Рўзанинг кўп ҳислатларидан бири инсоннинг ейиш-ичиш талабларини изга солишликка катта хизмат қилади. Инсон нафс балосидан қутилиб имон ва эътиқод билан рўза тутса, Аллоҳ таоло уни тақводарлардан қилади.

Рамазон ойида сахарлик ва ифторликка таом тайёрлашда ҳар биримиздан ўзгача эътиборни талаб қилинади. Ҳар бир амалнинг одоби бўлагани каби таом тайёрлашнининг ҳам ўз одоб ва меёрлари мавжуд. Хўш, таом тайёрлашни қайси одобдан бошлаш керак? Албатта, таом тайёрлаш учун озиқ-овқатларни халол, пешана тери билан ишлаб топилган сармоядан харид қилишдан бошлаш керак. Ундан кейин масалиққларнинг халол ва пок бўлиши муҳимдир. Зеро мана шу одоблар рўзадорларнинг рўзаларини, дуоларини қабул бўлиш-бўлмаслигини ҳал қилади. Абдуллоҳ ибн Аббос разияллоҳу анҳудан ривоят қилинадики, Саъд ибн Абу Ваққос разияллоҳу анҳу Пайғамбаримиз алайҳиссаломга: “Эй Аллоҳнинг Расули, дуо қилинг, Аллоҳ мени дуоси қабул бўладиганлардан қилсин”, дедилар. Шунда Пайғамбар алайҳиссалом: “Эй Саъд, таомингни ҳалол қил, дуоси қабул бўладиган бўласан. Муҳаммаднинг жони қўлида бўлган зот билан қасамки, бир одам ҳаром луқмани қорнига ташласа, Аллоҳ унинг дуосини қирқ кунгача қабул қилмайди. Қайси банданинг гўшти ҳаромдан ва рибодан ўсса, унга дўзах муносибдир”, дедилар.

Рўза кунларида тайёрланадиган таомлар одатий, кунлик  таомлар бўлиши мақсадга мувофиқдир. Рўзадорларни хушнуд қилиш учун тайёрланадиган лазиз, тансиқ таомларни танаввул қилишнинг хеч қандай кароҳияти йўқ. Баъзи бузуқ табиатли одамлар яхши таом истеъмол қилмасликни тақводорликнинг чўққиси сифатида кўрсатишга уринадилар. Аллоҳ таоло фақат емиш ғамида, доимо унинг лаззатлисини ахтарувчи қорин бандаси бўлишни қоралаганидек, лазиз таомлардан ўзини тийиб, сифатсизинигина ихтиёр қилишни ҳам қаттиқ қоралайди. Еб-ичиш гуноҳ эмас, исроф қилиш гуноҳдир. Имом Бухорий келтирган ривоятда ҳазрати Абдуллоҳ ибн Аббос разияллоҳу анҳу: “Сени икки хислат – фахрланиш ва исрофгарчилик хатога бошламаса, хоҳлаганингни еб, хоҳлаганингни ичавер”, деганлар. Бу аслида, тўғри. Аммо керагидан ортиқ емоқ ҳам исрофдир. Еб-ичиш керак экан, деб қорин бандаси бўлиш ҳам Исломга, мусулмонга муносиб эмас.

Имом Аҳмад ибн Ҳанбал ва Имом Термизийлар Миқдом ибн Маъдийкараб ал-Киндий разияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисда Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Одам боласи тўлдирадиган идишларнинг энг ёмони қориндир. Одам боласига қаддини тургизадиган емаклар етади. Агар жуда лозим бўлса, таоми учун учдан бир, шароби учун учдан бир ва ҳавоси учун учдан бир”, деганлар. Ислом ҳар бир соҳада мўътадиллик йўлини тутганидек, озиқ-овқат масаласида ҳам мусулмонлардан мўътадил бўлишни талаб қилади.

Бундан ташқари, кўпгина опа-сингилларимиз ҳомиладорлик, фарзанд эмизиш ҳамда ҳайз ва нифос кўриш сабабларидан рўза тутмай туришади. Ана шундай кунларда рўзадор бўлган оила аъзоларига ширин-ширин таомлар тайёрлаб берсалар, рўзғорга келтирилган масаллиқларни исроф қилмаган ҳолда чиройли тадбир қилсалар катта савобга эга бўладилар. Негаки, баъзи аёллар ўзлари рўза тутмаганлари боис, саҳарлик ва ифторлик дастурхонига, рўзадорлар ҳақларига бепарво бўладилар. Эрта туриб хизмат қилиш, кечки пайт овқатланиш вақтига риоя қилмаслик ила дангасалик қиладилар. Аксинча, рўза тута олмасларда, хизматларини аямасалар - турмуш ўртоқлари, қайнона ва қайноталари дуоларини олиб, катта ажрларга эга бўладилар. Рўза тутиб бериш бўйинларидан соқит бўлмасада, рўзадорларга ваъда қилинган савобларга эришадилар, иншааллоҳ! 

Хадичаи Кубро аёл-қизлар 

ўрта махсус ислом билим юрти мударрисаси

Гулобод Қурбонова

Рамазон ойи жуда ҳам фазилатли ойдир. Бу ойда бошқа ойларда топилмайдиган кўплаб хусусиятлар бор. Шунга кўра, бу ойни Қуръон, тақво, ибодат, меҳр-оқибат, бедорлик ва шу каби бошқа номлар билан қўшиб зикр қилсак бўлади. Бу ойнинг хусусиятларидан яна бири, Рамазон – гуноҳлардан тийилиш ойидир. Бу ҳақида ҳам Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз ҳадиси шарифларида баён қилганлар:

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: » مَنْ لَمْ يَدَعْ قَوْلَ الزُّورِ وَالْعَمَلَ بِهِ فَلَيْسَ لِلَّهِ حَاجَةٌ فِي أَنْ يَدَعَ طَعَامَهُ وَشَرَابَهُ«. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким ёлғон сўзни ва унга амал қилишни тарк қилмаса, унинг таоми ва ичимлигини тарк қилишига Аллоҳнинг эҳтиёжи йўқ”, дедилар”. Бухорий ривоят қилган.

