Ҳаким ат-Термизий Ўрта Осиё сўфийлигининг йирик вакили, деб ёзади Абдулфаттоҳ Абдуллоҳ Барака.

Исломосферанинг маълумотига кўра, ат-Термизий эҳтимол IX аср бошларида Термиз (ҳозирги Ўзбекистон ҳудуди) да туғилган бўлиши мумкин. Унинг таржимаи ҳолини «Будувву шан» китоби орқали кузатиш мумкин.

Яхши диний таълим олган, Термиз ва Балхнинг ҳадис олимларидан ҳадис, ислом ҳуқуқи (фиқҳ) - Ҳанафий мазҳаби ҳуқуқшуносларидан ҳадисларни ўрганган. 27 ёшида Ҳажга борди. У ўз китобида ёзишича, ҳар кеча Ат-Термизий Каъба атрофини айланиб тавоф қилди, гуноҳларидан тавба қилди, бу дунё ишларидан юз ўгириш, ўз ҳолатини тўғрилаш ва Қуръонни ёдлаб олиш учун дуолар қилди. Ат-Термизий ҳаждан қайтгач, Аллоҳни билиш ва охиратга тайёргарлик кўриш мақсадида китоб ўқий бошлади, шунингдек, турли юртларда айланиб юриб, ўзига устоз излай бошлади.

Шу билан бирга, у зоҳидона турмуш тарзини олиб борди – рўза тутди, кўп ибодатлар қилди, ёлғиз дарбадар юрди, харобалар ва қабристонларни тез-тез зиёрат қилди. Аммо, деб ёзади у, ҳеч қачон унга ёрдам бера оладиган самимий дўст топмаган, ниҳоят, у тушида Расулуллоҳни (соллаллоҳу алайҳи васаллам) кўрган, шундан сўнг у билан Аллоҳ ўртасидаги пардалар очилган.

Ҳаким ат-Ат-Термизий Аҳмад ибн Ҳадравайҳ, Яҳё ибн Муаз ар-Розий ва Абу Туроб Нахшабий каби улуғ сўфийларнинг суҳбатларида ҳозир бўлган. Шу билан бирга, унинг ғоялари уни танқид қилишларига сабаб бўлди. Одамларнинг ахлоқини бузади, янгиликларни тарқатади ва ўзини пайғамбар деб атайди, деб Ат-Термизийнинг устидан Балх ҳокимига шикоят қилишади. Олим қочишга мажбур бўлди. Аммо, ўзи ёзганидек, бу қийинчиликлар уни фақат тоблади, унинг ички кўриши (қалб кўриши) ва руҳининг кўтарилишига ёрдам берди, у ўз таъмини бахтсизликларда топа бошлади. "Будувву шан" да Ат-Термизий ҳаётининг сўнгги йиллари ҳақида маълумот йўқ. Маълумки, у китоб ёзишни давом эттирган, муридларга дарс берган.

Умрининг охирида Термиз шаҳрига қайтиб, у ерда вафот этди. Унинг бу шаҳардаги мақбараси зиёратгоҳга айланган.

Ат-Термизий тасаввуф, ахлоқ, калом, ҳадисшунослик, Қуръон тафсири, мазҳаблар тарихи, филология каби турли фанларга оид кўплаб асарлар муаллифи. Унинг асарлари орасида "Хатм ал-авлиё", "Илал ал-шариат", "Ҳақиқат ал-одамиййин", "Ал-манҳиёт", "ал-Фурук вам ау ат-тарадуф" ва бошқалар бор. Унинг кўплаб китоблари бугунги кунгача сақланиб қолган, турли тилларга таржима қилинган ва кўп марта нашр этилган. Унинг асарлари ўз даврида аллақачон машҳур бўлган, бироқ айни пайтда уни танқид қилиш ва ҳатто унга қарши туҳмат, баъзи ҳолларда ҳасад қилиш, бошқаларида эса унинг сўзларини нотўғри талқин қилишларига сабаб бўлган. Ат-Термизий авлиёларни пайғамбарлардан устун қўйишда, Аллоҳга муҳаббат ҳақида ўзидан олдин ҳеч ким қилмаган йўл ва шаклда гапиришда, ўз ёзувларида ўйлаб топилган ҳадисларни келтиришда ва янгиликларни тарқатишда айбланди. Олимнинг ўзи "Будувву шан" да ёзишича, у буларни ҳаёлига ҳам келтирмаган.

