Севикли Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг тарихларини, сийратларини бошқа анбиёлардан кўра кўпроқ, яхшироқ биламиз. Шундай бўлиши табиий ҳол, зотан.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мушриклар зулмига, кофирлар адоватига, дин душманларининг фисқу ҳасадларига қарши кўрсатган сабру матонати, лутфу карами, ҳилму шарофатини дўсту душман баробар эътироф этган. Илло, бу – буюк ҳақиқат эди. Нафақат Қурайш қабиласи, балки ён-атрофдаги барча араблар у зотни “Ал-Амин” – ишончли, содиқ, тўғри сўз, самимий, пок инсон, деб билгани ҳолда рисолатларига ишонмасдан  ёлғончига чиқаришди. Аммо у Пайғамбар алайҳиссалом сабр қилдилар, Исломни етказишда собитқадам бўлдилар. У зотга рисолат келган заҳоти Макка аҳлини йиғиб: «Эй қавм! Агар мен ана шу тоғнинг ортида душманнинг отлиқ лашкари келяпти десам ишонасизми?» дедилар. Қавм ҳеч иккиланмасдан: «Ҳа, албатта, ишонамиз», деди. Пайғамбар алайҳиссалом бу гапни бекорга айтмадилар, асли йўқ хабарга ишонган қавм энди энг буюк ҳақиқатга – Пайғамбар алайҳиссалом олиб келган буюк хабарга ҳам ишониши керак эди. Аммо «Ундай бўлса, Аллоҳ таоло мени сизларга Пайғамбар этиб тайинлади» деб рисолатни баён қилган эдилар, ҳозиргина йўқ гапга ишонамиз деб турган қавм бу ҳақ сўзга ишонмади. У зотнинг рисолатларини рад қилди, ўзларини ҳали ёлғончига, ҳали шоирга, ҳали сеҳргарга, ҳатто телбага чиқаришди. Аввалги пайғамбарларга золим қавми нимаики ёмонлик қилган бўлса, барчасини қилди. Ўша даврда арабларда сўз санъати юксак чўққиларга кўтарилган эди. Араблар ўша даврнинг энг бузилган, энг жоҳил, салкам ёввойи қавмига айланиб қолган бўлса-да, сўз санъатида, баёнда, нутқда, тилда ниҳоятда тараққий этган эди. Бу даврнинг шеърияти дунё назм майдонида етиб бўлмас юксакларда эди. Бироқ, ана шу кўкларга кўтарилган шеърият ҳазрати Муҳаммад алайҳиссаломга нозил бўлган Қуръони каримнинг энг кичкина сураси қаршисидаёқ ожиз қолди, Қуръони каримнинг илоҳий ҳикматлари, шомил оятлари олдида таслим бўлиб, бош эгишга, енгилганини тан олишга мажбур бўлди. Бу улкан мағлубиятнинг аламига чидай олмаган қавм у зотга кўз кўриб, қулоқ эшитмаган туҳматларни қилди, яккалаб қўйди, қизларининг оиласини бузди, ўғиллари вафот қилса, насли узилган, “абтар” деб маломат қилди, аммо Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам буларнинг барчасига тоғдек матонат билан туриб бердилар, ширкка, бутпарастликка муккасидан кетган, дуч келган нарсага олиҳа деб сиғиниб юрган залолатдаги қавмга тавҳид ғоясини – Лаа илааҳа иллаллоҳ – Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ деган илоҳий ҳақиқатни етказишда собит турдилар. У зотнинг метиндек мустаҳкам, барқарорликларини кўриб, мушриклар ҳийла йўлига ўтди, даъволаридан қайтариш учун ҳали шаҳват, ҳали мол-дунё, ҳали ҳокимият таклиф қилиб кўрди. Бироқ, Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло у муҳтарам зотга ҳақиқатни кўрсатиб, бутун башарият тақдири у зотга боғлиқ эканини англатиб турар эди. Шунинг учун Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бу буюк вазифадан бир лаҳза ҳам чекинмадилар.