Мусулмон киши ҳар доим гуноҳ қилишдан, жумладан тил орқали бўладиган, ёлғон, бўҳтон, ғийбат, чақимчилик каби гуноҳларни содир қилишдан сақланиши лозим. Бу ҳақида шариатимизда турли хил кўрсатмалар ворид бўлган. Пайғамбиримиз алайҳиссаломнинг ушбу ҳадисларида рўза тутган одамнинг ёлғон гапиришдан сақланишига тарғиб қилишлари, бу рўзадор учун яна ҳам таъкидлаш учундир. Уламоларимиз, ҳадисда зикр қилинган “ёлғон сўз” нинг остига ғийбат, бўҳтон, чақимчилик, сўкиш, ҳақорат каби тил орқали содир бўладиган гуноҳлар ҳам киради, дейишган. “Унга амал қилиш” деганда шариъатга хилоф бўлган барча гуноҳ ишлар тушунилади.

Яна бир ҳадисда шундай дейилган:

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، يَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ:» إِذَا كَانَ يَوْمُ صَوْمِ أَحَدِكُمْ فَلَا يَرْفُثْ يَوْمَئِذٍ وَلَا يَصْخَبْ فَإِنْ سَابَّهُ أَحَدٌ أَوْ قَاتَلَهُ أَحَدٌ فَلْيَقُلْ: إِنِّي امْرُؤٌ صَائِمٌ«. رَوَاهُ أَحْمَدُ.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сизлардан бирингизнинг рўза куни бўлса, шу кунда беҳаё сўзларни гапирмасин ва бақир-чақир қилмасин. Агар биров у билан сўкишмоқчи ёки уришмоқчи бўлса, “мен рўзадорман”, деб айтсин”, дедилар”. Аҳмад ривоят қилган.

Мана бу ҳадиси шарифда ҳам рўза тутган киши ҳар хил бемаъни сўзларни гапириши ва бақир-чақир қилиб одамларга азият беришидан қайтариляпти. Шунингдек, бошқа киши томонидан унга шу каби гуноҳ ишлар содир бўлса ҳам, бунга сабр қилиб, рўзадор эканини эслатиб қўйиши тавсия қилинмоқда. Бундан кўринадики, рўзадор киши ҳар қандай ҳолатда бўлса ҳам гуноҳ қилишдан ўзини асраши лозим экан.

Бошқа бир ҳадиси шарифда шундай дейилган:

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : »كَمْ مِنْ صَائِمٍ لَيْسَ لَهُ مِنْ صِيَامِهِ إِلَّا الْجُوعُ وَكَمْ مِنْ قَائِمٍ لَيْسَ لَهُ مِنْ قِيَامِهِ إِلَّا السَّهَرُ«. رَوَاهُ أَحْمَدُ.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қанчадан қанча рўзадорлар борки, уларга рўзасидан очликдан бошқа нарса бўлмайди. Қанчадан қанча тунларда ибодатга қоим бўладиганлар борки, уларга уйқусизлигидан бошқа нарса бўлмайди”, дедилар”. Аҳмад ривоят қилган.

Ҳар бир киши рўза тутар экан, бу рўзаси Аллоҳнинг ҳузурида қабул бўлишини ва эвазига кўплаб ажрлар олишини умид қилади. Бунинг учун нафақат еб-ичишдан тийилиш, балки, гуноҳ ишлардан ҳам ўзини сақлаши лозим бўлади. Рўза тутиб олиб, гуноҳларни қилаверадиган бўлса, фақатгина оч ва ташна бўлганидан бошқа нарса бўлмас экан. Лекин, минг афсуслар бўлсинки, инсонлар орасида шундай кишилар ҳам бор. Рўзадор бўлган ҳолида ғийбат, чақимчилик, ёлғон гапириш каби гуноҳлар билан машғул бўлади ёки бошқаларга азият беришда давом этади. Имом Тийбий раҳимаҳуллоҳ: “Рўзадор киши савоб умидида рўза тутмаса ёки ёлғон, бўҳтон, ғийбат каби гуноҳ ишлардан тийилмаса, унга очлик ва ташналикдан бошқа нарса ҳосил бўлмайди. Рўза зиммасидан соқит бўлсада, ҳеч қандай савобга эга бўлмайди”, деб айтган. Шунинг учун рўза тутаётган барча киши ўзини ислоҳ қилиши, гуноҳлардан сақланиши лозим.

Аллоҳ таоло барчамизнинг тутаётган рўзамизни даргоҳида қабул қилсин. Гуноҳлардан тийилишимизни барчамизга насиб айласин. 

“Кўкалдош” ўрта махсус ислом билим юрти ўқитувчиси

Мадаминов Шокиржон

“Эй иймон келтирганлар! Сизлардан аввалгиларга фарз қилганидек, сизларга ҳам рўза фарз қилинди. Шоядки тақводор бўлсангиз”. (Бақара сураси, 183)

         Мана неча асрлардан бери Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло Бақара сурасининг ушбу оятини нозил қилганидан буён барча мўмин мусулмонлар ёзнинг жазирама иссиғи-ю узун кунлари ёки қишнинг изғирин совуғига қарамасдан Рамазон рўзасини адо этиб келмоқдалар. Аллоҳнинг ушбу оятига лаббай деб жавоб бериб, Рамазон рўзасини мукаммал адо этган мўмину мўминалар фарз бўлган амални бажарган ва улкан савобларга эришган ҳисобланади. Аксинча бу амални турли баҳоналар билан бажармаганлар улкан гуноҳни оркалаб олган бўладилар.

