عن جابر بن عبدالله يقول جاءت ملائكة إلى النبي صلى الله عليه و سلم وهو نائم فقال بعضهم إنه نائم وقال بعضهم إن العين نائمة والقلب يقظان فقالوا إن لصاحبكم هذا مثلا فاضربوا له مثلا فقال بعضهم إنه نائم وقال بعضهم إن العين نائمة والقلب يقظان فقالوا مثله كمثل رجل بنى دارا وجعل فيها مأدبة وبعث داعيا فمن أجاب الداعي دخل الدار وأكل من المأدبة ومن لم يجب الداعي لم يدخل الدار ولم يأكل من المأدبة فقالوا أولوها له يفقهها فقال بعضهم إنه نائم وقال بعضهم إن العين نائمة والقلب يقظان فقالوا فالدار الجنة والداعي محمد صلى الله عليه و سلم فمن أطاع محمدا صلى الله عليه و سلم فقد أطاع الله ومن عصى محمدا صلى الله عليه و سلم فقد عصى الله ومحمد صلى الله عليه و سلم فرق بين الناس

 رواه البخاري

Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ухлаб ётган чоғларида у зотнинг ҳузурларига фаришталар келдилар. Уларнинг баъзилари: “У уйқудаку?!” дейишди. Баъзилари эса: “Кўзи уйқуда-ю, қалби уйғоқ”, дедилар. Улар: “Бу соҳибингиз учун масал (олий намуна) бор. Бунга уни келтиринглар”, дедилар. Уларнинг баъзилари: “У уйқудаку?!”, дейишди. Баъзилари эса: “Кўзи уйқуда-ю, қалби уйғоқ”, дедилар. Бас, улар айтдиларки: “Унинг мисоли бир ҳовли қуриб, у ерга дастурхон тузаган ва унга одамларни чақириш учун чақирувчини юборган кишига ўхшайди. Бас, кимдир чақирувчига ижобат қилиб ҳовлига киради ва у билан биргаликда дастурхондан тановул қилади. Ва кимдир чақирувчига ижобат қилмай, ҳовлига кирмайди ва дастурхондан тановул қилмайди.” Бас, улар яна дедилар: “Бу ўхшатишликни яхшироқ тушуниши учун унга очиқроқ изоҳлаб беринглар”. Баъзилари: “У уйқудаку?”, дейишди. Яна баъзилари: “Албатта, кўзлари уйқуда ва қалби эса уйғоқ”, дедилар. Улар: “Ҳовлининг мисоли жаннатдир. Чақирувчи Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламдир. Бас, кимки Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга итоат қилса, батаҳқиқ Аллоҳга итоат қилибди. Ва кимки Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга бўйсунмаган бўлса, батаҳқиқ Аллоҳга бўйсунмабди. Ва Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам одамлар ўртасини (мўъмин ва кофирга) ажратувчидир.” дедилар. (Имом Бухорий ривояти.)

Шарҳ. Ушбу ҳадиси шарифда ҳазрат Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу бир воқеани баён қиладилар. Унда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ором олаётган пайтларида фаришталар у зотнинг ҳузурларига келганлари айтилган. Улар Пайғамбаримизга бир зарбулмасал (ўхшатишни мисол) қилдилар. Гўёки, у зот бир ҳовлини бино қилиб, у ерда дастурхон ҳозирлаб, меҳмон чорлашга бир кишини жўнатган кишига ўхшайдилар. Кимки бу чақириққа ижобат қилиб уйга келса, таомдан тановул қилади ва унга манфаат ҳосил бўлади. Кимда ким келмайдиган бўлса, таомдан маҳрум бўлади ва манфаат ҳам ҳосил қилолмайди. Бу зарбулмасални фаришталар қуйидагича таъвил қилдилар: Ҳовли - жаннат, чорлагувчи - Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам, таом эса, жаннат неъматларидир. Кимда ким Пайғамбар Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даъватларини қабул қилиб, Китоб ва суннатни тутса, у Аллоҳга итоат қилган бўлади ва жаннатга дохил бўлади. Кимки Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга итоатсизлик қилса, Аллоҳга итоатсизлик қилган бўлади ва дўзахга дохил бўлади. Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам инсонлар ўртасини мўмину кофирга ажратувчидирлар.

Ҳадиси шарифни ўқиган кишини зеҳнига “Пайғамбар Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келган фаришталарни Жобир розияллоҳу анҳу қандай қилиб кўрганлар?”, деган савол келиши аниқ. Бунга жавоб шуки, Жобир розияллоҳу анҳу буни Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг хабар беришларидан билганлар.