Оламларга раҳмат қилиб юборилган бу буюк зот ана шу ношукр, ғофил, жоҳил, мушрик, кофир қавмга ачинар эдилар, уларнинг охиратда азоб-уқубатда қолишини истамас эдилар. Шунинг учун тошбўрон қилишса ҳам, кавушлари қонга тўлса ҳам сабр қилдилар, фаришталар келиб, ёрдам берайликми, бу қавмни ер билан яксон қилайликми деб туришса ҳам қавмни қарғамадилар, аксинча, уларнинг ҳаққига хайрли дуолар қилдилар. Барча қийинчиликлар, жабру ситамларга сабр қилдилар, маънавий ва моддий тазйиқларга чидадилар, она Ватанларидан қувилдилар, аммо Аллоҳ таолонинг динини умматга етказдилар, инсониятга икки дунё саодати йўлини шахсий намуна ўлароқ кўрсатиб бериб, дунё тарихидаги нубувват ва рисолат силсиласини якунлаб, сўнг рафиқул аълога интиқол қилдилар.

Дунё ҳаёти турли-туман қийинчиликлардан, мусибатлардан холи бўлмаслиги табиий. Ҳар бир инсон умри давомида мусибатларга йўлиқади, қийинчиликларга дуч келади, туҳматларга қолади, ёмонликларга мубтало бўлади, фитналарга қурбон бўлади. Лекин ҳар сафар банда Парвардигорининг ўзи билан бирга эканини унутмаслиги керак. Агар у ҳақ йўлда бўлса, бу ноҳақликларга, фитналарга, туҳматларга сабр қилиш керак. Аллоҳ таоло билан роз айтишган, ваҳий орқали боғланиб турган пайғамбарлар ҳам мусибатларга сабр қилди, сиз билан биз сабрли бўлайлик!

Пайғамбар алайҳиссалом ёмонларни қарғамадилар, биз ҳам қарғамайлик!

Пайғамбар алайҳиссалом озорнинг энг қаттиғини кўрганларида ҳам одамзотнинг ҳолатини, табиатини тушундилар, уларни дуоибад эмас, дуоихайр қилдилар, биз ана шу суннатга эргашайлик!

 Ҳолбуки, сизу бизга Муҳаммад алайҳиссаломдан илм билан биргаликда умматнинг ғам-ташвиши ҳам мерос бўлиб қолди, зиммамизга юкланди. Шунинг учун ҳар бир мусулмон банда Пайғамбар алайҳиссаломнинг ҳар бир ҳаракатидан ўрнак олиб яшамоғи керак.

Раҳматуллоҳ САЙФУДДИНОВ,

«Мирза Юсуф» жоме масжиди имом-хатиби

Ушбу иккита диний даргоҳ турли конфессия бўлишига қарамасдан бир-бири билан яхши қўшни бўлиб келмоқда.

Индонезиянинг пойтахти Жакартада истибдод давридан қолган протестантлар черкови ёнидан замонавий масжид барпо этилган.   Ушбу иккита диний даргоҳ турли конфессия бўлишига қарамасдан бир-бири билан яхши қўшничилик қилиб келмоқда. Аксар аҳолиси мусулмон бўлган ва мамлакатнинг аҳоли энг зич яшайдиган шаҳрида уларнинг дўстона муносабатлари турли кўринишда намоён бўлмоқда.  Айниқса, жума ва якшанба кунлари масжид ва черков бир-бирининг автопаркидан фойдаланади. Шунингдек, рамазон  ойида насронийлар ибодатхонаси мусулмонлар масжидига ифторликлар чиқаради.

Робия ЖЎРАҚУЛОВА тайёрлади

«Ўғлим! Мeн сeнга бир насиҳат қиламан. Агар шу насиҳатимга амал қилсанг, сeнга табибнинг сира ҳам кераги бўлмайди:

қорнинг очмагунча таом ема;

қорнинг тўймасидан ейишдан тўхта;

овқатни яхшилаб чайна;

уйқуга ётишдан олдин ҳожатга бориб кeл».

Ушбу насиҳат замирида кўп ҳикматлар бор. Ҳозирги замон илм-фани, хусусан, тиббиёт фани бу ҳикматларнинг айни ҳақиқат эканини тасдиқлади. Аммо орадан ўн тўрт аср ўтгандан кейингина, узоқ йиллик тажрибалардан кейин, кўплаб адашиш ва хатолардан кейингига шу хулосага келди.

