Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳунинг қушга қараб: “Кошки эди эй қуш, мен сендек қуш бўлганимда, инсон бўлиб яратилмаганимда”,- деган муборак сўзлари ривоят қилинган.

Абу Зарр ал-Ғифорий розияллоҳу анҳу  «кесиб ташланадиган дарахт мисоли бўлишни хушлайман»,- дер эканлар. Таҳовий ҳазратлари ҳам худди шунга ўхшаш гапни айтганлар.

Усмон розияллоҳу анҳу «ўлгандан сўнг қайта тирилтирилмасликни хоҳлайман», деган эканлар.

Оиша розияллоҳу анҳо: «мутлоқ эсдан чиқариб юбориладиган киши бўлишни хоҳлардим»,- деган эканлар.

Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу Қуръондан бир оят эшитсалар, қўрқинчдан беҳуш бўлиб йиқиларканлар. Инсонлар у кишининг касаллигида бир неча кун зиёрат қиларканлар. Бир куни Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу ердан бир сомонни олиб: “Қани эди сомон бўлсам, зикр қилинадиган нарса бўлмасам эди. Қани эди мен унутиб юбориладиган нарса бўлсам эди. Кошки эди мени онам туғмаганида эди”,- дедилар.  Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳунинг юзларида кўп йиғлайверганларидан иккита қора чизиқ пайдо бўлиб қолган экан. Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу айтган эканлар: “Ким Аллоҳдан қўрқса, Аллоҳнинг ғазабидан кўз юммайди. Яна ким Аллоҳдан қўрқса, хоҳлаган нарсасини қилмайди. Агар қиёмат куни бўлмаганда одамлар бузилиб хоҳлаган ишини қилиб кетган бўлар эди”. Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу Аллоҳ таолонинг “Изаш шамсу куввирот”дан то “Ва изас суҳуфу нуширот”(Таквир сураси 1-10оятлар)ини ўқиганларида хушидан кетиб йиқилдилар. Бир куни Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу бир кишининг ҳовлиси олдидан ўтиб кетаётганларида, у кишининг намозда Тур сурасини ўқиётганларини эшитиб қолиб тўхтадилар. У киши Аллоҳ таолонинг: “Инна азаба Роббика лавақиъ. Ма лаҳу мин дафиъ”(Тур сураси 7-8 оятлар)ига келганида эшакларидан тушдилар ва деворга суяниб, анча вақт ўзларига келиб олгунча, туриб қолдилар. Кейин уйларига қайтдилар ва бир ой касал бўлиб ётиб қолдилар. Кишилар у кишининг зиёратига келдилар. Лекин улар у кишининг касали сабабини нимадан эканлигини билмадилар.

Али каррамаллоҳу важхаҳу бир куни бомдод намозининг саломини берганларидан сўнг, у кишига бир машаққат, қийинчилик етди. У киши қўлларини тепага ва пастга қаратиб сўзладилар: Мен  Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаламнинг саҳобаларини кўрганман. Мен уларга ўхшаш бу кунда уларга ўхшаган бирор-бир нарсани кўрмадим. Улар ҳорғин, ранглари сарғайган, кўзлари орасида чанг, ғуборли ҳолда эдилар. Дарҳақиқат, улар Аллоҳга сажда ва қиём қилган ҳолда Аллоҳнинг каломини тиловат қилиб кеч қилардилар. Улар пешоналари ва қадамлари ораларида бориб келардилар. Агар тонг оттирсалар, яна Аллоҳни зикр қилардилар. Улар ҳудди шамолда дарахт тебрангани каби тебранардилар. Кўзлари ёш билан тўларди. Ҳатто кийимлари ҳўл бўлиб кетарди. Аллоҳга қасамки, мен бугун ғафлат билан кеч қиладиган бир қавмга ўхшаб қолдим, деб туриб кетдилар. Ибн Мулжам алайҳил-лаъна Ҳазрати Али розияллоҳу анҳуни ўлдиргунча, у кишини кулганини ҳеч ким кўрмаган. Жаннат башорати берилган Расулуллоҳнинг энг яқин саҳобалари бўлган зотлар кулмаган бўлса, биздай нотавон кишилар кулиши мумкинми? Бизлар аслида хорғин, рангларимиз сарғайган, кўзларимиз орасида чанг, ғубор бўлиб ибодат амалида ҳаммадан устун турмоғимиз керак.

