Замонамиз муҳаддисларидан бири – Шайх Муҳаммад Аввома Суриянинг Ҳалаб шаҳрида ҳижрий 1385 (милодий 1939) йили таваллуд топган.

Илм талабини 12 ёшида бошлаб, шайх Абдуллоҳ Сирожиддин ва Абдулфаттоҳ Абу Ғудда каби олимларни маҳкам тутди.

Шайх Муҳаммад Аввома таълим муассасаларини битирганидан сўнг ҳам асло устозларидан узилмаган, илмий масалаларда доимо улар билан маслаҳатлашиб, насиҳат ва кўрсатмаларини олиб турган. Устози шайх Абдуллоҳ Сирожиддин билан эллик йил, шайх Абдулфаттоҳ Абу Ғудда билан қирқ беш йил давомида вафотларига қадар доимий алоқада бўлиб, дуоларини олиб турган.

Сўнг Дамашқ университетининг Шариат факультетига ўқишга кириб, аввал ўқиган илмларини мустаҳкамлаб, замонавий илмлардан ҳам баҳраманд бўлди.

Аллоҳнинг фазли ва марҳамати ила у кишининг истеъдоди тенгдошлари орасида эрта намоён бўлиб, юксак натижаларга эришди. Шу туфайли ҳали ёш бўлишига қарамай, устозлари ва катта олимлар дарс берадиган ўша даврдаги Ҳалабнинг энг катта масжидларидан бирида устоз ва шайхлари билан бир қаторда дарс бериш бахтига мушарраф бўлди.

Шайх Муҳаммад Аввома 1980 йили Мадинаи мунавварага бориб, Мадина Ислом университети қошида илмий тадқиқот марказига асос солди. Кейинчалик бу марказни тарк этиб, 1986 йили ўзи Ислом меросини таҳқиқ қилиш марказини таъсис қилди. Бу марказни айни дамда у кишининг ўғли доктор Муҳйиддин бошқариб келмоқда.

Шайх ақида, фиқҳ, усул, араб тили ва тарожим каби илмларни жамлаган етук олимлардан саналади. Асосий илмий фаолияти эса, ҳадис илмлари билан боғлиқ. Қўлёзмалар таҳқиқи билан ҳам Ислом дунёсида машҳур. Фазилатли шайх, аллома Муҳаммад Саъид Тантовий у кишининг устозлари табақасидан саналса-да, Муҳаммад Аввома ҳақида: “Ер юзида таҳқиқ илмини у кишидан яхшироқ биладиган одамни билмайман”, деб эътироқ этган.

Шайх Муҳаммад Аввома ҳафизаҳуллоҳнинг кўплаб китоб, рисола ва таҳқиқ ишлари чоп этилган. Жумладан, Имом Ибн Абу Шайбанинг 26 жилдлик “Мусаннаф”, Имом Абу Довуднинг 6 жилдлик “Сунан”, Имом Заҳабийнинг 6 жилдлик “Кошиф” китоблари таҳқиқи шулар жумласидан.

Олимнинг “Фақиҳ имомлар ихтилофида ҳадиси шарифнинг ўрни” номли китоби Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ҳазратлари томонидан ўзбек тилига ўгирилган. Қолаверса, бу китоб дунёнинг бир неча тилларига ҳам таржима қилинган ва қатор таълим муассасаларида дарслик сифатида ўқитилади.

Шайх Муҳаммад Аввома ҳаёти ва унинг илмий асарлари ҳақида Ҳиндистон, Покистон, Бангладеш, Малайзия, Туркия, Иордания ва Судан каби мамлакатларда қатор илмий ишлар олиб борилмоқда, рисолалар ёзилмоқда.

Муфтий Иброҳим Десаи раҳимаҳуллоҳнинг "Ҳадис илмига кириш" китобидан олинди.

Ёшлигимда отам оғир ҳасталик сабабли оламдан ўтганлар. Ўшанда мен 13 ёшда эдим. Дадам шунчалар бағрикенг, меҳридарё инсон эдиларки, менга 13 йил давомида берган меҳру муҳаббатлари бутун умримга татигулик бўлган. Ҳа, тўғри, ҳеч қайси фарзанд, айниқса, қиз бола ота меҳрига тўймайди. Доим ёнида суянчиғи –отаси бўлишини хоҳлайди. Лекин тақдир экан, отамдан эрта ёшда айрилдим.