Ҳаким Ат-Термизий диний илмларни оқилларини билан келиштиришга, диний илмларни оқилона нуқтаи назардан асослашга ҳаракат қилган. У сўфийликка антик фалсафа ва гностицизмдан келиб чиққан "ҳикмат" тушунчасини киритди. Шунинг учун уни донишманд деб таржима қилинадиган "Ҳаким" деб аташди. Ат-Термизийнинг энг машҳур тушунчаларидан бири "хатм ал-авлиё" ("авлиёлар муҳри") дир. Унинг сўзларига кўра, "пайғамбарлар муҳри" (хатм ал-анбиё) деб аталадиган сўнгги пайғамбар бўлгани каби, "авлиёлар муҳри" - охирги авлиё ҳам бор. Шу билан бирга, у барча авлиёлар орасида энг улуғ мавқега эга бўлиб, уларнинг энг буюгидир.

Ат-Термизийнинг қарашлари кейинги давр суфийларига таъсир кўрсатди. Унинг қарашларини қабул қилган бир гуруҳ олимлар "ҳакимийя"деб атала бошладилар. Улардан энг машҳурлари Абу Бакр ибн Варроқ ва Ҳасан ибн Али ал-Жавзоний эди. Ғаззолий" Иҳя улюм ад-дин "да Ат-Термизийнинг "Китоб ал-акюс ва ал-муғтаррин", Ибн Қайюм Ал-Жавзийнинг "Китоб ар-рух "да эса унинг" ал- Фуруқ ва ман ат-тарадуф" китобларидан кенг фойдаланади. Ат-Термизий, шунингдек, Ибн Атауллоҳ Искандарий, Шайх Мурсий, Абу Ҳасан ал-Шазалий, Баҳоуддин Нақшбанд, Ҳужвирий, Ибн Арабий ва бошқа кўплаб уламоларга таъсир кўрсатган.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Шу йил 11 январь куни Ўзбекистон мусулмонлари идорасида аллома Муҳаммад ибн Маҳмуд Уструшанийнинг “Жомиъ аҳком ас-сиғор” асарининг ўзбек тилидаги илк нашри ва "Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф" масжиди имом ноиби Ҳасанхон Яҳё Абдулмажиднинг “Йўл ҳаракати фиқҳи” китоби тақдимоти кенг жамоатчилик иштирокида бўлиб ўтди.

Маросим Қуръони карим тиловати ва дуолар ила бошланди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Нуриддин домла ҳазратлари тадбирни очиб, икки муҳим асар нашр этилгани билан юртимиз илм аҳлларини, қолверса, маърифатли халқимизни самимий қутладилар. Дастлаб Муҳаммад Уструшанийнинг “Жомиъ аҳком ас-сиғор” асари XIII асрда таълиф этилган бола ҳуқуқлари борасидаги дунёдаги дастлабки асар экани, ўзбек тилига таржима қилинган ушбу китобда болаларнинг ахлоқий, ижтимоий-иқтисодий ҳуқуқлари қаторида оила, фарзанд тарбияси, покланиш, ибодат, мерос, шафелик каби масалаларга бугунги кунга мос изоҳ ва шарҳлар билан баён қилингани, асар содда ва халқчил, равон ва юқори илмий савияда ёзилгани билан ажралиб туришини айтиб ўтдилар.

Муфтий ҳазратлари нутқлари давомида “Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф” масжиди имом ноиби Ҳасанхон Яҳё Абдулмажиднинг Ислом динида йўл қоидаларига амал қилишга бағишланган “Йўл ҳаракати фиқҳи” китобининг нашр этилиши сўнгги вақтларда атрофимизда йўл-транспорт ҳодисалари кўпайиб бораётган бир вақтда айни муддао бўлганини алоҳида қайд этиб, ушбу икки асар муаллифининг келгуси саъй-ҳаракатларига улкан муваффақиятлар тиладилар.

