аллоҳга қасам, жисмингиз қанчалар соғлом бўлмасин, қалбингиз хаста экан, Аллоҳ наздида сиз митти қўнғиздан ҳам ҳақирроқсиз”.

وَإِذَا قِيلَ لَهُمۡ ءَامِنُواْ كَمَآ ءَامَنَ ٱلنَّاسُ قَالُوٓاْ أَنُؤۡمِنُ كَمَآ ءَامَنَ ٱلسُّفَهَآءُۗ أَلَآ إِنَّهُمۡ هُمُ ٱلسُّفَهَآءُ وَلَٰكِن لَّا يَعۡلَمُونَ١٣

13. Уларга: "Бошқалар имон келтиргани каби сизлар ҳам имон келтиринглар" дейилса, "Ақлсизлар имон келтиргани каби имон келтирайликми?" дейишади. Огоҳ бўлингки, уларнинг ўзларигина ақлсизлардир, лекин билишмайди.

Булар мунофиқлар жамоаси эди, улар кибрлари ва калтабинликлари туфайли Исломни қабул қилишни ор билишарди. Ҳақиқатда абадий саодатни рад қилиб, фоний дунё роҳатини кўзлаш энг мудҳиш ақлсизликдир, нодонликдир. Барча замон ва маконларда бўлгани каби, ҳозирги пайтда ҳам кибрга бориб, дунё лаззатларидан маҳрум бўлмаслик учун Аллоҳга ва Унинг ҳақ Пайғамбарига имон келтиришни ор санаб юрган, ҳидоят йўлларида юришни истамаётган гумроҳлар йўқ дейсизми? Бундай мунофиқ кимсалар устларида ўзларини мусулмон қилиб кўрсатишса ҳам, аслида уларнинг дилида марази ва ғарази бўлгани учун Исломга ва мусулмонларга ҳамиша душманлик қилишади. Нафслари ва шайтон васвасасига учиб, Аллоҳ таолонинг ҳақ йўлидан чекиниб кетишади. Шайтонга мурид бўлганларнинг қулоқларига пайғамбарнинг даъват ва илтижолари асло асло кирмайди. Кўзлари Аллоҳ таоло ҳар қадамда кўрсатиб қўйган ибрат, мўъжизаларни кўрмайди. Ноқис ақллари Аллоҳ динининг, Аллоҳ шариатининг исбот талаб этмайдиган олий ҳақиқатларини илғаб олишга ярамайди. Улар бу дунёнинг журму исёнларига ғарқ бўлиб, охиратни эсдан чиқаришади. Арзимас мартаба ёки матоҳ дея раҳбарларига сажда қилишадию, аммо бутун оламларнинг Эгаси, замину коинотнинг ҳақиқий Хожаси, барча мавжудотларнинг Яратувчиси бўлмиш буюк Зотга ибодат қилишга, Унинг амр-фармонларини бажаришга эринишади, ор қилишади, бепарво бўлишади. Мунофиқликдан ортиқ нодонлик, бундан зиёд гумроҳлик, бундан-да осийлик борми?!

وَإِذَا لَقُواْ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ قَالُوٓاْ ءَامَنَّا وَإِذَا خَلَوۡاْ إِلَىٰ شَيَٰطِينِهِمۡ قَالُوٓاْ إِنَّا مَعَكُمۡ إِنَّمَا نَحۡنُ مُسۡتَهۡزِءُونَ١٤

14. Ва улар мўминлар билан учрашиб қолишганида: "Биз ҳам имон келтирдик", дейишади. Шайтонлари билан холи қолганда эса: "Бизлар албатта сизлар билан биргамиз, уларни фақат масхара қиляпмиз, холос", дейишади.

Мунофиқлар шунчалик иккиюзламачилик қилишадики, мўминларга дуч келиб қолишса: "Бизлар ҳам сизданмиз, имон келтирганмиз" деб тилёғламалик қилишади. Ўзларининг шайтонлари (бошлиқлари) билан холи қолганда эса: "Биз уларни мўмин бўлдик, дея лақиллатиб, устларидан куляпмиз, холос", дея мақтанишади. Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумо бундай ривоят қилади: "Бу оят Абдуллоҳ ибн Убай ва унинг ҳамроҳлари хусусида бўлиб, бир куни улар кетишаётганида олдиларидан Расули акрамнинг саҳобаларидан бир гуруҳи чиқиб қолди. Шунда Абдуллоҳ ибн Убай ҳамроҳларига: "Ҳозир манави аҳмоқларга қандай муомала қилишимни кўрасизлар", деди ва бориб Абу Бакр Сиддиқнинг қўлидан тутди-да: "Эй Сиддиқ, Бани Тамим (қабиласи) улуғи, Ислом шайхи, ғорда Расулуллоҳ билан бирга бўлган киши, хуш келибсиз!" деди. Кейин Умар ибн Хаттобнинг қўлидан ушлаб: "Эй Бани Адий (қабиласи) улуғи, эй Форуқ, Аллоҳ динида жасоратли киши, Расулуллоҳга молию жонини бағишлаган киши, хуш келибсиз!" деди. Кейин ҳазрати Алининг қўлидан тутиб: "Эй Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам амакиларининг ўғли, куёвлари, Бани Ҳошимнинг Пайғамбардан кейинги улуғи, хуш келибсиз!" деди. Саҳобалар кетишганидан сўнг Абдуллоҳ ҳамроҳларига: "Нима қилганимни кўрдингизми? Агар сиз ҳам уларга дуч келиб қолсангиз, худди шундай қилинглар", деди. Ҳамроҳлари уни мақташди. Мусулмонлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бориб, бу хабарни етказишди. Шунда Аллоҳ таоло ушбу оятни нозил қилди".

ٱللَّهُ يَسۡتَهۡزِئُ بِهِمۡ وَيَمُدُّهُمۡ فِي طُغۡيَٰنِهِمۡ يَعۡمَهُونَ١٥

15. Аллоҳ уларни масхара қилади ва уларнинг саркашликда адашиб юришларига муҳлат беради.

Нодон ва гумроҳ имонсизлар қилмишлари билан динни ва мўминларни масхара қилишга беҳуда уринмасинлар, Аллоҳ уларнинг ўзларини масхара қилиб қўяди. Уларнинг залолат ва куфр йўлларида адашиб-улоқиб юришларига муҳлат бериб қўйганининг ўзи энг катта масхарадир. Қиёмат куни келганида улар нақадар оғир йўқотиш қилганларини англаб, дод-вой солишади, аммо унда бари кеч бўлади, тавбалар, надоматлар эшиги тақа-тақ ёпилган бўлади. Бу дунёда мусулмонлар устидан кулиб ёки Ислом дини муқаддасотларини масхара қилиб юрганларни Аллоҳ таоло шу дунёнинг ўзидаёқ қаттиқ жазолаб қўйганига ҳамма гувоҳ бўляпти, уларни охиратда кутиб турган оғир жазолар ҳақида гапирмай қўяқолайлик, уларга бериладиган азобларга бирор махлуқ дош бера олмайди.

أُوْلَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ ٱشۡتَرَوُاْ ٱلضَّلَٰلَةَ بِٱلۡهُدَىٰ فَمَا رَبِحَت تِّجَٰرَتُهُمۡ وَمَا كَانُواْ مُهۡتَدِينَ١٦

16. Ана шулар тўғри йўл эвазига гумроҳликни сотиб олишди, бу савдолари фойда бермади ва ҳидоят топганлардан ҳам бўлишмади.

Мунофиқлар иккиюзламачи кимсалар бўлиб, мусулмонлар орасида юрганда мусулмон бўлиб олишади, кофирларга қўшилишса, кофирга айланишади. Улар шу тариқа мусулмонларни эрмак қилмоқчи бўлишади, аслида Аллоҳ таоло уларнинг ўзларини эрмак қилиб қўйганидан бехабарлар. Ҳақиқий гумроҳлар, зиёнга учраганлар уларнинг ўзларидир. Мунофиқлар хусусида Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссаломнинг бир неча ҳадиси шарифлари бор. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинишича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Мунофиқнинг белгиси учтадир: гапирса ёлғон сўзлайди, ваъда берса бажармайди, омонатга хиёнат қилади", деганлар (Бухорий ривояти); Ибн Амр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Сарвари олам алайҳиссалом: "Кимда ушбу тўрт нарса бўлса, у тўла мунофиқдир, бордию биттаси бўлса, уни ташламагунича нифоқ кўринишлари унда бўлиб туради: омонатга хиёнат қилиш; ёлғон гапириш; ваъдага субутсизлик ва тортишувда фожирлик қилиш", деганлар (Бухорий ривояти).

إِنَّ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ سَوَآءٌ عَلَيۡهِمۡ ءَأَنذَرۡتَهُمۡ أَمۡ لَمۡ تُنذِرۡهُمۡ لَا يُؤۡمِنُونَ٦

6. Куфр йўлини тутганларни қўрқитинг ё қўрқитманг, улар барибир имон келтиришмайди.

Ҳақиқатан куфр йўлидаги кимсалар Аллоҳга ҳам, Унинг элчисига ҳам ишонишмагани учун уларга ҳеч қандай даъват ҳам, қўрқитиш ва огоҳлантириш ҳам таъсир қилмайди. Уларнинг қалби муҳрлангани, кўзи атрофидаги далилларни кўрмагани, қулоғи огоҳлантирувчилар чақириғини эшитмагани учун ҳам асло имон келтирмайди. Яъни, улар китобларидаги Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссалом зикри келган нарсага кофир бўлишди. Аллоҳ айтяптики, эй севимли Пайғамбарим, куфр йўлини тутганлар сиз учун олинган мийсоқни (ваъдани) инкор қилишди, улар сиздан олдингилар келтирган нарсага куфр келтиришгану, қандай қилиб сизнинг огоҳлантиришларингизга қулоқ солишсин, ҳолбуки улар сизни таниб туриб ҳам кофир бўлишди. Заҳҳок айтади: "Бу оят Абу Жаҳл ва унинг яқинларидан бўлган беш киши ҳақида нозил бўлган". Калбий эса: "Оят яҳудийлар ҳақидадир", дейди.

خَتَمَ ٱللَّهُ عَلَىٰ قُلُوبِهِمۡ وَعَلَىٰ سَمۡعِهِمۡۖ وَعَلَىٰٓ أَبۡصَٰرِهِمۡ غِشَٰوَةٞۖ وَلَهُمۡ عَذَابٌ عَظِيمٞ٧

7. Аллоҳ уларнинг диллари ва қулоқларига муҳр урган, кўзларини эса парда қоплаган, уларга қаттиқ азоб бордир.

Бу оятда баён этилган Абу Жаҳл ва Абу Лаҳаб каби кофир кимсалар имондан ҳамиша маҳрум бўлишган. Сиз, эй Муҳаммад (алайҳиссалом), уларга келтирган ҳақни ёлғонга чиқарганлари сабабли то сизга имон келтиришмагунича Аллоҳ таоло уларни ҳидоятдан тўсиб қўйган. Шунинг учун бундайларга сўз ҳам таъсир қилмайди, уларнинг қалблари қорайганидан Ҳақни танимайди, қулоқлари эшитмайди, кўзлари кўрмайди. Уларга жаҳаннамда аламли азоб-қийноқлар тайёрлаб қўйилган. Инсоният яратилганидан буён Аллоҳ Ўз пайғамбарлари орқали нозил қилаётган муқаддас ваҳийи билан кишилик жамиятини тартибга солиб бошқариб келяпти. Инсонлардан айримлари ана шу даъватга қўшилишди. Баъзилари эса уни инкор қилишди. Мушрикларнинг бутун бир жамияти ичидан фақат озгина киши элчиларга эргашган. Даъват етиб борган халқларнинг асосий кўпчилиги ваҳийлардан юз ўгирди. Бунинг устига бу халқлар Аллоҳ таолога осийлик билангина кифояланиб қолмай, ўзларига юборилган пайғамбарларни, уларга имон келтирган сафдошларини қаттиқ хўрлашди, улар устидан кулишди. Аллоҳнинг элчиларини ҳар гал ёлғончиликда, жоҳилликда, фолбинликда, ақлсизликда, манфаатпарастлик ва худбинликда, қўйингки барча гуноҳ-хатоларда айблашди. Бундан ташқари, бундай осийлар пайғамбарларнинг ҳар бири ўз халқига фақат даъват қилгани ва Аллоҳга бўйсунишга чорлагани, улар пул ҳам, амал ҳам, бошқа дунёвий лаззатлар талаб қилмагани ва улар ўз халқини мажбурловчи бўлмаганига қарамай, халқнинг пешволари кўп ҳолларда пайғамбарлар ҳаётига дахл қилишди. Ваҳоланки, элчилар, яъни набийлар ва расулларнинг бутун фаолияти қавмини ҳақиқий имонга қайтишга ва бошқача ҳаётни бошлашга даъват қилишдан иборат эди.

Айрим муфассир олимлар юқоридаги икки оятни "Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни танишса ҳам, кибр ва куфрлари туфайли ҳақни ёлғонга чиқарган яҳудий олимлари ҳақида тушган оятлардир", дейишади.

Айни кунимиздаги воқеликка назар

2020 йилда бутун дунё коронавирус пандемиясига қарши кураш билан банд бўлган, давлатлар ўз фуқароларининг саломатлиги борасида қайғураётган, одамлар эса қийинчиликларга дуч келаётган бир паллада экстремистик кучлар ўз қинғирликларини фаоллаштириш пайида бўлмоқда.

Бу ҳолатни охирги пайтларда Сурия ва Ироқ ҳудудларидаги жангарилар уруш ҳаракатларини олиб бораётгани ва мана шундай жанг майдонларига жоҳил ёшларни жалб этаётганларидан яққол кўриш мумкин.

Сўнгги вақтларда мамлакатимизда ҳам мана шундай жангари тўдалар етакчиларининг пуч ваъдаларига алданиб, уларга бориб қўшилишга уринаётганлар кузатилаётгани билан фикримизни янада очиқ баён этамиз. Яқинда Тошкент шаҳри ва Тошкент вилояти ҳудудларида ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идоралар томонидан ўтказилган тезкор тадбирлар натижасида жами аъзолари 25 нафар бўлган иккита яширин «Жиҳодчилар» гуруҳлари фаолиятига чек қўйилди.