عَنِ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه  عَنِ النَّبِيِّ صلي الله عليه و سلم قَالَ: مَنْ أَفْطَرَ يَوْمًا مِنْ رَمَضَانَ مِنْ غَيْرِ رُخْصَةٍ رَخَّصَهَا اللهُ لَهُ لَمْ يَقْضِ عَنْهُ صِيَامُ الدَّهْرِ وَإِنْ صَامَهُ.

Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

“Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам:

“Ким Рамазондан бир кунни Аллоҳ берган рухсатсиз оғзи очиқ ҳолда ўтказса, замоннинг ҳаммасини рўза тутиб ўтказса ҳам унинг қазосини адо эта олмас”, дедилар”.

Маълумки, бемор, мусофир, қари кишилар (чол ёки кампирлар), шунингдек, ҳомиладор ва эмизикли аёллар ҳам рўза тутишлари узрли кишилар ҳисобланади. Шунингдек, агар бемор тузалса, мусофир юртига қайтса, ҳомиладор аёл фарзандини дунёга келтирса, эмизикли аёллар болаларини сутдан ажратсалар, ҳайзли ва нифосли аёллар поклансалар, рўзаларини қазосини адо этадилар. Қари кишилар эса рўза тута олмаганликлари сабабли фидя берадилар. Фидя берувчиларга сурункали касаллар ҳам кириши  маълум. Мазкур тоифалардан бошқалар, албатта, Рамазон ойи рўзасини тутмоқлари шарт. Рамазон ойи рўзасини тутмаган одам гуноҳкор бўлади. Узрсиз бир кун рўзани тарк қилган одам умр бўйи рўза тутиб ўтса ҳам, ўша рўзасини тутмаган куннинг савоби ўрнини тўлғиза олмайди. Чунки фарз рўзани ўз вақтида тутишлик жуда ҳам катта савобга сазовор қилувчи нарсадир.

Рўзадорга баъзи ишлар маън қилинганки, у ишлар рўзадордан содир бўлса, каффорот ўташ шарт бўлади.

“Мухтасари Виқоя”га Алий Қорий томонидан ёзилган “Фатҳу боби иноя” китобида қуйидагича келтирилади: “Ким Рамазонда рўзадор ҳолида яқинлик қилса ёки икки йўлидан бирига яқинлик қилинса, озуқа ва даво бўладиган нарсани қасддан еса, ичса рўзаси бузилади. Зиҳор қилувчи каби қазо тутади ва каффоратини адо этади. Бу рамазон адосини бузгани сабабли, бошқасини эмас”.

Ушбу матн шарҳи билан танишсак:

“Яқинлик” икки тирик одамдан содир бўлиши керак. Ҳақиқий яқинлик бўлиши учун ҳайвонга ва ўликка бўлмаслиги керак. “Икки йўлдан бирига” дейилганда, маний нозил бўлиши ва бўлмаслигининг аҳамияти йўқ. Бир аъзо иккинчи аъзога кириши каффоротга сабаб бўлади.

Соғуржийнинг “Фиқҳул ҳанафия ва адиллатуҳу” асарида, аёл бу ишда эрига бўйсингани учун ҳам қазо билан бирга каффоратини адо этади. Чунки бу иш иккаласи тарафидан содир бўлган. Агар аёл бунга мажбурланса, каффорат йўқ. Агар аёл эрини мажбурласа иккаласига ҳам  каффорат вожиб. Имом Муҳаммад айтадилар: “Бу ҳолатда эрга мажбурлангани учун каффорат йўқ. Аёл тонг отганини билса-ю, эридан яширса, фақат аёлга каффорат вожиб”.

 “Озуқвий”дан мурод овқат ҳисобланмайдиган тош, темир, пахта, кесак, оҳак каби нарсаларни ейиш, ичиш қазога сабаб бўлади, каффоротга эмас. “Даво бўладиган” - яъни қувват берадиган, тузатадиган ва ошқозонга тўғри борадиган даво воситаларидир. “Қасддан” эса, рўзадор эканлигини била туриб қилиши. Қасддан эмаску, аммо, мажбурланиб, хатоан, адашиб ёки ифторлик вақти бўлди деб ўйлаб юқоридаги ишларни қилиши каффоротга сабаб бўлмайди. Қасддан деган ҳукмга кирмайди. Қазонинг ўзи  вожиб бўлади. Бу билан бир қаторда эсдан чиқиб еб-ичиш, яқинлик қилиб қўйиш рўзани бузмайди. Эсга тушиши ила тўхтатиши керак.

“Рамазон адосини бузгани учун” дейилганда, рамазон қазосини тутиб юрган одам, қасддан бўлсада очиб юбориши каффоротга сабаб бўлмайди. “Зиҳор қилувчи каби каффорот ўташи” қуйидаги ҳадиси шарифда келтирилган тартибда бўлади:

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ صلي الله عليه و سلم فقال: هَلَكْتُ يَا رَسُولَ اللهِ قَالَ: وَمَا أَهْلَكَكَ قَالَ: وَقَعْتُ عَلَى امْرَأَتِي فِي رَمَضَانَ قَالَ: هَلْ تَجِدُ مَا تُعْتِقُ رَقَبَةً قَالَ: لاَ قَالَ: فَهَلْ تَسْتَطِيعُ أَنْ تَصُومَ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ قَالَ: لاَ قَالَ: فَهَلْ تَجِدُ مَا تُطْعِمُ سِتِّينَ مِسْكِيناً قَالَ: لاَ قَالَ: ثُمَّ جَلَسَ فَأُتِيَ النَّبِيُّ صلي الله عليه و سلم  بِعَرَقٍ فِيهِ تَمْرٌ فَقَالَ: تَصَدَّقْ بِهَذَا

Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

“Бир одам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб: “Ҳалок бўлдим, эй Аллоҳнинг Расули!” деди. “Сени нима ҳалок қилди?” дедилар. “Рамазонда хотинимнинг устига чиқдим”, деди. “Қул озод қилишга нарса топа оласанми?” дедилар. “Йўқ”, деди. “Икки ой кетма-кет рўза тута оласанми?” дедилар. “Йўқ”, деди. “Олтмиш мискинга таом беришга нарса топа оласанми?” дедилар. “Йўқ”, деди. Сўнгра кутиб ўтирди. Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва салламга бир занбил хурмо келтирилди. У зот (ҳалиги одамга): “Мана буни садақа қилиб юбор”, дедилар.

