ЎМИ матбуот хизмати

Кейинги вақтларда “Мотуридийлар, Ашъарийлар адашган” қабилидаги ижтимоий тармоқларда турли хил маърузалар кўпайиб қолган. Жумладан, яқинда Абдуллоҳ Зуфар номли шахснинг “Аллоҳ қаерда? Мотуридий ва Ашъарийлар” мвзусидаги суҳбатини тингладим.  Бу каби маърузаларни эшитган сари, айтаётган гаплари ҳеч бир илмий асосга эга эмаслигини тушуниб борарканман, кўплаб саволлар қийнай бошлайди. Нима учун етарлича диний илмга эга бўлмаган, саводсиз бир кимсалар мужтаҳид имомларнинг йўлларини хато деб айтмоқдалар? Уларнинг мақсадлари нима? Нима учун ўн асрдан зиёд вақтдан буён бир жамоа бўлиб, “Ҳидоят имоми” дея ўзлари ном берган имомга эргашиб келаётган мусулмонларни ва алломаларни энди улар адашган демоқда? Улар наҳотки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг “Аллоҳ таоло умматимни ҳеч қачон залолат устида жамламайди” (Имом Ҳоким ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилган), деган ҳадисларидан кўр-кўрона кўз юмадилар? Ваҳоланки, бугунги кунда дунёдаги мусулмонларнинг 92,5 фоизи Аҳли сунна вал жамоа мазҳабидадир. Яъни,  Мотуридий, Ашъарий йўналишида амал қилиб келмоқда. Агар бу мазҳаб хато йўналишда бўлса эди, Аллоҳ таоло унинг умрини узоқ ва унга эргашувчилар сафини бунчалик кўп қилиб қўймаган бўлар эди-ку?

  Шунингдек, бизнинг диёрларимизда сунний эътиқодидаги икки йирик таълимотлардан бири бўлмиш Мотуридийлик ақидавий йўналиши кенг ёйилган. Бу йўналиш асосчиси бизнинг юртдошимиз Фиқҳ олими, калом илмининг мотуридийлик йўналиши асосчиси “Имом ал-ҳудо” (“Ҳидоят йўли имоми”), “Имом ал-мутакаллимин”, (“Мутакаллимлар имоми”) номлари билан улуғланган Абу Мансур Мотуридийдир.

Имом Мотуридийга Ислом уламолари турли хил илмий унвонларни берганлар. Масалан, “Имомул ҳудаа” (ҳидоятга бошловчи имом), “Аламул ҳудаа” (ҳидоят маёғи), “Мусаҳҳиҳу ақоидил муслимийн” (мусулмонларнинг ақидаларини ҳар хил бидъат ва хурофотлардан тозаловчи киши), “Раису Аҳлис суннаҳ” (Аҳли сунна вал жамоа раиси) ва бошқалар.

Бу сифатлар ва унвонлар у кишининг ўз издошлари қалбидан чуқур жой олганини, суннатга ёрдам бериш ва ҳимоя қилиш йўлида салмоқли натижаларга эришганини кўрсатади.

Имом Мотуридий Аҳли сунна вал жамоа ақидасини шарҳлаш ва ёритиб беришда муҳим рол ўйнаган атоқли исломий шахсиятлардан бири ҳисобланади.

Имом Мотуридий раҳматуллоҳи алайҳ тафсир, ақида ва фиқҳ фанларига оид бир қанча китоблар ёзиб, улкан илмий мерос қолдирганлар. Масалан, Қуръони карим тафсирига доир “Таъвилоту аҳлис-сунна” китобини ёзганлар. Ҳижрий етти юз етмиш бешинчи йилда вафот этган имом Абдул Қодир Қураший бу китобга: “У тафсир бобида ҳеч қандай асар унга тенг келолмайдиган бир китобдир. Ҳатто бу фан соҳасида ундан олдингилар ёзиб кетган асарлар ҳам унга яқин келолмайди”, деб таъриф берган.

