ЎМИ Матбуот хизмати

1-савол: “Барзах” ҳаёти нима? 

Жавоб: “Барзах” сўзи луғатда икки нарсанинг ораси деганидир. Шариат истилоҳида эса инсон вафот этганидан сўнг то қиёматгача бўлган вақтини “барзах” ҳаёти дейилади. 

Инсон қабрга қўйилганидан сўнг икки фаришта – Мункар ва Накир Аллоҳ ва Унинг расули, дини ҳақида сўраши, шундан кейин қабрда роҳат ёки азобнинг бўлиши ҳақдир (“Фиқҳул Акбар”). 

2-савол: Баъзилар қабр атрофида айланиб, марҳумдан мадад сўрайди. Қабрни зиёрат қилиш одоби қандай? 

Жавоб: Қабрларни зиёрат қилиш жоиздир. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Қабрларни зиёрат қилишдан сизларни қайтарган эдим. Энди қабрларни зиёрат қилаверинглар! Чунки у охиратни эслатади”, деганлар. Бу саҳиҳ ҳадисдир. Қабр зиёрати ўйин­кулги учун, одамларга қўшилиб бориб, кўриб келиш, томоша қилиш учун бўлмаслиги керак. Инсон қабрларда ётганлардан ибрат олиши, ўзининг ҳам у ерга келишини ўйлаши, охиратининг обод бўлишини, қабрдаги сўроқ­саволларни, унга берилиши керак бўлган жавобларни ўйлаши, ўзидан кейинда қолганлар уни нима деб, қандай одам деб эслашларини тасаввур қилиши даркор. Қабристонга келганда дунёда парҳезгар бўлишини, ҳалолдан ризқланишини, қилган гуноҳларига, ёмонликларига пушаймон бўлиб, тавба ва истиғфорлар қилиши лозим. 

Қабрларнинг зиёратига борганда таҳоратли бўлиш мустаҳабдир. Аслида мўмин-мусулмон ҳамма вақт таҳоратли юриши афзал. 

Қабристонга кириб келганда, умумий қилиб қабристонда ётган мусулмонларга салом берилади. Зиёрат қилмоқчи бўлган қабри олдига келганда, унинг қибла тарафига ўтиб, орқани қиблага, юзни эса қабр томонга қаратиб, Қабр аҳлига салом берилади. Бу Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан қолган мўътабар одатдир. Жумладан, у зоти шариф қабристонга чиққанларида: “Ассалому алайкум, мўмин ва муслимлар диёрининг аҳллари! Биз Аллоҳ хоҳласа, сизларга қўшиламиз. Аллоҳдан ўзимизга ва сизларга офият сўраймиз”, деганлар. Кейин Қуръондан билган сура ёки оятларини ўқиб, қабристон аҳлига, ўзи зиёрат қилаётган қабрдаги кимса руҳониятига савобини бағишлайди. 

Имом Байҳақий ва Дайламийлар Ибн Аббос (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилишларича, Жаноби Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Қабрда ётган маййит бамисоли сувда ғарқ бўлиб кетаётган ва ёрдам сўраётган кишига ўхшайди, у ўз отаси, онаси, фарзанди, дўстидан ёрдам сўрайди. Агар улардан дуо етса, унга бутун дунё бойлигидан улуғроқ ҳадя етган бўлади. Тириклар дуоси сабабли қабр аҳлларига тоғлардек катта савоблар етади. Тирикларнинг маййитларга қиладиган ҳадяси улар ҳаққига истиғфор айтишдир”, деганлар. 

Қабр аҳли тирикликларида қандай эҳтиромга сазовор бўлган бўлсалар, ўлганларидан сўнг ҳам эҳтиром этилишга лойиқдирлар. Авлиёлар қабрлари олдида эҳтиром билан юриш, одоб билан гаплашиш лозим. Ойша онамиз (розияллоҳу анҳо) айтадилар: “Мен Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) билан Абу Бакр Сиддиқ (розияллоҳу анҳу) ҳужрамга дафн қилинганларидан сўнг бирови хўжайиним, бирлари отам деб, уйда пайтимда тез-тез кириб зиёрат қилиб чиқаверар эдим. Аммо ҳазрат Умар (розияллоҳу анҳу) уларнинг ёнларига дафн қилинганидан сўнг кам кирадиган, кирсамда, ҳижобим ва пардам билан кирадиган бўлдим”. 

