Мадинаи мунаввара Набий алайҳиссаломнинг ҳижратгоҳлари бўлди, бу пок шаҳарда Қуръони Каримнинг фиқҳий аҳкомларига оид оятлари нозил  бўлди. Айни шу  шаҳарда  Ислом динининг тарихига оид кўплаб ҳодисалар бўлиб ўтган. Расулуллоҳ (соллааллоҳу алайҳи васаллам) муборак  ҳадисларининг  кўпини шу ерда  айтганлар. Мадинаи  Мунаввара Ислом  давлатининг  пойтахти, бош  шаҳри, илмий ва фиқҳий маркази  ҳисобланиб, саҳобаларнинг катталари, халифаларнинг  рошидлари яшаган жойдир.

Шунинг учун Мадинаи Мунавваранинг фиқҳ мадрасаси  бошқа  мадрасаларга қараганда кучли ва машҳур бўлиши турган гап. Албатта, катта саҳобаларнинг  бу маънодаги  ҳиссалари беназир. Аммо  Мадинаи Мунавварада  илмга мутахассис  бўлган ва фиқҳий мадрасага  асос  солган  саҳобаларнинг  номларини  тарихчиларимиз   алоҳида  тилга  оладилар. Уларнинг ичида  Зайд ибн Собит ва Абдуллоҳ ибн Умар  розияллоҳу анҳумо  ўзларига хос  манзилага эгалар.

Зайд ибн Собит ибн Заҳҳоқ  Ансорий ал-Хазражий розияллоҳу анҳунинг (кунялари  Абу Саъийд) иккита катта  фазилатлари машҳурдир. Биринчиси, халифанинг  йўқлигида унинг  вазифасини вақтинча бажариб туришлари. Иккинчиси, Ислом  давлати  пойтахтида  тенги йўқ олим  бўлганлари.

Ибн Саъд Амр  ибн Дийнордан  ривоят қилинади: “Ибн Умар  катта  фақиҳлардан  ҳисобланар эди”. Ибн Абдул  Барр  ўз  китобида ёзишича, Абдуллоҳ  ибн Умар  розияллоҳу анҳу шундай деган:

“Илм  уч нарсадир:  нотиқ китоб, ўтувчи суннат  ва “билмайман”. Яъни: Абдуллоҳ ибн  Умар  розияллоҳу анҳуда  илмнинг ушбу   уч тури  ҳам  етарлича  бор  эди. У  киши Аллоҳ  таолонинг  китобини ва  Расулуллоҳ соллаллоҳу  алайҳи  васалламнинг суннатларини  жуда  яхши  билар  эдилар. Шу билан  бирга, билмаган нарсаларини ҳам  дарҳол  тан олар  ва  ўз жойида  “билмайман” дейиш  билан  фаҳрланар эдилар. Шу ўринда  шаръий далилларга  ҳам  тўхталиб ўтсак:

Шаръий  далиллардан  мурод Қуръони Карим, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатлари тушунилади. Фарий ҳукмлардан мурод эса  шаҳобча,  кичик  аҳамиятли нарсалардир.

Шариат ибодат ва муомилатларни  ўз ичига олувчи  ҳукмлардир. Лекин оят ва ҳадисларда   зикри келмаган масалалар ҳам бор. Бу турдаги масалаларни ҳал қилишда эса фақиҳларга ижтиҳод  эшиклари кенг очилган. Аллоҳ таолога қурбат ҳосил қилишнинг   энг улуғи бу  дин ҳукмларига инсонларни қизиқтиришдир.  Айниқса фиқҳий жабҳаларда, жумладан, ибодат, амал  ва муомилат  масалаларида  аниқ бир ҳужжатга эга бўлсинлар. Ислом  фиқҳи  замонлар  оша мусулмонларнинг  талабларига жавоб бериб келмоқда  ва ўзининг  барча замонлар  ҳамда маконларга  мос эканини исбот қилмоқда.