Имрон ибн Ҳусайн айтадилар: “Мен шамолли кунда шамоллар тўзғитиб юборадиган қум бўлсайдим”.

Абу Убайда ибн Жарроҳ розияллоҳу анҳу айтадилар: “Қани эди, мен бир қўй бўлсам, аҳлим мени сўйиб гўштимни  шўрва қилиб еб юборишса”.

Али ибн Ҳусайн розияллоҳу анҳу агар таҳорат қилсалар ранглари сарғайиб кетарди. У кишидан унинг аҳли: “Нимага сизга таҳорат вақтида бундай ҳолат етади ?”- деб сўради. Сизлар биласизларми? Кимнинг олдида туришлигимни хоҳлаётганлигимни, деб жавоб берган эканлар.

Мусо ибн Масъуд айтади: биз агар Саврийнинг олдида ўтирадиган бўлсак, у кишининг қўрқинчи ва жазбасидан худди олов атрофимизни ўрагандай ва куйдираётгандек бўларди. Ўзи ҳис қилган нарсани бошқаларда кўрсата олиш осон. Лекин, ўзи кўрмаган ва ишонмаган ва ҳис қилмаган нарсани бировларга айтиш, айни нодонликдир. Маърузачи шошилмасдан, аввал ўзини баҳраманд этиши,  айтадиган нарсаси  қозонда овқати пишган киши мисоли бошқаларга ҳам улашишидек бўлади. Кўплар мана шу жойда адашишади. Ўзи кўтара олмаган юкни бошқа бир заиф одамга кўтаринг, нима кучингиз етмаяпдими деган сўзга ўхшаш бўлади. Айниқса, бу каби ишларда китоблардан тўлиқ маълумотга эга бўламиз, иншааллоҳ. Мисол қилиб Ҳазрати Ҳизр алайҳиссалом Мусои калимуллоҳ бўлган улуғ пайғамбарга қарата сўзлади: “Эй Мусо, сен илмни одамларга гапириш учунмас, балки, амал қилиш учун ўрган”,- деганлар. Бу гапларни яхши тушуниш керак. Кўпгина кишилар юқорида айтганимиздек, ўзлари ғафлат ботқоғида юриб бошқаларни ғафлат уйқусидан уйғотмоқчи бўлади. Қаранг! Эътибор беринг! Тушунинг, фаҳмланг, бу кишиларнинг сўзларини. Уларнинг сўзлари кам, амаллари эса денгиз томчиларидан кўпдир. Суфён ас-Саврийда ўзи ҳис қилган нарсани бошқаларда ҳам кўрсата олиш ҳолатлари бор бўлган. Кўп ҳолларда ўзини олим санайдиган баъзи бир инсонлар булбулдай олди- орқасига қарамасдан ҳар бир гапига исбот тариқасида далиллар келтириб ташлашади. Ваҳоланки уларнинг бу ҳолатини кўпгина мутааххир уламоларимиз кариҳ кўришган. Яхши бир олим бўлсангиз, мутақаддим олимларга ўхшаб бир оят билан ўз таъсирингизни ўтказинг. Агар билсангиз бир оятнинг олтмиш минг маъноси борлиги тўғрисида кўпгина уламоларимиз келтириб ўтишган. Бизлар улардан илмга амал қилишни ўрганайлик, гапиришга шошилмайлик. Сўзимиздан амалимиз кўп бўлсин. Оят ва ҳадисларни ўз жойи ва мақомида ишлатишни улардан ўрганайлик. Билсангиз, агар Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам Аллоҳ бирор-бир нарсани билдирмаса бир оғиз ҳам гапирмаганлар. Мисол қилиб: “Вала йантиқу анил ҳава илла ваҳйуй йувҳа” -“Ҳаводан гапирмади фақатгина ўзига ваҳий қилинган нарсадан сўзлади”.