Яна савол пайдо бўлади: Нима учун фаришталар Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ухлаётганлари ҳақида айтганларида баъзилари у зотнинг кўзлари ухлаши ва қалблари уйғоқ бўлишини айтдилар? Бунинг жавоби шуки, Пайғамбарлар (солавотуллоҳи алайҳим ажмаъин)нинг барчаларининг идрокларининг мадори зоҳирий ҳисларнинг ўзига боғлиқ эмас. Балки, ботиний ҳисларга ҳам боғлиқдир.

Бу ерда бир муаммо юзага келади: бу ҳадис “Намоз китоби”да келадиган таърис (тунаб қолиш) кечаси борасидаги ҳадис билан тўқнашади. Чунки бу ҳадисда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қалблари уйғоқ бўлади, дейилди. Таърис кечаси ҳадисида эса, у зот Билол розияллоҳу анҳуни тунда навбатчи қилиб тайинлаганлари, бироқ ўша кечасида барча ухлаб қолгани ва бомдод намози қазо бўлгани зикр қилинади. Муаммо шундаки, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам ўша кечаси бомдод намозини қазо қилиб қўйдилар. Шу сабаб бу икки ҳадис ўртасида қарама-қаршилик бўлмаяптими? Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қалблари доимо уйғоқ бўлса, нима учун субҳи содиқ чиқиб кетганини билмадилар?

Бунга уламолар бир неча жавобларни берганлар.

Биринчи жавоб: Баъзи уламолар Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қалблари уйғоқ бўлиши аксар вақтларга хос, доимий эмас, баъзида у зотнинг ҳам қалблари уйқудан таъсирланарди, дедилар. Лекин бу муносиб жавоб эмас. Чунки, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга уйқуларида ҳам ваҳий келар эди. Агар Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қалблари баъзи вақтларда уйқудан таъсирланган, дейилса, баъзи ваҳийларга эътимод қилинмай қолинади. Бу эҳтимол эса дуруст эмас.

Иккинчи жавоб: Аксар уламолар бу ҳадиснинг таърис ҳадиси билан бирор жиҳатдан зидлиги йўқ, дейдилар. Улар бу саволга ажойиб тарзда жавоб берадилар: Ҳар аъзонинг алоҳида-алоҳида вазифаси бор. Субҳи содиқни кўриш учун кўз очиқ бўлиши керак. Фаразан бир одамнинг кўзи ожиз бўлса-ю, лекин ўзи уйғоқ бўлса, у субҳи содиқни кўролмайди. Таърис кечасида субҳи содиқни кўрилмаслигининг сабаби, у вақтда кўз ухлаётган эди. Қалб уйғоқ бўлса-да, ташқарини кўролмасди.

Ҳадисни ўрганиш давомида яна бир неча саволлар зеҳнга келади. Шу саволларга жавобларни ҳам айтиб ўтсак:

Савол: Фаришта ўхшатиш қилган чоғида тўрт нарсани зикр қилди: киши, ҳовли, дастурхон ва чақиргувчи. Аммо унинг тафсилотида иккита нарсани: ҳовли ва чорлагувчини айтди холос. Ҳовлини жаннат, чорлагувчини Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам, деди. Нима учун киши ва дастурхоннинг тафсилотини баён қилмади?

Биринчи жавоб: Бу нарсаларнинг зикри зоҳиран машҳур ва равшан бўлганлиги учун айтилмади. Чунки, кишининг зикри келишиданоқ  инсоннинг хаёли Аллоҳ таолога кетади. Лекин, унинг тафсилотини Аллоҳ таолонинг номи билан баён қилиш - қабиҳ саналади. Қалбидан барча буни тушунгани боис, унинг тафсилотига киришилмади.

Савол: Ҳадис аввалида Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламни бир кишининг мисолига ўхшатилди ва тафсилотида у зотни чорлагувчи дейилди. Нима учун бу ердаги ташбеҳда мувофиқлик бўлмаяпти?

Жавоб: Бир-бирига муносиб бўлмаслиги муфрадни муфрадга ўхшатганда бўлади. Яъни, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламни бир кишига ўхшатганда бу ҳолат бўлади. Лекин, ҳадисдаги ташбеҳ тамсилий ўхшатиш саналади. Унда бир неча ҳолатларнинг мажмуасидан иборат ҳайъатни бошқа ҳайъатга ўхшатилади.

Савол: Бу ҳадисда ҳовлини жаннат дейилди. Кейин келадиган ҳадисда ҳовлини Ислом дейилди. Бу жиҳатдан ҳам икки ҳадис бир-бирига зид эмасми?