Ўликлар ёрдам беришга қодир эмас. Улардан мадад ва ҳожатларини раво этишни сўраш ширкдир. 

Зиёрат вақтида қабрларни ўпиш, уларни қучоқлаш, юзга суртиш каби амаллар макруҳи таҳримий, яъни ҳаромга яқин макруҳ амал ҳисобланади. Қабр атрофини айланиш эса мутлақо ҳаром. Қабрлар олдида чироқ ёки шамлар ёқиш, уларнинг ёнида қўйлар сўйиш, ҳар хил латталар боғлаш ҳам шаръан ҳаром ишлардир. Буни ҳалол санаш инсонни куфрга олиб боради. 

3-савол: Баъзи жаноза намозларида иштирок этиб, қабристонда қабрларни босиб юрган кишиларни кўрамиз. Ушбу нарса Ислом динида жоизми? 

Жавоб: Бу нарса Ислом шариатида жоиз эмас. Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай деб марҳамат қилганлар: “Сизларнинг бирортангиз қабр устига ўтирганингиздан кўра бир чўғнинг устига ўтириб, кийимингизни куйдирганингиз ва ўша кийим куйиб терингизга ёпишиб қолгани яхшироқдир” (Имом Муслим ривояти). 

Шундай экан, қабрларнинг устига ўтириш гуноҳ ҳисобланади. Иложи борича бундай ишлардан эҳтиёт бўлмоқ лозим. 

4-савол: Қабр устига қўйилган тош ёки мармар қабрда ётган маййитга азоб берармиш, шу ростми? 

Жавоб: Қабр устига тош ёки мармарга ўхшаш бошқа нарсалар қўйишни агар марҳум васият қилган бўлса, унга шу ношаръий васияти туфайли маълум даражада азоб берилиши китобларда ёзилган. 

5-савол: Бизнинг водий томонларда бир одат бор, одамлар қабристон зиёратига борганда, қабр усти ва атрофларига дон сепадилар, бошқа бировлар эса, олиб борган донига дуо ҳам ўқишади. Бу нарса шариатимизда борми? 

Жавоб: Йўқ. У каби ишлар жоҳилият одатларидандир. Қадимда жоҳилият замонларида одамлар қабрлар ёнига дон-дун қўйиб кетишлари тарихдан маълум. 

Қабр усти ва атрофига дон сочиш донни исроф қилишдир. Исроф нафақат бизнинг динимизда, балки барча динларда ман қилинган. 

6-савол: Қабрларни очиш мумкинми? 

Жавоб: Динимизда қабрларни очиш, марҳумнинг суякларига шикаст етказиш ман этилган (“Фатовойи Ҳиндия”). Шунинг учун зарурат бўлмаса, қабр очилмайди. 

7-савол: Юртимизнинг жуда кўп жойларида, айниқса, йўл чеккаларида рамзий “қабр” сифатида ўраб қўйилган жойларга дуч келамиз. Тўғри, бу ўша жойда ҳалокат содир бўлгани ва оқибатда инсонлар ҳалок бўлганини англатиши шубҳасиз. Лекин бу ерни турли хил панжара ёки белгилар қўйиб ўраш тўғрими? 

Жавоб: Киши вафот этганидан кейин унинг қабри адаштирилмаслиги учун унга бирон белги қўйиш мумкин. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳам яқин кишиларидан бири вафот этганида қабрига бир тошни белги сифатида қўйганлар. 

Йўл четларини рамзий қабр сифатида эмас, балки ҳақиқатан ҳам ўша жойда марҳум ётгани боис ўраб қўйилади. Азалдан юртимизда Ислом динига эътиқод қилиб келингани боис марҳумларга ҳурмат сақланган ва вафот этган кишининг қабрини белги қилиб, ўраб қўйишган. Йўловчилар қабрни босиб ўтмаслиги, устида таҳорат ушатмаслиги, ухлаб қолмаслиги ва ўша ердан ҳайдаб ўтиладиган пода қабрни босиб, оёқости қилмаслиги, тезакларини ташлаб кетмаслигини кўзлаб шундай қилинади. 

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: “Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Сизларнинг бирортангиз қабр устига ўтирганингиздан кўра бир чўғнинг устига ўтириб, кийимингизни куйдирганингиз ва ўша кийим куйиб, терингизга ёпишиб қолгани яхшироқдир, дедилар” (Имом Муслим ривояти). 