Бутун дунёга машҳур адиб ва файласуф  Бернард Шоу “Мен доим ислом динини ғоятда эҳтиром қиламан. Менимча, фақат ушбу дингина ҳаракатлантирувчи  кучга эгадир. Ва барча замонларда башариятнинг  фойдасига хизмат қила олади”, деган. Инглиз тарихчиси  Вилз ўзининг “Инсоният тарихи  ифодалари” китобида  қуйидагиларни  айтади: “Европа ўзининг идорий ва тижорий  қонунлари бўйича  исломдан қарздордир”. Француз тарихчиси Сидю: “Напалеоннинг  қонуни  Имом Молик  мазҳабидаги “Шарҳи  Дирдир ъала матни  ҳалил” номли фиқҳ китобларидан  кўчирмадир”,  деб  ёзади. Фиқҳ  фани ғарбда  Исламик Лав, муслим Лав (инглиз тилида), ле Дроит  мусулман (француз тилида), Исламисче Гесетз (немис тилида ) каби  номлар  билан  юритилади.

Фиқҳ сўзи  атама сифатида  Қуръон ва ҳадисларда  қўлланилади. Фиқҳ ислом дини вужудга келиб ҳалифалик  қарор топиши  биланоқ дарҳол таркиб топган эмас. Фиқҳнинг қарор топиши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадислари ва саҳобаларнинг  айтган гапларини  ёзиб олиш билан бирга давом этган. Зайд ибн Ҳасаннинг “Мажмул фиқҳ”, Молик  ибн Анаснинг “Ал-Муватто”, Аҳмад ибн Ҳанбалнинг “Ал-Муснад” китоблари фиқҳга оид  дастлабки асарлар ҳисобланади. Улар муайян танлаб олинган  ҳадислардан иборат  эди. Фиқҳ  илми  Х асрга келиб мустақил фан сифатида  шаклланган. Фиқҳ билан  шуғулланувчи, уни ўрганувчи киши “фақиҳ” деб аталган. Бунда фақатгина шариат ҳукмларини содда ва юзаки билиб олиб, уни ёд олиш етарли эмас. Балки уларнинг барча сабаб ва ҳикматларини билмоқ ва шариат асосчисининг мақсадларини англамоқ зарур ҳисобланади. Шунинг учун шариат ҳукмларини содда услубда билган киши олим  дейилса ҳам, фақиҳ дейилмайди. Фақиҳ олимларнинг таъкидлашича, илм  ва фиқҳ орасида  умум  ва хусуси  мутлақ бор, яъни илм умумий маънода, фиқҳ эса  хос маънода  ишлатилади. Шу  сабабли   ҳам  фақиҳ  олим бўлади, аммо  ҳар  бир олим  фақиҳ эмас  дейилган.

Маърифат ЭСОНОВА

Хадичаи Кубро аёл-қизлар

ўрта-махсус ислом
билим юрти талабаси

ЎМИ Матбуот хизмати

Саудия Арабистони Қироллигининг Туризм ва миллий мерос бўйича ташкилоти “Муқаддас шаҳарни мадҳ қилиш” деб номланган кўнгиллилар лойиҳаси билан ҳамкорликда ажойиб ишни ташкил этишди.

“Ал-Мадина” нашрининг хабар беришича, улар Савр тоғи атрофини турли чиқиндилардан тозалаш бўйича ободонлаштириш ишларини амалга оширишди. Бу Туризм ва миллий мерос ташкилотининг кўнгиллилар гуруҳи билан Маккадаги тарихий масканларни ободонлаштириш бўйича биринчи лойиҳаси эмас. Ушбу лойиҳада 600 та кўнгиллилар иштирок этди ва улар 200 қопдан зиёд чиқиндиларни тўплашга муваффақ бўлишди. Тозалаш ишларидан ташқари, лойиҳа иштирокчилари учун экскурсия ташкиллаштирилди ва уларга Ислом дини ва тарихида муҳим аҳамиятга эга бўлган тарихий масканлар ҳақида сўзлаб берилди.

Эслатиб ўтамиз, Савр тоғи Маккаи мукаррамадан 5 километр узоқликда жойлашган. Айнан мана шу тоғдаги ғорда Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг энг яқин саҳобийлари Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу Мадинага ҳижратга кетаётганларида ортларидан таъқиб қилиб келаётган Қурайшлик мушриклардан беркинишган. 