Ушбу  ҳадисда рўзадор жинсий яқинлик қилса, рўзаси очилиши,  рўзасини бузган рўзадор каффорот бериши вожиблиги, каффорат қул озод қилишлик, қул озод қилишга қодир бўлмаса, кетма-кет, орасини узмай олтмиш кун рўза тутишлик вожиблиги, беморлиги, қарилиги туфайли рўза тута олмаса олтмиш мискинга таом беришлиги айтилмоқда. Бунда ҳар  бир мискинга бир мудд (1 мудд – 1843 грамм) миқдорида таом берилади. Олтмиш кунлик рўза Рамазон рўзасини ва рўза тутишлик маън қилинган яъни икки ҳайит ва ташриқ кунларини ўз ичига олмаган бўлиши керак.

Жумҳур уламолар жинсий алоқада қатнашгани учун аёл киши ҳам каффорот беради, деганлар.

“Шунингдек, таом ёки дори, папирос, афюн, наша ва шунга ўхшаш унинг маъносидаги нарсани шаръий узрсиз емоғи, бировнинг ғийбатини қилганидан, қон олдирганидан, шаҳват билан ушлаганидан ёки ўпганидан, қучоқлашиб ётганидан, кейин рўзам очилиб кетди, деган ўй билан қасддан еб-ичиб юборса, ҳам қазо тутиб, ҳам каффорот адо қилади. Фақиҳ рўзанг очилибди, деб фатво берса, бундан мустасно. Унда фақат қазо тутади. Каффорот вожиб бўлмайди”. (“Ҳадис ва ҳаёт”, 9-жуз.)

Бундан ташқари узрсиз бўлса ҳам рамазон рўзасини тутмай юриши фақат қазога сабаб бўлади, каффоротга эмас.

Каффоротни  бир инсонга вожиб қилиш учун биз матнда танишгандек шартлар топилиши керак.

Аллоҳ таоло барчамизга Рамазон рўзасини  мукаммал адо этмоқликни насиб этсин. 

Хадичаи Кубро аёл-қизлар ўрта махсус билим

юрти ўқитувчиси Муҳаммедходжаева Санобар

Меҳрибон ва раҳмли Аллоҳ номи ила (бошлайман).

Аллоҳ таоло биз осий бандаларингга лафзлари қисқа ва маънолари кенг бир услубда бу мавзуни ёритишни насиб айлагин.

«Эътикоф» луғатда «ушлаб қолиш», «туриб қолиш» ва «лозим тутиш» маъноларини ифода қилади.

Шариатда эса «Рўзадорнинг жамоат масжидида эътикоф нияти ила қолишидир».

Эътикофнинг шариатда мавжуд эканига Куръон, суннат ва ижмоъ далолат килади.

Эътикофда Ислом амалларининг қаймоғи жамлангандир. Бу қисқа фурсатда ҳар бир мусулмон инсон умри мобайнида етиши имкони бўлмаган ва тасаввур қилиб бўлмайдиган барча фазилатларни ўз танасида ҳис қилади. Ҳақиқий маънода 10 кун давомида Аллоҳнинг хос бандалари бу кунларни ҳеч бир нарсага алишмасдан фақат шу савобни деб ўзининг нафсига сайқал бериб Аллоҳ билан тинимсиз мулоқот қилади. Ҳақиқий Расулуллоҳдек ихлос билан ўтирса унда ваъда қилган ажр савобни камайтирилмаган ҳолатда олиб чиқади. Шуни ёддан чиқармаслик керакки эътикофда ўтириш ҳақиқий маънода руҳий озуқани олиш манбаси ҳисобланади. Ўзи аслида инсон эътикофда ўтирганда у Аллоҳдан нима сўраса ўша нарса ўша заҳоти унга берилади, бунга заррача шубҳа йўқ. Ҳанафий мазҳабида эътикофнинг энг ками бир соат дейилади. Агар бир соатни ҳам ҳар қандай мухлис банда шу соатда айтилган амаллар билан бойитиб ғайрат қилса унга ўша истаганидан зиёди берилади. Мен бундан бир неча йил олдин 10 кунлик эътикофда ўтирганимда кўпгина фойдаларни ўзимда кўрдим. Эътикоф ичида барча яхшиликларга танангизни одатлантирсангиз унинг заҳираси шак – шубҳасиз янаги йил шу кунингизгача етиши фазилатига эга бўласиз. Амалларни фақат Аллоҳ учун холис қилишга ўрганасиз. Ваҳший хайвонни қўлга ўргатгандек нафсингизни ўзингизга тўлиқ бўйсиндирасиз. Солиҳ амалларни маҳфий қилишга одатланасиз. Бутун танангиз Ислом амалларини қилиб яйрайди ва ҳатто танангизга сиғмай кетиб Аллоҳ лафзи қалбингиздан чиққудек бўлиб зикр қила бошлайди. Бу зикр ҳаловати билан агар тошбағир бўлсангиз ҳам сизнинг кўзларингиз ва бутун танангиз йиғлайди. Ҳатто йиғлаб роҳатланасиз яна ҳам шу йиғлаш сизни ўзига чақиради ва ҳатто қалбингиз равшанлашиб Расулуллоҳни, саҳобаларни табаъ тобеъинларни ҳақиқий маънода ҳис қилиб улардек бўлишга ҳаракат қила бошлайсиз. Пайғамбар алайҳиссалом “Рамазоннинг охирги 10 кунида бутун осмондаги фаришталар рамазони шариф бутун уммати Муҳаммадиянинг устидан кетаётгани учун йиғлайди”, деб хабар берганлар. Нега биз бу ойда йиғламаслигимиз ва маҳзун бўлмаслигимиз керак. Бу шарофат ва баракотни тами ва лаззатини ҳис қилган кишилар сўз айтса жуда ҳам маъқул бўлади. Бу маълумотларни ҳадислардан хабар бериб ўтамиз. 

