«Қуръон ўқилганда уни тинглангиз ва сукут сақлангиз! Шояд (шунда) раҳм қилингайсиз!» (Аъроф, 204).

Абул Олия (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: «Қуръон ўқилганда уни тинглангиз ва сукут сақлангиз! Шояд (шунда) раҳм қилингайсиз!» (Аъроф, 204) ояти нозил бўлгунига қадар “Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) жамоат намозида имом бўлиб қироат қилганларида саҳобалар ҳам У зот (алайҳиссалом)нинг орқаларида қироат қилишарди.

Имом ибн Арабий (раҳматуллоҳи алайҳ): “Ҳанафий мазҳаби таълимотида хутбани бошидан охиригача гапирмасдан тинглаш вожиб ҳисобланади”, деган.

Абу Мусо Ашъарий (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Имом намоз ўқиётганда такбир айтса, такбир айтинглар, қироат қилса, тинглаб туринглар”, дедилар”, (Имом Муслим ривояти).

«Қуръон ўқилганда уни тинглангиз ва сукут сақлангиз!..» Бу амр уч хил таъвил қилинган. Баъзилар уни имом қироатига қулоқ тутинглар, деб таъвил қилган бўлса, айримлар имом хутба қилаётганида тингланг, деб тафсир қилган, бошқалар эса, Қуръон қачон ўқилса, қулоқ солинглар, деб таъвил қилишган. Шу сўз рожиҳдир, устундир.

Қуръони карим тиловатини ибодат ниятида тинглаш лозим. Аллоҳнинг каломини ибодат ниятисиз тинглаш билан савобга эришилмайди. Агар банда ибодат ниятида Каломуллоҳни тингласа ва жим турса, чексиз ажру мукофотга эга бўлади. Қуръони карим қироат қилинаётганда жим турмаслик ва тингламаслик мўмин-мусулмонларнинг хулқу одобидан эмас.

Каломуллоҳни тафаккур ва хушу билан тинглаш муқаддас динимиз талабидир. Қуръони каримни тинглаш қалбга шифо, инсонни тоат-ибодат ва тақвога бошлайди. Натижада, банда Аллоҳ таолонинг раҳмат ва мағфиратига эришади. Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ким Аллоҳ таолонинг китобидан бир оят тингласа, унга битта савоб кўпайтирилиб берилади. Ким Қуръонни тиловат қилса, унга қиёмат куни нур бўлади”, дедилар” (Имом Аҳмад ривояти).

Аллоҳ таоло Қуръоннинг олий бўлишини, ажралиб туришини ирода этган. Шунинг учун унга қулоқ солиш ва тинглашни, Мусҳафни доимо таҳорат билан ушлашни буюрган. Қуръони карим, намозда ўқиладими ёки бошқа ўринларда қироат қилинадими, унга доимо қулоқ тутиш керак. Каломуллоҳ қаерда ва қандай ҳолда ўқилса, уни жим эшитиш билан одобга риоя этилган бўлади. Мусҳафи шарифни таҳорат билан ушлаш, бошқа китоблардан буюк Зотнинг каломини улуғлаш бўлади.

Қуръони карим тинглашнинг ўзига хос одоблари бор. Каломуллоҳни эшитмоқчи бўлган одам, аввало, қалбини ҳозирлайди, ибодатни ният қилади, сийратию суратида хотиржам бўлиб, ихлос билан Аллоҳнинг каломига қулоқ солади. Қироат пайтида сажда оятини эшитса, сажда қилади. Тасбеҳ оятлари тиловат қилинса, Аллоҳ таолога тасбеҳ айтиб, улуғлайди. Жаннат, тақводорларга бериладиган инъомлар ва ваъдалар ҳақидаги оятлар зикр қилинганда Аллоҳнинг фазлини сўрайди. Дўзах, аламли азоблар ва ваъидлар ҳақидаги оятлар ўқилганда Аллоҳдан паноҳ сўрайди. Тиловат қилинган оятларга амал қилишни мақсад қилади.

Жаъфар Содиқ (раҳматуллоҳи алайҳ) бундай дейди: «Хавфда қолган кишининг: «...Ҳасбуналлоҳу ва неъмал вакил» – «...Бизга Аллоҳнинг ўзи кифоя. У вакилликка ўта лойиқдир!» (Оли Имрон, 173), оятини ўқиб Аллоҳдан паноҳ сўрамаган одамдан ажабланаман. Чунки у оятдан кейин Аллоҳ таоло: «Улар (Бадрдан жангсиз) Аллоҳнинг неъмати ва фазли ила бирор ёмонликка учрамай қайтдилар. (Улар) Аллоҳнинг ризосини излаган эдилар. Аллоҳ, албатта, буюк фазл эгасидир» (Оли Имрон, 174), деб марҳамат қилган.