Манба: ziyo.uz

ЎМИ Матбуот хизмати

Афғонистон бўйича юқори даражадаги Тошкент халқаро конференцияси матбуот марказида бўлиб ўтган тадбирда Бобур номидаги халқаро фонд раиси Зокиржон Машрабов қўшни мамлакатда тинчлик ўрнатишнинг халқларимиз маданий яқинлигини таъминлашдаги аҳамияти ҳақида ўз фикрларини билдирди.

– Мамлакатимиз буюк аждодларимиз юрган йўллар бўйлаб ташкил этган илмий экспедициялар самарасида сўнгги йигирма йил давомида Афғонистон заминида йигирма маротаба бўлдим. Мустақилликнинг дастлабки йилларида Заҳириддин Муҳаммад Бубур номидаги халқаро фонд ташкил этилган эди. Ўтган давр мобайнида фонд экспедицияси Ўзбекистон заминида туғилиб, тақдир тақозосига кўра бошқа юртларда умргузаронлик қилган кўплаб буюк аждодларимизнинг қабр-мақбараларини излаб топиш, уларнинг фаолиятини ўрганиш бўйича кенг кўламли изланишлар олиб борди. Афғонистон ва Ҳиндистондан то Африка қитъасигача бўлган ҳудудларда тадқиқотлар олиб бордик. Бу ҳақда 27 фильм, 6 китоб ёзиб, халқимизга тақдим қилдик.

Афғонистон тупроғида Абу Райҳон Беруний, Алишер Навоий, Абдураҳмон Жомий, Заҳириддин Бобур, Камолиддин Беҳзод каби кўплаб алломалар хоки мангу қўним топган. Уларнинг мақбаралари ҳароба аҳволга келиб қолган эди. Мамлакатимиз раҳбариятининг эътибори ва кўмаги туфайли ушбу аждодларимиз мақбараларини тиклаб, зиёратгоҳга айлантиришга муяссар бўлдик. Ушбу қадамжоларга юртимиз уста-ҳунармандлари ясаган сағаналар ўрнатилди, бинолари қимматбаҳо тошлар ва нақшлар билан зийнатланди. Ўзбекистондан 2 минг тупдан зиёд кўчат олиб борилиб, Алишер Навоий бобомиз зиёратгоҳи атрофида боғ барпо қилинди.

Ўзбекистоннинг буюк аждодларимиз хотираси тиклаш ва абадийлаштириш, уларнинг ҳаёти ва ижодини ўрганиш борасида амалга ошираётган бундай хайрли ишлари бутун оламга ибрат бўлаяпти. Ўз навбатида, Афғонистон ҳукумати ва халқи аждодлар хотирасига кўрсатаётган юксак эҳтироми учун мамлакатимизга миннатдорлик изҳор қилиб келмоқда.

2016 йили бўлган халқаро конференцияда Афғонистон Президенти Ашраф Ғани Ўзбекистоннинг олиб бораётган савоб ва эзгу ишлари учун мени Алишер Навоий номидаги халқаро мукофот билан тақдирлаган эди. Буларнинг бари халқларимиз яқинлигига янада кенг йўл очишига ишончим комил.