Бир куни Музорулқори: “Ҳаза китабуна йантиқу алайкум билҳаққи” -“Бизнинг китобимиз сизларга ҳақ билан сўзлайди”(Жосия сураси, 29 оят)ини ўқиганда Абдулвоҳид ибн Зайд йиғлади ва ҳушидан кетди. Ҳушига келганида, айтди: “Иззатингга қасамки, кучим етганича абадий сенга исён қилмайман. Менга тавфиқинг ила тоатингга ёрдам бер”,- деди. Бу оятлардан таъсирланиш аслида бутун мусулмон кишиларда пайдо бўлиши керак. Бу ҳолат бизларда мавжуд бўлмаганда афсусланишимиз керак.

Мисвар ибн Миҳрима деган киши хавфининг қаттиқлигидан Қуръондан бир нарсани эшитишга қуввати йўқ эди. У кишининг ҳузурида Қуръондан бир оят ва ҳарф қироат қилинса, қаттиқ қичқириб, бир неча кун ҳушидан кетарди. Хасъам қабиласидан бир киши у кишининг ёнига келиб, Марям сурасининг 85-86 оятлардаги “Йавма наҳшурул муттақийна илар-роҳмани вафдан. Ва насувқул мужримийна ила жаҳаннама вирдан” - “У кунда муттақинларни Раҳмоннинг ҳузурига тўда-тўда қилиб ҳайдаб борамиз. Ва мужримларни олов ичадиган жойга қувиб борамиз”. Шунда у киши айтдики: “мен мужримларданман муттақинларданмасман”,- деди. “Эй қори, қайтар менга ўша сўзни”,- деди. Иккинчи маротаба унга қайтарди, бас ҳушидан кетди ва охиратга рихлат қилди. Бир олимдан мавъиза қилишини илтимос қилишди. У қавм мавъизага бепорволик қилишди. Кейин олим қандилга қараб оҳисталик билан Аллоҳнинг муҳаббати ҳақида сўзлай бошлади. У қандил сувдек эриб ерга тушди. Яна бир марта шу ҳолат кузатилганда, осмондаги қушга сўзлай кетди. У қуш воизнинг олдига келиб қўнди ва бошларини қимирлатиб-қимирлатиб ҳушидан кетиб питирлаб-питирлаб ўлиб қолди. Аллоҳнинг ошиқлари ўз ошиқларига сўйлайди, унга тайёр қалб керак бўлади. Шундай қалб эгалари ўзларининг Аллоҳга бўлган муҳаббатларини у зотлар мисоли катта майдон - дунё ҳаётида синаб кўрсин. Агар у ҳосил бўлмаса, ўзини унга тайёрласин ёки ҳеч бўлмаса, бу дунёда Ҳазрати Алидек ўлгунга қадар кулмасликка куч ғайрат йиғсин. Ҳар бир келтирилган нарсаларни ёдингизда тутинг ва амалини ҳар куни ўзингизда синаб кўринг. Шояд охирги умримиз шу билан тамом топса.

Йиғлоқи Яҳёнинг хузурида “Агар кўрсанг ўз Роббиларининг ҳузурида тўхтатилганини” (Анъом 30 оят) ўқилганда қаттиқ қичқириб юборди ва тўрт ой касал бўлиб қолди. У кишини Басра атрофидан кўришга келадиган бўлиб қолишди. Қаранг! Улар ўз қалбларини шундай ҳолатга тарбиялаб борганлар. Қалблари оғриқли гапларни эшитса, жигарлари эзилиб кетадиган даражага етиб келган. Қуръони каримнинг қанча жойларида ҳатто жонингизни ҳам суғуриб оладиган даражадаги сўзлар тўлиб тошган. Аллоҳ огоҳлантирмоқда, эслатма бермоқда, тушунтирмоқда, “ақли ҳушингларни йиғинглар” демоқда. Билингларки! Неъматлар қанча кўп бўлса, шунча жавоби ҳам кўп бўлади. Бунга мисол: Оиша онамиз олдиларида бор йўғи икки таом бўлганда қаттиқ маюсланиб, Расулулллоҳнинг қоринлари бир умр тўймасдан ўтдилар. Неъматнинг кўплиги яхшилик аломати эмас, деган маънодаги сўзни айтганлар. Пайғамбарлар, саҳобалар, тобеъинлар, тобаъ-тобеъинлар ва барча Расулуллоҳ йўлларини маҳкам ушлаган олимлар биронтаси қоринлари тўймасдан кунларини ўтказган ва шу сабабли улуғ мартабаларни босиб ўтишган. Биз оддий рўзайи рамазонда рўза тутамизу, қорнимиз қаппайиб чиқамиз. Қайтага рўзадан олдин вазнимиз ундан анча кам бўлади. Нимага, чунки биз рўзада тушдаги овқатимизни кечки ифторликда ортиғи билан еб тўлдирамиз, яна камини саҳаргача тўлдирамиз. Қарабсизки, очиқиб қоламан деган қўрқув сизга ўз меъёридан ҳам кўп овқатни истеъмол қилишга ундайди. Бир киши мусулмон бўлганида, Расулуллоҳга ҳабар берилди. У киши олдин меъёридан кўп овқат истеъмол қиларди. Ҳозир қорни тўймасдан тўхтатаяпди, деб хабар беришганда, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Мусулмон киши бир қорин билан, кофир инсон етти қорин билан таомланади”,- деганлар. Сиз агарчи мусулмон бўлсангизда, лекин кофирларнинг сифати сизда топилса, нима бўлади буни ҳам ўйлаб кўриш керак.

