Танловга!
Муҳаммад Саид Соғужий “Этикоф” бобида қуйидагиларни айтадилар:
“Эътикоф” луғатда “турмоқ”, “тутиб турмоқ” деган маъноларни англатади. Шариатда эса махсус жой бўлмиш масжидда рўзадор ҳолда эътикоф нияти ила туриш, қолишдир. Эътикоф агар ихлос ва гўзал ният билан қилинса, савоби улуғ амаллардандир. Ато ибн Абу Рабоҳ айтади: “Этикоф ўтирувчи худди бировнинг эшигида ўзининг улкан ҳожатини раво қилишларини сўраб: “Менинг ҳожатимни чиқармагунингизча ўрнимдан турмайман”, деётган кишига ўхшайди. Шу боис, Аллоҳнинг уйида эътикоф ўтирган одам то гуноҳларимни кечирмагунингча ўрнимдан турмайман, дегандек бўлади.
Зуҳрий айтади: “Инсонлардан ажабланаман, қандай қилиб эътикофни тарк қилишди экан. Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам бир ишни тарк қилиб, гоҳо уни қилар эдилар. Аммо, эътикофни то вафотларига қадар тарк қилмадилар”.
У уч қисмга бўлинади:
- Вожиб – назр қилинган эътикоф
- Суннат - рамазоннинг охирги ўн кунлигидаги эътикоф
- Мустаҳаб – ўн кунликдан бошқа исталган пайтдаги эътикоф
Чунки, рамазон ойининг охирги ўн кунлигидаги эътикоф кифоя қилиш йўли билан суннати муаккададир. Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам бунга қаттиқ амал қилганлар. Саййида Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: “Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам рамазоннинг охирги ўн кунлигида то Аллоҳ таоло жонларини қабз қилгунча эътикоф ўтирар эдилар. У кишидан сўнг аёллари эътикоф ўтиришарди”.[1]
Эътикоф ўтирувчи рамазоннинг охирги ўн кунлигида масжидга кириб, ҳайитнинг ҳилолини кўрганда қайтиб чиқади.
Назр эътикофини қилган одам энг камида бир кун масжидда ўтириши керак. Умар роизияллоҳу анҳу Набий саллоллоҳу алайҳи васалламга: “Эътикофни назр қилган эдим”, деганларида, У зот: “Эътикоф ўтир ва рўза тут”, деганлар.[2]
Жамоати, имоми ва муаззини бор масжидда эътикоф ўтирилади. Ва бу афзал ҳамдир. Аёл киши эса уйининг масжидида, намоз ўқийдиган ерида эътикоф ўтиради. Эркаклар борасида эътикофнинг ҳукмлари, уйида эътикоф ўтирган аёлга ҳам тенг жорий қилинган.
Эътикоф ўтирган одам масжиддан фақатгина узр ва ҳожатлар учунгина чиқади. Масалан, инсоний эҳтиёж бўлмиш ҳожатга бориш, нажосатни кетказиш, жунубликдан ғусл қилиш; зарурий эҳтиёж бўлган масжиднинг қулаши, ўзи ёки нарсанинг ҳалок бўлишидан қўрқиб чиқиши ёки золим мажбурлаб масжиддан чиқариши – эътикоф ўрнидан чиқишга сабаб бўлади. Лекин, ўша заҳотиёқ бошқа масжидга бориб ўтиради. Шарий узр – жума намозига бориш учун ҳам чиқади. Ўзи ўтирган жойида жума адо қилинмаса, бошқа масжидга боради, намоздан фориғ бўлгач, у ерда ортиқча қолиб кетмайди.
Агар эътикоф жойида узрсиз бир соатга бўлса ҳам чиқадиган бўлса, эътикоф бузилади.
Эътикоф ўтирган одамнинг еб-ичиши, олди-сотдиси, никоҳи, ражъати масжидда бўлиши керак. Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам ҳам масжидда еб-ичганлар, гаплашганлар. Олди-сотди ҳам гаплашиш кабидир. Аммо масжидга олди-сотди қилинган товарни олиб кириш макруҳдир. Эътикоф ўтирмаган одамга мутлоқ масжидда нарсани олиб келмаса ҳам олди-сотди қилиш макруҳ саналади.
Эътикоф ўтирган одам гапирса, фақат яхши сўзларни сўзлайди. Тилини инсонга кераксиз бўладиган сўзлардан сақлайди. Гапирмасдан жим ўтириб эътикоф қилиб ҳам бўлмайди. Бу бизнинг шариатимизда савоб олиб келадиган иш эмас, аксинча макруҳдир.
