ОЗ-ОЗ ЎРГАНИБ ДОНО БЎЛУР...

*   *   *

Заҳируддин Муҳаммад Бобур хазиналари

*   *   *

МУБАЙЯН ВА НАСРИЙ БАЁНИ

*   *   *

ИЙМОН-ЭЪТИҚОД  КИТОБИ

*   *   *

НАЗМ

Яна мундин кейин тарозу бор,

Тоъату маъосийини тортув бор.

Кимгаким оғса паллайи тоъат,

Билгай учмоғлигини ул соат.

Кимгаким оғса паллайи исён,

Қолгай ул лаҳза беҳушу ҳайрон.

НАСРИЙ БАЁН

Мезон (амаллар тарозуси) баёни

Бундан кейин яна тарозу бор, тоъатни (яхши амалларни) ва маъсиятни (гуноҳ ишларни) тарозуда тортиш бор.

Кимнингки тоъати – яхши амаллари палласи тош босса, оғир келса, у ўша соатда жаннатий эканини билади. Кимнингки исён – осийлик ва гуноҳлар палласи тош босса, у ўша лаҳзада беҳуш ва ҳайрон (танг, ночор ва ноилож) бўлиб қолади.

Муъминун  сурасининг  102–103-оятлари маъноси: “Бас, кимларнинг (савобда) мезонлари оғир келса, ана ўшалар айни нажот топгувчилардир. Кимларнинг мезонлари енгил келса, ана ўшалар ўз-ўзларига зиён қилгувчилардан бўлиб, улар жаҳаннамда абадий қолурлар”.

Қориъаҳ сураси, 6–9-оятлари маъноси: “Бас, кимнинг тарозу(да яхшилик)лари оғир келса, энди у ўзи рози (мамнун) бўладиган бир ҳаёт ичрадир. Ва кимнинг тарозу(да яхшилик)лари енгил келса, бас, унинг онаси (бағрига оладиган доимий юрти) «Ҳовийа»дир (қизиган жаҳаннам дарасидир)".

Насрий баён ва шарҳ муаллифи:

Мирзо КЕНЖАБЕК

Исломда эътиқодий жиҳатдан бир-бирлари билан аҳил-иноқ, ҳамжиҳат ва бирдам бўлган аҳли сунна вал-жамоа деб аталмиш тўрт фиқҳий мазҳаб бор. Яъни, ҳанафийлик, моликийлик, шофеъийлик ва ҳанбалийлик мазҳаблари. Сон-саноқсиз Ислом олимлари Қуръон ва суннатга энг мувофиқ фиқҳий мазҳаблар деб, уларни аҳли сунна вал-жамоа дейишга иттифоқ қилишган. Бирор киши мужтаҳидлик даражасига етмаган бўлса, унга шу тўрт мазҳабдан бирига эргашишни шарт қилишган. Бу асосга бир неча асрлар давомида оғишмай, ҳеч қандай ихтилофсиз  амал қилиниб келинган. Бу тўрт фиқҳий мазҳаб имомларини деярли барча Ислом уламолари тан олишган. Уларга эргашиш Қуръон ва суннатга эргашиш кабидир деб билишган. Бу имомлар ёлғон, алдов, туҳмат ва бўҳтон кам бўлган бахтли замонларда, ҳавою нафслар шаталоқ отмаган чоғларда, илм ва амал ривож топган асрларда, аввалги мақталган уч аср—асри-саодатларда яшашган. Ўша техника тараққиётга юз тутмаган вақтларда ҳеч қандай технологиясиз фақат ва фақат илм ва амал билан  юз минглаб эътиборли мусулмонлар ва муҳаққиқ олимларнинг олқишларига сазовор бўлишган.