Молик ибн Динор айтади: мен Байтуллоҳни тавоф қилаётган эдим, ёнимда Каъбапўшнинг астарига осилиб олиб, ибодат қилаётган бир кичкина чўри қизчани кўрдим. У айтарди: “Ё Роббим, қанчадан-қанча шаҳватлар бор улар ўз ўрнига кетдию лекин, унинг машаққатлари қолди (унинг ҳисоблари қолди). Бу ерда катта ҳикмат яширинган. Оддийгина бир чўри қиз катта маъноларни келтирадиган ва инсоннинг танасини ғафлатдан уйғотадиган сўзни айтди, - Ё Роббим, Сенинг учун одоб ва уқубат ҳам бор. Агар одоб ҳам уқубат ҳам бўлмаса, дўзах ҳам бўладими?” - деб йиғлади. Шу туришида то бомдоднинг қуёши чиққунича дуо қилиб турди. Шунда Молик ибн Динор мен ўша ҳолатни кўрганимда қўлимни бошимга қўйиб кичқириб дедимки: “Эй Молик, онанг сени йўқотсин. Сен шунча маълумотларга эга бўла туриб, илмларнинг асл мағзини шу қиз орқали тушундинг, билдинг”.

Бу келтирилган маълумотларни бутун танангизга сайр қилдиринг. Танангиз яйраб, иймон ҳаловатини топганингизда, улуғлардек яшаш мақсади сизда пайдо бўлса, уларнинг ҳақларига дуойи хайр қиларсиз. Аллоҳим, бу маълумотларни барча кишилар учун фойдали қилгин.

Аллоҳумма солли ва саллим ва барик ала набиййина Муҳаммад.

Тошкент ислом институти “Ижтимоий фанлар”

кафедраси кабинет мудири

Ўрол Назар Мустофо тайёрлади

Жувайрийя розияллоҳу анҳонинг отасининг исми: Ҳорис ибн Абу Зирор ибн Ҳабиб ибн Оиз ибн Молик ибн Мусталақдир.

Жувайрийя розияллоҳу анҳо ҳижратдан ўн беш йил олдин (мелодий олти юз саккизинчи йили) туғилдилар.

Жувайрия розияллоҳу анҳо Масофеъ ибн Сафвонинг беваси эди. Унинг эри Масофеъ Исломга ва мўминларга нисбатан энг ашаддий душман эди.

У Мурайсиъ жангида ўлдирилди ва ортида хотини бева қолиб, мусулмонларга асир тушди. У вақтда асир тушган хотинлар ё чўри сифатида сотилар ёки ҳизматкор қилиб олинар эди. Улар асло озод, ҳур хотинлар билан тенглаша олмас эдилар. Улар озодлик каби улуғ неъматдан маҳрум эдилар, фақатгина шартнома асосида пул топиб ёки эгалари уларни пул эвазига сотиб озод қилишлари мумкин эди.