Ғамда ботиб қолган кишининг: «...Лаа илаҳа илла анта субҳанака инни кунту миназ золимин» – «...Сендан ўзга илоҳ йўқдир. Сен (барча) нуқсонлардан покдирсан. Дарҳақиқат, мен (ўзимга) зулм қилувчилардан бўлдим...» (Анбиё, 87), оятини ўқиб, Аллоҳдан ёрдам сўрамаган кишидан ажабланаман. Чунки бу оятдан кейин: «Бас, Биз унинг (дуосини) ижобат қилдик ва уни ғамдан қутқардик. Биз мўминларга мана шундай нажот берурмиз” (Анбиё, 88), дейилган.

Макр-ҳийлага учраганда: «...Ва уфаввизу амри илаллоҳи инналлоҳа басирун билибад» – «...Мен ўз ишимни Аллоҳга топширурман. Зеро, Аллоҳ бандаларини кўриб турувчидир» (Ғофир, 44) оятини ўқиб Аллоҳдан нажот сўрамаган бандадан ажабланаман. Чунки ундан сўнг «Бас, Аллоҳ у (имон келтирган киши)ни уларнинг ёмон макрларидан сақлади...» (Ғофир, 45) деб марҳамат қилинган.

Мол-мулк талабидаги одам: «...Машааллоҳу лаа қуввата илла биллаҳ...» – «...бор куч-қувват ёлғиз Аллоҳдадир...» (Каҳф, 39) оятини ўқиб, Аллоҳдан неъмат тиламаганидан ажабланаман. Чунки бу оятдан кейин: «...Раббим менга сенинг боғингдан яхшироқ (боғ) ато этар...» ояти бор» (Каҳф, 40).

Қуръони карим тиловат қилинганда ибодат ниятида чин дилдан тинглаб, унинг маъноларини англаб, унга амал қилсак, улкан фойдага эришамиз.

Суфён ибн Уяйна (раҳматуллоҳи алайҳ): “Илм олиш тинглашдан бошланади, сўнгра уни тушунилади ва ёд олинади кейин унга амал қилинади”, дедилар. Банда Каломуллоҳни холис ният билан тингласа, унинг қалбига Аллоҳ таоло нур солади ва тўғри йўлга ҳидоят қилади. Қуръони каримда марҳамат қилинади: «…Бас, (эй Муҳаммад!) Менинг шундай бандаларимга хушхабар берингки, улар гапни тинглаб, сўнг унинг энг гўзалига (фойдалисига) эргашадилар. Айнан ўшалар Аллоҳ ҳидоят этган зотлардир ва айнан ўшаларгина ақл эгаларидир» (Зумар, 17–18).

 Имом Қуртубий, Фахриддин Розий, Абу Лайс Самарқандий,

Имом Шаъровий, Ибн Касир  тафсирлари асосида

Баҳриддин ЖЎРАБЕК ўғли тайёрлади.

ЖАВОБ: Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳим. Динимизда ифторликни тезлаштиришга тарғиб қилинган, оғиз очишни қасддан шом намозидан кейинга суриш суннатга хилофдир. Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам одатда аввал оғиз очиб, кейин шом намозини адо этар эдилар.

Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: У киши айтади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқишдан олдин оғзиларини ҳўл хурмолар билан очардилар...” (Имом Абу Довуд ривояти).

Демак, рўзадор шом намозининг вақти кириши билан оғзини очиб, чанқоғини қондириб олгандан кейин шом намозини адо этишга киришиши мақсадга мувофиқ экан. Ифторни тезлатиш афзаллиги борасида ҳадиси шарифда шундай дейилган:

Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Инсонлар оғиз очишни тезлаштирсалар, яхшиликда бардавом бўладилар”, деганлар (Имом Бухорий ривояти).

Бошқа бир ривоятда: Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳ азза ва жалла бундай деди: “Бандаларимнинг менга энг суюклиси, уларнинг тезроқ оғиз очганларидир”, дедилар (Имом Аҳмад ва Имом Термизий ривоят қилган).

Ушбу ҳадислардан келиб чиқиб, фуқаҳоларимиз қуёш ботиши билан намоздан олдин оғиз очиш мустаҳабдир, деганлар (“Раддул муҳтор”). Ушбу ҳукм барча фарз ва нафл рўзаларнинг барчасига тегишлидир. Чунки бу борада ворид бўлган ҳадислар фарз рўзаларга хосланган эмас. Валлоҳу аълам.

