Ўтган асрнинг етмишинчи йилларидаёқ мумтоз шоиримиз Абдулла Орипов “Қаён кетмоқдасан, эй учқур замон” деб ёзган эди. Дарҳақиқат, замон шу қадар шитоб билан илгарилаб бораётирки, унга ҳамнафас бўлиш учун ниҳоятда тезкорлик талаб этилмоқда.

Кишилик жамияти тарихидан аёнки, ҳар бир даврнинг ўзига хос бўлган илғор технологиялари бўлади ва улар турли номлар билан аталади. Лекин Одам алайҳиссалом авлодлари  ер юзида тарқала бошлаган кезларданоқ ахборот технологиялари борасида етакчиликни қўлга киритганлар катта ютуқларга эришиш борасида бошқаларни доғда қолдириб кетган. Айтайлик, дарахтларга қўйилган белгилар, хат ташувчи каптарлар, почта хизмати, телефон, телеграф, Интернет... ва бугунга келиб инсоният ахборотнинг мислсиз қудратга эга эканини росмана пайқаб қолди.

Ҳатто бундан икки аср муқаддам француз императори Наполеон Бонапарт ҳам мен бутун бошли қўшиндан кўра, битта газетадан кўпроқ қўрқаман, дея ахборотнинг нақадар катта куч эканини эътироф этгандан кейинги вақтларда ҳам унинг кучидан ғоят устамонлик билан фойдаланиб келганларнинг ўзлари, ҳатто унинг қудратини бор бўй-басти билан идрок этмаган эди.

Биринчи Президентимиз таъбири билан айтганда, бугунги ахборот хуружи энг ядро қуролларидан ҳам хатарлидир. Бундай хуружларга қарши туриш учун эса ана шу технологияни эгаллаш масаласида бошқалардан наинки ортда қолмаслик, балки ҳаммадан илгарилаб кетиш давр талабидир.

Бинобарин, XXI юзйиллик – ахборот асри. Қайси давлат ва жамият ахборот-технологиялари борасида пешқадам бўлса, ижтимоий-сиёсий, иқтисодий, маънавий-маърифий, таълим-тарбия, борингки, ҳамма соҳада пешқадамлик ўша давлат томонда бўлади.

Шунинг учун ҳам кеча Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев раислигида ахборот-коммуникация технологияларини янада ривожлантириш ва хавфсизлигини таъминлаш бўйича амалга оширилаётган чора-тадбирлар натижадорлигига бағишланган йиғилишда ушбу соҳада олиб борилаётган ишлар жиддий муҳокама қилинди ва  ахборот технологиялари соҳасида ҳали қилинадиган ишлар кўплиги, эришилган натижалар бошқа давлатларга қараганда анча паст кўрсаткичда эканини қайд этилди.

Йиғилишда қайд этилишича, ахборот-коммуникация ривожланиш индекси рейтингдаги 176та мамлакат ичида Ўзбекистон 95-ўринда экан. Қўлга киритган ютуқларимиз ўзимизники-ю, аммо Ал-Хоразмийлар, Ал-Берунийлар, Мирзо Улуғбеклар, Али Қўшчилар авлодларининг айнан шу соҳада бу ўринда туриши ижобий кўрсаткич эмас. Буни алоҳида таъкидлаган юртбошимиз Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университетини уч йил ичида жаҳондаги энг обрўли 1 000 университет сафига киритишни таъминлаш, соҳада жаҳонда етакчи бўлган университет ва компаниялар билан ҳамкорликни кучайтириш, профессор-ўқитувчилар ва талабаларнинг хорижий стажировкаси ва малака оширишини кенг ташкил этиш кераклигини таъкидлади.

Шунингдек, дастурий маҳсулотларни ишлаб чиқариш ва бунинг учун миллий кадрлар тайёрлаш ишлари ҳали талаб даражасида эмаслиги қайд этилди, мутасаддиларга дунёнинг йирик ахборот-коммуникация технологиялари соҳасидаги корпорациялар билан тенглаша оладиган миллий операторимиз ва дастурчиларимизнинг фаолиятини такомиллаштириш бўйича аниқ вазифаларни белгилаб берди.