Гуруҳларнинг бири 2019 йилнинг май ойида ташкил этилиб, унга етакчилик қилган шахс ўтган йил ноябрь ойида Сурия давлатидаги “Тавҳид ва жиҳод катибаси” халқаро террорчи ташкилоти сафига бориб қўшилган. Иккинчи гуруҳ эса муқаддам экстремизм ва терроризм билан боғлиқ жиноятларни содир этгани учун жазо муддатини ўтаб чиққан фуқаро томонидан тузилгани аниқланди.

Маълум бўлишича, биринчи гуруҳ аъзоларининг аксарияти ҳозирда Суриядаги жангарилар сафида бўлган ўз етакчиси билан интернет орқали мунтазам равишда алоқа қилиб турган. Ўзаро йиғинларда гуруҳлар аъзолари экстремистик ва террористик ташкилотлар ғоявий раҳнамоларининг “ҳижрат” ва “жиҳод” қилиш тўғрисидаги аудио-видео маърузалари ҳамда даъватларини тинглаб, “Жиҳодчилар” оқими ғояларини ўз атрофидагиларга тарғиб қилиб келишган.

Мавжуд маълумотларга кўра, мазкур шахслар ҳозирда Сурияда террорчилик фаолияти олиб бораётган “Тавҳид ва жиҳод катибаси” жангариларининг ғоявий таъсирига тушган ҳолда Тошкент шаҳрида яширин гуруҳ тузиб, йиғилишлар давомида интернет тармоғи орқали кўчириб олинган экстремистик мазмундаги материалларни муҳокама қилиб келишган ҳамда гўёки “ҳижрат” ва “жиҳод” амалларини бажариш мақсадида Сурия давлатига чиқиб кетишни режалаштиришгани аён бўлди.

Таъкидлаш лозимки, мазкур гуруҳлар аъзолари орасида хусусий нашриёт раҳбари, тиббиёт ходими, араб тили курси ўқитувчиси, умумий овқатланиш муассасалари ишчилари ва тижорат ишлари билан шуғулланувчи шахслар ҳам борлиги ҳар бир оқил инсонни чуқур ўйга толдиради.

Маълумот ўрнида “Тавҳид ва жиҳод катибаси” террорчи ташкилоти ҳақида мухтасар. Ушбу ташкилот 2014 йилда Сурия ҳудудида “Жаннат ошиқлари” ва “Ислом жиҳоди иттиҳоди” гуруҳларининг бир қисм жангариларининг иттифоқи асосида шаклланган халқаро террорчи ташкилотдир. Уларнинг асосий мақсади минтақаларда “жиҳод” орқали амалдаги давлат тузумини ағдариш, сўнгра эса гўёки барча мусулмонларни бирлаштирувчи ягона “ислом халифалиги”ни ўрнатишдир. Ташкилот аъзолари асосан Марказий Осиё давлатлари фуқароларидан иборат бўлиб, унга қирғизистонлик шахс етакчилик қилади.

Ўзбекистон Республикаси Олий судининг 2016 йил 26 сентябрдаги қарорига мувофиқ “Тавҳид ва жиҳод катибаси” террорчи ташкилоти деб эълон қилинган ва фаолияти тақиқланган.

Сўнгги вақтларда мана шундай ташкилотларнинг сафига қўшилиб қолаётган фуқаролар республикамизнинг Андижон, Фарғона, Жиззах, Сурхондарё каби вилоятларида учраётгани барчамиздан янада ҳушёрлик ва огоҳликни талаб этмоқда, шунингдек, бундай бузғунчи оқимларнинг ботил даъволарига қарши тинимсиз саъй-ҳаракатлар олиб боришни даврнинг ўзи тақозо этмоқда.

Шу нуқтаи назардан, бузғунчи оқимлар “жиҳод”, “ҳижрат” каби тушунчаларни бузиб талқин қилиб, бу йўлга ҳали Исломни яхши тушунмайдиган кишиларни, айниқса, ёшларни жалб этаётганлари сабабли бу каби тушунчалар аслида қандай изоҳланиши ва уларни ғаразли талқин этишнинг оғир гуноҳ экани ҳақида қуйида баён этамиз.

Ислом динини ниқоб қилиб олган бузғунчилар ўта нозик ва ҳассослик билан ёндашиш талаб этиладиган “жиҳод”, “ҳижрат”, “шаҳид”, “такфир” каби тушунчаларни турли шахсларнинг фатволарига таянган ҳолда интернет сайтларида ғаразли талқин этилмоқда. Бундай талқин ёшлар онгида Ислом гўё, ёвузликка, жангу жадал, қон тўкиш, бошқа диндагиларга қарши муросасиз кураш олиб боришга асосланган каби ботил тасаввурларнинг шаклланишига сабаб бўлмоқда.

Ҳозирда интернет тармоғида экстремистик руҳдаги кўп сайтлар фаолият юритмоқда, уларнинг ҳомийлари инсонларни “жиҳод” қилишга, сабабсиз ўз юртидан “ҳижрат” қилиб, чиқиб кетишга чақириб, Ислом дини ниқоби остида ўзларининг манфур ниятларини амалга ошириш пайида бўлмоқда. Уларнинг мақсади дин йўлида хизмат қилиш эмас, балки дунёвий манфаат, мол-дунёга эришишдир. Ҳали тафаккури шаклланмаган, илми ва тажрибаси етарли бўлмаган ёшлар бундай сайтларга кириб қолса ёки “раҳнамолар” суҳбатида иштирок этиб қолса, оқибати қандай аянчли якунланиши кундай равшан. Шунинг учун қуйида ушбу диний тушунчалар аслида қандай изоҳланишини батафсил баён қиламиз.

“Жиҳод” тушунчасидан ботил мақсадларда фойдаланманг!

“Жиҳод” сўзи луғатда ғайрат қилмоқ, ҳаракат қилмоқ, интилмоқ, зўр бермоқ, бор кучини сарфламоқ, ўз юртига ёв бостириб келганда қарши курашмоқ каби маъноларни ифодалайди. Шунингдек, бор имкониятини ишга солиб, бирор ишни бажаришга жидду жаҳд қилиш маъносини ҳам англатади. Мисол, шаръий масалаларни ечишда бор имконини ишга солиб, ҳаракат қилган йирик олим “мужтаҳид” деб аталади.

Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, “жиҳод” сўзи айрим кимсалар иддао қилаётганидек “уруш” маъносини англатмайди. Араб тилида уруш бошқа сўзлар билан ифода этилади. Уруш маъносини англатиш учун, асосан, “қитол” сўзи ишлатилади. “Жиҳод” сўзининг луғавий хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда, маълум даврларда халқларнинг босқинчиларга қарши жон-жаҳди билан жанг қилиши ҳам жиҳод дейилган. Кейинчалик ушбу охирги маъно бошқаларидан устун келиб, “жиҳод” кўпроқ қўлланиладиган бўлди.