Жавоб: Бу икки ҳадис ўртасида қарама-қаршилик йўқ. Чунки, бири мусаббаб билан, иккинчиси сабаб билан тафсил қилинди. Бу ҳадисда жаннат мусаббаб (сабаб бўлган нарса), кейинги ҳадисда эса Ислом сабаб бўлди.

Ҳикматуллоҳ Абиев,

Тошкент шаҳар “Аҳмаджон қори”

жомеъ масжидининг имом ноиби

Африка қитъасининг аксарият ҳудудларида одамлар оғир шароитларда кун кечиради. Озиқ-овқат танқислиги, тоза ичимлик суви улар учун асосий муаммодир. Аммо, Аллоҳ таоло ҳар бир бандани ўз ризқи билан яратган. Халқимизда шундай бир ажойиб нақл бор: “саҳрода туғилган бир бўталоқ учун, бир янтоқ ҳам бор”.  Африкаликлар учун баобаб беҳисоб хазинадир.

Баобаб ёки “adansonia digitata”, яна бир номи “маймунлар нони”, тропик Африканинг қуруқ саванналарига хос бўлган Малваcеае оиласининг Адансониа турига мансуб дарахт тури. Энг қалин дарахтлардан бири – танасининг диаметри 8 метр, барглари ва шоҳ-шаббалари билан биргаликда 45-50 метр, баландлиги 18-25 метрга етади.

Октябрдан декабргача гуллайди. Гулининг ҳажми 20 см бўлиб, тушдан кейин очилади ва фақат бир кеча яшайди. Шунда ажиб бир ҳолат рўй беради: бошқа дарахтларни кундузи қушлар ва ҳашоратлар чанглантирса,  баобаб дарахтини тунда кўршапалаклар чанглантиради. Сабаби баобаб гулларидан таралувчи ўткир ҳид кўршапалакларни ўзига жалб этади.

Эрта тонгда гуллар қуриб қисқа фурсатда тўкилади. Бу дарахтнинг сувга тўйинган юмшоқ танаси турли замбуруқлар учун қулай маскандир. Шу сабаб баобабларнинг ичи ковак бўлади. Бироқ, баобаблар жуда бардошлидир. Улар, тозаланган қобиғини тезда қайта тиклайди. 

Баобаб дарахтининг аниқ ёшини айтиш қийин. Чунки, уларда ёшга оид, йиллик айланалар, ёш ҳалқалари бўлмайди. Энг юқори технологик ускуналар таҳминига кўра баобаб дарахти минг йилгача яшаши мумкин. Шу билан бирга, 4,5 метр диаметрли дарахтнинг радиокарбонат анализлари билан аниқланган (C14 маълумотларига кўра) ёши 4500 йилдан ошганлиги ҳақида далиллар мавжуд.

Баобабнинг деярли ҳар бир қисмидан унумли фойдаланиш мумкин.

Баобаб дарахтининг қобиғидан қаттиқ, кучли толалар олинади, ундан балиқ овлаш тармоқлари, арқонлар, матлар ва матолар ишлаб чиқарилади. Баобаб пўстлоғидан жуда самарали дамламалар: шамоллаш, иситма, дизентерия, юрак-қон томир касалликлари, астма, тиш оғриғи, ҳашаротлар чақиши учун дорилар олинади.

Янги барглари салатларга қўшилади, қуруқлари зиравор сифатида ишлатилади. Нигерияда улар шўрва тайёрлашда ҳам асосий масаллиқлардан ҳисобланади.

Гулининг шираси элим тайёрлаш учун ишлатилади.

Мева таркибидаги шираси занжабилга ўхшайди ва C ва Б витаминларига бой бўлиб, озуқавий қиймати жиҳатидан бузоқ гўштига тенгдир. У тез сўрилади ва чарчоқни кетказади. Мева хамири ҳам қуритилиб, майдаланган ҳолда кукунга айлантирилиб сувда суюлтирилса, у лимонадга озгина ўхшаш юмшоқ ичимлик бўлади. Шунинг учун баобабнинг яна бир номи – лимонад дарахти.

Мевасининг уруғи хом ашё ҳисобланади ва кофе ўрнини босувчи ичимлик учун қовурилган ва майдаланган ҳолда тайёрланади.

Мевасининг қуритилган қаттиқ қобиғи стакан ўрнида ишлатилади. Мевасининг қуруқ ички қисмини ёқса, тутунидан чивинларни ва бошқа безовта қилувчи ҳашаротларни ҳайдаб чиқаради.

Бундан ташқари баобаб мевасидан совун, ёғ ва Шарқий Африка аёллари учун шампун олинади, юзларини эса унинг илдизларини ўз ичига олган қизил шарбат билан бўяшади.