Дарвоқе, давлатимиз раҳбари йиғилишда “Интернетдан 20 миллион аҳоли фойдаланади, деб ҳисобот бергансизлар. Бироқ, миллий Интернет орқали таклиф этиладиган хизматлар доираси жуда чеклангани сабабли, аҳолининг аксарият қисми Интернетдан фақат Телеграмда ёзишма учун фойдаланади, холос”, деди. Ана шу Телеграм асосчиси Павел Валерьевич Дуров ушбу мессенжерни 33 ёшида яратган. Телеграм аҳолига қулайлик бўлиши баробарида у бир йилда 13 миллион даромад ҳам келтиради. Мамлакатига шунча миқдордаги валюта тушумини таъмин этади. Шундай мессенжерларни ва бошқа дастурларни бизнинг ёшларимиз яратса, уларнинг ўзлари қанча фойда олади ва мамлакатимизга қанча кўп фойдаси тегади. Бу жуда ҳам қизиқ: айтайлик, хориждаги қандайдир тенгдошлар, қариндошлар, ҳол-аҳвол сўрашиб, ҳазил-ҳузул қилиб ўтирганидан мессенжер миллионлаб даромад олади.

Бу ҳам ҳали ҳаммаси эмас, Интернет – кони хазина. Унга шу қадар кўп илмий манбалар жойланганки, ана ўшаларни қулай шароитда ўрганиш бўйича махсус миллий дастурлар яратилса, халқнинг, ёшларнинг илми янада зиёда бўлишига катта ҳисса қўшилган бўлади.

Ана шу жиҳатларини ҳисобга олган Президент интернет тезлигини ошириш ва нархларни арзонлаштириш, чекка ҳудудларда ҳам телекоммуникацияларни кенгайтириш юзасидан кўрсатма берди.

Умид қиламизки, жорий йилдан бошлаб мамлакатимизда Интернетнинг ишлаш тезлиги жадаллашади ва бизнинг ташлаётган одимимиз ҳам илдамлашади.

ЎМИ матбуот хизмати

Банда бир оғиз сўз билан мусулмон бўлиш ёки диндан чиқиш мумкин. Исломнинг беш рукнининг биринчиси ҳам айнан тил билан боғлиқ. Зеро, инсонга шаҳодат калимасини тил билан талаффуз қилгандан сўнг қолган ибодатларни бажариш масъулияти юклатилади. Тил бандага Қиёматда сўнгги ҳукм чиқарилишида ҳал қилувчи аҳамиятга эга омиллардан саналади. Чунки тил бошқа аъзоларга қараганда кўп, тез ва осон ҳаракат қилиш хусусиятига эга. Шу боис тил билан содир этилган амаллар, хоҳ яхши амал бўлсин, хоҳ ёмон, қолган аъзолар билан содир этилган амалларга нисбатан кўпроқ бўлади.

Бир оғиз сўз катта машаққатлар билан эришилган натижани бир зумда йўққа чиқариши мумкин. Фаришталарнинг устози Азозил биргина “сажда қилмайман” деган сўзи билан Иблис, Шайтон номини олди. Бир сўз билан айтганда, тил инсонга бир вақтнинг ўзида энг яхши дўст ёки энг хавфли душман бўлишга қодир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилинган қуйидаги ҳадис бу фикримизни қувватлайди: “Банданинг Жаннатга киришига сабаб бўладиган амалларнинг 99 таси тил билан, биттаси қолган аъзолар билан содир бўлади, унинг дўзахий бўлишига сабаб бўладиган амалларнинг 99 таси тил билан, биттаси қолган аъзолар билан содир бўлади”.