Бир ҳадиси шарифда Пайғамбар алайҳиссалом: “Жиҳоднинг энг афзали кишининг ўз нафсу ҳавосига қарши курашмоғидир”, – деганлар (Ибн Можа ривояти). Макка даврида Набий алайҳиссалом Аллоҳ таолонинг: “(Эй Муҳаммад), Раббингизнинг йўли (дини)га, ҳикмат ва чиройли насиҳат билан даъват этинг! Улар билан энг гўзал услубда мунозара қилинг!” (Наҳл, 125), – деган кўрсатмаси асосида фаолият олиб борганлар.

Ҳозир эса бузғунчи тоифалар ўзлари илгари сураётган манфур мақсадга эришиш учун янги “жиҳод” турларини ўйлаб топишяпти. Улар “жиҳод – муқаддас уруш” деган тушунчани тарғиб қилиб, айбсиз одамларнинг қони ноҳақ тўкилишига сабабчи бўлмоқда. Бунга дунёнинг турли нуқталарида “жиҳод” ёки “шаҳидлик” ниқоби остида амалга оширилаётган қўпорувчиликлар мисол бўлади. Айниқса, яқин ўтган кунларда Афғонистон, Сурия ва Ироқ ҳудудларида бўлаётган худкушликлар ёки террорчи ҳужумлар оқибатида бегуноҳ қариялар, аёллар ва ёш болаларнинг ўлими кўпайгани жуда ачинарли ҳолдир. Бундай минтақаларда ҳатто Аллоҳнинг уйи – масжидларда ҳам қўпорувчилик содир этилаётгани ё минглаб бегуноҳ гўдаклар ҳаётдан кўз юмгани каби жуда оғир мусибатлар террорчи кучларнинг динга ва инсониятга қарши нақадар шафқатсиз эканини намоён этмоқда.

Бундай нобакор кимсалар интернет ва ижтимоий тармоқлардан жуда усталик билан фойдаланишмоқда. Биргина “Facebook” ижтимоий тармоғида ва “Youtube” каналларида бир қанча гуруҳлар очиб, сохта ғояларини мунтазам равишда тарқатиб, кўпайтириб боришяпти. Террорчилар ўзларига тегишли  саҳифа ва каналларда “жиҳод” ва “ҳижрат” каби тушунчаларни бузиб талқин қилиш натижасида айрим ёшларни ўзларининг тузоқларига илинтиришга эришаётгани ачинарли ҳол, албатта.

Шу ўринда машҳур олим, марҳум Муҳаммад Саид Рамазон Бутийнинг террорчилар хусусида айтган қуйидаги сўзларини келтириш лозим: “Улар бир вақтнинг ўзида бирор айби йўқ мусулмонларни кечаси бўғизлаб кетишни “шариат рухсат берган иш” дейдилар. Улар оддий йўловчилар тўла самолётни ичидаги айбсиз инсонлар билан қўшиб портлатиб юборишни ҳам “шариатда бор иш” дейдилар. Ҳар ким кўзларини юмиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бугун орамизда юрибдилар, деб хаёл қилсин. Ул зот шундай разил ишларга рози бўлармидилар?”

Ислом динида бегуноҳ инсон қонини тўкиш бузғунчиликнинг энг улкан кўриниши ҳисобланади. Ислом дини ҳатто чумолига ҳам озор беришдан қайтаради. Бундай ваҳшийликни қилаётганлар динга эътиқод қўйгани ҳақида қанча лоф урмасин, қилган ёвузликлари бу даъволари сохта эканини фош этмоқда.

“Ҳижрат” сўзини ғаразли йўлда ишлатманг!

Бу сўз луғатда “кўчиш, тарк этиш” демакдир. У икки хил бўлади. Биринчиси, фарз ибодатларини бажаришга умуман имкон бўлмаганида, зулмлар кўпайганида дин ва ҳаёт муҳофазаси йўлидаги маконий ҳижратдир. Иккинчиси, гуноҳ-маъсиятларни тарк этиш маъносидадир. Шу маънодаги ҳадисларда Ҳазрати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг қатор кўрсатмалари баён қилинган. Жумладан, Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда: “Ҳижратнинг энг афзали Аллоҳ таоло қайтарган нарсани тарк этмоқдир”, – дейилади (Имом Аҳмад ривояти).

Айрим нобакорлар ўз юртларида кечириб бўлмас жиноятларни содир қилганлари учун ўзга юртга қочиб, мусулмонларни, масжидларда азонлар янграётган, намозлар ўқилаётган, рўза тутиб, закотлар улашилаётган, хуллас, Исломнинг барча арконлари эмин-эркин адо этилаётган осуда Ватанни тарк этишга тарғиб қилмоқдалар. Ҳолбуки, ўз юртига қарши қурол кўтариш ёки исён қилиш Ислом таълимотига бутунлай зид экани барчага маълум.

Бугун бузғунчи кучлар Қуръони каримдаги “Тавба” сурасининг 24-ояти мазмунини ўзларининг ғаразли мақсадларига буришга интилмоқда. Ваҳоланки, бу оятнинг ҳукмига кўра, Пайғамбар алайҳиссалом даврларида маккалик мўминлар динларини ҳимоя қилиш учун Мадина шаҳрига ҳижрат қилишлари буюрилган эди. Муфассирларнинг таъкидлашига кўра, бу оятнинг ҳукми ўша пайтда Макка фатҳ бўлгунга (эгаллангунга) қадар давом этган. Ушбу оят ўша вақтда Макка шаҳридан Мадина шаҳрига ҳижрат қилишдан бош тортган мусулмонларга таҳдид сифатида нозил бўлган. Зеро, ўша пайтда Мадинага ҳижрат қилиш Аллоҳ таоло томонидан фарз қилинган бўлиб, Маккада қолиш гўё Исломдан қайтиш, мусулмонлар сафини камайтириш ва мушриклар сонини кўпайтириш, деб ҳисобланган.

Набий алайҳиссалом бир ҳадисда: “Макка фатҳидан кейин ҳижрат қилиш йўқ”, – деганлар. Шу ўринда кўр-кўрона кимларнингдир ёлғон гапларига ишониб, “ҳижрат” қилаётган, Аллоҳ таоло учун эмас, балки кимнингдир манфаати учун уруш қилмоқчи бўлган кимсалар залолатга кетаётганини, ҳақ йўлдан оғиб, ҳидоятни залолатга алмаштирмоқдалар. Ахир улар уйларида фарзандлари, хотинлари, кексайиб қолган ота-оналарини ташлаб кетмоқдалар. Уларнинг кўз ёшларига, илтижою нолаларига парво қилмаяптилар. Энг ачинарлиси, ўзга юртларда хору зорликда пуч ваъдалар қурбонига айланмоқдалар. Юқоридагилардан маълумки, ҳижрат қилиш ўрнига Ислом диёри бўлган ўз юртида Аллоҳ таоло томонидан юкланган мажбуриятларни адо этиш лозим.