Отам бошқа оталарга ўхшамасдилар. Ё менга шундай туюларди ёки ҳақиқатда шундай эди. Отам мени доим суйиб эркалар, “Кел, қизим, бир бағримга босай, кел, қизим, бир ўпиб қўяй” деб ёнларидан қўйиб юборгилари келмасди. Мени кўришлари билан ўйчан ўтирган пайтларида ҳам юзларига табассум югурарди. Мен билан гаплашганларида бошқа нарсага ёки бошқа бировга чалғимасдилар. Мактабдан келсам ёки кўчада узоқроқ вақт ўйнаб кейин уйга кирсам, “Қизим сени йўқотиб кўйдим-ку, қаерда эдинг, сенсиз уйлар ҳувиллаб қолди, сени соғиниб қолдик” деб кайфиятимни кўтариб юборардилар.

Ҳозир 37 ёшдаман, 24 йилдан бери отамни соғиниб яшайман. Отам вафот этдилар, лекин уларнинг меҳр муҳаббатлари, ғамхўрликлари ҳали-ҳануз мен билан барҳаёт. Отам 13 йил ичида бошқа оталар умри давомида болаларига қиладиган ғамхўрлик, эътибор ва меҳрни бериб қўйгандилар. Гўё қачон вафот этишларини олдиндан билгандек, сўнгги кунларигача мени алоҳида эътибор билан сийладилар. Лекин барибир отамни соғинаман. Аллоҳ таолодан отам билан жаннатларида кўриштиришини сўраб дуо қиламан.

Доктор Абдуллоҳ Муҳаммад Абдулмуътининг
"Фарзанд тарбиясида 700 та сабоқ" китобидан
Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Камронбек Ислом таржимаси.

Сиздан талаб қилинадиган нарса ёнингизда Қуръон китоби юриши эмас!

Сиздан талаб қилинадиган нарса бу – хулқ-атворингиз билан оят бўлишингиздир!

Баъзи одамлар ўйлайдики, гўзал хулқ чиройли гап, гўзал муомалага чекланган, гўзал хулқ деганда фақат шу тушунилади, деб. Аслида эса чиройли хулқ бундан кенгроқ тушунча! У камтарликни, кибр қилмасликни, кичикларга раҳм қилишни, катталарни ҳурматлашни, сабрни, юмшоқфеълликни, ростгўйликни ва бошқа нарсаларни ўз ичига олади.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан одамларни энг кўп жаннатга киргизадиган нарса нималигини сўрашибди. У зот алайҳиссалом: “Аллоҳдан тақво қилиш ва гўзал хулқ”, деб жавоб берган эканлар.

Ҳасан Басрий раҳимаҳуллоҳ айтади: “Ҳусни хулқнинг моҳияти – имкон борича яхшилик қилиш, ҳеч кимга озор бермаслик ва очиқ чеҳрали бўлишдир”.

Бир киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан гўзал хулқ ҳақида сўрабди, шунда у зот қуйидаги оятни тиловат қилибдилар:

“Кечиримли бўл, яхшиликка буюр ва жоҳиллардан юз бур” (Аъроф сураси, 199-оят)

Кейин дедилар: “Гўзал хулқ бу – сендан алоқани узган одамга силаи раҳм қилишинг, сенга бермаганга сен беришинг, сенга зулм қилганни кечиришингдир”.

Гўзал хулқ соҳиби бўлмоқчимисиз? Унда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қуйидаги ҳадисларини ўзингиз учун дастурул-амал қилиб олинг: “Одамларнинг Аллоҳга энг маҳбуби – одамларга энг кўп фойдаси тегадиганидир. Амаллар ичида Аллоҳга энг севиклиси – мусулмоннинг қалбига унинг бирор ғамини аритиш ила ёки қарзини тўлаб бериш ила ёхуд очлигини кетказиш ила киргазадиганингиз хурсанчиликдир! Бир биродаримнинг ҳожатини чиқариш учун (кўчада) юришим мен учун бу масжидда (яъни Масжидун набавийда) бир ой эътикоф ўтирганимдан яхшидир. Кимки ғазаби чиққанда уни изҳор қилишга имкони бўла туриб ўзини тийса, Аллоҳ қиёмат куни қалбини розиликка тўлдиради. Кимки биродари ҳожатини раво қилиш учун юриб, уни раво қилса, Аллоҳ қадамлар тойиладиган кунда унинг қадамини собит қилади”.