Кўпгина Африка халқларининг мифологиясида баобаб ҳаётни, унумдорликни англатади ва халоскор сифатида намоён бўлади.

Баобаб Мадагаскар халқининг миллий дарахти ҳисобланади. Ушбу дарахт Африка қитъасидаги Сенегал, Марказий Африка ва бошқа бир нечта давлатларнинг гербларида ҳам тасвирланганлиги бежиз эмас.

Баобаб том маънода Африка қитаъси халқлари учун Аллоҳ таоло томонидан улуғ неъмат қилиб берилгандир. Зеро, биргина шу дарахтнинг хом ашёсидан юз минглаб инсонлар, озиқ-овқат, кийим кечак, қурилиш хом ашёсидан тортиб дори-дармонгача, совундан тортиб аёллар пардоз воситаларигача фойдаланади. Энг муҳими юз фоиз табиий тоза махсулотлар.

Аллоҳ таоло Ўз Каломи Қуръони каримда шундай марҳамат қилган:

“Ва осмондан барака сувини туширдик, ҳамда у билан боғ-роғларни ва дон ҳосилини ўстирдик. Ва зич мевали шингиллари бор хурмоларни ҳам. Бандаларга ризқ қилиб. Ва у (ёмғир) билан ўлган шаҳарни тирилтирдик” (Қоф сураси, 9-11 оят).

Манбалар асосида Саидаброр Умаров тайёрлади

Кейинги йилларда улуғ алломалар номлари билан боғлиқ зиёратгоҳлар, мақбаралар, масжид ва мадрасаларни асл ҳолига қайтариб, уларни қайта тиклаш, обод қилиш, миллий қадриятларимизни асраш, аждодларимиз хотирасини улуғлаш, уларга ҳурмат-эҳтиром кўрсатишга кенг кўламда эътибор қаратилмоқда.

Улуғ қадамжолардан бири Қўшработ туманининг Шова қишлоғидаги домла Камолиддин Охунд номидаги жомеъ масжиддир. Бу муҳтарам зот ҳақида сўз юритадиган бўлсак, у киши 1868 йилда ана шу қишлоқда дунёга келган. Домла Камолиддин Охунд ёшлигидан зеҳнининг жуда ўткирлиги, зукколиги, қобилиятлилиги билан кўпчиликнинг назарига тушади. Бундан хурсанд бўлган акалари Жонтемир ва Халил у кишини Шова қишлоғининг юқорисида жойлашган Пангат қишлоғидаги масжидга ўқишга берадилар. Бу масжиднинг ўша пайтдаги имом-хатиблари Бухоро мадрасасасини битирган Мулло Усмон ҳамда Авлиёхўжа эшон ғоят иқтидорли бу йигитни ўз ҳомийликларига олиб, Бухорои шарифдаги олий мадрасага ўқишга юборадилар. 1904 йилда мадрасани битириб чиқади. Ўткир қобилияти ва иқтидори туфайли унинг номи элга, ҳатто араб мамлакатларига ҳам таралади. Шу билан бирга домла Камолиддин Охунднинг авлиёлик сифатлари ёрқин намоён бўлиб, Нақшбандия тариқати бўйича ўттиз икки авлиё сифатида мусулмон оламида тилга олинади. Эски мустабид тузим даврида қаттиқ таъқиб қилинишига қарамасдан уйига зиёратга келувчиларнинг кети узилмасди. Домла ислом маърифатини, дину диёнатни ҳар қандай хуружу тўфонлардан сақлаб қолишга ва кейинги авлодларга етказишга ўзининг салмоқли ҳиссасини қўшган. Шунингдек, халқ орасида қисқача Домла Камол номи билан машҳур бўлган бу зот ўзининг илми, камтарона ҳаёт тарзи, топганини халққа тарқатиш одати билан шуҳрат топган. Домла Камолиддин Нақшбандия-Аълия тариқати муршиди ҳам бўлган.

Мамлакатимиз мустақилликка эришгач, хусусан муқаддас динимиз қайта тиклангандан кейин юртимиздаги кўплаб улуғ аждодларимиз қатори Домла Камолиддин Охунднинг ҳам динмиз, эл-юрт олдидаги хизматлари ўз рўёбини топди, унинг буюклиги янада ёрқинроқ намоён бўла бошлади. Шова қишлоғидаги уй-жойлари асл ҳолига келтирилди, масжиди, боғ-роғлари замонавий тарзда қайта қурилди, ободонлаштирилди. 2002 йилда бу жой уй-музейига айлантирилди. Унинг очилиш тадбирида ўша вақтда Самарқанд вилоятининг бош имом-хатиби бўлиб ишлаб турган, ҳозир кунда Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий ҳазратлари Усмонхон Алимов ҳам иштирок этган.