Шунингдек, “ҳижрат” қилмаганлар мўмин-мусулмонликдан чиқиши ҳақидаги даъволарига раддия сифатида марҳум Шайх Муҳамад Содиқ Муҳаммад Юсуф ҳазратлари томонидан Қуръони каримнинг “Анфол” сураси, 72-оятига берилган шарҳини келтирамиз. Мазкур оятда:

“Албатта, имон келтирган, ҳижрат қилган, моллари ва жонлари билан жиҳод қилганлар ва жой бериб ёрдам кўрсатганлар, айнан ўшалар бир-бирларига валийдирлар. Имон келтирган, аммо ҳижрат қилмаганларга эса, то ҳижрат қилмагунларича, сиз ҳеч валий бўла олмассиз. Агар улар сиздан динда ёрдам сўрасалар, ёрдам бермоғингиз вожиб. Фақат сиз билан ўрталарида аҳднома бор, қавм зиддига эмас. Аллоҳ нималар қилаётганингизни кўрувчи зотдир” дейилган.

Ушбу оятда Аллоҳ таоло мўминларнинг бир неча даражаларини зикр қилмоқда: ҳижрат қилганлар, ёрдам берганлар, иймон келтирганлар, лекин ҳижрат қилмаганлар. Буларнинг барчаси мўминлар, деб аталмоқда.

Юқоридаги далиллардан мусулмонлар учун барча шароитлар яратилган, исломнинг бешта аркони эмин-эркин бажариб келинаётган Ўзбекистон каби мамлакатдан ҳижрат қилинмаслиги ҳақидаги қатъий хулоса чиқади.

Шу билан бирга, хорижий давлатларга чиқиб кетиш ва экстремистик гуруҳлар ва террорчилик ташкилотлари таркибида фаолият юритиш Ўзбекистондаги амал қилинаётган қонунларга кўра жиноят ҳисобланиб, бундай ҳаракатларни содир этган шахсга нисбатан чора кўрилади.

Шу нуқтаи назардан, дунёдаги энг таниқли уламолар ва фатво марказлари бугунги кунда мусулмон оламига таҳдид солаётган, ўзларига “жиҳод”, “тавҳид” каби исломдаги улуғвор сўзларни қўшиб ном қўйиб олган турли оқим ва гуруҳлар, “Тавҳид ва жиҳод катибаси” каби ташкилотлар аслида замонавий хаворижлар (илк адашган тоифа) экани ҳақида фатво берадилар.

Ҳанафий уламоларининг фатволарига кўра, “жума намози, ийд намозлари каби ислом ҳукмлари жорий этилиши билан дорул куфр дорул исломга айланади”. Шу нуқтаи назардан, ташқи истилога учрамаган барча мусулмон мамлакатлари ислом диёри саналиб, ушбу ҳудудлардан ҳижрат қилинмайди ва мазкур давлатларга нисбатан қуролли жиҳод олиб бориш жоиз эмас.

Ушбу мақолада сўнгги вақтлардаги айрим воқеликларни мухтасар баён эттик, холос. Бундай хуружларга қарши курашиш диний соҳа ходимларининг бирламчи вазифаси бўлиши баробарида барча зиё аҳли, маърифат эгалари ҳам бу ишда етакчи бўлишлари зарур бўлмоқда.

Ўз навбатида таъкидлаймизки, имом-хатибларимиз бу йўлдаги  курашчанликни ҳар қачонгидан ҳам оширишлари керак. Агар бирор ҳудуддан адашган тоифалар тузоғига илинган кимса чиқса, демак ўша қавмнинг имоми етарлича тушунтириш ишлари олиб бормаганини англатади. Шундай экан, жамият пешвоси бўлган имом-домлаларимиз халқимиз эътиқоди мустаҳкамлиги йўлида тинимсиз меҳнат қилишларини даврнинг ўзи қатъий талаб этаётганини доимо ҳис этишлари керак.

Ў.Ҳасанбаев

2. БАҚАРА (сигир) СУРАСИ

Мадинада нозил бўлган, 286 оятдан иборат.

"Бақара" сўзининг луғатда "сигир" деган маъноси бор. Қуръони каримнинг иккинчи, энг узун ушбу сураси Мадинада нозил бўлган, 286 оятдан иборат. Бу сура Муҳаммад алайҳиссалом Маккаи мукаррамадан Мадинаи мунавварага ҳижрат қилганларидан кейин нозил бўлган биринчи сурадир.

Сурада имон-эътиқод, ибодат, муомала, ахлоқ, никоҳ, талоқ, идда ва бошқа шариат ҳукмлари, куфр ва нифоқнинг моҳияти баён қилинади. Бани Исроилда ўлдирилган кишининг қотилини топиш учун Аллоҳ таоло Мусо алайҳиссалом қавмига бир сигир сўйиб, гўшти билан ўликни ургач қотил маълум бўлишини билдиргани учун сура шу номни олган. Суранинг қарийб учдан бир қисмини Аҳли китоблар (Таврот ва Инжилга имон келтирганлар) ҳақидаги мавзулар ташкил этади. Чунки улар Мадинаи мунавварада мусулмонлар билан бирга яшашар эди. Шунинг учун ҳам Қуръони карим мусулмонларни яҳудийларнинг макр-ҳийлалари, хиёнатлари, алдамчиликлари ва бузуқ табиатларидан хабардор қилади. Мусулмонлар ўз жамиятларини эндигина қура бошлаганлари учун сура уларга Аллоҳ жорий этган ҳаёт тарзини қадам-бақадам ўргатиб боради. Ибодат ва муомала масалалари, жумладан, рўза, ҳаж ва умра, Аллоҳнинг йўлида жиҳод қилиш, оила, талоқ, бола эмизиш, идда, мусулмонларга мушрика аёлларга уйланиш ҳаромлиги ва бошқа масалалар баён қилинган. Сураи каримада яна рибохўрликка – судхўрликка катта эътибор берилган бўлиб, унинг ҳаромлиги ва оқибати ёмонлиги алоҳида таъкидланган. Сўнгра қиёмат кунининг даҳшатлари зикр қилинади. Ва, ниҳоят, сура охирида мўминлар тавба қилишга, доимо Аллоҳга тазарруда бўлишга чақирилади.

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

(Меҳрибон ва раҳмли Аллоҳ номи билан бошлайман)

الٓمٓ١

1. Алиф, лаам, миим.

 Ҳуруфи муқаттаъа, яъни узуқ ҳарфлар Қуръони каримнинг 29 та сураси бошланишида келган. Олтита сурада эса айнан "алиф, лам, мим" кўринишида тушган. Уламоларнинг аксарияти буларга маъно бермайди, балки "Аллоҳ таоло билувчидир" дейиш билан кифояланади. Чунки бу ҳарфлар Қуръони каримнинг сирларидандир ва Аллоҳ таоло сир-асрорини Ўзи яхши билади. Баъзи уламоларнинг айтишларича, Ислом келган пайтдаги араблар ниҳоятда гапга уста, балоғат ва фасоҳат билан сўзловчи, табъи назм кишилар бўлган, Аллоҳ таоло уларни лол қолдириш учун ана шундай узуқ ҳарфларни ҳам Ўз Китобида келтирган.

ذَٰلِكَ ٱلۡكِتَٰبُ لَا رَيۡبَۛ فِيهِۛ هُدٗى لِّلۡمُتَّقِينَ٢

2. Бу Китоб шубҳадан холидир, Аллоҳдан қўрқувчилар учун тўғри йўлдир.