Демак, тилни сақлаш, ҳар бир сўзни эътибор билан сўзлаш барча мусулмон қаттиқ амал қилиши керак бўлган вазифалардан бири экан. Зеро, талаффуз қилган ҳар бир сўзимизни доимий кузатувчи фаришталар саҳифага тушириб боради. Бу ҳақда Аллоҳ таоло шундай дейди: “Зотан ўнг ва чап (томон)да ўтирган икки қабул қилгувчи (ёзиб тургувчи фаришта инсоннинг айтган ва қилган барча яхши-ёмон сўз-амалларини) қабул қилиб-ёзиб турурлар. У бирон сўз талаффуз қилмас, магар (талаффуз қилса) унинг олдида ҳозиру нозир бўлган бир кузатгувчи (фаришта у сўзни ёзиб олур)” (Қоф сураси, 17-18-оятлар).

Аллоҳ талаффуз қилган ҳар бир сўзимизни билиб тургувчи Зотдир. У гапимизни эшитишда ҳеч қандай ёрдамчига муҳтож эмас. Мазкур оятда зикр қилинган фаришталарнинг бандаларга кузатувчи вакил қилинганининг ҳикмати шундаки, инсон табиатан қилган ишини тан олмаслик хусусиятига эга. Бу сифат ҳатто Қиёмат кунида ҳам уни тарк этмайди, яъни банда қилган гуноҳларидан тонади. Шунинг учун ҳам Қиёматда банданинг тилига муҳр босиб қўйилади. Илми азалий ва абадий бўлган Аллоҳ таоло буни ҳисобга олган ҳолда икки фариштани бандага вакил қилиб қўйганки, бу фаришталарнинг гувоҳлиги бандага рад қилиб бўлмайдиган даражада ҳужжат бўлади. Мазкур фаришталардан мурод банданинг ўнг ва чап томонида савоб ҳамда гуноҳларни қайд этиб борувчи фаришталардир.

Инсон ўлгач, унинг номаи амоли ҳам ёпилади ва Қиёматда яна қайтадан очилиб, “Китобингни ўқи”, деган нидо келади. Мужоҳид раҳматуллоҳу алайҳ бу ҳақда шундай деган: “Аллоҳ бандасининг ҳолатини олдиндан билса-да, унга икки фариштани вакил қилиб қўйган. Улар Қиёматда ҳужжат бўлиши учун кеча-ю кундуз банданинг амалини ёзиб борадилар. Бири ўнг тарафида яхши амалларини ёзса, иккинчиси чап тарафида ёмон амалларини ёзиб боради”. Ҳадиси шарифда келишича: “Яхшиликларни ёзувчи фаришта банданинг ўнг тарафида, ёмонликларни ёзувчиси эса чап тарафида бўлади. Яхшиликларни ёзувчи фаришта ёмонликларни ёзувчисига қараганда ишончлироқ, шафқатлироқ бўлади. Агар банда яхши амал қилса, ўнг тарафдаги фаришта ўн баробар кўпайтириб ёзади, агар гуноҳ амал қилса, ўнг тарафдаги фаришта чап тарафдагисига: “Етти соат кутиб тур, шояд тасбеҳ ёки истиғфор айтиб қолса!”, дейди”. 

Оятдаги “ҳозиру нозир бўлган бир кузатгувчи фаришта” деганда уч хил маъно англашилади. Биринчи маъноси доим ҳозиру нозир, ҳеч қачон ғойиб бўлмайдиган фаришталар, иккинчиси банданинг амалини ёзиб борувчи фаришта, учинчиси эса банданинг амалларига гувоҳ бўлиш учун вакил қилинган фаришта. Мужоҳид раҳматуллоҳу алайҳнинг айтишича, бу фаришта инсоннинг ҳар бир сўзини, ҳатто беморнинг инграган овозини ҳам ёзиб боради. Бошқа олимларнинг фикрига кўра, фақат савоб ёки гуноҳга сабаб бўладиган сўз ва овозларни ёзади.

Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда қуйидагилар айтилган: “Амаларни ёзиб борувчи фаришталар ёзган нарсаларини Аллоҳнинг ҳузурига олиб чиқишганда Аллоҳ таоло амаллар саҳифасининг аввалига ва охирига қарайди. Агар иккаласида ҳам яхши амалларни кўрса, фаришталарига шундай деб айтади: “Сизлар гувоҳ бўлингларки, Мен бандамнинг бу икки саҳифа орасидаги қилган амалларини мағфират қилдим”. Бу гаплардан кўриниб турибдики, тилни ғийбат, ёлғон ва шу каби ёмон иллатлардан сақлашга қаттиқ эътибор қаратмоқ лозим. Зеро, тил бизнинг оқибатимиз қай тарзда якун топишида катта таъсир кучига эга. Тиловат, салавот, зикр, тасбеҳу таҳлилларни қанчалик кўпайтирсак, жон ҳалқумга келган вақтда айтадиган сўзимиз ҳам шу муборак калималар билан якун топиши шунчалик осонлашади. Аллоҳ барчамизни қуйидаги ҳадисда зикр қилинган мукофотларга сазовор бўлишни насиб айласин: “Дарҳақиқат, Аллоҳ таоло бандасига амалини ёзиб борувчи икки фариштани вакил қилиб қўйган. Банда ўлгач, бу фаришталар: “Фалончи ўлди, энди осмонга кўтарилайликми?”, деб Аллоҳдан сўрашади. Аллоҳ: “Осмонларим Менга тасбеҳ айтувчи фаришталарим билан тўла”, деб айтади. Улар: “Ерда турайликми?”, деб сўрашади. Аллоҳ: “Ерим Менга тасбеҳ айтувчи фаришталарим билан тўла”, дейди. Шунда икки фаришта: “Унда қаерда бўлайлик?”, дейишади. Аллоҳ таоло: “Бандамнинг қабрига боринглар, ўша ерда Қиёматгача Менга такбир, таҳлил ва тасбеҳ айтиб, савобини бандамга ёзинглар”, деб жавоб беради”.

Абдуллоҳ МАЛЛАБОЕВ

ТИУ Манбалар хазинаси ходими.

Алкоголнинг потенциал зарарини ўрганиш бўйича тадқиқотчиларнинг таъкидлашича, спиртли ичимликлар ДНКга жиддий зарар етказиши, инсон танасида ҳужайраларни заифлаштириши ҳамда саратон касаллиги, хусусан, кўкрак саратони хавфини сезиларли даражада ошириб юборишини аниқладилар.

Буюк Британиядаги Саратон тадқиқотлари маркази тадқиқотчилари спиртли ичимликларни истеъмол қилиш етти турдаги саратон касаллигига чалиниш хавфини келтириб чиқаради, деган хулосага келдилар, дея хабар беради «Daily Mail» нашри.

Тадқиқотлар натижасида кўкрак бези, йўғон ичак, оғиз, қовуқ, жигар ва бошқа саратон касалликларига чалинганларнинг аксари доимий спиртли ичимлик истеъмол қилувчилар экани аён бўлди.

Тадқиқотда айтилишича, спиртли ичимликлар истеъмол қилиш танадаги асосий ҳужайраларни заифлаштиради, у ҳужайралар янги ҳужайралар ишлаб чиқаради, бу эса танадаги саратон ўсмаларининг тарқалиши имкониятини оширади.

Олимлар дунёдаги саратон касаллиги сабабли юз берадиган ўлимнинг тахминан 6 фоизи спиртли ичимликлар истеъмол қилиш билан боғлиқлигини таъкидлаганлар. Биргина Англияда йилига 12 минг одам саратонга чалинса, уларнинг 800 нафари спиртли ичимликлар оқибатида келиб чиқар экан.

«Спиртли ичимликларни оз миқдорда қабул қилиш ҳам аёлларда кўкрак бези саратони хавфини оширади», деб ёзади «Daily Mail» газетаси.

«Баъзи саратон хужайралари инсон танасида ДНКнинг зарарланишидан келиб чиқиб ривожланмоқда ва бизнинг тадқиқотимиз спиртли ичимликларни ичиш, инсон танасида ДНК ва ҳужайраларнинг зарарланишига олиб келди», дейди тадқиқот гуруҳи раҳбари Катан Пател.

Манба: Ал-Арабийя сайти, Тиб ва соғлиқ бўлими.

ИИТМ кичик илмий ходими Абдушукур МУРОДОВ

 тайёрлади.