Ислом оламида мазҳаб атамаси умумий тарзда зикр қилинганда юқорида айтилган ана шу тўрт ҳақ мазҳабдан бирини ифода этиши одатга айланган. Оммабоп ва ё илмий асарларда ҳам, шунчаки оғзаки суҳбатларда ҳам мазҳаб сўзидан барчанинг зеҳнида маълуму машҳур бўлиб кетган ҳанафийлик, моликийлик, шофеъийлик ва ҳанбалийлик мазҳаблари ирода этилади. Исломда бир неча ўнлаб оқимлар, йўналишлар, ирмоқлар бўлишига қарамасдан мазҳаб сўзи ижобий маъно ўлароқ фақатгина тўрт ҳақ фиқҳий йўналишдан бошқасини ифода этмайди.

Ўз навбатида “бемазҳаб” атамасидан ҳам шу тўрт мазҳабдан бирортасида субути бўлмаган мусулмонлар кўзда тутилади. Атама салбий маъно касб этиб, хоҳ тўрт мазҳабдан бирортасига алоқаси йўқ йўналишлар бўлсин, ёки шу тўрт мазҳаб ичида бетайинлик ила айрим масалада ҳанафий, яна бошқа масалада ҳанбалий ва ҳоказо амал қилувчи мулаффиқлар бўлсин барига нисбатан “бемазҳаб” атамаси қўлланаверади.

Айни дамда “мулаффиқ”, “талфиқ” атамаларига қисқача изоҳ бериб ўтиш ўринлидир:

Талфиқ – ижтиҳод шартларини ўзида ўзлаштира олмаган ҳолда, мустақил ҳукм чиқариш ва фатво беришга салоҳиятсиз кишининг турли мазҳаблардан ўзи хоҳлаган фатволарига амал қилишдир. Тўрт ҳақ мазҳаб уламолари талфиқдан қайтаришган. Масалан, ҳанафийлардан шайх Ибн Обидин “Баҳрур-роиқ”нинг ҳошиясида айтади: “Муайян мазҳаб муфтийсининг ўз мазҳабида аниқ кўрсатилган масалада бошқа мазҳаб йўлини тутиши ва у бўйича фатво бериши мумкин эмас”. (6-жилд, 289-бет).

Моликийлардан имом Нафровий “Фавокеҳуд-девоний”да айтади: “Тўрт имомдан бирига эргашиш вожиблигига мусулмон умматининг ижмоси тузилгандир. Фақат ижтиҳод аҳллари бундан мустасно”. (2-жилд, 357-бет).

Шофеъийлардан Жалолуддин Маҳаллий “Жамъул-жавомеъ”нинг шарҳида  айтади: “Энг саҳиҳ сўз шуки, омийлар модомики ижтиҳод мартабасида бўлмас экан, уларга муайян бир мазҳабга тақлид қилиш лозим бўлади. У хоҳ бошқа мазҳабни ўз мазҳаби билан тенг ва ё аржаҳ деб эътиқод қилсин, буни аҳамияти йўқ”. (2-жилд, 440-бет).

Ҳанбалийлардан Мардовий “ал-Инсоф”да айтади: “Риоятул-кубро”да айтиладики, ҳар бир муқаллидга бирор муайян мазҳабга тақлид қилиши лозим бўлади. Ижтиҳод аҳли бундан мустасно. Аҳли сунна олимларидан “муайян мазҳабга тақлид лозим эмас” деганлар ҳам бор. Аммо улар бу сўзларида ижтиҳод шартини ҳам ўртага қўйишган” (11-жилд, 194-бет).

Баъзи мулаффиқлар “бемазҳаб” атамасининг маъносини изоҳлашда чалғитувчи иборалар билан ўз қарашларини ҳаспўшлашга уринади. Уларнинг иддаосича “бемазҳаб” деган тушунча мутлақо нотўғридир. Эмишки, тўрт мазҳабдан бирортасида субути бўлмаган мусулмонлар ҳам иложсиз бирор олимнинг сўзига, ва ё бирор оқим ё йўналиш таълимотига суянади, демак улар бемазҳаб эмас. Зотан мазҳаб бу—кимнингдир йўналиши демакдир. Тўрт мазҳабдан бошқасига эргашганларни ёки тўрт мазҳаб ичида аралаш-қураш тарзда амал қилувчи мулаффиқларни “бемазҳаб” деб танқид қилиш нотўғри, ахир улар ҳам қайсидир бир олим ижтиҳодига суянмоқда-ку?! Балки бу танқид мазҳабпарастликдир!—деб ўз амалий ва ақидавий йўналишларини олдин қаторга олиб чиқишга уринадилар.