Имом Кафавий Имом Мотуридийнинг таржимаи ҳоли ҳақида шундай дейди: “Мутакаллимларнинг имоми, мусулмонларнинг ақидаларини ҳар хил бидъат ва хурофотлардан тозаловчиси бўлган бу кишига Аллоҳ таоло тўғри йўлга ҳидоят қилиб қўйиш билан мадад берган эди. Шунинг учун ҳам у тўғри динни ҳимоя қилишга бел боғлаб улкан асарлар битди. Ботил ақидалар соҳибларининг сўзларига раддиялар берди”.

Имом Маҳмуд Зоҳид Кавсарий айтадилар:

“Имом Ашъарий ва Имом Мотуридийлар машриқу ва мағрибда Аҳли суннат ва жамоат имомларидир. Уларнинг кўп сонли китоблари бор”.

Имом Абу Мансур Мотуридий раҳматуллоҳи алайҳ турли ботил ақидавий фирқалар кўпайганда у киши саҳобалар, тобеъинлар ва замондошлари: таба тобеъинларнинг соғлом ақидаларини жамлаб, шарҳладилар ва Аҳли сунна ақидасини ҳимоя қилдилар.

 Баъзи жоҳил тоифалар даъво қилгани каби У зот янги дин ёки янги ақида олиб келмаганлар. Балки, турли фирқалар томонидан Аҳли сунна вал жамоа ақидасини бузиб талқин қилиш бошланганда, Имом Мотуридий раҳматуллоҳи алайҳ томонидан Пайғамбаримиз ва саҳобаи киромлар тутган йўл қайси экани шарҳлаб билдирилган. Бу ишда Имом Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳнинг қолдирган илмлари ва ижтиҳодларидан кўп фойдаланганлар. Сабаби, Имом Мотуридий раҳматуллоҳи алайҳ устозларининг устози орқали Имом Абу Ҳанифанинг шогирдлари Имом Абу Юсуф ва Имом Муҳаммадга етиб борадилар. Яъни, икки устоз воситасида Имом Абу Юсуф ва Имом Муҳаммад силсиласига боғланади.

Демак, Ислом уммати эътироф қилган ва бир овоздан қабул қилган мужтаҳид олимларга Имом Мотуридий раҳматуллоҳи алайҳ қанчалик яқин бўлганликлари ва ўша даврдаги соф ислом билим булоқларидан сув ичганликлари маълум бўлмоқда.

Ўзгаларни адашган дейишдан айниқса мужтаҳид, ислом уммати эътироф этган имомларни хатокор деб айтишдан сақланиш, балки ҳар бир киши ўзини адашиб кетмаслигини Аллоҳ таолодан сўраши зарур. Ҳатто Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳт васаллам ҳам адашиб кетишдан қаттиқ хавотирда бўлганлари ҳадисларда ривоят қилинган:

Имом Байҳақий ўзининг “Шуъаб ал-имон” номли асарида Али Шаторийдан қуйидагиларни баён қилади: “Ё Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сочимни Ҳуд сураси оқартирди деб айтганингизни эшитдим”, деди.

Шунда, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ҳа шундай”, деб жавоб бердилар.

“Ё, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сурадаги пайғамбарлар қиссаси-ми ёки уларнинг умматларининг ҳоли-ми сизнинг сочингизни оқартирди”.

“Йўқ, пайғамбарлар ҳам уларнинг умматлари ҳақидаги оятлар ҳам сочимни оқартиргани йўқ. Балки сурадаги “Бас, (эй, Муҳаммад!) буюрилганингиздек тўғри бўлинг!” ояти сочимни оқартирди”, дедилар.

Шу боис, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Аллоҳ таолонинг ўзидан тўғри йўлда мустақим қилишини сўраб кўп дуо қилар эдилар. Хусусан, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Йа, муқаллибал қулуби саббит қалбий аъла дийник (Ё, Қалбларни ўзгартирувчи Зот, қалбимни ўзингнинг динингда собит қил)” деб дуо қилар эдилар.