Аҳнаф ибн Қайс раҳимаҳуллоҳ айтади: “Сизларга энг оғир дард нима эканини айтайми?”. Одамлар: “Ҳа, айтинг!” дейишди. Дедики: “Разил хулқ ва шалоқ тил”.

Жунайд раҳимаҳуллоҳ айтади: “Хулқи чиройли фосиқ билан дўст бўлишим мен учун хулқи бузуқ қори билан дўст бўлганимдан яхшидир!”.

У киши яна айтади: “Тўрт хислат бандани олий даражаларга кўтаради, гарчи илми ва амали оз бўлса ҳам: юмшоқ феъллик, камтарлик, сахийлик ва гўзал хулқ”.

Яна бир нарсани таъкидлаб ўтиш керакки, гўзал ахлоқ дегани ҳамма ҳақ-ҳуқуқларингиз жойида, ҳамма нарсадан рози бўлган вақтингизда ўзингизни яхши тутишингиз эмас! Гўзал ахлоқ – энг қийин ҳолатда ҳам, нафсингизга оғир ботадиган вазиятда ҳам ўзгармай туришингиз, яхшилигингизда бардавом бўлишингиз, сафсаталардан ўзингизни баланд тутишингиздир! Тоза хулқнинг сифати одамлар ҳарчанд ўзгарсада ўзгармайди!

Саховатли одам камбағал бўлиб қолса ҳам сахийлигини йўқотмайди!

Азиз одам зулм кўрса ҳам азизлигини, обрўсини сақлаб қолади!

Яхшилик қилувчи одам одамлардан ёмонлик кўрганда ҳам уларга яхшилик қилаверади.

Уларнинг хулқлари Аллоҳга ибодат эрур! Вужудлари бу гўзал феъл-атвор ила Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга яқинлашиб боради!

Абдуллоҳ ибн Муборакка айтишган экан: Бизга гўзал хулқни бир сўз билан ифодалаб беринг. У зот: “Ғазабни қўй!” дебдилар.

Доктор Ҳассон Шамси Пошонинг "Метин қоялар" китобидан

Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Неъматуллоҳ Исомов таржимаси.

Cавол: Аёл кишиман, узрли кунларимда Қуръони каримни ўқий олмаслигимни биламан. Лекин уни ушлашим, ўпиб кўзимга суришим мумкинми?

Жавоб: Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм.

Йўқ ундай қилиб бўлмайди. Чунки таҳоратсиз кишилар, ҳайз кўрган аёллар, жунуб бўлганлар Қуръони карим китобини, Қуръон оятлари ёзилган қоғоз, танга ёки сувинерларни ушлашлари жоиз эмас. Зеро, Қуръони карим Аллоҳ таолонинг каломидир. Уни покиза ҳолда ушлаш билан ҳам унга ҳурмат ва таъзим ифода қилинади.

Ҳаким ибн Ҳизом розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени Яманга юбораётганларида “Қуръони каримни фақатгина пок ҳолингда ушлагин” – деган эдилар” (ИмомҲокимМустадраккитобларидаривоятқилганвабуҳадиснисаҳиҳдеганлар).

Ватандошимиз аллома Алоуддин Косоний раҳимаҳуллоҳ ҳам айни шу маънода айтадилар: “Қуръони каримни таҳоратсиз ушлаш мумкин эмаслигига бизнинг далилимиз Аллоҳ таолонинг мана бу ояти, яъни “Уни (Қуръонни) таҳоратли кишилардан ўзгалар ушламаслар” (Воқеа сураси 79-оят) ва Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг “Қуръонни фақат пок инсонгина ушлайди”, деган ҳадисларидир.

Қолаверса, Қуръони улуғлаш вожибдир, мусҳафни (Қуръони карим китобини) нопок қўл билан ушлаш эса уни улуғлаш эмас” (“Бадоъиус саноиъ” китоби).