Шунингдек, Усмонхон Алимов ҳазратлари ва Самарқанд зиёлиларидан бири гуруҳининг ташаббуси билан 1998 йил Самарқанд шаҳрида янги масжид Адлия бошқармаси рўйхатидан ўтказилиб, унга “Домла Камолиддин” дея ном берилган эди.

Орадан бир неча йиллар ўтиб, Қўшработ туманидаги “Домла Камолиддин Охунд” масжиди ва у зотнинг мақбараси яна ҳам ободонлаштирилди. 2020 йил февраль ойида вилоят раҳбарлари ҳамда диний идора ва Самарқанд вилоят вакиллиги ташаббуси билан ушбу хайрли ишга киришилган эди. Ўтган давр мобайнида янги масжид биноси қад ростлади. Домла Камолиддин Охунднинг мақбараси ободонлаштрилди.

Олиб борилган ишлар билан яқиндан танишиш мақсадида Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Усмонхон Алимов ҳазратлари Қўшработ тумани, Шова қишлоғида бўлдилар. Ҳазрат, алломанинг мақбараларида олиб борилган қурилиш, обдонлаштириш ишлари, янги бино қилинган масжид ва таҳоратхонани кўздан кечирдилар. Шу ерда маҳаллий аҳоли, намозхонлар билан суҳбатлашиб, юртимизда олиб борилаётган ижтимоий, маърифий ислоҳотлар, динимиз равнақи йўлида амалга оширилаётган ишлар, улуғ алломаларимизнинг илмий меросларини ўрганиш бўйича йўлга қўйилган чора тадбирлар ҳақида сўз юритдилар. Шундан сўнг ватанимиз тинчлиги, халқимиз фаровонлиги, ўтган аждодларимизнинг ҳақларига дуолар қилинди.

Албатта, Масжидлар Аллоҳ таолонинг ер юзидаги уйларидир. Улар ер юзидаги энг покиза ва тоза маконлардир. Масжидлар динни ўрганиш, Қуръонни ёдлаш, Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг сийратларини таълим олиш учун илм ва зикр мажлислари ташкил этиладиган бўстонлардир. У ерда одамлар бир-бирларидан тарбия, ахлоқ, одоб ўрганадилар. Масжидларни обод қилиш тоат-ибодатлар билан ҳамда ўша масжидларни яхшилаб қуриб, таъмир этиб, пок сақлаб, муҳофаза қилиш билан бўлади.

Зеро, Аллоҳ таоло Қуръонда “(У) бир уйлардаки, Аллоҳ уларнинг кўтарилишига ва уларда Ўз исми зикр қилинишига изн бергандир. Уларда Унга эртаю кеч тасбиҳ айтурлар” деб айтган (Нур сураси, 36-оят).

Динимиз бизларни масжидлар қуришга ва уларни обод этишга чақирган. Бу ишни жаннатга олиб борадиган ва Аллоҳнинг ризосига эриштирадиган йўл деб эълон қилган.

Усмонрозияллоҳуанҳуданривоятқилинган ҳадиси шарифда эса:

“Расулуллоҳсоллаллоҳуалайҳивасалламнинг:“Ким Аллоҳнинг розилигини тилаб бир масжид қурса, Аллоҳ жаннатда унга ўшанинг мислини қуриб беради”, деганларини эшитганман”, дейилади.

Муфтий ҳазратларига сафарлари давомида Самарқанд вилоят бош имом-хатиби Зайниддин Эшонқулов, Вилоят ҳокими ўринбосари Д.Мамадкулов ва бошқа мутасаддилар ҳамроҳлик қилди.

Вилоят ҳокимлиги ахборот хизмати маълум қилишича, “Bukhara City” замонавий ишбилармонлик ва турар жойлар марказида қад ростлаши кутилаётган иншоот — қадимий Шарқона усулда гумбазсимон қилиб қурилган, яъни, юртимизда мавжуд тарихий обидаларимиз кўринишидаги уч-тўрт қаватли музейдир.

Ундан шунингдек, 6 та экспозициядан иборат Бухоро тарихи, табиати ҳамда тасвирий санъатини ўзида акс эттирган 125 мингга яқин экспонат ўрин олиши кўзда тутилган. Лойиҳага биноан, музей биносидан анжуманлар зали, фонд захира хоналари, фитобар, офислар ҳамда кутиш зали ташкил этилади.