Шундай экан, қабрлар устига ўтириш гуноҳ ҳисобланади ва мана шу каби гуноҳлардан сақланиш учун қабр устига белги ўрнатилган ёхуд ўраб қўйилган.

ЎМИ Матбуот хизмати

Жорий йилнинг 29 январь куни Тошкент шаҳрида жойлашган “Кўкалдош” ўрта махсус ислом билим юртида Ўзбекистон Республикасининг Биринчи Президенти, буюк давлат ва сиёсат арбоби Ислом Абдуғаниевич Каримов таваллудининг 80 йиллигига бағишлаб

Тадбирга фахрий устозлардан тарих фанлари доктори, профессор, Имом Термизий халқаро илмий тадқиқот маркази директори “Шуҳрат” медали ва “Ёшлар мураббийси” унвонлари билан тақдирланган, марҳум Президентимиз билан узоқ йиллар бирга фаолият кўрсатган Убайдулла Уватов домла ҳамда Ўзбекистон мусулмонлари идораси таълим ва кадрлар тайёрлаш бўлими мудири Жалолиддин Нуриддинов ва Ўзбекистон мусулмонлари идораси таълим ва кадрлар тайёрлаш бўлими мудири ўринбосари Акбар Дўсматовлар таклиф этилди.

Тадбирни билим юрти маънавий-маърифий ишлари бўйича мудир муовини А. Ғаниев очиб берди. Шундан сўнг марҳум Биринчи Президентимизнинг хотирасига бағишланган видеолавҳа иштирокчиларга намойиш этилди.

Сўнг сўз навбати устоз Убайдулла Уватовга берилди. У киши истиқлолга эришган илк даврларда юртимиз бошига тушган иқтисодий, сиёсий ва маънавий қийинчиликларни бартараф этиш учун Марҳум Юртбошимизнинг олиб борган одилона сиёсатлари ва тўғри қарорлари сабабли шу кунгача юртимиз тинч, осмонимиз мусаффо, динимиз ривож топганини айтиб ўтдилар. Марҳум Президентимизнинг юртимиздан етишиб чиққан алломаларга бўлган эътиборлари, динимиз ривожи йўлидаги хизматлари ҳақида батафсил маълумотлар берилди.

Кейин сўз навбати Жалолиддин Нуриддиновга берилди. У ўз нутқида Биринчи Президентимиз Ислом Абдуғаниевич Каримов чин маънода Мустақил Ўзбекистон Республикаси давлатининг асосчиси, буюк давлат ва сиёсат арбоби, ўзбек халқининг улуғ ва ардоқли фарзанди бўлганини таъкидлади. Шунингдек, шўролар даврининг тазйиқларидан халқни қутқариб, неча йиллар давом этган қарамликдан озод қилган, жар ёқасига келиб қолган буюк юртни қайта тиклаганини айтиб ўтди.

Шундан сўнг, билим юрти талабалари  ўртасида ўтказилган рефератлар танловида фаол иштирок этган талабалар фахрий ёрлиқ ва эсдалик совғалари билан тақдирландилар.

 Тадбир сўнгида билим юрти талабалари томонидан қилинган Хатми Қуръонлар ўтганлар, хусусан, Биринчи Президентимзнинг ёрқин хотирасига бағишланди. Биринчи Президенти марҳум Ислом Каримовнинг руҳлари шод, ётган жойлари обод бўлишини тилаб дуои хайрлар қилинди, деб хабар беради билим юрти мудир муовини Абдулвосе Ғаниев.

ЎМИ Матбуот хизмати

Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ  соллаллоҳу алайҳи васаллам  қабр олдида йиғлаётган бир аёлни кўриб: “Аллоҳдан қўрқ ва сабр қил”, дедилар. Шунда аёл: “Нари тур, чунки сенга мендаги мусибат етмагандир ва уни билмайсан ҳам”, деди. Саҳобалар унга: “Бу киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдирлар”, деб айтдилар.

У аёл Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг    дарвозаларига келди. Лекин у зот ҳузурларида қўриқчиларни топмади. Аёл: “Ё Расулуллоҳ сизни танимабман”, деди. Шунда Расулуллоҳ  соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ҳақиқий сабр аввалги зарба пайтдагисидир”, дедилар (Имом Бухорий, Имом Муслим ривояти).

Имом Муслимнинг ривоятида: “У аёл гўдак боласига йиғлаётган эди”, деб келтирилган.