Ro‘zadan ko‘zlangan asosiy maqsad – taqvo va parhezkorlikdir.
Ubay ibn Ka’b roziyallohu anhu aytganidek, taqvo tikanli yo‘lda ehtiyotkorlik bilan qadam tashlashga o‘xshaydi.
Ey inson! Hayotda xuddi tikanzorda yurgandek ehtiyotkor bo‘lginki, biror gunohni bosib olmagin!
Ro‘za faqat ochlik va chanqoqlikdan iborat emas. Balki:
Ko‘z bilan ham ro‘za tutiladi;
Til bilan ham ro‘za tutiladi;
Quloq bilan ham ro‘za tutiladi;
Qalb va aql bilan ham ro‘za tutiladi.
Ro‘zador inson boshidan oyog‘igacha ro‘za tutadi.

Zulfiqor Ahmad Naqshbandiy hafizahulloh

Abdulloh Abdulmajid tayyorladi.

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳим. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ифторликда: "Заҳабаз зомау, вабталлатил урууқу ва сабатал ажру, иншааллоҳ" (Чанқоқ кетди, томирлар намланди, иншааллоҳ, савоб ҳосил бўлди), дер эдилар.

Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ифторлик вақтида: "Аллоҳумма, лака сумнаа ва ъалаа ризқика афторнаа, фатақоббал миннаа, иннака антас Самийъул Аълийм" (Аллоҳим, Сен учун рўза тутдик, берган ризқингдан ифторлик қилдик, биздан қабул эт. Албатта, Сен Эшитувчи ва Билувчи Зотсан), дер эдилар.

ЎМИ Матбуот хизмати

 Учинчи асрда яшаган Бағдод фақиҳларидан бири Аҳмад ибн Мискин раҳимаҳуллоҳ айтадилар: Ҳижрий 219-йилда қашшоқлик билан имтиҳон қилиндим. Аёлим ва ёш болам бор эди. Жуда қашшоқ эдик, овқатланишга ҳеч нарсамиз йўқ, очлик силламизни тамоман қуритган эди. Болам ва онасига қараб юрак-бағрим эзиларди, буни кўриб чидай олмасдим. Охири уйимни сотиб, чеккароқдан кичкина бўлса ҳам бошқа уйга кўчиб ўтишга қарор қилдим. Кўчага харидор қидиргани чиқдим. Узоқ юрмай танишим балиқчи Абу Наср Сайёдни учратиб қолдим.

“Эй Абу Наср, уйимни сотмоқчиман, аҳволим оғир”, дедим.

У қўлимга орасига ҳолва солинган икки кулча тутқазиб, “шу билан ҳозирча оилангни боқиб тур”, деди.

Мен у айтганидек уйимга қайтдим. Йўлда кетарканман йўл четида ўтирган бир аёл ва ёнидаги ёш гўдакка кўзим тушди. Қўлимдаги тугунчани кўриб, “Гўдак етим боламга раҳмингиз келсин, очликдан ҳоли қуриган, чидай олмаяпти. Бирор егулик ташлаб кетинг.. Аллоҳ сизга раҳм қилсин” деди.

Бола ҳам менга шундай нигоҳ билан қарар эдики, буни ҳеч унута олмайман. Гўдакнинг маюс юзига қараганимда худдики Жаннат ерга тушиб ушбу етим ва унинг онасининг қорнини тўйдирганларга ўзини таклиф қилаётгандек туяларди.

Шунда қўлимдагини аёлга бердим ва “Ўғлингиз қорнини тўйдиринг” дедим. “Аллоҳга қасамки, бошқа бирор егулигим ҳам, бир тийин пулим ҳам йўқ. Уйимда бунга муҳтож бўлган болам ва аёлим оч ўтиришибди” дедим. Бола таомни кўриб юзи ёришиб хурсанд бўлиб кетди, аёлнинг кўзи эса ёшга тўлди..

Лекин ўзимнинг ташвишларим ўзимга етарди. Яна аёлим ва ўғлимни ўйлаб, юрагим сиқилиб йўлимда давом этдим. Кун тиккага келай деб қолганди. Қуёшнинг иссиғидан салқинланиш учун бир четдаги деворга суяниб, уйимни қандай сотишим ҳақида ўйлай бошладим.

Шу ҳолда ўтирар эканман, Абу Наср юзида табассум билан келиб қолди.

Эй Абу Муҳаммад, бу ерда нимани ўйлаб ўтирибсиз, ахир уйингизда бойлик тўлиб ётган бўлса, – деди.

–Субҳаналлоҳ! Қаердан уйим мол-давлатга тўлсин? – дедим.