Қуръони карим Аллоҳ таолонинг Ҳақ китоби, ҳукми қиёматгача давом этадиган, Ер юзидаги бутун инсон наслига юборилган илоҳий Китобдир. Унинг оятларида ҳеч қандай шак-шубҳага ўрин йўқ, қиёматгача унинг бирор ҳарфи ҳам ўзгармайди. Уламолар таърифига кўра, у Аллоҳ таолонинг мўъжиз (лол қолдирувчи) каломи бўлиб, Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссаломга ваҳий орқали тушган, тиловати ибодат ҳисобланувчи илоҳий Китобдир. Қуръони карим кўрсатмалари Аллоҳдан қўрқувчилар учун энг тўғри йўлдир ва тақводорлар ҳидоят топишгани учун икки дунё саодатига мушарраф бўладилар. Мужоҳид айтади: "Сура бошидаги тўрт оят (яъни, 2-5-оятлар) мўминлар ҳақида, ундан кейинги икки оят кофирлар тўғрисида, кейинги ўн уч оят эса мунофиқлар хусусида нозил бўлган".

Ояти каримадаги “Аллоҳдан қўрқувчилар” тақводорлардир, "тақво" сўзи эса луғатда "сақланиш, эҳтиёт бўлиш, қўрқиш, зарарли, қабоҳат ва кароҳиятли нарсалардан четланиш" маъноларини билдиради. Истилоҳда Аллоҳнинг уқубати ва азобларидан сақланиш учун Унинг буйруқларини бажариш, қайтариқларидан четланиш "тақво" дейилади. Тақво Аллоҳ таолодан қўрқиш, ҳаром ва шубҳали нарсалардан тийилишдир. Бундай хислат соҳиби тақводор (муттақий) саналади. Тақводор киши ишончли саналади, ундан ҳеч ким зиён кўрмайди. Исломда барча инсонлар бири-бири билан тенгдир, улар фақат тақволари билан ажралиб туришади. Қуръони каримда: "Аллоҳнинг наздида энг ҳурматлигингиз тақводорингиздир". (Ҳужурот, 13), дейилган. Тақвонинг акси фисқ-фужур ва исёндир, Аллоҳга осий бўлиш, ҳаром ва шубҳали нарсалардан сақланмасликдир. Қуръони карим ана шу Аллоҳдан қўрқувчи тақводорлар учун ҳидоят йўлини кўрсатувчи дастурдир, тўғри йўлга йўллаб турувчи маёқдир.

ٱلَّذِينَ يُؤۡمِنُونَ بِٱلۡغَيۡبِ وَيُقِيمُونَ ٱلصَّلَوٰةَ وَمِمَّا رَزَقۡنَٰهُمۡ يُنفِقُونَ٣

3. Улар ғойибона имон келтирадиган, намозларини тўкис адо этадиган ва Биз ризқ қилиб берганларимиздан эҳсон қиладиганлардир.

 Аллоҳдан қўрқувчи тақводор зотлар ғайбий (кўзлардан яширин) нарсаларни кўришмаса ҳам уларга имон келтиришади, Аллоҳ таоло буюрган намозларини барча рукнларига амал қилиб, ўз вақтида мукаммал адо этишади ва Парвардигорлари ўзларига ато этган моллардан Аллоҳ буюрган тоифадаги кишиларга эҳсон қилишади. Абу Ҳанифа, Абу Мансур Мотуридий ва ҳанафий мазҳабининг бошқа уламолари наздида имоннинг рукни (шарти) иккита –Пайғамбаримиз алайҳиссалом Аллоҳ таоло тарафидан келтирган барча хабарларни дил билан тасдиқ этиб, тил билан иқрор қилишдир. Ибодатлар ва бошқа хайрли, савобли амаллар имон таркибига кирмайди. Лекин айрим мужтаҳид олимлар ибодат ва савобли ишлар ҳам имон таркибига киради ва учинчи рукн сифатида белгиланади, деб ҳисоблашади. Савобли амалларнинг ўзи банданинг жаннатга кириши учун восита ҳисобланмайди, балки бунга Аллоҳнинг фазли ва банданинг имони сабаб бўлади. Амаллар эса, жаннатга киргандан кейин бериладиган мақом, даража ва мартабаларни белгилаш учун васила бўлади. Айрим гуноҳкор мўминлар жазога маҳкум бўлсалар-да, лекин имонлари шарофатидан Аллоҳ белгилаган муддатдан кейин азобдан озод этилиб, жаннатга киритилади. Оятда зикр этилган тақводорларнинг сифатларидан бири шуки, улар охират, ўлгандан кейин тирилиш, фаришталар, жинлар каби ғайбий нарсаларни кўришмаса ҳам буларга имон келтиришади, намозларини барча арконларига риоя қилиб адо этишади, Аллоҳ таоло уларга ризқ қилиб берган нарсалардан инфоқ-эҳсон қилишади. Ибн Исҳоқнинг айтишича, Бақара сурасининг олдинги юз ояти Авс ва Хазраж қабиласи ҳақида нозил бўлган. Яъни, ҳидоятни тарк этиш оқибатини ўйлаб Аллоҳдан қўрқадиган, Парвардигор ҳузуридан келган нарсани тасдиқлаш билан Унинг раҳматини умид қиладиган тақводор мўминлар жаннат ва дўзахни, фаришталарни ва шу каби ғайбий (махфий) нарсаларни кўришмаса ҳам Аллоҳ ва Унинг Расули баён қилганига кўра ишонишади. "Намозни адо этиш" деганда унинг барча ҳақлари ва рукнларига тўкис риоя қилиб, вақтида ўқиш тушунилади. Тоат аслида уч қисмга бўлинади: биринчиси қалб (руҳ) тоати, иккинчиси бадан тоати, учинчиси мол тоатидир. Юқоридаги оятларда шу уч қисм тоат тартиби билан баён қилинган.

وَٱلَّذِينَ يُؤۡمِنُونَ بِمَآ أُنزِلَ إِلَيۡكَ وَمَآ أُنزِلَ مِن قَبۡلِكَ وَبِٱلۡأٓخِرَةِ هُمۡ يُوقِنُونَ٤

4. (Эй Муҳаммад), улар сизга ва сиздан олдингиларга туширилган нарсаларга имон келтиришади ҳамда охиратга аниқ ишонишади.

Тақводорлар Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссаломга нозил этилган (туширилган) Қуръони каримга ҳам, у зотдан олдинги пайғамбарларнинг ҳеч бирини ажратмаган ҳолда, Аллоҳнинг ваҳийларини инкор қилмаган ҳолда инсониятга туширилган барча самовий китоблар (Забур, Таврот ва Инжил)га ҳам имон келтиришади, чунки бу илоҳий китобларнинг бари Аллоҳ таоло томонидан туширилгандир. Забурга эргашувчилар ҳозирда қолмаган, Таврот ва Инжилнинг асли инсонлар томонидан йўқотилган, ҳозирги нусхаларига шунчалик кўп қўшимча, ўзгартириш ва қисқартиришлар киритиб юборилганки, у асл моҳиятини йўқотган.