Шу ўринда улар томондан тўрт ҳақ фиқҳий мазҳабдан бирида собитқадамлик ила амал қилувчи мусулмонларга нисбатан “мазҳабпараст, мутаассиб” деган атамаларни қўллаш масаласига тўхталиб ўтсак:

Мутаассиб, мазҳабпараст сўзлари одатан салбий маънода қўлланувчи сўзлар бўлиб, нотўғри нарсага кўр-кўрона ишониш, шу нарсада қайсарлик билан оёқ тираб олиш, ноҳақ душманлик қилишга айтилади. Тўғри йўлда ёки тўғри фикрда мустаҳкам турганларни мазҳабпараст ё мутаассиб эмас, аксинча ҳақ устида собитқадам дейилади. Динимиз ҳам аслида шунга амр қилади. Нотўғри йўлда, ишда ва фикрда оёқ тираб туриб олганларга эга «мутаассиб», «қайсар» ва «кўркўрона эргашиб кетувчи гумроҳ» дейилади. Аслида бу лақаблар тўрт ҳақ фиқҳий мазҳаблардан бирортасида собитликни хушламайдиган, ўзларича амал қилувчи ўзбошимча мусулмонларга қўлланса тўғрироқ ва мосроқ бўлади.

Аслида, эса “бемазҳаб” атамаси аҳли суннанинг сўзи эътиборли олимлари томондан тўрт ҳақ мазҳабдан бирида собитликни инкор этиб, ижтиҳод даъвоси билан ўртага чиққан ва оммани ҳам шунга ундовчи кишиларнинг “биз мазҳабга қарамаймиз, мазҳабни бидъат деймиз,  ўзимиз Қуръон ва ҳадисдан ижтиҳод қиламиз, мазҳаб аҳлидан эмасмиз, биз саҳобалар давридаги каби ибодат қиламиз“ деб жар солувчи бемазҳабларга нисбатан айтилган ҳукмдир!

Улар тўрт мазҳабдан бошқа мазҳабда эканликларини даъво қилсалар сизга уларнинг бу жим-жимадор сўзларига алданиб қолмасликни маслаҳат берамиз. Негаки, биринчидан, улар “мазҳаббош”лари ким эканликларини очиқ айтишмайди.

Иккинчидан, уларнинг “мазҳаббош” раҳнамоларини бирор аҳли сунна  олимлари тарафдан эътироф этилмаган.

Учинчидан, фаразан бешинчи мазҳабни ташкил этсалар, тўрт мазҳабдан  ижтиҳод борасида устун эканликларини ҳали бирор йўналишда исбот қила олишмаган. Улар ҳам мазҳаблари бўйича Қуръон ва суннатга мувофиқ ижтиҳод қилиб бизни қойил қолдирсинлар, кўрайлик.

Тўртинчидан, эътирофли тўрт мазҳабни рад этиш орқали қанча-қанча ояту ҳадисни тан олмаслик ҳаракатида бўлишади ва баъзилари шуни тескари таъвил қилишга уринишади. Тўрт мазҳаб вакиллари эса ҳамма ояту ҳадисни бир хил кўришади. Илмлари кучли бўлмаганлиги юзасидан, қайси оят ёки  ҳадис носих мансухлигини англашга, улардан ҳукм чиқаришга ожизлиги, ҳавою нафсларига мослаб ҳукм чиқариб олмасликлари учун бутун дунё тан олган улуғ мужтаҳидларга эргашишликни афзал билишади. Зеро бугунги кунда бу мазҳаббоши имомлардай илм ва тақво соҳибига айланиш, фақат орзу эканлиги ҳаммага маълум ва машҳурдир.