Ўзбекистон мусулмонлар идораси матбуот хизмати

Ўзбекистон ва Тожикистон раҳбарлари ўз фуқаролари учун виза расмийлаштирмасдан қўшни мамлакат ҳудудида 30 кунгача бўлиш имкониятини яратиб берганидан хабарингиз бор.
Қардошлар бундан унумли фойдаланиб, Наврўз айёми нишонланган кунларда саёҳатга отланишди. Хусусан, кўплаб тожикистонликлар диёримизга ташриф буюриб, ўз сафарларини кўтаринки кайфиятда, завқ-шавқ ва ҳайратга тўлиб ўтказишди. Олган катта таассуротларини интернет ижтимоий тармоқларидаги саҳифаларига тезда жойлаштириб, барча билан ўртоқлашди. Бу ҳақда “Халқ сўзи” нашри “news.tj” ахборот порталига иқтибосан маълумот берди.
Қуйида уларнинг айримларини келтириб ўтамиз.
“Қарор қабул қилинди: чегара очиқ! Қани кетдик. Эрталаб соат 8:00дан Тожикистон – Ўзбекистон чегарасига етиб келдик. Ҳеч қандай танқид йўқ, фақат ахборот. Биз томондаги чегарада озгина тартибсизликни ҳисобга олмаганда, ҳамма ўтаяпти. Қардош Ўзбекистон томонда 5-6 нафар чегара хизмати зобити ва 2 нафар божхона хизмати ходими менинг автоуловимни синчковлик билан текширди. Қатъий, лекин мулойимлик билан. Бунинг учун уларга плюс”, — деб ёзади Фарход Сангинов. Шунингдек, у Ўзбекистонда нарх бўйича ҳамма нарса арзонлигини қайд этиб, жумладан шундай таъкидлайди: “Бир порция кабобда — учта сих. Тухум, ун, мандаринлар, нон — арзон”.
Айтганча, дам олиш кунлари мамлакатимизга келган тожикистонликларнинг маҳсулотлар Ўзбекистонда Тожикистонга нисбатан анча арзонлиги ҳақидаги фикрлари ижтимоий тармоқларда асосий ўринни эгаллади, трендга айланди.
Меҳмонлар, шунингдек, Ўзбекистон фуқаролари томонидан кўрсатилган хушмуомалаликни алоҳида эътироф этдилар.
“Йигирма йилдан ортиқ вақт ичида бир-биримизни кўрмаган эдик, бир-биримиз ҳақида деярли ҳеч нарса билмас эдик, энди худди ўртада нифоқ бўлмагандек учрашдик, биз ҳақиқатан ҳам ўзбеклар билан биродарлармиз, биз минтақадаги энг яқин халқлармиз”, — деб қайд этади ПарвизХЗ никли яна бир фойдаланувчи.
Шулар қаторида Тожикистонга ташриф буюрган ўзбекистонликлар ҳам қўшнилар меҳмондўстлигидан хурсанд эканлигини яширмаган.
“Тожикистон халқига меҳмондорчилик учун раҳмат, — деб ёзади самарқандлик Нодир Аҳмедов. — Кеча Самарқанд тарафдан Душанбега ўз автоуловим билан бордим! ДАН ходимлари яхши ва хушмуомала. Қардош Тожикистон халқига меҳмоннавозлик учун миннатдорлик билдираман. Тожикистонда ҳеч қачон бўлмаганман, кеча илк бор ташриф буюрдим, ўз машинамда Душанбе, Панжикент шаҳарларини айландим, ҳаммаси аъло — муаммо йўқ. Ўзбек ва тожик халқига ҳурмат! Президентларга раҳмат!”
Ўз навбатида, “Facebook”даги Тожикистоннинг машҳур гуруҳларида ўзбекистонлик, Ўзбекистоннинг машҳур гуруҳларида эса тожикистонлик кўплаб янги иштирокчилар пайдо бўлди.
Қолаверса, ўзбекистонликлар қўшни юртдан келадиган меҳмонларга қўлидан келганча он-лайн кўмак беришга интилган.
“Болалар, мана сизга Тошкент метроси харитаси”, — деб фотосуратларни тақдим этган ўзбекистонлик Бобур Феникс.
Яна бир фойдаланувчи Отабек Фатхуллаев эса Тошкентнинг қайси жойида овқатланиш мумкинлиги, Ўзбекистоннинг исталган банкида валюта айирбошлаш имконияти мавжудлиги, хусусан, 1 АҚШ долларининг давлат курси ҳақида маълумот берган.
Ҳатто, айрим ўзбекистонликлар ёрдам керак бўлса деб ўз шахсий телефон рақамларини, тожикистонликлар эса бунга жавобан ўз рақамларини қолдирган.
“Биз Самарқандга бувимиз билан бордик. Мен уни ўз машинамда олиб бордим. У киши 79 ёшда, — деб ёзади Нодир Иброҳиов “Facebook”даги саҳифасида. — У йўл бўйи жим кетди. Самарқанд унинг Ватани ва бувим энди у ерга бошқа бора олмаслиги ҳақида кўп гапирарди. Лекин борди. Унинг ушалмас орзу армонини амалга оширган барчага раҳмат, бизнинг қардош халқларимизга шон-шарафлар бўлсин. Бундан буён доим шундай бўлаверсин”.
Эслатиб ўтамиз, жорий йил апрель ойида мамлакатлар ўртасидаги автобус қатновлари янгиланиб, Тожикистондан автобуслар Ўзбекистондаги бешта шаҳар — Тошкент, Самарқанд, Денов, Термиз ва Фарғонага боради. Шундан сўнг юқоридаги каби дил сўзлари, орзулар рўёби кўпайишига шубҳа йўқ.