Минг афсуски, бугунги кунда биз мўмин-мусулмонлар бу насиҳатларга амал қила олмаяпмиз. Шунчалик шошамизки, вақтимиз бўлгандагина, икки ишнинг орасида, қорнимиз очмаса ҳам, кейин вақт бўлмайди деб, овқат еб оляпмиз. Кўпроқ нарсага улгуришимиз кeрак деб, овқатни мўътадил чайнай олмаяпмиз. Мудом шошилиб овқатланадиган, чайнамасдан ютадиган бўлиб қолганмиз. Ваҳоланки, яхшилаб, шошилмай чайнасангиз, энг оддий таомнинг ҳам лаззатини ҳис қиласиз. Бир тажриба қилиб кўринг, оддий бир нонни 40 марта чайнаб кўринг, унинг таъмини, лаззатини ҳис қиласиз. Айни пайтда унинг яхши ҳазм бўлишига ҳам ёрдам бeрасиз.

Раҳматуллоҳ САЙФУДДИНОВ,

Юнусобод тумани бош имом-хатиби

Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М. Мирзиёевнинг БМТ Бош Ассамблеяси 72-сессиясида сўзланган серқирра нутқида юртимиз тараққиётида “аждодларимизнинг донишмандлик анъаналарига амал қилиб”, “мамлакатимизнинг янги қиёфасини шакллантириш йўлидан” борилаётгани уқтирилди. Ушбу янги қиёфани яратиш доирасидаги бунёдкор фаолиятда болалар ҳуқуқини муҳофаза қилиш, уларни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш вазифаси ётганлигига алоҳида урғу берилди. Зеро, Президентимиз томонидан таъкидланганидек, “сайёрамизнинг эртанги куни, фаровонлиги фарзандларимиз қандай инсон бўлиб камолга етиши билан боғлиқ”.

Нуфузли халқаро анжуманга тақдим этилган ушбу маърузада ўз ифодасини топган бениҳоя долзарб таклифлардан бири, шубҳасиз, БМТнинг Ёшлар ҳуқуқлари тўғрисидаги халқаро конвенциясини ишлаб чиқиш ва қабул қилиш ғояси бўлди. Бу таклиф бугунги дунё олдида турган асосий вазифа “...ёшларнинг ўз салоҳиятини намоён қилиши учун зарур шароитлар яратиш, зўравонлик ғояси “вируси” тарқалишининг олдини олишдир” деган тезислар билан ишончли равишда асослаб берилди. Шунингдек, Президентимиз чиқишида муқаддас динимизнинг эзгулик ва тинчлик қўрғони ҳамда юксак инсоний фазилатлар сарчашмаси экани ҳам алоҳида таъкидлангани барчамизга яхши маълум.  

Юртимизнинг бугунги тараққиёти кўзгуси орқали қаралганда, мамлакатимиз раҳбарининг таклиф ва мулоҳазалари Янги Ўзбекистонда баркамол авлод тарбияси давлат сиёсати даражасига кўтарилиб, болаларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳар томонлама таъминлаш энг устувор вазифага айланиб бораётганига асослангани аён бўлади. Сўнгги чорак аср давомида мамлакатимизда қабул қилинган 22 та қонун, 15 кодекс ва 100 дан ортиқ қонуности ҳужжатларида бола ҳуқуқлари ва манфаатлари ўз ифодасини топгани, бола ҳуқуқларига оид норматив ҳуқуқий базанинг мунтазам мустаҳкамланиб, унинг институционал асослари шаклланиб бораётгани ушбу фикрнинг ёрқин исботларидир.

Мамлакатимиз раҳбари нутқида баён этилган ғоялар донишманд аждодларимиз томонидан болалар ҳуқуқи масаласида тўпланган ибратли тажриба билан ҳам тўлиқ ҳамоҳангдир.

Таъкидлаш жоизки, мусулмон дунёси ҳудудидаги бола ҳуқуқига оид илк илмий-назарий ва амалий-татбиқий қарашлар тизими XIII асрда айнан бизнинг юртимизда ишлаб чиқилган бўлиб, бу ҳол инсоният тарақиётидаги беназир тарихий ҳодисадир. Гап Жиззах воҳасидан етишиб чиққан улуғ мутафаккир, буюк фақиҳ Муҳаммад ибн Маҳмуд ибн Ҳусайн ал-Уструшаний қаламига мансуб “Жомеъ аҳком ас-сиғор” (“Бола ҳуқуқлари тўплами”) асари ҳақидадир. Айнан шу асар болалар ҳуқуқига бағишланган дунё тарихидаги биринчи ёзма ҳуқуқий манба саналади. Шунга кўра, ал-Уструшанийнинг “Жомеъ аҳком ас-сиғор” асари, шубҳасиз, умуминсоний цивилизацияда намоён бўлган ҳуқуқий моҳиятга эга бетакрор феномен сифатида баҳоланишга ҳақлидир. 