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам бу каби асира аёлларга эҳтиром қилишни ирода этиб, улар билан ҳур, озод хотинларни тенглаштирдилар. Ва шу тариқа Исломнинг олийжаноб, баракали ва хайрли, инсонлар орасида адолат қилгувчи дин эканини амалий тасдиқладилар.

Ривоят қилинишича, Жувайрия розияллоҳу анҳонинг отаси Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига келиб: “Менинг қизимга ўхшаганлар асира бўлмаслиги керак, уни озод қилсангиз”, деди. Шунда Пайғамбар алайҳиссалом унга: “Жувайриянинг ўзидан сўранг, нимани ихтиёр этса, шу бўлур”, дедилар. Отаси хурсанд бўлиб, Жувайрия розияллоҳу анҳонинг фикрини сўраганида, аёл Аллоҳ ва унинг Расулини ихтиёр этганлигини билдирди. Жувайрийя розияллоҳу анҳо ҳижратни бешинчи йили исломни қабул қилдилар. Шундан сўнг Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам Бани Мусталақ қабиласи сардорининт қизи Жувайрия розияллоҳу анҳога ҳижратни бешинчи йили уйландилар.

Дарҳақиқат, саҳобалар Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бу равишларига амалий эргашдилар. Зеро, улар севимли пайғамбарлари қилган бирон ишни тарк қилишмас, у кишининг барча ишларини бажаришар ва барча суннатларига пайдар-пай эргашиб борар эдилар.

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам Жувайрия розияллоҳу анҳога уйланганларидан сўнг мусулмонлар тушундиларки, бу Зоти шариф энди Бани Мусталақ қабиласига куёв бўлдилар. Шу воқеанинг ҳурмати юзасидан қўлларидаги Бани Мусталақ қабиласидан асир тушган барча аёлларни озод қилдилар.

Бани Мусталақ қабиласи бу олийжаноблик ва авфу марҳаматни кўргач, барчаси Аллоҳга ва унинг Пайғамбарига иймон келтиришиб, Исломни қабул қилдилар. Шу тариқа Жувайрия розияллоҳу анҳо ўз қавмига энг кўп хайр ва барака келтирган аёллардан бўлиб қолди.

Жувайрия розияллоҳу анҳо онамиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан бир қанча ҳадисларни ривоят қиганлар. У кишининг ҳадислари саҳиҳ китоблардан ўрин олган.

Ривоят қилинишича, Жувайрия розияллоҳу анҳо мўминларнинг оналари — Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аёллари ичида энг кўп ибодат қиладиганлардан эди.

Жувайрийя розияллоҳу анҳо ҳижратнинг эллик олтинчи (мелодий олти юз етмиш олтинчи) санасида олтмиш беш ёшларида Мадинаи мунавварада вафот  этдилар. Жанозаларини Марвон ибн Ҳакам розияллоҳу анҳу ўқиди. Бақий қабиристонига дафн қилиндилар.

Манбалар асосида

Тожиддинов Абдуссомад

 Абдулбосит ўғли тайёрлади

Зиммасида қазо намозлари бўлган киши нафл намозлари билан машғул бўлиш ўрнига ўша қазоларини ўқишга ҳаракат қилгани яхшидир. Лекин суннат намозлар, чошгоҳ намози, тасбеҳ намози ва ҳадисларда тарғиб этилган, маълум сура ва зикрларни ўқиш тавсия қилинган нафл намозлар бундан мус-тасно. Қазо намозларни масжидда, жамоат жойларида эмас, балки ўз уйида ўқишга ҳаракат қилиш керак.

“Оламгирия”, “Музмарот”, “Важиз”

Ҳайз кўрган аёл ҳар бир намоз вақти кирганда таҳорат олиб келиб, ҳар куни ўқийдиган жойига ўтириб, бир намоз ўқиганчалик вақт мобайнида тасбеҳ, таҳлил айтиб ўтириши мустаҳаб амаллардан ҳисобланади.

“Сирожия”

Фарз намозларда оят ва тасбеҳларни қўл билан санаб туриш макруҳдир. Аммо нафл намозларда қўл билан санаш ижмоан макруҳ эмас.

“Оламгирия”, “Табйин”, “Ниҳоя”

Асрдан олдин ҳамда хуфтон намозининг фарзидан олдин ва кейин 4 ракатдан нафл намозлари мавжуддир.