Ўзбекистон мусулмонлар идораси матбуот хизмати

Бу дунё ҳикматларга тўла. Атрофимизни ўраб турган барча нарсалар: дарахтлар, қиру адирлар, тоғу тошлар, анҳорлар, сойлар – барчаси мўминлар учун ибрат ва Аллоҳ таолонинг қудрати тажаллийсидир. Ҳар куни умр дафтаримиздан янги саҳифа очилганидек атрофдаги оламнинг ҳам сурати янгиланади. Энг қизиғи, ана шу янгиланишлар асло бир-бирини такрорламайди.

Кеча ва кундуз доимо алмашиб туради. Бири узайса, иккинчиси қисқаради. Умримиз ҳисобини кеча ва кундузлар билан ўлчаймиз. Шу жараён фаслларни ҳам ўзгартириб туради. Замҳарир қишда гўё оппоқ кафанга бурканган ерни эрта баҳорда Аллоҳ таоло қайта тирилтиради. Буюк Парвардигор кечаю кундузни ҳаракатлантирмаса, ёмғир ёғдирмаса, Ер юзида ҳаёт бўлмайди. Мунтазам такрорланиб турувчи бу табиат ҳодисаларидан ҳар бир мўмин ибрат олиб, буюк сафарга тараддуд кўриши керак.

Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: «Энди инсон ўзининг таомига (ибрат кўзи билан) боқсин! Биз (осмондан) сувни мўл ёғдирдик. Сўнгра Биз унда донларни ундирдик, узум ва кўкатларни, зайтун ва хурмоларни, қалин дарахтзор боғларни меваю гиёҳларни ҳам. Булар сизлар учун ва чорва ҳайвонларингиз учун манфаатдир» (Абаса сураси, 24–32-оятлар).

Юртимизда эзгу бир анъана шаклланган. Ҳар йили икки қутлуғ сана – Наврўз ҳамда Мустақиллик байрамлари арафасида умумхалқ хайрия ҳашари уюштирилади. Жорий йилнинг 18-19 март кунлари ҳам ана шундай хайрия тадбирлари ўтказилиб, юртдошларимиз бир тану бир жон бўлиб мамлакатимизни обод масканга айлантиришди.

Икки кунлик ҳашар давомида ўн минглаб туп мевали ва манзарали дарахт кўчатлари ўтқазилди. Бу яхши, албатта. Лекин ерга қадалган ушбу кўчатларнинг тақдири, баравж униб-ўсишини ким назорат қилади? Ҳар йили баҳорги ҳашар давомида экилган дарахтлар бехато кўкарганида эди, бугун юртимиз боғу бўстонга айланарди. Демак, эккан кўчатларимизни худди фарзандларимиздек парваришлашимиз зарур.

Аслида ҳеч бир дин, фалсафа ёки жамият тозаликка исломчалик эътибор қаратмаган. Ҳадиси шарифларда поклик, тозалик имоннинг ярми экани айтилади. Ҳатто намознинг шартларидан бири ҳам поклик – жой ва кийимнинг тоза бўлишидир.