Имом ал-Мотуридий раҳимаҳуллоҳнинг ўндан ортиқ асарлари соф исломий таълимотга даъват қилганлиги билан жуда аҳамиятлидир, хусусан, улардан иккитаси муҳим. Улардан биринчиси Қуръон тафсирига оид бўлиб, “Таъвилот ал-Қуръон”  деб аталади. Яна у “Таъвилоту аҳли ас-сунна” (“Суннат аҳлининг изоҳлари”) номи билан 12 (ўн икки) жилдлик қилиб нашр қилинган. Унинг аҳли суннат ва жамоат ақоидининг асосини ташкил қилувчи асари “Китоб ат-тавҳид” (“Аллоҳнинг ягоналигини исботлаш китоби”) деб номланган. Мазкур “Китоб ат-тавҳид” асари йирик ҳажмли, ўзида аҳли суннат ва жамоат ақоидининг мураккаб масалаларини муфассал равишда қамраб олган. Имом Мотуридий раҳматуллоҳи алайҳ ҳам ўзларининг “Китоб ат- тавҳид” асарларининг таснифига киришар экан, Аллоҳ субҳанаҳу ва таолодан ушбу рисола орқали ўзларини адашиш, залолатга дучор келиш, хатога йўл қўйишидан асрашини илтижо қилиб сўраганларига гувоҳ бўламиз. Иншаллоҳ, бу китобнинг ҳали сиз азиз ўқувчилар билан бўлишадан ўринлари кўп, Аллоҳ насиб қилганича уларни сизга етказишда давом этамиз.

Минг йиллардан бери мусулмонлар маҳкам тутган мана шундай йўналишларда барчамиз собит туриб, фарзандларимиз ва ёш авлодга ушбу тушунчаларни сингдиришимиз айни муддаодир. Ёшларимиз ўз эътиқоди ва мазҳабини яхши билса, ҳар хил оқим аъзолари уларни чалғита олмайди ва тўғри йўлда бардавом бўладилар, иншаллоҳ.

Обиджон Хурсандов - Самарқанд Ақида мактаби устози

Ваҳ, нетиб хуш кўрмагаймен Тенгрининг тақдирини?

Навоий

Бисмиллаҳир-Роҳманир-Роҳийм.

Одамзодга сўзни, баённи, қалам билан ёзишни билдирган Аллоҳ таолога чексиз ҳамду санолар бўлсин. Назмдаги фасоҳат ва насрдаги балоғат таърифида: «Албатта, шеърда ҳикмат, баёнда сеҳр бордир», деб сўзда мўъжиза намоён этган ҳазрати Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам жанобимизга чексиз салоту саломлар бўлсин.

Ҳазрати Алишер Навоийнинг тақдирга бўлган собит иймони ва ўчмас муҳаббати унинг барча асарларидан аёндир. У зотнинг бу ишончи асло таваккулига – ҳар ишда Аллоҳга қаттиқ таяниб иш кўришига, тадбир ва саъйу ғайратига халал етказмайди, аксинча, адиб шуларнинг ҳаммасини, ҳатто, ишқ жунунини ҳам тақдирдан деб билади. «Аллоҳга ҳамд бўлсинки, тақдир қалами азалдан пешонамда жунун ва ишқни ёзди», дейди шоир:

                     Биҳамдиллаҳки, оллимда азалдин

                     Жунуну ишқ ёзди килки тақдир.

Охират ва жамол ошиғи ишқи илоҳий ва ваҳдат майи: Аллоҳ таолонинг якка-ягоналиги шавқи азалдан сарнавишт эканига – пешонага ёзилган тақдир эканига шукрлар қилиб, завқу шавқларга тўлади ва бу илоҳий ишқ неъмати боис Аллоҳнинг тақдирини севади; «Нечун, Тангрининг тақдирини севмас эканман?», деб нидо қилади:

                     Ишқу май, эй шайх, азалдин сарнавишт эрмиш манга,

                     Ваҳ, нетиб хуш кўрмагаймен Тенгрининг тақдирини?

«Тақдир қалами» деган ибора Ҳазрати Имом Бухорийнинг «Ал-жомиъ ас-саҳиҳ» китобида келган ҳадиси шарифдандир: Ҳазрати Абу Ҳурайра (розийаллоҳу анҳу) ривоят қиладилар: «Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам менга: «Аллоҳ таоло сенга муяссар қилган нарсани тақдир қалами ёзиб қўйгандир!» - дедилар.