Ушбу ҳадисдан олинадиган фойдалар:

• Мусибат етганда сабрсиз бўлиш, тақвосизликка олиб келади.
• Исломда мадҳ қилинган сабр – мусибатнинг аввалида килинганидир. Бошида бесабрлик қилиб, кейин иложсизликдан қилинган сабр – сабр эмас...

Чунки кунлар ўтган сайин инсон овуниб тинчланиши табиий ҳол. Бундай вақтда қилинган сабрдан эса фойда йўқ.

Уламолар мусибатга чиройли сабр қилишнинг учта шарти борлигини зикр қиладилар. Ихлос. Мусибатни аввалида қилинган сабр. Жазавага тушиб, Аллоҳга шикоят қилмаслик.

• Шариат аҳкомларига номувофиқ ҳолатга шоҳид бўлган киши, амру маъруф, наҳий мункар (яхшиликка чақириб, ёмонликдан қайтариш) қилиши лозимлиги.
• Инсон ўзига етган мусибатга, чиройли сабр қилиш, Аллоҳнинг қазои–қадарига рози бўлиш, нияти ва собитқадамлигини яхши қилиб, ажр савобга эришади. Шунинг учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадисда зикр қилинган аёлни тақвога (Аллоҳнинг амрига бўйсуниш, қайтарган нарсаларидан тийилиш) ва сабр қилишга амр қилдилар.
• Мусибатдан азоб чекаётган кишини авф этиш ва унинг узрини қабул қилиш. Боиси Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга “Нари тур, чунки сенга мендаги мусибат етмагандир ва уни билмайсан ҳам”, деган аёлнинг олдидан кетганликлари...
• Насиҳат қилувчи, насиҳат ва мавъиза қилинганда, ўзига етган озорларни кўтариши ва сабр қилиши лозим. Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳалиги аёлнинг ёқимсиз муомаласини кўтардилар. Аслида, бу гаплари учун унга муомаласига яраша, қўпол муомала муносиб эди.
• Ҳоким, қози каби халқ ишларига масъул шахслар, эшиклари олдига кишиларни киришини ман қиладиган қоравулларни қўйиб олмаслиги.

Чунки аёл Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келганда эшиклари олдида қоравулни кўрмади.

• Ҳоким ва мусулмонларнинг ишларидан бирор иш зиммасига юклатилган шахслар, эътиборларини тортган ҳар бир нарсани, шахсан ўзлари бориб кўриши, яхшиликка буюриши, ёмонликдан қайтариши, хатосини кечириши, ҳожат истакларини бажо келтириши, камчиликларини тўлдириши, узрларини қабул этиши лозим.
• Ҳоким ва мусулмонларнинг ишларига масъул шахслар халқдан ажралиб турадиган ҳолатда бўлмасликлари лозим. Чунки аёл кишининг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни танимаганининг сабаби ул зоти бобаракотнинг оддий одамлардан ажралиб турадиган алоҳида белги, аломатлари йўқ эди.
• Ушбу хадиси шарифдан, аёллар ҳам эркаклар каби қабрларни зиёрат қилишлари жоизлиги маълум бўлади. Чунки бу иш мумкин бўлмаганда, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳалиги аёлни йиғлашдан қайтарганларидек, кабрни зиёрат қилишдан ҳам қайтарган бўлар эдилар.

Тошкент тумани “Холмуҳаммад ота” жоме масжиди имом-хатиби Авазхўжа БАХРОМОВ

манбалар асосида тайёрлади  

ЎМИ Матбуот хизмати

Аллоҳ таоло ҳамма нарсанинг қадарини белгилаб қўйган бўлса, касбнинг нима кераги бор, дейдиганлар ҳам мавжуд. Аллоҳ таолога таваккул қиладиган бўлсак, ҳеч нарса қилмай ётаверсак бўлаверади-да, дейдиганлар ҳам бор.

Уламоларимиз касбни таърифлаб: “Мақсадни ҳосил қилиш учун саъй-ҳаракат қилиш ва сабаб бўладиган нарсаларни ишга солишдир”, дейдилар.

Шунингдек, таваккул таърифида “Таваккул дунё ва охират ишларида фойдани жалб ҳамда зарарни даф этишда қалбнинг Аллоҳ таолога сидқидилдан эътиқод қилишидир”, дейдилар.

Аҳли сунна вал жамоа мазҳаби бўйича, таваккул қалбга ва касб аъзоларига боғлиқ иш. Сабабларни ишга солмагунча, таваккул ҳосил бўлмайди.