Яна бир мўътабар манба, Имом Марғиноний раҳимаҳуллоҳнинг “Ҳидоя” асарида ҳам шундай дейилади:

“Ҳайз ёки нифос кўраётган, жунуб бўлганлар мусҳафни фақат ғилофи билан, Қуръони каримдан сура ёки оятлар ёзилган тангаларни ҳамён билан ушлашлари мумкин. Таҳоратсиз киши ҳам мусҳафни ғилоф билан ушлайди” (“Ҳидоя” китоби).

Шу ўринда яна бир нарсани таъкидлаш керакки, нафақат Қуръони карим, балки Қуръонни бошқа тилларга қилинган таржималари, тафсирларини ҳам нопок ҳолда ушлаш жоиз эмас. Фиқҳий манбаалардан Баҳрур роиқ китобида:

“Агар Қуръони карим форс тилида (шунингдек бошқа тилларда) ёзилган бўлса, жунуб киши ва ҳайз кўрган аёл уни ушлаши ҳаром бўлади. Шу ҳукмга барча уламолар ижмоъ қилганлар ва шу гап саҳиҳдир” – дейилади.

Демак, таҳоратсиз кишилар, ҳайз ёки нифос кўраётган аёллар, жунуб бўлганлар Қуръони каримни ғилофсиз ушлашлари ёки саволда сўралганидек ўпиб кўзга суришлари жоиз эмас. Валлоҳу аълам.

 Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво маркази.

“Истихора” сўзи луғатда “хайр, яхшиликни талаб қилиш” деган маънони англатади. Мусулмон киши икки ишдан қайси бирини қилишини билмай қолганида, хайрлисини танлаш учун икки ракат истихора намозини ўқийди.

Бу намозни ҳар бир мубоҳ ишдан олдин ўқиш мустаҳабдир. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам “Бирортангиз бир ишни қасд қилса, фарздан ташқари икки ракат намоз ўқисин”, деганлар.

Уламолар икки ракатнинг биринчи ракатида “Қул йаа аййуҳал кафирун”, иккинчи ракатида эса, “Қул ҳуваллоҳу аҳад”ни ўқишни афзал дейишган.

Истихора намози адо этилгач ушбу дуо ўқилади:

«Аллоҳумма инний астахийрука биъилмика ва астақдирука биқудротика ва ас’алука мин фазликал ъазийм. Фаиннака тақдиру ва лаа ақдиру ва таъламу ва лаа аъламу ва анта ъалламул ғуйуб. Аллоҳумма ин кунта таъламу анна ҳазал амро хойрун лий фий дийний ва маъаший ва ъақибати амрий, ъажили амрий ва ожилиҳи, фақдурҳу лий ва яссирҳу лий, сумма барик лий фийҳи ва ин кунта таъламу анна ҳазал амро шаррун лий фий дийний ва маъаший ва ъақибати амрий, ъажили амрий ва ожилиҳи фасрифҳу ъанний вақдурлил хойро ҳайсу кана сумма роззиний биҳ».

“Аллоҳим, Сенинг илминг билан Сендан яхшилик сўрайман. Сенинг қудратинг билан Сендан қодирлик ва улуғ фазлингни сўрайман. Сен (ҳар нарсага) қодирсан, мен қодир эмасман. Сен (ҳар нарсани) билувчисан, мен билмайман.

Сен ғайбни билувчисан. Аллоҳим, агар мана шу қилмоқчи бўлган ишим динимда, ҳаётимда, ишларимнинг оқибатида, дунё ва охиратимда мен учун яхши бўлса, уни енга насиб этгин ва осон қилгин. Сўнг уни менга баракотли қилгин. Агар мана шу ишим динимда, ҳаётимда, ишларимнинг оқибатида, дунё ва охиратимда мен учун ёмон бўлса, мендан уни узоқлаштир, қаерда бўлса ҳам, мен учун яхшиликни тақдир қилгин ва мени ундан рози этгин”.

Ушбу дуони ўқиганда бутун қалбингиз билан Аллоҳ таоло сизга яхшиликни албатта ирода этишига тўлиқ ишонинг ва хотиржам бўлинг. Зеро, Аллоҳ таоло сизга нима яхшлигини сиздан кўра яхши билади. Демак, банда истихора намозини ўқиб, дуо қилганидан кейин яхши гумонда бўлиши лозим экан. Шунда натижа яхши бўлади.

“Суннатга мувофиқ намоз ўқинг” китобидан олинди.