Айтиш лозимки, мамлакатимиз ҳудудларида боланинг юксак қадрият эканлиги энг қадимги даврлардан бошлабоқ тан олинган бўлиб, бу ҳол қадимги ёзма манбаларда ўз тажассумини топган. Хусусан, «Авесто», Сўғд ёзма манбалари ва ҳужжатларида ҳуқуқий моҳиятга эга миллий анъаналар ва урф-одатлар ҳамда оилавий маросимларга оид кўплаб маълумотларни учратиш мумкин. Шунингдек, «Ал-Ҳидоя», «Ал-Муҳит», «Мажмаъ ул-Мақсуд» каби мўътабар манбалар, шунингдек, бизгача етиб келган кўп сонли қозилик ҳужжатлари болалар ҳуқуқига оид исломга асосланган миллий қарашлар тизимини ўзида акс эттиргани бунинг далилларидир. “Жомеъ аҳком ас-сиғор” эса, ушбу соҳада эришилган ютуқларнинг чўққиси бўлди дейилса, ҳақиқатга асло хилоф бўлмайди.

Маълумки, ислом динида инсон ҳуқуқлари бола ҳуқуқларидан бошланади. Тарихий Уструшана – бугунги Жиззах воҳасидан етишиб чиққан ва Марказий Осиё Ренессансига салмоқли ҳисса қўшган олимлар ичида буюк фақиҳ Муҳаммад ал-Уструшанийнинг ушбу масалага оид илмий мероси алоҳида ўрин тутади. Унинг шоҳ асари бўлган “Жомеъ аҳком ас-сиғор” болалар ҳуқуқини ўрганишга бағишланган дунёдаги биринчи ва беназир ёзма ҳуқуқий манба саналади. Зеро, XX асргача бўлган даврда инсоният тарихида болалар ҳуқуқига бағишланган бошқа асар яратилгани ҳозирча маълум эмас. Мазкур факт XII асрнинг охири-XIII асрнинг биринчи ярмида Мовароуннаҳрда яшаб, юксак илмий салоҳияти билан фиқҳ илмининг ривожига улкан ҳисса қўшган аллома ва фақиҳ Муҳаммад ал-Уструшаний илмий хизматларининг нечоғлик залворли эканини кўрсатади.

«Жомеъ аҳком ас-сиғор»да фиқҳга оид юздан ортиқ китобларда тарқоқ ҳолда берилган болаларга тааллуқли шаръий фатволар йиғилиб, тизимлаштирилган ва муайян тартибда тадқиқ этилган. Ўз асарини яратиш йўлида муаллиф ўзидан олдин яшаган 120 дан ортиқ ҳанафий фақиҳлар фикрларини ўрганиб, чуқур таҳлил қилган. Ислом ҳуқуқшунослиги оид ушбу нодир асарда болалар ҳуқуқи бўйича келиб чиқадиган муаммолар адолатли ҳал қилиниб, болаларнинг жамиятдаги хавфсизлиги ва асосий ҳуқуқларининг дахлсизлигини таъминлаш билан боғлиқ кўплаб масалалар кўриб чиқилган. Унда ҳанафий мазҳаби бўйича болалар ҳуқуқига тааллуқли фиқҳга оид 1280 дан ортиқ фатво ўз тажассумини топган. Асарда ушбу соҳада фаолият юритадиган ҳуқуқ-тартибот маҳкамалари фаолиятини ташкил этишга доир қимматли амалий кўрсатмалар берилган. Китоб ислом ҳуқуқининг энг муҳим ва мукаммал тизимларини ўзида мужассам этиб, салкам саккиз асрдан бери ўзининг ҳаётийлигини исботлаб келаётган мўътабар манбалардан бири бўлиб қолмоқда. Бу ал-Уструшаний асарининг вояга етмаган болалар ҳуқуқлари хусусида ёзилган фиқҳий асарларнинг энг мукаммали эканини кўрсатади.