Аллоҳга таваккул қилиш – улуғ сифат. Аммо, таваккал, Аллоҳ ирода қилганидек, тўғри ҳолда бўлиши керак. Баъзи кишилар таваккални нотўғри тасаввур этишади. Ўйламай, чора-тадбир кўрмай, сабабларини ахтармай, кўр-кўрона ҳаракатни таваккал деб тушунувчилар кўп. Бу мутлақо нотўғри тушунчадир.

Бирор нарсада Аллоҳдан бошқага суяниш тавҳидга зарар етказади, ширкка олиб келади. Шунинг учун ҳам, барча нарсада фақат Аллоҳга таваккал қилиш, суяниш имондан кейинги энг муҳим сифат ҳисобланади.

Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Агар сизлар Аллоҳга ҳақиқий таваккал қилганингизда оч кетиб, тўқ қайтадиган қушдек ризқланган бўлур эдингиз”, дедилар” (Термизий, Аҳмад, Ҳоким ривояти).

Баъзи кишилар қушга ризқ берган Худо бизга ҳам ризқ беради, Ўзига таваккал қилиб тураверсак бўлди, деган фикрга борадилар. Аслида, ҳадиси шариф бу маънонинг зиддига келган. Бу ҳадиси шарифда агар бандалар Аллоҳ таолога ҳақиқий таваккал қилсалар, суянсалар, худди ҳеч қандай жамғармага эга бўлмаган қушларга керак бўлган пайтда керакли ризқни бергани каби, уларга ҳам ризқ бериши турган гап эканлиги ҳақида сўз бормоқда.

Ўйлаб кўрадиган бўлсак, эрталаб уйғонган ҳар қандай қуш қорни очиб, ичига қапишган ҳолда бўлади. Шу билан бирга, унинг ҳеч қандай жамғармаси ҳам, кўзга олиб қўйган ризқ манбаи ҳам бўлмайди. Аммо у ризқ топиш мақсадида уясидан чиқади. Маълум вақт ўтгандан кейин қарасангиз, қорни қаппайиб қайтиб келаётган бўлади. Дунёдаги барча ҳайвонотнинг ҳоли шу. Агар бандалар Аллоҳ таолога ҳақиқий таваккал қилсалар, У зот уларга ҳам ғайбдан ризқ бериши турган гап. Фақат, қуш уясидан чиқиб ўз ризқини топишга ҳаракат қилганидек, бандалар ҳам керакли ҳаракатни қилмоқлари шарт.

Ким Аллоҳ буюрганини қилиб, қайтарганидан қайтса, бу дунё ва у дунёнинг қийинчиликларидан чиқадиган йўлни Аллоҳнинг Ўзи кўрсатиб қўяди (Талоқ, 2–3). Тақводор шахснинг мушкулини доимо Аллоҳнинг Ўзи енгил қилиб туради. Шу билан бирга, унга ўзи ўйлаб хаёлига келмаган томондан ризқу рўз етказиб беради. Одатда, кишилар ризқу рўзим сероб бўлсин, деган мақсадда тақводан воз кечишади. Бу эса, аксинча натижага олиб келади.

Ушбу ояти кариманинг маъносидан келиб чиқадиган қоидага биноан, тақводорлик қийинчиликларнинг осонлашиши ва ризқнинг ўйламаган тарафдан келишига сабаб бўлади.

Одам ишлаб топиб, ўзи манфаат олмаган нарсалар унинг ризқи бўлмайди. Мисол учун, одам ўлганидан кейин меросхўрларига қолган нарсалар унинг ризқи эмас, ўша нарсалардан манфаат оладиган меросхўрларнинг ризқидир.

Аҳли сунна ва жамоа мазҳаби ризқни пок ва нопокка тақсим қилган бўлса ҳам, Аллоҳ таоло фақатгина ҳалол, пок ризқнигина қабул қилишини таъкидлайди. Ажру савоб ҳам шунга боғлиқ. Аллоҳ таоло ҳаром, нопок ризқни қабул қилмайди. Балки, унинг сабабидан жазолайди, азоб беради.

Мўмин киши ризқ Аллоҳ таолодан эканлигига имон келтирганидан кейин очкўз бўлмайди ва ҳаромга қўл урмайди.

У ҳалол, пок йўл билан ризқини териб ейишни йўлга қўйиб, қаноат билан саодатли турмуш кечиради.

ЎМИ Матбуот  хизмати