أُوْلَٰٓئِكَ عَلَىٰ هُدٗى مِّن رَّبِّهِمۡۖ وَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡمُفۡلِحُونَ٥

5. Ана шулар Парвардигорлари йўлидадирлар ва ана шулар нажот топувчилардир.

Барча самовий китоблар Аллоҳ таоло ҳузуридан эканига ишонган мўмин кишилар Парвардигорларининг Ҳақ йўлида, ҳидоят йўлидадирлар. Улар имонлари туфайли охиратда нажотга эришадилар ва улуғ мукофотларга сазовор бўладилар. Ана шулар талаб қилган нарсаларига эришувчи ва қочган нарсаларининг ёмонлигидан нажот топувчилардир. Имон келтириб, солиҳ амалда бардавом бўлган зотлар икки дунё саодатини қўлга киритишади. Бу оятлардан маълум бўладики, имондан ва солиҳ амаллардан маҳрум кимсаларнинг дунё ва охиратлари тамоман барбоддир, улар охиратда асло нажот топишмайди. Ҳақиқатда Аллоҳ таолонинг итоатида бўлган, Унинг амр-фармонларини бажарган, қайтарганларидан чекинган кишиларгина том маънодаги мусулмон саналади. Аллоҳ таолога соф ихлос ва муҳаббат билан сиғинган, ибодат қилган кишиларгина чин мусулмон саналади. Аллоҳ таолога убудият-бандаликни бажо келтириб, Унга бўйсунган кишиларгина ҳақиқий мусулмон саналади. Ер юзида бузғунчилик қилмай, инсонлар орасини ислоҳ қилиб юрган кишиларгина соф мусулмон саналади. Мусулмон имони билангина бошқалардан ажраб туради. Имонгина уни олий мақомга чиқаради, саодатга элтади, дунё ҳаётидаги вазифасини белгилайди, охирати учун захира ҳозирлашга чорлайди. Инсон имони билангина барча махлуқларнинг гултожига айланади.

Фотиҳа сураси, 5–7 оятлар.

ٱهۡدِنَا ٱلصِّرَٰطَ ٱلۡمُسۡتَقِيمَ

5. Бизларни тўғри йўлга бошла;

"Тўғри йўл" – Аллоҳнинг ҳидоят йўли, Унинг ризосига эришиш йўлидир. Мазкур суранинг хулосаси шуки, Ислом дини учун асос бўлган ақида учтадир: биринчиси – тавҳид, яъни Аллоҳни зот ва сифатда яккаю ягона билиш; иккинчиси – рисолат, яъни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламни ҳақ пайғамбар деб билиш; учинчиси – Қиёматга имон келтириш. Аксари маккий сураларда ушбу уч ақида борасида сўз боради. Аллоҳнинг ҳидоят йўли фақат Унинг Ўзига имон келтириш, Унга қуллик қилиш, Унинг тоат-ибодатида қоим бўлишдир. Фақат Парвардигорнинг Ўзига юкуниш, барча ишларни Унга ҳавола этиш, Унинг Ўзидангина умидвор бўлиш, Ундан қўрқиш, мағфирати ва раҳматини умид қилиш энг тўғри йўлдир. Аллоҳ таоло инсонни Ўзига ибодат қилиши, амр-фармонларини бажариши учунгина халқ қилган. Бунга даъват қилиш учун расулларини юборган, китоблар нозил қилган. Унинг ҳақ йўлини тутганлар, Унга ибодат қилганлар, амр-фармонларини бажариб, қайтарган ишларидан чекинганлар ҳидоят топишган. Охиратда ажр-мукофотларга (жаннатга) эришиш хушхабари билан муждаланишган. Аллоҳнинг буйруқларини инкор этган, расулларига итоатда бўлмаган, залолатга кетиб, куфр ва ширк йўлини танлаган кимсаларга эса охиратда аламли азоблар, дўзах қийноқлари борлиги хабари берилган.

صِرَٰطَ ٱلَّذِينَ أَنۡعَمۡتَ عَلَيۡهِمۡ

6. Сен инъом этган зотларнинг йўлига;

Аллоҳнинг инъомига (ҳидоятига) сазовор бўлган, Аллоҳ севган зотлар пайғамбарлар, сиддиқлар, шаҳидлар ва солиҳ-яхши кишилардир. Масалан, пайғамбарлар Аллоҳ таоло инсонлар орасидан саралаб олган зотлар бўлиб, улар мўминларга дунё ва охират хушхабарларини етказишади, кофир ва мушрик кимсаларни дунё ва охиратда шиддатли азоблар борлигидан огоҳлантиришади. Сиддиқлар эса Аллоҳнинг мавжудлиги ва ягоналигига, Унинг пайғамбарлари, фаришталари, китобларига ҳеч қандай тараддудсиз, шубҳа-гумонсиз ишонган ростгўй ва имонли кишилардир. Шаҳидлар эса Аллоҳ динини ғолиб қилиш, Унинг шариати Ер юзида жорий бўлиши йўлида жон фидо қилган саодатманд мўминлардир. Аллоҳ бандаларини Ўзига ибодат қилишлари учун азиз ва мукаррам, Ердаги Ўзининг халифаси қилиб яратиш билан бирга уларни имтиҳон ҳам қилиш учун уларга икки йўлни – имон ва ҳидоят йўли билан куфр ва залолат йўлини рўпара қилиб қўйган. Биринчи йўлни танлаганлар Аллоҳга бўйсунишади, Ундан қўрқишади, Аллоҳ кўрсатганидай фақат солиҳ, эзгу амаллар қилиб ўтишади. Буларнинг эвазига абадий роҳат-фароғат маскани бўлмиш жаннат билан мукофотланишади. Иккинчи йўлни танлаганлар эса Аллоҳга ширк келтирган, шайтон васвасасига, нафс алдовига учиб, умрини гуноҳ ва қабиҳ ишлар билан ўтказган, елга совурганлардир. Улар чексиз азоб-уқубат ўчоғи бўлмиш жаҳаннамда абадий азоб чекиш билан жазоланадилар. Шунинг учун мусулмонлар ҳар намозларида Аллоҳ таолога ёлбориб, Парвардигор инъомига сазовор бўлган солиҳ инсонлар сафида этиб қўйишини сўрашади.

غَيۡرِ ٱلۡمَغۡضُوبِ عَلَيۡهِمۡ وَلَا ٱلضَّآلِّينَ

7. ғазабга учраган ва адашганларнинг эмас".