*   *   *

Тақир - ўлчов, миқдор, андоза, қазо, қадар, азалдан белгилаб қўйилган, пешонага ёзилган нарса, қисмат деганидир. Қуръонда айтилади: «Аллоҳ ҳамма нарса учун бир ўлчов (бир ҳад) муқаррар қилгандир» («Ат-талоқ» сураси, 3-оят).

Алишер Навоий «Сирожу-л-муслимийн» асарида иймон қоидасининг ижмолини баён этиб, балоғатга етган ақл соҳибига Аллоҳ таоло фарз қилган биринчи нарса иймон эканини айтади, сўнг иймоннинг маъносини билдириб:

                     Анинг маънисидур тил бирла иқрор,

                     Кўнгул бирла инонмоғлиғ дағи бор, -

дейди. Яъни, калимаи тоййиба – покловчи сўз: «Ла илаҳа иллаллоҳ, Муҳаммадун Расулуллоҳ» - «Аллоҳдан бошқа ҳеч бир илоҳ йўқ, Муҳаммад Аллоҳнинг элчисидир», демоқдир. Иймон калималарини тили билан айтиб, дили билан ҳам тасдиқ этган киши мўъмин бўлиб, пок ҳисобланади. Шундан сўнг Навоий муъман биҳлар тафсилини – ишониш шарт бўлган олти нарсани зикр қилиб, Аллоҳга, Унинг фаришталарига, китобларига, пайғамбарларига, қиёмат куни ҳақ эканига ишонгандан кейин, тақдирга ҳам ишониш фарз эканини билдиради:

                     Яна билмакдурур бемакру тазвир

                     Ки, Ҳақдиндур ямон-яхшиға тақдир.

«Яна макрсиз, ҳийла-фирибсиз билмоқ керакки, яхши ёмон одамларга етадиган яхшилик ва ёмонликлар Ҳақ таоло белгилаган тақдирдир».

Навоийнинг тақдирга иймони шу қадар қувватлики, ҳар ишда ўзини тўлиқ-тўкис Ҳақ таолога ҳавола этади:

                     Эй Навоий, бил неким бўлғонни Ҳақ тақдиридин,

                     Мундин ўзга амрдин кўнглингни уз, илкингни йиғ.

«Нимаики юз берган бўлса, уни Ҳақ тақдиридан бил, бундан бошқа ишдан кўнглингни уз, қўлингни торт», деган хулоса асло умидсизлик ва тушкунлик эмас, аксинча, тўлиқ таваккул намойишидир.

Навоий ҳикмати бежиз эмас. Инсоннинг она раҳимида пайдо бўлиб, одам шаклини олишидан то туғилишигача, туғилишидан то ўлимигача бўлган муддатлар ва унга етадиган барча яхши-ёмон нарсалар тақдирга дохилдир. «Саҳиҳи Бухорий»нинг «Тақдир китоби»да ҳазрати Анас розийаллоҳу анҳудан ушбу ҳадиси шариф ривоят қилинади: «Ҳазрати Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Аллоҳ таоло бир фариштани бачадонга вакил қилиб юборгач, у: «Ё Рабб! Маний (нутфа) бўлди, лахта қон (алақ) бўлди, бир парча эт бўлди», - дегайдир. Аллоҳ таоло (ўша бир парча этни) одам қилиб яратишни ирода қилса, фаришта У Зотдан: «Ё Рабб! Ўғил бўлсинми, қиз бўлсинми? Бахтли бўлсинми, бахтсиз бўлсинми? Ризқи қанча бўлсин? Умри қанча бўлсин?» - деб сўрагайдир. Мана шуларнинг ҳаммаси она қорнида тақдир қилиб битилгайдир!» (239-саҳифа).

*   *   *

«Килки қазо», «хомаи тақдир», яъни тақдир қалами зикри Навоий ғазалиётида комил иймон ва таъкид билан такрорланади:

                     Ҳар не ёзмиш оллингга килки қазо, кўрмак керак,

                     Эй Навоий, қочмоқ ўлмас Тенгрининг тақдиридин.