Тақдимотда Халқаро ислом академияси профессори Зоҳидулло Мунавваров сўзга чиқиб иштирокчиларга “Жомиъ аҳком ас-сиғор” китоби тўғрисида гапириб, Муҳаммад ибн Маҳмуд Уструшанийнинг “Жомиъ аҳком ас-сиғор” асари XIX асрга қадар жаҳонда бу каби тўплам асар ёзилмагани ва болалар ҳуқуқларига 800 йил аввал Мовароуннаҳрда эътибор берилгани, Бола ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича жиззахлик фақиҳ Уструшанийнинг 1228 йилда ёзиб тугатган “Жомиъ аҳком ас-сиғор” асари илк ҳуқуқий манба экани, асарда фиқҳга оид юздан ортиқ китобларда тарқоқ ҳолда келган болаларга тааллуқли шаръий фатволар йиғилгани, бу асар дунёга келиши учун аллома Уструшаний Ҳанафий мазҳабидаги 120 дан ортиқ фақиҳларнинг фикрларини жамлагани, Уструшаний бола ҳуқуқларига оид 1289 та фатвони 45 та устувор йўналишга бўлган ҳолда таҳлил этгани тўғрисида кенг маълумот берди.

Маърифий тадбир давомида қатнашчилар эътиборига “Жомиъ аҳком ас-сиғор” асари мазмун-моҳиятига бағишланган видеолавҳа намойиш этилди.

Шундан сўнг Тошкент шаҳридаги “Сирож Солиҳ” жоме масжиди имом-хатиби Ҳасан домла Қодиров тақдимот қилинган иккинчи китоб “Йўл ҳаракати фиқҳи” ҳақида сўзлаб, ушбу китобни ўқиган киши йўл ҳаракати қоидаларига риоя қилиш шаръан вожиб эканини англаб етиши, агар киши унга шаръий аҳком сифатида амал қилса, Ҳақ таоло ҳузурида ажру мукофот олиши ва турли зарарлардан ҳам сақланиши, одам йўлда ҳаракатланаётиб унда ўзга инсонларнинг ҳам ҳақи бор, унга хиёнат қилмаслик керак, деган мазмунда ёндошиши зарурлигини қайд этиб ўтди.

Шунингдек, тақдимотда Тошкент давлат транспорт университети профессори, техника фанлари доктори Қудратуллоҳ домла Азизов, меҳнат фахрийси Нуриддин Муҳиддинов, китобхон мухлис Мақсуд ҳожи ва бошқалар китоб ҳақида фикр мулоҳазаларини билдирди. Муаллиф Ҳасанхон Яҳё Абдулмажид тадбир ташкилотчилари ва иштирокчиларига миннатдорлик изҳор этди.

Якунда Ўзбекистон заминидан етишиб чиққан алломалар, жумладан, Муҳаммад ибн Маҳмуд Уструшаний ҳақларига хатми Қуръон бағишланди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Азизхўжа домла Иноятов

22 ёшли рассом Лама Абдулраҳмон анъанавий ислом санъатидан фойдаланган ва унда тажриба ўтказган, анъаналарни сақлаб қолган ҳолда ўзига хос услубини яратган.

Абдулраҳмонга кўра, унинг асосий услуби ислом геометриясидир. "Мен ислом геометриясини жуда яхши кўраман. Бу жуда аниқ, кўплаб нақш ва тузилмаларга эга", - дейди рассом. У ўз асарларининг аксариятини қора ва оқ рангда яратишни афзал кўради.

"Бунинг боиси-шаклнинг қандай пайдо бўлганлигини, нақшларнинг гўзаллигини уларга ранг қўшмасдан кўрсатишдир", - дейди Лама.

Лама Абдулраҳмон яқинда Жидда шаҳридаги Athr галереясида ўз асарларини намойиш этди. У пропорцияларни қилиб икки услубни бирлаштирди ва "Сукун" деб номланган каллиграфия ва геометриянинг учрашув жойини яратди.

Саудия Арабистонида ислом геометрияси билан шуғулланадиган рассомлар кам. Бу мавзу бўйича тадқиқотларнинг аксариятини фақат инглиз тилида топиш мумкин. Абдулраҳмонга кўра, санъаткорлар бу тўсиқ туфайли кўп нарсани бой беришади.

Islam.ru порталига кўра, муслима аёл бошқа ҳеч кимга ўз номини боғламаган ҳолда ўз санъат галереясини очиш даражасига эришиш учун ҳаракат қилмоқда. "Мен санъатим ва менинг салоҳиятим ўзгача тарзда намоён бўлишини истайман," - деди у.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий

Нуриддин домла ҳазратлари