“Мухтасар”, “Канз”, “Оламгирия”

Нафл намозларни имкони борича жамоат жойларида ва масжидларда ўқимаслик, балки ўз уйида ёки хилват жойларда ўқишга ҳаракат қилиш, риё аралашиб қолишига йўл қўймаслик лозим бўлади. Фарз намозларидан кейин ўқиладиган суннат намозлари эса, фарз ўқилган масжидда ўқилиши керак. Лекин суннат намозлар фарз ўқилган жойдан бир қадам бўлса ҳам бошқа жойга ўтиб ўқилиши лозим. Бу имомга ҳам тегишли. Нафл намозини сафда туриб ўқиш ўта макруҳ ишлардан саналади.

“Оламгирия”, “Кофий”, “Ниҳоя”

Нафл намозларида тик туришга қодир бўла туриб, ўтириб ўқишнинг кароҳияти йўқ. Шунингдек, намозни тик турган ҳолда бошлаб, сўнгра беузр ўтириб олса ҳам Абу Ҳанифа (рҳ.) наздида зарари йўқ. Яна, нафлни ўтирган ҳолда бошлаб, сўнгра тик туриб олса ҳам кароҳияти йўқ.

“Оламгирия”, “Мажмаул-баҳрайн”, “Муҳит”

Нафл ёки фарз намозида узр сабабли ўтириб ўқимоқчи бўлса, қироат пайтида икки тиззасини тиккалаб, қўллари билан оёқларини қучоқлаб олган ҳолда ёки чордана қуриб ўтирган ҳолда ўтириши мумкин. Лекин имкони борича “ташаҳҳуд” ўқиётган ҳолатидек (чўкка тушиб) ўтиргани яхшидир.

“Оламгирия”, “Татархония”, “Ҳидоя”

Тўққизта вақт борки, ўша пайтларда қазо намози, жаноза, тиловат саждаси жоиз, лекин нафл намоз ўқиш жоиз эмас: бомдод намозининг фарзидан олдин (суннати бундан мустасно), фарздан кейин то қуёш чиққунга қадар, аср намозидан кейин шомгача, шом намозидан олдин, жума намозининг (арабча) хутбаси пайтида, икки ҳайит намозининг (арабча) хутбаси пайтида, қуёш, ой тутилганда ўқиладиган намоз хутбаси ўқилаётганда.

“Қозихон”

Макруҳ вақтларда нафл намозини бошлаб қўйган одам намозни бузиши ва кейин қазосини ўқиши керак.

“Қозихон”

Шайх Абдулазиз Мансур

Саудия  Арабистон Подшоҳлигидаги “Мўътабар уламолар кенгаши”нинг такфир  (бировни куфрда айблаш) ҳақидаги баённомалари ва қарорларининг хулосаси:

1-жузъ

Ар-Риёз шаҳри                                                                    26.09.2016

Кириш:

“Кофирга чиқариш - такфир”  баъзи одамларга чигал бўлган тушунчалардандир.

“Кофирга чиқариш”нинг ҳукмлари:

1. “Кофирга чиқариш” такфир – асоси Аллоҳ ва Расулига бориб тақаладиган шаръий ҳукмдир. У “ҳалол қилиш” ва “ҳаром қилиш”га ўхшайди.
2. Куфр деб сифатланган ҳар бир нарса ҳам диндан чиқарадиган “катта куфр” бўлавермайди.
3. Қуръон ва суннат кофирлигига очиқ ойдин далолат қилганларидан бошқаларни кофирга чиқариш мумкинэмас. Бунда шубҳа ёки гумон кифоя қилмайди.
4. “Кофирга чиқариш” оқибатида хатарли ҳукмлар келиб чиқади. Шариат “ҳад”лари (Шаръий жазолар) шубҳа бўлганда тарк қилинар экан, шубҳа асосида “Кофирга чиқариш”ни тарк қилиш авло ва лозимдир. Ваҳоланки, “ҳад”нинг оқибатида келиб чиқадиган нарсалар “Кофирга чиқариш” нинг оқибатида келиб чиқадиган ишлардан енгил ҳисобланади.
5. Гоҳида Қуръон ёки суннатда маълум бир сўз ёки иш ёхуд эътиқод куфр эканлиги ҳақида маълумотлар келади. Аммо, буларнинг бирортасини бажарган инсон кофир бўлишига монеъ далил борлиги учун кофир ҳисобланмаслиги мумкин.
6. “Кофирга чиқариш” ҳам бошқа аҳкомлар сингари сабаблари топилиб, монеълар йўқ бўлгандагина тўғри бўлади. Бунга мерос масаласини ўхшатиш мумкин.
7. Гоҳида мусулмон қаттиқ хурсандчилик ёки қаттиқ ғазаб туфайли куфр калимасини айтиб қўйиши мумкин. Бу ҳолда қасддан қилмагани учун кофир бўлмайди. Худди қиссада бир киши қаттиқ хурсанчиликдан хато қилиб “Эй, Аллоҳ, Сен қулимсан, мен Раббингман” – деб юборганидек.