«Жомеъ аҳком ас-сиғор»да ўз аксини топган диққатга сазовор жиҳатлардан яна бири шундаки, унда бола туғилмасдан аввал ҳам, туғилганидан кейин ҳам инсон ҳисобланиши, у жисмонан, ақлан ва ижтимоий жиҳатдан тўлиқ вояга етиб, мустақил бўлгунига қадар махсус ғамхўрлик ва ҳимояга муҳтожлиги алоҳида таъкидланган. Шунинг учун ҳам у бугунги исломшунослар ва ислом ҳуқуқи тарихи билан шуғулланувчи мутахассислар учун муҳим манба вазифасини ўташга лойиқдир.

Шу ўринда назарда тутилаётган асарнинг амалиёт билан боғлиқ аҳамияти нималарда намоён бўлади деган масала бўйича бир-икки мисол келтирайлик. Маълумки, бугунги дунёда бола ҳуқуқлари билан боғлиқ муаммолар, хусусан, ҳомиланинг қачондан бошлаб инсон ҳисобланиши қизғин тортишувларга сабаб бўлмоқда. Шунингдек, айрим ҳолларда бола қачондан бошлаб муайян ҳуқуқларга эга бўлади деган масалада ҳам баҳс-мунозараларга гувоҳ бўлиш мумкин. Таъкидлаш лозимки, ислом динида бола ҳуқуқлари у ҳали туғилмасдан бошлаб муҳофаза қилинади. Бунга мисол сифатида ажрашган ёки эри вафот этган аёлларга идда сақлаш шарт қилинганини кўрсатиш мумкин. Бундан мақсад ҳомиладор аёл қорнидаги бола насабининг аниқ бўлишига эришишдир. Боланинг насаби аниқ бўлиши эса, унинг энг биринчи ҳаққидир. Шу билан бирга, туғилмаган болада ҳам мерос олиш ҳуқуқи бор. Ал-Уструшаний асарининг «Тирик мавжудотнинг ҳаёти қачон бошланади?», «Бола қачондан бола ҳисобланади?» каби бўлимларида мазкур саволларга ислом шариатига асосланган ишончли жавоблар берилган.

Хулоса қилиб айтганда, «Жомеъ аҳком ас-сиғор» асари – асрлар давомида аждодларимиз томонидан эъзозлаб келинган серқирра миллий қадриятлар ва бой ҳуқуқий мероснинг бола ҳуқуқларига оид баёнини ўзида мужассам этган бебаҳо манбалардан биридир. Бундай манбаларни янада чуқурроқ ўрганиш, уларнинг нафақат илмий доиралар, балки ундан-да кенгроқ жамоатчиликка етказиш мамлакатимиз раҳбари томонидан қўйилаётган ёш авлод тарбиясига оид долзарб вазифаларнинг жадал ва сифатли ҳал қилинишига хизмат қилиши шубҳасиз.

Муслим Атаев,

тарих фанлари номзоди,

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

Фатво бўлими ходими 

.

Буюк аждодларимиздан бири ал-Хоразмий 800 йилларда алгебра фани яралишига асос бўлган “Китоб мухтасар мин ҳисоб ал-жабр вал-муқобала” (“Ал-жабр вал-муқобала ҳисоби ҳақида қисқача китоб”) асари ёзган. Китоб номи икки муҳим алгебраик амал – ал-жабр ва ал-муқобала билан аталган. Xоразмий алгебраик амалларни, аввал тенгламаларни ечишда қандай қўлланишини баён этиб, сўнг алгебраик шакл алмаштиришларига ўтган. Акс ҳолда китобнинг мақсадини тушуниш қийин бўлар эди.

Ушбу асарни XII аср бошларида кремоналик Герардо, честерлик Роберт лотинчага таржима қилган. Ўшанда асарнинг номи қисқариб француз ва инглиз тилларида “алжебра”; немис ва рус тилларида “алгебра”  деб атала бошлаган ва фан номига айланиб кетган.

Асар муқаддимасида муаллиф китобни нима мақсадда ёзганини қуйидагича баён қилган: “Мен арифметиканинг оддий ва мураккаб масалаларини ўз ичига олувчи “Ал-жабр вал-муқобала ҳисоби ҳақида қисқача китоб”ни таълик қилдим, чунки мерос тақсимлашда, васиятнома тузишда, мол тақсимлашда, адлия ишларида, савдода ва ҳар қандай битимларда, шунингдек, ер ўлчашда, каналлар ўтказишда, геометрияда ва бошқа шунга ўхшаш турли ишларда кишилар учун бу зарурдир”. 

Робия ЖЎРАҚУЛОВА