– Уйимдан у-бу нарса олиб уйингиз томон кетаётгандим, шунда сизнинг отангизни ёки унинг яқинларидан бирини излаб юрган одамни учратиб қолдим. Ўзи билан анча юк олиб келибди. Мен унга “мана мен сизга ёрдам бераман” деб, уни олиб йўлга тушдим ва йўлда унинг кимлигию отангиз билан алоқасини сўрадим. У бир савдогар экан, ўттиз йил илгари отангиз унга омонатга мол берган экан. Унинг ўша вақтларда тижорати синиб, моли касодга учрагани сабабли Басрадан Хуросонга кетибди. У ерда бир қанча йил ишлаб, Аллоҳнинг синовидан ўтиб, иши юришиб кетибди. Анча пул ишлаб, бой бўлибди. Охири Басрага бўйнидаги қарз ва омонатларни узгани қайтибди. Шунинг учун отангизнинг омонатини қайтаргани ҳамда ўттиз йиллик фойдадаги улушни бергани қидириб юрган экан.

Аллоҳга ҳамд айтдим. Уйга шошиб бордим. Қарасам, чиндан ҳам уй тўла мол-давлат эди. Ўша кундан бошлаб Аллоҳ таолонинг берган бу неъматларининг шукронасига муҳтожларга садақа, эҳсонлар қилишга бел боғладим. Аввало муҳтож аёл ва унинг етим ўғлини топиб, кийинтирдим, едириб-ичирдим, ишга жойлаб, ойлик тайинладим.

Кейин тижорат билан шуғулланишни бошладим, молларим кун сайин кўпайгандан кўпаярди, асло камаймасди.

Ҳар куни кўплаб эҳсону ҳадялар, садақалар қиладиган бўлдим. Қилаётган эҳсонларим билан фаришталар китобини тўлдираётган бўлсам керак деб ўйлардим. Аллоҳ таолонинг солиҳ бандаларидан бўлаётганимдан хурсанд бўлардим.

Кунларнинг бирида ғаройиб туш кўрдим. Тушимда Қиёмат куни экан. Одамларнинг сон-саноғи йўқ. Бировнинг бошқаси билан иши йўқ, ҳеч ким бир-бирига қарамайди, биров-бировни танимайди. Ҳамма ўзи билан машғул, дунёда қилган амалларини ўйлаб, ҳавотирда эди.

Одамларнинг бўйи жуда баҳайбат бўлиб кетган, гуноҳлар оғир бир жисм шаклига келтирилиб, одамлар уларни елкаларига орқалаб олганди. Баъзи бир фосиқлар елкаларида бутун бошли шаҳарга тенг келадиган гуноҳларни орқалаб кетардилар.

Кейин амаллар тарозисини кўрдим, амалларимни ўлчаш учун мени чақирдилар. Гуноҳларим бир паллага, яхши эзгу амалларим нариги бир паллага қўйила бошланди. Солиҳ амалларим гуноҳларим олдида ҳеч нарса бўлмай қолди, тоғдек гуноҳларим тарози палласини босиб кетди.

Яхшилик томонга қанча эзгу амалларим қўйилмасин, аммо улар ҳеч тарозини босмасди, “бунда риё аралашган”, “бунисида кибр бор”, “одамлар мақташи учун қилинган” каби сўзлар эшитиларди.

Тамом бўлдим. Чунки тарозида амалларим қандай чиқса, аҳволим шу бўларди, тарози эса, гуноҳим нақадар кўп эканидан дарак бериб турарди.

Шу пайт: “Бошқа ҳеч қандай солиҳ амали қолмадими?” деган овоз келди.

“Манави қолди” дейилди.

Умид билан қарасам, аёл ва ўғлига берган ўша икки кулча нон экан... Кўнглим чўкди, аниқ тамом бўлдим, деб ўйладим. Минглаб қилган садақаларим ҳеч нарса бўлмади-ю, бу нима ҳам бўларди дедим ўзимга-ўзим.

Тарозига қўйилаётганда “Савобининг ярмини Абу Наср Сайёдга ёзинглар” деган овозни эшитганимдан кейин бутунлай бўшашиб кетдим. Аммо қарасам, тарозининг яхшиликлар палласи анчагина босилибди, лекин барибир ҳалиям ёмон амалларим палласи оғир эди.

Кейин “Яна мана бу амали қолибди” дейилди. Қарасам, аёлим ва боламнинг ўша кунги очлиги экан. Унинг қўйилиши билан тарозининг паллалари бир-бирига тенг бўлди. Энди ҳалокат ва нажот орасида эдим, ичимда бироз бўлсада умид чироғи порлай бошлади.

“Бўлдими?” деган овоз келди. “Мана бу қолди” дейишди.

Қарасам, ҳалиги бечора аёлнинг ўша куни тўккан кўз-ёшлари экан. Улар тарозига қўйилиши билан тарозининг яхшилик палласи ортиб кетди.

Ва ниҳоят “Қутилди!” деган овоз янгради...

Ўша вақтда бор овозим билан бақириб юбордим.. Уйғониб кетдим, қарасам ўнгимда ҳам кўз-ёшим дув-дув оққанича йиғлаётган эканман!

Даврон НУРМУҲАММАД