Мир Араб ўрта махсус ислом

билим юрти мударриси

У. Жиянов таржимаси

Қуйидаги мақолада олимларни тарбиялаган баъзи муниса аёллар ҳақида маълумот келтириб ўтамиз:

Имом Шофеъий

Ҳумайди ҳикоя қилади: Шофеъий бизга шундай деган эди: "Мен онам қарамоғида етим ўсдим. Бошланғич таълим марҳаласида тенгдошларимга дарс бера бошладим. Устоз дарсга келмай қолганда устоз ўрнига талабаларни бошқариб, уларга таълим берардим. Буни кўриб устоз мендан ҳақ олмай қўйди". Музаний дейди: "Шофеъий етти ёшида Қуръонни ёд олган, ўн ёшида эса "Муватто"ни ёдлаган".

Аҳмад ибн Ҳанбал

Имом Аҳмад ҳам жуда эрта етим қолганлар "Олти ёшимда онам мени тонг саҳарда уйғотиб, ўзи таҳорат олдирар эди. Таҳорат олиб бўлганимдан сўнг чиройлик кийимларни кийдириб, қўлимдан етаклаб масжидга олиб келарди. Мени хонақоҳга киргизиб ўзи масжиднинг пана жойига ўтиб оларди. Бир оздан кейин муаззин келиб бомдод намозига азон айтарди". Дунёга танилган ва мусулмонларнинг имоми деган номни олган Имом Аҳмаднинг Имом Аҳмад бўлишларига асосий сабабчилардан бири у кишининг муниса оналаридир.

Бежиз арабларда:

{ وَرَاءَ كُلِّ رَجُلٍ عَظِيمٍ امْرَأَةٌ}

«Ҳар бир буюк инсоннинг ортида аёл туради», деган гап айтилмаган.

Ибн Нажийя (Нужийя) номи билан танилган улуғ олим Али ибн Иброҳим ўз даврининг катта муфассир ва воизларидан бўлган. Султон Нуриддин Зинкий ва Салоҳиддин Айюблар ҳурматига сазовор бўлган. Ана шу олим тафсир фанида катта ютуқларни қўлга киритишидаги сирни айтиб дейди:

"Тафсирни тоғамдан таълим олганман. Дарсдан қайтишим билан онам сўроққа тутарди:

– Бугун тафсирдан қайси сурани ўргандинг?

Мен бугунги дарсни тоғамдан қандай эшитган бўлсам шундайича онамга айтиб берардим. Онам сўзларимни охиригача тинглаб бўлиб, бошини чайқарди.

– Яхши, лекин ҳамма билганларини айтмабди-да. Мен тафсирни тоғанг билан бирга ўрганганман. Аслида уламолар бу оят тафсирида мана бундай дейишган, ана бундай дейишган,– деб тоғам дарсига қўшимча қилиб қўярди".

Мана азизлар ислом дини келиб аёлларни шаънини кўтарди, натижада улар Салоҳиддин Айюб ва Нуриддин Занкий раҳматуллоҳи алайҳимга ўхшаган подшоҳлар лол қоладиган фарзандларни тарбия қилишди.

Шайхонтоҳур тумани бош имом-хатиби

Одилхон қори Юнусхон ўғли