Эътикофга чақирувчи фазилатли ҳадислар:

Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам эътикоф ўтирувчи ҳақида: «У гуноҳларни ушлайди ва эътикоф ўтирувчи учун яхшиликларни, барча яхшиликларни қилувчига ўхшатиб, жорий қиладир», дедилар». Ибн Можа ривоят қилган.

Яна Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Ким ўз биродари ҳожати учун юриб, уни чиқарса, унга ўн йил эътикоф ўтиргандан яхши бўлур. Ким Аллоҳнинг розилигини тилаб бир кун эътикоф ўтирса, у билан дўзах орасида осмон гардишидан кенгроқ уч хандақ қилади», деганларини эшитдим». Табароний ва Байҳақий ривоят қилган, ал-Ҳоким саҳиҳ, деган.

Ҳусайн ибн Али розияллоҳу анҳумдан ривоят: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким Рамазонда ўн кун эътикоф ўтирса, худди икки ҳаждек ёки икки умрадек бўлади», дедилар». Байҳақий ривоят қилган.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Огоҳ бўлингиз танада бир парча гўшт бор, агар у ислоҳ бўлса, тананинг барчаси ислоҳ бўлади, агар у фасод бўлса, тананинг барчаси фасод бўлади, у қалбдир”.

Қалбнинг фасод бўлишига кўпинча Аллоҳга юзланишдан чалғитадиган инсоннинг ҳаёт ташвишлари, муаммолари ва бошқа машғулотлари сабаб бўлади.

Бу машғулликлар сирасига инсоннинг нафсига ёқадиган турли таомларни кўп истеъмол қилиш, ўйин-кулги, ортиқча кераксиз гаплар билан узун-узун суҳбатлар, кўп ухлаш ва бошқаларлар киради. Аллоҳ таоло ўз шариатига шундай ибодатларни киритдики, уларда инсоннинг барча қалбий ва жисмий ҳасталикларига шифо топиш мумкин бўлади.

      Эътикофнинг гўзаллиги:

• Эътикофдаги инсон даража ва мавқе талабида Аллоҳ таолонинг ибодатининг барчасида ўзини буткул топшириши;
• Бандани Аллоҳга яқин бўлишини вожиб қиладиган амаллардан тўсадиган дунё машғулотларидан нафсини ўзоқ тутиш;
• Эътикофдаги инсон намозга ўз вақтларини сарфлаши ва банд қилиши. Намозга ўз вақтини сарфлашлиги ҳақиқий ёки хукмий бўлади. Чунки эътикофдан кўзланган асл мақсад шариъатда жамоъат билан намозни кўтиш ҳисобланади. Эътикофдаги одам ўз нафсини “Таҳрим” сурасидаги олтинчи оятидаги фаришталарнинг сифатига ўхшатишдир. Аллоҳ таоло “Таҳрим” сураси 6 оятида “Улар (Фаришталар)Аллоҳнинг амрига исён қилмаслар ва нимага буюрилсалар, шуни қилурлар”. Ва яна Аллоҳ таоло “Фуссилат” сураси 38 оятида “Агар улар мутакаббирлик қилсалар. Роббингнинг ҳузуридагилар Унга кечаю кундузи тасбеҳ айтурлар. Улар малол олмаслар”. Шу оятлардан ҳам маълум бўладики эътикофда рўза шартдир. Рўзадор Аллоҳ таолонинг меҳмонидир. Худди шу масала “Ниҳояда ҳам келган”.

   Эътикофда тавсия қилинадиган нарсалар:

• иложи борича ҳолига қараб даражама-даража амалларни кўпайтириб бориш керак;
• эътикофда кам ва яхши сўзларни сўзлаш керак ва тилдан келадиган 20 та офатдан сақланиш керак;
• таомни суннатга биноан тўймасдан тўхтатишга одатланиш;
• зикр ва хушуъга берилиш;
• тақвони кучайтириш, чунки рўзадан мақсад қилинган нарса ҳам шу ҳисобланади;
• пастга қараб юриш, кўзни ҳар тарафга аланглатмаслик ва бировларнинг омонат нарсаларига кўз ташлашдан сақланиш;
• дунё ишларидан вақтинчалик юз ўгириш;
• вақтнинг қадрига бориш;
• минг ойлик ибодат савобини фақат лайлатул қадр кечасида берилишини ҳис қилиб уни савоби кенг ва ажри зиёда амаллар билан бойитиш. “Фатавойи Ҳиндийа” ва “Фатҳул қодир” да Эътикоф одобларини санайди: Фақат яхши сўзларни сўзлайди, рамазондан 10 кунини эътикоф учун лозим тўтади, эътикоф учун масжидул харомдек ва жомеъ масжидлардек масжидларнинг афзалини иҳтийор қилади. Бу масала “Ас – сирожул ваҳҳаж”да ҳам зикри келган. Эътикоф кун ва кечаларида тиловатни, ҳадисни, илмни, дарс беришни, набий соллаллоҳу алайҳи васалламни сийрати ва набий алайҳимуссаломларнинг сийратлари, солиҳларнинг хабарлари ва дин ишларини баён қилувчи китобларни ўқишлари шарт. “Шарҳи Таҳовий” да эътикофда гуноҳ саналмаган сўзларни сўзласа бўлади деган.
• Пайғамбар алайҳиссалом нима амал билан шуғулланган бўлса шу амаллар билан шуғулланиш тавсия этилади;
• Эътикофда инсон рўзадор бўлади, Аллоҳ зикри билан банд бўлади ҳамда нафс талаб қилган нарсалардан узоқда бўлади;
• Эътикофда ўтирган инсон рўзасини гўзал шаклда тутади;
• Рўзанинг савобини кетказадиган беҳуда ва ножоиз сўзлар ва амаллардан тийилади;
• Эътикофни кечалари бедор ҳолда ўтказгани учун иншааллоҳ охирги ўн кунликка яширинган қадр кечасини топиш имконига эга бўлади;
• Эътикоф аслида савобли амал, унинг рамазон ойида бажарилиши эса шу савобларнинг янада кўп бўлишига сабаб бўлади. Рамазонгача ҳар бир яхшилик амалга 10 дан 700 гача савоб бўлади. Рамазоннинг ичидаги ҳар бир амал учун беҳисоб савоб ваъда қилинган шу савобларнинг энг каттаси эътикоф ичидаги амалларга жойлаштирилган. Чунки ҳар қандай инсонни мажбурласангиз ҳам ўтиришдан ўзини тортади. Лекин, Аллоҳнинг ҳос бандалари ҳеч бўлмаса “Фатавойи Ҳиндийа” да масжидга кириб то чиққунича вақт оралиғида ҳам шу эътикофнинг савобини умид қилиб эътикофда ўтирса эътикоф савобига эришади деганлар;
• Ўзини ва нафсини яхши ишларга кўниктиради;
• Аллоҳ учун ибодатга ажраб чиқиб, пайғамбарлар суннатини адо этган бўлади;
• Ўзини ўзи сарҳисоб қилиб олади, агар ҳар ойда бир марта эътикоф ўтирса, бир ойлик ишларини, йилда бир марта ўтирса йиллик амалларини ҳисоб китоб қилиб олишга эришади;
• Қуръон ва ҳадисларни тафаккур билан ўқиш имкониятини қўлга киритади;
• Аллоҳ таоло билан ёлғиз қолиб, хотиржам охиратимиз хусусида тафаккур қилишга ҳам вақтимиз йўқлигини тушунасиз;
• Таҳажжуд намози ўқишга одатланасиз;
• Шайтонни бўйнини синдиришга одатланасиз;
• Мен буларга 10 кун мобайнида амал қилдим. Бир йилгача бунинг фойдасини кўрдим.

  Эътикоф қуйидаги турларга бўлинади:

1. Вожиб.

Бунга назр қилинган эътикоф киради.

2. Суннати муаккада. Олимлардан бири айтишди ким суннатни тарк қилса у шак- шубҳасиз фарзни ҳам тарк қилади. Ким фарзни тарк қилса у динни бузувчи бидъатчилар қаторида бўлади, деганлар. Шу сабабдан бу оддий суннатмас балки савоби кўплиги учун такидланган суннатлар қаторига киради. “Ҳидоя”да “Ас- суннату акмалул фарз” суннат фарзни камилликка етказади, дейилган. Шуни учун ҳам мисол қилиб қўлни тирсакгача ювиш уч марта ювиш суннат дейилган. Бир мартада етмаган жойга сув иккинчи марта ювганда етади. Шунда ҳам етмаса учинчисида камолга тўлиқ етади. Суннат ва нафллар аслида фарзни камолга етказиш учун шариатга киритилган. Аллоҳ барчамизни суннатни тўлиқ беками кўст амалга оширишни насиб қилсин.

Бунга Рамазоннинг охирги ўн кунидаги эътикоф киради.

3. Мустаҳаб.

Бунга юқорида зикр қилинганлардан бошқа эътикофлар киради.

Эътикоф ўзига хос алоҳида ибодат бўлиб у ила банда қалб мусаффолигига, дунёнинг ташвишларидан узилишга, Аллоҳ таолога қурбат ҳосил қилишга ва шу каби кўпгина фазлларга эришади.

Унинг ози бир кундир. Аммо имом Муҳаммад раҳматуллоҳи алайҳи: «Эътикофнинг ози бир оз муддат бўлса ҳам бўлади», деганлар ва шунга фатво берилган. Ким эътикофни бузса, қазосини бажаради. Худди нафл рўзани бузган одам қазосини тутиши вожиб бўлганга ўхшаб.

Эътикофнинг шартлари:

1. Мусулмон, ақлли ва балоғатга етган бўлиши. Жанобат, ҳайз ва нифос қонларидан тоза бўлиш. Кофир одамни эътикофга киритилмагани сабаби у ибодат аҳлидан бўлмаганли учун. Мажнунни эътикофга киритилмагани сабаби ният аҳлидан бўлмагани учун. Жунуб, ҳайз ва нифосларнинг эътикофга киритилмагани сабаби масжидга кириши ман бўлгани учун. Эътикофнинг дуруст бўлиши учун балоғатга етиш шартмас балки ақлли гўдакларга ҳам эътикофнинг файзи ва баракасини олиш шариъатда дуруст ҳисобланади.
2. 2. Ният. Ҳатто агар ниятсиз эътикофда ўтирса ижмога кўра эътикофи эътикоф ўрнига ўтмайди. Бу масала “Фатавойи Ҳиндийа” ва “Меърожуд - дироя”да ҳам келган.
3. Масжидда бўлиши. Азон ва иқомат айтиладиган барча масжидларда эътикофда ўтириш дуруст ва у саҳиҳ қавлдир. Бу масала “Хулоса”да ҳам келган. Эътикоф ўтиришга афзал масжидлар: Масжидул – харом, Масжидун – набий, Байтул – мақдис, жамоъат масжиди, кўп ва тўла ўз аҳлини тўдирадиган масжидлар киради. Бу масала “Фатавойи Ҳиндийа” ва “Табйин”да ҳам келган. Аёл киши ўйидаги саждагоҳида эътикофда ўтиради. Агар аёл ўйидаги саждагоҳида эътикофда ўтирса кишининг ҳаққидаги жамоъат масжидида ўтиргандек бўлади. Масжиддан чиқмайди чиқса ҳам инсон хожати учун чиқади. Бу масала Имом Сараҳсийнинг “Шарҳул - мабсути”да ҳам келган. Агар аёл киши жамоъат масжидида эътикофда ўтириши жоиз лекин макруҳдир. Бу масала “Муҳийтус – сараҳсий”да ҳам ўз ифодасини топган. Яхшиси аёл учун уйидаги эътикоф афзалдир. Аёл учун катта масжиддан кўра маҳалла масжидида ўтириши афзалдир. Аёллар учун ўз уйларида саждагоҳ қилинган махсус ўринлари бўлмаса ҳам бошқа жойларда ўтириши мумкин. Бу масала“Табйин”да ҳам келган. Агар аёллар уйида махсус саждагоҳлари бўлмаса саждагоҳни қилиб кейин эътикофда ўтиради дейилган. Худди шу масала Бу масала “Фатавойи Ҳиндийа” ва “Зоҳидий”да ҳам келган.
4. Рўза. Эътикофда рўза вожиб шарт битта ривоятга кўра. Бу ҳақда Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳдан ривоятнинг зоҳири бор. Икки шогирдлари нафл эътикофларда рўза шартмас дейдилар. Ҳатто агар мен масжидга кириб чиққунимча эътикофда бўламан деб ният қилса шу нияти эътикофи учун дуруст бўлади. Бу масала“Табйин”да ҳам келган. Агар кеча ёки кундуз эътикофда ўтираман деб назр қилсаю кейин таом еб қўйса унинг бу эътикофи дуруст бўлмайди. Агар айтсаки аллоҳ учун менинг зиммамда бир ой рўзасиз эътикофда ўтириш лозим деса. Бас унга бир ой эътикоф ва рўза тўтиш лозим бўлиб қолади. Бу масала “Зоҳириййа” ва “Фатавойи Ҳиндийа”да ҳам чиройли баён қилинган.

Эътикоф килган одамга мустахаб бўлган нарсалар:

1. Намоз ва Куръон тиловати каби тоат-ибодатларни мўл қилиш.
2. Фойдасиз бўлган сўзлардан, жанжал, тортишув ва сўкинишдан сақланиш.
3. Масжид ичидаги бир ердан ажралмаслиги. Имом Муслим р.а Нофеъ разияллоҳу анҳудан қуйидаги сўзларни нақл қилди. Нофеъ деди: «Ибн Умар менга масжиддаги расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам эътикоф килган ерни кўрсатди».

Эътикофдаги одамга мубоҳ бўлган нарсалар:

1. Зарурий эхтиёж учунгина ташқарига чиқиш.

Оиша разияллоҳу анҳо дедилар: «Касални зиёрат қилмаслик, жанозада иштирок этмаслик, хотинларга қўл теккизмаслик ва улар билан ковушмаслик, зарурий эҳтиёжи учунгина ташқарига чиқиш, эътикофдаги одам учун суннатдир» (Имом Абу Довуд ривояти.

2. Масжидда унинг тозалигига риоя қилиш билан бирга  ейиш, ичиш ва ухлаш.
3. Эхтиёжсис сўзлаш ва бошқалар билан гаплашиш.
4. Сочни тараш, тирноқларни олиш, баданини тозалаш, чиройли кийимларни кийиш ва хушбўйланиш.

Оиша разияллоху анхо дедилар: «Расулуллох соллаллоху алайхи ва саллам эътикоф қилган пайтларида, хужрага бошларини киритар ва мен бошларини ювар эдим (бошка бир ривоятда: бошларини тарар эдим)» (Муттафақун алайҳ).

5. Эътикоф қилган еридан оиласини кузатиш учун чиқиш.

Софийя разияллоху анҳо расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг шундай қилганларини ривоят килганлар.

Эътикофдаги одамга макруҳ бўлган нарсалар

1. Олди-сотти қилиш.
2. Ичида ва ташида гуноҳ бўлган сўзларни сўзлаш.
3. Ибодат деб эътиқод қилган ҳолда мутлақо сўзлашдан тийилиш. 

Эътикофни бузадиган нарсалар:

1. Масжиддан оз бўлса-да, ташқарига заруратсиз чиқиш. Эътикофдаги киши эътикоф жойидан кеча ва кундуз узрсиз чиқиши мумкин эмас. Агар узрсиз бир соат чиқиб кетса Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳининг қавллларига кўра эътикофи бўзилади. Худди шу масала “Муҳит” да ҳам келган. У чиқишлиги қастдан ёки ўнитиш орқали бўлсин фарқи йўқ эътикофи бўзилади. Худди шу масала “Фатавойи Қозиҳон”да ҳам зикри келган.

Аёл киши ҳам уйидаги саждагоҳидан бошқа жойга чиқмайди. Бу масала “Муҳийтус - Сараҳсий”да ҳам келган. Агар аёл киши масжиддаги эътикофида талоқ қилинса у уйига қайтиб эътикофини келган жойидан давом эттиради. Бу масала “Табйин”да ҳам келган.

2. Жинсий алоқа қилиш.
3. Телбалик ёки мастлик сабабли ақлсиз холатга келиш.
4. Муртадлик (Аллох бундан ўзи сакласин!).
5. Покликни кетказгани учун ҳайз ва нифос қонларининг келиш.

Аллоҳим барчамизга бу охирги “Жаҳаннамдан озод бўлиш” кунлари муборак бўлсин. Бу келтирилган масалаларни жуда ҳам эҳтиёткорлик ила амал қилишимизни насиб айлагин.

Аллоҳумма солли ва барик ала набиййина Муҳаммад ва ала олиҳи ва соҳбиҳи ажмаъийн ва тоййибийнат тоҳирийн.

Тошкент ислом институти “Ижтимоий фанлар” кафедраси кабинет мудири

Урол Назар Абдусалом Термизий “Фатавойи Ҳиндийа” асосида тайёрлади.