Мўмин киши бир туп кўчат ўтқазса, ундан нафақат инсонлар, балки ҳайвонлар ва қушлар ҳам манфаат кўради. Муборак ҳадисда айтилишича, экилган ҳар бир дарахтнинг айтаётган тасбеҳи, ўша дарахтни эккан кишининг номаи аъмолига ёзилади ҳамда унинг мевасидан бошқалар еса ёки соясида ўтирса, эккан кишининг амал дафтарига садақа савоби ёзиб қўйилади.

Бир подшоҳ ўз вазири билан сайрга чиқиб, бир қишлоқдан ўтаётса, боғида меҳнат қилаётган бир чолни кўрибди. Чол қариб қолганига қарамай, меҳнат қилиб кўчатлар экаётган экан. Чолнинг меҳнати подшоҳга жуда ёқибди. Вазирига шу чол билан бироз суҳбатлашайлик, дея унинг олдига келибди.

Чолга салом бериб:

– Ҳорманг отахон, нима экяпсиз? – дебди.

Чол:

– Саломат бўлинг, шоҳим. ёнғоқ экяпман, – деб жавоб берибди.

Подшоҳ ажабланиб:

– Отахон, ёнғоқ кўп йиллик дарахт бўлса, сиз эса анча қариб қолгансиз, унинг ҳосилигача етармикансиз? – дебди.

Чол:

– Бу дарахтларнинг мевасини кўриш менга насиб этмаса керак, – деб жавоб берибди.

Подшоҳ:

– Унда нега экяпсиз? – деб сўрабди.

Чол:

– Подшоҳим, оталаримиз экдилар, биз едик. Энди биз экамиз, фарзандларимиз ейди-да, – дебди.

Бу жавоб подшоҳга маъқул бўлиб чолга бир ҳамён олтин берибди. Чол олтинларни олиб: «Аллоҳга шукрлар бўлсин, эккан кўчатимиз бугуннинг ўзидаёқ ҳосил бера бошлади», дебди.

Буни эшитган подшоҳ завқи келиб чолга яна бир ҳамён олтин берибди.

Чол: «Аллоҳ таолога ҳамду санолар бўлсинки, ҳамма дарахтлар бир йилда бир марта ҳосил берса, менинг эккан дарахтим икки марта ҳосил бераётир», дебди.

Подшоҳ унга яна бир ҳамён олтин бермоқчи бўлибди. Шунда вазири дарҳол тўхтатиб: «Эй подшоҳим, бу ердан тезроқ кетмасак, хазинангиздаги олтинлар тугаб қолади», дебди. Подшоҳ чолга ҳам, вазирига ҳам миннатдорчилик билдириб, йўлида давом этибди.

Чол жуда хурсанд бўлиб, қўлини дуога очиб: «Эй Раббим, Сен Буюксан. Энди мен вақтимни беҳуда ўтказмай, фақат сенинг розилигинг учун дарахтлар экаман, боғ-роғлар барпо қиламан», дебди.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар: «Қиёмат куни бўлса ҳам қўлида бир туп ниҳоли бор одам уни эксин».

Инсон ўз уйига қандай эътибор берса, атрофга ҳам шундай муносабатда бўлиши шарт. Чунки бутун Ер юзи инсонлар учун маскандир.

Зеро, ояти каримада: «У Ерни сизлар учун бешик (қароргоҳ) қилиб қўйди ва унда йўллар пайдо қилди ҳамда осмондан сув (ёмғир, қор) ёғдирди. Бас, Биз у (сув) билан турли ўсимлик навларини ундириб чиқардик» (Тоҳо сураси, 53-оят).

Ота-боболаримиз: “Сувга тупурма, ариққа супурма, кўчага ахлат ташлама, кўкариб турган новдани нобуд қилма”, дея бежиз уқтирмаган. Қолаверса, халқимизда: «Бирни кессанг, ўнни эк», деган ҳикмат ҳам бор. Дарҳақиқат, биз бугун кесган бир туп дарахтнинг зарари йиллар ўтиб унинг ўрнига экилган дарахт орқали қопланади.

Миродил МИРЖАЛИЛОВ,

Қибрай тумани бош имом-хатиби

ЎМИ Матбуот хизмати