«Тақдир қалами пешонангга ёзган нарсани кўрмоқ лозим, асло Аллоҳнинг тақдиридан қочиб бўлмайди».

                     Ғам ўлса, солма гириҳлар қошингғаким, қилмас

                 Ғализ ўлуб бу қаро манъи хомайи тақдир.

«Ғам етса, қошингни чимириб, уни буришиқ, чигал қилмагин, чунки қоралиги бадтар қуюқлашади-ю, аммо зинҳор тақдир қаламининг ёзувини тақиқлай олмайди».

                 Чун не тақдир ўлса, тағйир ўлмас эрмиш саъй ила,

                     Қайғу қисмим бўлди деб ортуқси невчун қайғурай?

«Неки тақдир қилинган бўлса, у саъйу ҳаракат билан ўзгармайди, бас, қайғу менга қисмат бўлди деб нечун ортиқча қайғурайин?!»

Бу ҳикматлар Қуръон ва ҳадисга асосланади. Ҳазрати Имом Бухорий «Тақдир китоби»нинг 5-бобига: «Банда назрга эмас, тақдирга ишонмоғи керак» деб сарлавҳа қўйганлар. Унда ҳазрати Абу Ҳурайра розийаллоҳу анҳудан ушбу ҳадиси шариф баён қилинади: …Ҳазрати Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Назр бериб, тақдирдан қутулиб бўлмайди…», - дедилар.

Яна у зотдан ушбу ҳадиси шариф баён этилади: «Назр Одам боласига ҳеч қандай манфаъат бермайди, унинг пешонасига ёзилганини ўзгартира олмади. Лекин азалдан тақдир қилинган нарсаларни тақдирнинг ўзигина унга насиб айлайди, холос!»

Демак, инсон саъйу ҳаракати билан эришадиган яхшиликлар ҳам аслида тақдирдандир. Навоий куйлаган маъно ана шудир. Мажоз ортидаги ҳақиқат ана шудир.

Чунончи, «Сунани Термизий»даги баъзи ҳадиси шарифларда яширин садақа хунук ўлимни дафъ этиши, дам солдириш, табибларга бориш, дори-дармон қилиб даволаниш каби яхши ҳаракатлар ҳам аслида тақдирдан экани баён қилинади. Бас, бу маънолар одамзодни яхшиликка, фаолиятга ундайди.

*   *   *

«Кишига азалдан тақдир қилинган нарса билан унга таъна-маломат қилишдан фойда йўқ. Бемаврид ўгит-насиҳат ҳам беҳудадир. Бировдан айбу нуқсон излагандан кўра, ўз айбингни тафтиш эт,  чунки инсон учун ўз нуқсонини кўришдек маърифат бўлмагай». Бу маъно Навоийнинг бир қанча байтларида акс этган.

                     Не воқиъ ўлса, чу тақдирдин эмас хориж,

                     Бас, ўктадур қилуридин кишига бермак ўгут.

«Инсонда қандай яхши ёки ёмон иш содир бўлса, бу тақдирдан ташқари эмас. Бас, шундоқ экан, кишининг қиладиган ишидан унга ўгит-насиҳат бериб, таъна-маломат қилмоқ беҳудадир».

                     Дайр аро усрук кўруб, зоҳид мени айб айламиш,

                     Билмамиш  мискинки, ҳеч иш хорижи тақдир эмас.

«Дунёда мени (Аллоҳнинг зикри, ишқи, файзи ва жазбасидан) маст, сархуш ҳолда кўриб, зоҳид мени айблабди, у бечора билмабдики, ҳеч бир иш тақдирдан ташқари эмас».