Унутманг! Бу тўрт ҳақ мазҳабга бир неча асрлар давомида қанча-қанча олимлар амал қилишди. Эргашганлар хато қилишдими?!

Улар тақво, илм, ибодат ва тафаккурда биздан кучли эмасмидилар?!

Нима учун бундай мўътабар зотларга эргашмасдан, илми, амали, ибодати, пархезкорлиги, динга дўст ёки душманлиги каби фаолиятлари аниқ ва ишончли бўлмаган шахсларга иттибоъ қилишимиз керак экан?!

Бугунги фитна урчиган, инсоннинг асл шахсиятини билиш қийин кечадиган  замонларда этиқодий бетайин кимсаларга эргашмасдан, бутун дунё тан олган тўрт буюк имомларнинг бирига эргашишлигимизда нима жиҳат бизни мазҳабпараст ёки мутаасиб деб ҳақорат қилишларига асос бўлмоқда?! Улар ўз илм ва тақвоси орқали неча юзминглаб олиму фозилларни ўзларига эргаштира олмадиларми?! Дин учун мислсиз хизмат қилмадиларми?! Қанча-қанча ғайридинларни мусулмон бўлишлигига сабабчи бўлмадиларми?! Жавоб: Ҳа, худди шундай бўлган!

“Мазҳабпараст”, “мутаассиб” деган лақабларни кимлар ўйлаб топганини озгина тафаккур қилинг! Эй иккиланаётган кишилар шу тушунчалар доирасида мусулмонларни иккига бўлиб ташлаганини ҳам бироз тушуниб етарсиз. Тафриқага ким ажратаётганини, фитналарни ким уюштираётганини ҳассослик билан сезишга ҳаракат қиларсиз…

Қачонки тўрт фиқҳий мазҳабдан устун ёки баробар келадиган мазҳабни дунё олимлари ижмосига биноан бу ҳам аҳли суннанинг бешинчи мазҳаб деб тан олинмагунча,  тўрт мазҳабдан бирида мустаҳкам юрмайдиганлар бемазҳаб—яъни, тўрт ҳақ мазҳабдан бирортасида субутсиз, деб айтилаверади. Бу бутун ислом уммати тан олган ҳақиқатдир! Шуни ҳам алоҳида таъкидлаш жизки, имом Ғаззолий, Нававий, Фахруддин Розий каби уламолар тўрт имомдан бошқа, мужтаҳиди мутлақ даражасига ета олган, мустақил фиқҳий мазҳабга асос солиш даражасидаги олимни дунё ҳали шу кунгача кўргани йўқ, деб таъкидлаганлар!

Муҳтарам ўқувчи, муқадимада айтиб ўтагнимиздек тўрт фиқҳий мазҳабнинг эътиқодий қарашлари ягона таълимот асосига барпо этилгандир. Ибодат кўринишлари тўрт хил бўлсада ақидада бир ёқадан бош чиқариб эътиқод қиладилар. Бир-бирларини кофир ё бидъатчи деб ҳақорат қилишмайди. Бир-бирларини ўлдиришга фатво беришмайди. Бу эса айни Ислом низомидан кўзланган бош мақсаддир. Ҳа, Ислом дини мусулмонларни бир-бирлари билан аҳил-иноқликка, мафкуравий бирдамликка, ҳамдўстликка, ақидавий ихтилофлардан йироқликка, уруш ва бузғунчиликлардан хазар қилишга, исёнкорлик, боғийлик каби фитналарга қўшилмасликка чақиради! Бу таълимот айнан тўрт ҳақ фиқҳий мазҳабнинг эътиқодий таълимотида ўз аксини топган, балки асосини ташкил этади! Шундай экан сиз ҳам шу тўрт мазҳабдан бирортасига қарши чиқишдан, уни ноҳақ дейишдан, ажраб чиқиб кетишдан, бир-бирига аралшатириб амал қилишдан сақланинг!

Ҳикматуллоҳ Иброҳим

Бу ҳақда 26 январь куни Доғистон муфтийси шайх Aҳмад Афанди Ўзбекистон Республикасининг Ростов-Дондаги Бош консули Рустам Қўрғонбоев билан учрашувда айтиб ўтди.
Муфтият матбуот хизмати хабарига кўра, йиғилишда Доғистон Республикаси Миллий сиёсат ва диний ишлар вазири вазифасини вақтинчалик бажарувчи Энрик Муслимов ҳам иштирок этди.
Суҳбат чоғида Р. Қўрғонбоев Доғистонга ташрифидан мақсад, аввало, зиёрат туризми соҳасидаги ҳамкорликни мустаҳкамлашдан иборат эканини таъкидлади.
Бош консул Доғистон томонига февраль ойи охирида Ўзбекистон зиёрат ва туристик салоҳиятини тақдим этиш учун республикада майдонча ташкил қилиш имкониятини кўриб чиқишни таклиф қилди. Шайх Аҳмад Афанди, ўз навбатида, зиёрат туризмини ривожлантириш зарурлиги ғоясини қўллаб-қувватлади.
Агар унинг ташаббусига қизиқиш билдирилса, Доғистон ва Чеченистон мусулмонлари учун ёз бошида Махачқалъа – Тошкент йўналиши бўйича чартер рейсларини йўлга қўйиш режалаштирилган.
Доғистон муфтийси зиёрат туризмини ривожлантириш зарурлиги ҳақидаги ғояни қўллаб-қувватлади ва тез орада давлатларимизда коронавирус туфайли ўз-ўзини изоляция қилиш режимининг заифлашуви юз беришига умид билдирди.
"Бугунги кунда Доғистонда сўфийлик кенг тарқалган. Бу таълимот Ўзбекистондан келади. Сизларда бундай ғоя пайдо бўлгани учун Аллоҳга раҳматлар айтамиз. Ҳар томонлама қўллаб - қувватлаймиз", - дея таъкидлади Доғистон муфтийси.
Миллий сиёсат бўйича вазир вазифасини бажарувчи Энрик Муслимов Россия ва Ўзбекистон халқаро даражада жуда яхши алоқаларга эга эканини эслатди.
Шунингдек, Ўзбекистон консули бошқа амалдорлар ҳамроҳлигида Исо Пайғамбар номидаги Маънавият маркази ва Махачқалъа Марказий Жума масжидига ташриф буюргани қайд этилган.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Ўз ваъдасида турмаганда турли-туман важ-карсонлар кўрсатувчи кимса ҳеч қачон мард ва ҳимматли инсон бўлолмайди.

Маҳмуд аз-Замахшарий

***

Кимда икки хислат бўлса, Аллоҳ уни севади:
1. Тақво.
2. Гўзал хулқ.

Кимда икки хислат бўлса, одамлар уни севишади:
1. Саховат.
2. Яхши амалларни кўпайтириш.

Араб ҳикматларидан

***

Зулм – бунёдкорлик ва тараққиётни барбод қилишга чақирувчи жарчидир.

Ибн Халдун

***

Донишманд билан қурилган биргина суҳбат бир ойлик мутолаадан афзалдир.

Шарқ ҳикматларидан

***

Сизни тарк этган инсонларни аслида сиз тарк этган бўласиз.

Мен сени жуда яхши биламан дейсизми? Оҳ-ҳо! Сиз авлиё экансизку. Айтингчи, мен кеча нимадан ҳайратландим, бугун нимадан азият чекяпман, нималар менинг дилимни вайрон қилмоқда, қалбимда нималар яширинган..?

Саййид Аброр Умар

***

Яхшилик қил, жаҳон яхшилик олсин,
Яхшилар бошига яхшилик солсин.
Мол-дунё барчадин - сендан ҳам қолур,
Яхшиси мол эмас, яхшилик қолсин.

Абдураҳмон Жомий

***

«Яхшилик ва тақво йўлида ҳамкорлик қилинг. Гуноҳ ва душманлик йўлида ҳамкорлик қилманг». 

(Моида сураси, 2-оят)

***

Манбалар асосида Саидаброр Умаров тайёрлади