Унинг ғазабига учраганлар яҳудийлар, йўлдан озган-адашганлар эса насронийлардир. Дарҳақиқат, инсоният тарихига назар ташлайдиган бўлсангиз, Қуръони каримнинг бу ҳақиқати ва ҳикматига тўла ишонч ҳосил қиласиз. Яҳудийлар энг қадимий, Аллоҳ азиз қилган, улкан салоҳият, илму ҳикмат ато этган улуғ қавм, халқ бўлган. Деярли барча пайғамбарлар ҳам шу миллатдан танлаб олинган. Аллоҳ таоло бу халққа жуда кўп марҳаматлар қилган, неъматлар ато этган, уларнинг мартабасини кўтарган. Аммо айнан яҳудийларгина ҳамиша Аллоҳнинг ваҳийларига осийлик қилишган, у юборган пайғамбарларни хўрлашган, ҳатто жисмонан йўқотишгача боришган. Ана шундай осийликлари учун улар Аллоҳ таолонинг ғазабига гирифтор бўлишган, неча марта улар бошига турли офат-балолар, ҳалокатлар келган. Қуръони каримда бундай марҳамат қилинади: "Уларга хорлик-муҳтожлик туширилди ва Аллоҳ таолонинг ғазабига гирифтор бўлишди. Бу, Аллоҳ таолонинг ҳукмларига куфр келтиришгани, пайғамбарларни ноҳақ ўлдиришгани учундир. Бу, итоатсизлик қилиб, ҳаддан ошишгани учундир!" (Бақара, 61).

Насронийлар эса, дин ва шариатларидан чалғиб-адашиб кетишган, Исо Масиҳни Аллоҳнинг ўғли, ҳатто Худо дейишгача боришган, "Муқаддас Учлик" (Худо, Унинг аёли Марям ва Худонинг "ўғли" Исо ёки Худо, Унинг "ўғли" Исо ва Жаброил) деган бемаъни эътиқодни ўйлаб топишган, ўзларига нозил қилинган Инжилга беҳисоб тузатиш-ўзгартиришлар киритиб, унинг илоҳий моҳиятига нуқсон етказишган. Шунинг учун Аллоҳ таоло уларни Ўз Каломида "йўлдан адашганлар" деб зикр этяпти. Гоҳо айримларнинг мана бундай "доно"ликларига дуч келамиз: "Яҳудий ва насронийлар ҳам ягона Аллоҳга ибодат қилишади, мусулмонлар  уларнинг пайғамбарлари Мусо ва Исо алайҳимассаломни Аллоҳнинг пайғамбарлари, деб ишонишади. Шундай бўлгач, учала илоҳий дин ўртасидаги ихтилофларга чек қўйиш учун уларни бирлаштириб, ягона бир динга эътиқод қилса бўлмайдими?" Динлар тарихидан мутлақо бехабар кимсаларнинг бу "кашфиёт"лари мисрлик дин ислоҳотчиси Муҳаммад Абдуънинг "Ислом ва насронийлик" китобидаги мана бу жумлаларга ниҳоятда ҳамоҳанг ва ўхшаш бўлиб кўринади: "Барча динлар ягонадир. Улар ташқи кўринишлари билан фарқланади, холос. Мен хоҳлардимки, яҳудийлар, насронийлар ва мусулмонлар бир-бирларини қўллаб-қувватласалар (Олимнинг фикри шу ергача мантиқан тўғри – муаллиф). Мен айтаманки, дунёнинг икки улуғ дини бўлган Ислом ва насронийлик бир-бирига қўлини чўзиб қучоқлашади. Ўшанда Таврот, Инжил ва Қуръон бир-бирини қувватлайдиган китоблар бўлади, ҳамма ерда ўқилади ва ҳар бир миллат томонидан эъзозланади". Муҳаммад Абдуъ мусулмонлар Таврот ва Инжил ўқийдиган бўлишларини кутаётганини ёзган. 

Бу масалада ҳақиқат ким томонида? Агар юқоридаги фикрларда асос бўлса, унда Аллоҳ таоло нега бутун инсониятга охирги ҳақ дин деб Исломни танлаган? Унда нега Аллоҳ бутун кишилик жамиятига охирги пайғамбар қилиб Муҳаммад алайҳиссаломни юборган? Ана шу саволларга аниқ жавобни эса Қуръони карим оятларидан топамиз: "Аллоҳ наздидаги мақбул дин Исломдир. Аҳли китоблар билиб туришса ҳам ўзаро ҳасад туфайли тортишувга боришди". (Оли Имрон, 19); "Бугун динингизни мукаммал қилдим, неъматларимни бенуқсон, тўлиқ қилиб бердим ва сизларга Исломни дин деб рози бўлдим". (Моида, 3); "У Ўз Пайғамбарини ҳидоят ва ҳақ дин билан, уни барча динлардан устун қилиш учун юборган Зотдир". (Фатҳ, 28).

Фотиҳа сурасининг аввалги қисмида Аллоҳ таолога ҳамду сано ва иккинчи қисмида дуо таълими бор. Сурани ўқиб тугатгач, "Омин!" ("Аллоҳим, ижобат қил" маъносида) дейиш суннатдир. Чунки Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Агар имом "...ғойрил мағзуби ъалайҳим валаддолийн" деса, "Омин!" денглар, кимнинг "омин!" дегани фаришталарнинг "омин"ига тўғри келиб қолса, олдинги гуноҳлари мағфират қилинади", деганлар (Бухорий ривояти). Мазҳабимизда "Омин!" лафзи махфий (овоз чиқармай) айтилади.

СУРАНИНГ ФАЗИЛАТЛАРИ

Аллоҳ таоло айтади: "(Эй Муҳаммад), дарҳақиқат, Биз сизга “етти такрорланувчи”ни ва улуғ Қуръонни бердик" (Ҳижр сураси, 87-оят). Мазкур оятдаги "етти такрорланувчи" Фотиҳа сурасидир.

Мазкур суранинг фазилатлари ҳақида жаноби Пайғамбаримиздан кўплаб ҳадислар ворид бўлган. Абу Саъид ибн Муалло айтади: "Мен намоз ўқиётган эдим, Пайғамбар алайҳиссалом чақириб қолдилар... Борсам: "Масжиддан чиқиб кетмасингдан олдин сенга Қуръоннинг энг улуғ сурасини ўргатайми?" дедилар-да қўлимдан тутдилар. Сўнг масжиддан чиқмоқчи бўлганимизда: "Эй Аллоҳнинг Расули, сиз менга Қуръоннинг энг улуғ сурасини ўргатайми?" деган эдингиз, дея эслатдим. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Етти оятдан иборат Фотиҳа сураси бўлиб, менга берилган улуғ Қуръон шудир!" дедилар (Бухорий ривояти).

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган қудсий ҳадисда Аллоҳ таоло айтади: "Фотиҳа сурасини Ўзим билан бандам орасида иккига тақсимлаганман, бандам нимани сўраса бераман".

Агар банда: "Алҳамду лиллаҳи Роббил оламин" деса, Аллоҳ: "Бандам менга мақтов ва шукр айтди", дейди.

Банда: "ар-Роҳманир Роҳийм" деса, Аллоҳ: "Бандам менга сано айтди", дейди.

Банда: "Малики явмиддин" деса, Аллоҳ: "Бандам мени улуғлади", дейди.

Банда: "Иййака наъбуду ва иййака настаъин" деса, Аллоҳ: "Бу Мен ва бандам орасидаги нарса, у нимани сўраса бераман", дейди.

Банда: "Иҳдинас сиротол мустақийм, сиротоллазина анъамта алайҳим ғойрил мағзуби ъалайҳим валаз-золлин" деса, Аллоҳ: "Бу бандамга хос, сўраганини бердим", дейди (Насоий ривояти).