Ҳукуматнинг 2018 йил 31 майдаги қарори билан Ўзбекистон Республикасида диний ташкилотларни давлат рўйхатидан ўтказиш, қайта рўйхатдан ўтказиш ва тугатиш тартиби тўғрисида низом тасдиқланди.

Мазкур низом қабул қилиниши муносабати билан илгари амалда бўлиб келган Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 20 июндаги "Ўзбекистон Республикасида диний ташкилотларни давлат рўйхатидан ўтказиш тартиби тўғрисида"ги қарор ўз кучини йўқотди.

Адлия вазирлигининг "Ҳуқуқий ахборот" канали қарор билан нималар ўзгарганига батафсил тўхталиб ўтди.

Илгари амал қилган тартибга асосан қонун ва таъсис ҳужжатлари талаблари бузилган тақдирда, рўйхатдан ўтказувчи орган (Адлия вазирлиги ва унинг ҳудудий бошқармалари) диний ташкилотга энг кам ойлик иш ҳақининг 100 баравари миқдорида жарима солишга ҳақли эканлиги белгиланган эди, янги қабул қилинган қарорда ушбу нарса назарда тутилмаган, яъни адлия органларидан диний ташкилотга жарима солиш ваколати олиб ташланган.

Диний ташкилотни рўйхатдан ўтказиш учун тўланадиган давлат божлари камайтирилди.

Эндиликда, диний ташкилотларни давлат рўйхатидан ўтказиш учун:

диний ташкилотларнинг марказий бошқарув органлари ва диний таълим муассасалари учун — энг кам ойлик иш ҳақининг йигирма баравари;

бошқа диний ташкилотлар учун — энг кам ойлик иш ҳақининг ўн баравари миқдорида давлат божи ундирилади.

Илгари бу миқдор диний ташкилотларнинг марказий бошқарув органлари ва диний таълим муассасалари учун энг кам ойлик иш ҳақининг 100 бараварини, бошқа диний ташкилотлар учун эса 50 бараварини ташкил этган.

Ушбу соҳадаги яна бир янгиликлардан бири диний ташкилот раҳбарлари диний маълумотни хорижий давлатда олган бўлса диний ташкилотни рўйхатдан ўтказишда унинг нострификацияланганлиги ҳақидаги ҳужжатни ҳам тақдим этиши лозим. Илгари бу нарса назарда тутилмаган эди.

Диний ташкилотни рўйхатдан ўтказишда тақдим этиладиган ҳужжатлар сони қисқартирилган.

Хусусан эндиликда қуйидаги ҳужжатларни топшириш талаб этилмайди:

пул мaблaғлapининг ташкил топиш манбалари — далолатнома-декларация;

диний ташкилот номланишининг ҳокимликда рўйхатдан ўтганлиги тўғрисидаги гувоҳноманинг нусхаси.

Диний ташкилотни рўйхатдан ўтказиш бўйича фаолиятга ҳам "ягона дарча" тамойили жорий этилган.

Хусусан, эндиликда диний ташкилот давлат рўйхатидан ўтказилгандан кейин СТИР ва КТУТ кодлари адлия органлари томонидан бир йўла тегишли гувоҳнома билан тақдим этилади.

Илгари бу ҳужжатларни ҳам диний ташкилот солиқ ва статистика органларидан ўзлари мустақил олиши лозим эди.

Илгари амал қилган тартибда давлат рўйхатидан ўтказилгани тўғрисидаги гувоҳнома ҳамда таъсис ҳужжатларининг дубликатларини беришда шунингдек диний ташкилотни тугатишда тақдим қилинадиган ҳужжатларнинг аниқ рўйхати белгиланмаганлиги амалиётда муаммоларга сабаб бўлаётган эди. Мазкур камчиликлар янги қарорда бартараф этилди.

Ҳисоботлар сони ҳам камайтирилди. Эндиликда диний ташкилотлар бир йилда бир марта тегишли адлия органига ҳисобот тақдим этади.

Илгари ҳар чоракда ҳисобот тақдим этиши лозим эди.

Маълумот ўрнида диний ташкилотларни рўйхатдан ўтказиш тартиби ҳақида эслатиб ўтамиз.

Диний ташкилотларнинг марказий бошқарув органлари ва диний таълим муассасаларини давлат рўйхатидан ўтказиш Адлия вазирлиги томонидан, бошқа диний ташкилотларни давлат рўйхатидан ўтказиш тегишлича Қорақалпоғистон Адлия вазирлиги, вилоятлар ва Тошкент шаҳар адлия бошқармалари томонидан амалга оширилади.

Бошқа диний ташкилотлар, жумладан масжидларни рўйхатдан ўтказиш учун қуйидаги ҳужжатларни топшириш керак:

диний ташкилот тузиш ташаббускорлари бўлган ўн саккиз ёшга етган юз нафардан кам бўлмаган Ўзбекистон фуқаролари имзолаган ва нотариал тартибда тасдиқланган ариза;

таъсис йиғилиши баёни ва диний ташкилот устави;

давлат божи тўланганлиги тўғрисидаги банк тўлов ҳужжати;

диний ташкилот ташаббускорлари тўғрисидаги маълумотлар;

диний ташкилотнинг раҳбар органи аъзолари тўғрисидаги маълумот;

диний ташкилот раҳбарларининг диний маълумоти ҳақидаги ҳужжат нусхалари;

Дин ишлари бўйича қўмитанинг розилик хати;

диний ташкилотнинг юридик (почта) манзили тўғрисида тегишли маҳаллий давлат ҳокимияти органининг (Қурилиш вазирлиги, Давлат санитария-эпидемиология хизмати, Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги Давлат ёнғин хавфсизлиги хизматининг тегишли бўлинмалари ва фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларининг розилик хати илова қилинган ҳолда) кафолат хати.

Рўйхатдан ўтказиш бўйича ариза бир ойлик муддатда кўриб чиқилади.

Манба: http://xs.uz