Этикоф ўтирувчига яқинлик ва унга олиб борадиган номаъқул ишларни қилиш ҳаром саналади. Чунки, Аллоҳ таоло баён қилиб айтади:
وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ
“Масжидларда эътикоф ўтирган ҳолингизда яқинлик қилманг”. (Бақара, 187)
Яқинликка олиб борадиган ишлар ўпиш, қучоқлаш ва шу каби ишлардир. Ҳажда ҳам худди шундай. Рўзада бунинг акси бўлиб, ҳаром ҳисобланмайди. Унинг рукни фақат яқинликдан тийилишдир. Олиб борувчиларидан эмас.
Эътикоф ўтирган одам хоҳ кундузи бўлсин, хоҳ кечаси бўлсин, қасддан бўлсин, ёддан чиқариб бўлсин, оилавий алоқа қилса, эътикофи ботил бўлади. Агар аёлини ўпиши, ушлаши билан эркаклик қуввати тушиб кетадиган бўлса ҳам, эътикоф бузилади. Агарда суюқлик тушмаса, гарчи ҳаром ишни қилган бўлсада, эътикоф бузилмайди. Ёддан чиққан ҳолатда ҳам эътикоф бузилишининг сабаби – эътикоф ҳолати эслатиб турувчи, маълум ва очиқ ишдир. Яъни инсон ғофил қоладиган вазият эмас. Ҳажда ҳам худди шундай. Ҳаж қилаётгани эсидан чиқиб қолиши мумкин эмас. Рўзада бунинг акси бўлиб, эсдан чиқариб яқинлик қилиб қўйса, рўза бузилмасди. Рўзадорлик ҳолати ёдда тез турадиган ҳолат эмас.
Агар бир неча кунларнинг эътикофини назр қилса, кечалари ҳам кириб кетади. Рўзада кунни назр қилса, кундузининг ўзи киради, кечаси рўзага кирмайди. Кечалари рўзага хосланмаган. Эътикофда эса тунлари ҳам унга эргаштирилган, хосланган.
Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳга кўра, эътикофга киришиш ила, у лозимий – тугатиб, давом эттириб қўйиш шарт бўладиган ишга айланади”. (Матн тугади)
Этикоф ўтирган одам нималар қилагани афзал?
Эътикоф ўтирган хоҳ эркак бўлсин, хоҳ аёл бўлсин, беш вақт намози, нафл, қазолар ўқийди. Қуръон тиловати, зикр, истиғфор ва тавбани кўпайтиради. Гарчи масжидда саҳарлик ва ифторлик қилиш мумкин бўлсада, дангасаликка ва уйқуга сабаб бўладиган даражада кўп еб-ичмайди. Луқмасига эътибор беради. Гаплашиш жоиз бўлсада, уни кўргани келганлар билан гапни қисқа қилади. Ўзи билан машғул бўлади. Иложи бўлса замонавий жиҳозлари – телефон ва планшетни ўчириб қўяди. Интернетда вақтини кетказмайди.
Аёл кишилар ҳам рамазонда савоб ишлаб, Аллоҳга яқин кишилардан бўлиб олишга ҳаққилари бор. Уларни кундалик оғир ишлар билан банд қилиб, кези келса, далаларда ишлатиб, кетмон чоптириб, керак-нокерак ерларни тозалатиб, мунтазам меҳмонга олиб бориб вақтини хайф қилмаган маъқул. Аксинча, оила юмушлари ва фарзанд тарбияси билан бирга тутаётган рўзаларига кўмак берайлик. Эътикоф ўтиришга сиздан рухсат сўрасалар, Аллоҳ розилиги йўлида қўлингиздан келса шароит қилиб беринг. Уларни ҳам ёлғиз Аллоҳга юзланиб муножаат қилишларига сабабчи бўлиб қолинг. Зеро, қанчадан-қанча аёллар эътикоф нималиги у ёқда турсин, рўза тутмайди, рамазонни назар-писанд қилмайди. Қуръондан узоқда. Шу боис, Аллоҳ томон чўзилган қўлларни қуруқ қайтарманг!
“Фиқҳул ҳанафий ва адиллатуҳи” китобидан
Хадичаи Кубро аёл-қизлар билим юрти
ўқитувчиси Н.Саидакбарова таржимаси
[1] “Саҳиҳул Бухорий”
[2] “Сунани Дорақутний”