Бу байтлардаги маъно инсонларни ёмонликдан қайтариб, яхшиликка буюриш мўъминга фарз эканини асло хаспўшламайди, чунки бу фарзият ҳеч қачон ҳеч кимдан, айниқса, илм аҳлидан соқит эмас. Шунингдек, бу ифода илми калом соҳасида Мотуридий (ҳазрати Имом Абу Мансур ал-Мотуридий-Самарқандий) таълимотида машҳур бўлган жузъий ихтиёр масаласини ҳам зинҳор таомилдан чиқармайди. Яъни, тақдир ҳақ, бандаларнинг феълини, шубҳасиз, Аллоҳ яратган, аммо Ҳақ таоло иймон ва куфрни, яхшилик ва ёмонликни яратиб, буларни танлашда бандага жузъий (бир қисм) ихтиёр ҳам бериб қўйган. Чунончи, Навоий айтади:

                     Чу топмас ҳар неки тақдирдур бу дайр аро тағйир,

                     Адаб эрмастурур қилмоқ ҳар ишни муддао густох.

«Ҳар неки тақдир қилинган бўлса, бу дунёда у асло ўзгармайди, демак ҳар ишни қилишни муддао этмоқ, орзу қилмоқ, истамоқ адабдан эмас, баски, густох бўлманг - адабсизлик қилманг, ҳаддингизни билинг, адабга мувофиқ ишларни қилишга урининг, одатланинг!»

Мирзо КЕНЖАБЕК

Ўзбекистон Халқаро ислом академияси ҳузуридаги Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот маркази ҳамда Анкара университети Илоҳиёт факультети вакиллари иштирокида онлайн-мулоқот ўтказилди, деб хабар бермоқда «Дунё» АА.
Анжуман мамлакатимизнинг Туркиядаги элчихонаси кўмагида ташкил этилди.
Тадбирда буюк мутафаккир аждодимиз, мотуридийлик таълимоти асосчиси имом Абу Мансур Мотуридий ва унинг издошлари меросини чуқур ўрганиш, уларнинг ақида ва калом илми ривожига қўшган бебаҳо ҳиссасини тадқиқ этиш бўйича ҳамкорлик истиқболлари хусусида сўз юритилди. Шунингдек, ёш авлодни эзгу умуминсоний ғоялар руҳида тарбиялаш, уларда маънавий ва маърифий қарашларимизга ёт бўлган зарарли таъсирларга қарши мафкуравий иммунитетни кучайтириш масалалари муҳокама қилинди.
Иштирокчилар ислом динининг инсонпарварлик моҳияти, маърифий-маданий роли ва ривожланиш йўналишларини илмий асосда ўрганиш ва кенг афкор оммага, жумладан, халқаро жамоатчиликка етказиш борасида ҳамкорликни чуқурлаштиришга келишиб олди.
Тадбирда икки муассаса ўзаро ҳамкорлигига оид баённома имзоланди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Афғонистон, Покистон ва Ўзбекистон делегациялари, шунингдек, халқаро молия институтлари вакиллари иштирокида Тошкентда ўтказилган «Мозори-Шариф – Кобул - Пешовар» темир йўли қурилиш лойиҳасини амалга ошириш истиқболлари муҳокамасига бағишланган юқори даражадаги учрашув Покистоннинг сиёсий ва эксперт-таҳлил доиралари вакиллари орасида катта қизиқиш уйғотди, хабар бермоқда «Дунё» АА.
«National Herald Tribune» ахборот агентлиги ва «Al-Akhbar» газетаси халқаро эксперти ва муҳаррири Риаз Аҳмад Маликнинг айтишича, Афғонистон орқали таклиф этилаётган темир йўл қатнови икки томонлама алоқаларни янада мустаҳкамлаш учун стратегик аҳамиятга эга бўлади. Икки мамлакат аллақачон дўстона муносабатларни қўллаб-қувватлаб келаётган бўлса-да, бу қатнов одамлар ўртасида ўзаро муносабатлар ва икки томонлама савдони янада яхшилашда муҳим аҳамият касб этади.
"Бундан ташқари, келажакда темир йўл қурилиши ҳам Ўзбекистон, Афғонистон ва Покистон ўртасида зиёрат туризмини тарғиб қилишга хизмат қилади", - деб ҳисоблайди Риаз Аҳмад Малик. "Ўзбекистоннинг темир йўл линияларини қуриш ва ҳам йўловчи, ҳам турли юкларни ташиш учун вагонларни ишлаб чиқариш борасидаги тажрибаси минтақа мамлакатларида, жумладан Покистонда доимо зарур".

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати