2018 йил 13 апрель кунининг жума мавъизаси тезиси

بسم الله الرحمن الرحيم

КАСБГА САДОҚАТ 

Муҳтарам жамоат! Инсон ҳаёти давомида касб қилиши зарурий амал бўлгани учун Қуръони карим ва ҳадиси шарифларда бунга катта аҳамият қаратилган. Аллоҳ таоло Жумъа сурасида шундай марҳамат қилган:

 فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ

وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيرًا لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ

(سورة ﺍلجمعة/10آية).

яъни: “Бас, қачонки, намоз адо қилингач, ерда тарқалиб, Аллоҳнинг фазли (ризқи)дан истайверингиз! Аллоҳни кўп ёд этингиз! Шояд (шунда) нажот топсангиз” (Жума сураси 10-оят).

Ушбу оятда Аллоҳ таоло мўминларни ибодатларини адо этиб бўлгандан кейин ер юзига тарқалиб, ризқ йўлида саъй-ҳаракат қилиб, ҳалол йўл билан ризқ топишга тарғиб қилмоқда. Аллоҳ таоло ризқнинг йўлларини кўпайтириб қўйган. Банда ўша йўлларга кириши, ризқ келиши сабабларини бажо келтириб, заминга сочиб қўйилган ризқини исроф қилмай териб ейиши керак.

عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: "إِنَّ مِنْ أَطْيَبِ مَا أَكَلَ الرَّجُلُ مِنْ كَسْبِهِ"

 (رواه الإمام أحمد)

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Шубҳасиз, киши ризқланадиган нарсаларнинг энг ҳалоли ўз касби орқали еган нарсасидир”, деганлар (Имом Аҳмад ривояти).

Касблар ҳар хил бўлади. Ҳалол – покиза касблар ҳам бор, ҳаром – жирканч касблар ҳам бор. Шариъатимиз инсоннинг касб-кори фақат ҳалол бўлиши, ризқ-рўзининг манбаи бирор шубҳа аралашмаган ҳалол маблағдан бўлишига чақиради.

عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم  يَقُولُ: إِنَّ الْحَلالَ بَيِّنٌ ، وَإِنَّ الْحَرَامَ بَيِّنٌ ، وَبَيْنَهُمَا مُشْتَبِهَاتٌ لا يَعْلَمُهُنَّ كَثِيرٌ مِنَ النَّاسِ، فَمَنِ اتَّقَى الشُّبُهَاتِ اسْتَبْرَأَ لِدِينِهِ وَعِرْضِهِ ، وَمَنْ وَقَعَ فِي الشُّبُهَاتِ وَقَعَ فِي الْحَرَامِ، كَالرَّاعِي يَرْعَى حَوْلَ الْحِمَى يُوشِكُ أَنْ يَرْتَعَ فِيهِ، أَلا وَإِنَّ لِكُلِّ مَلِكٍ حِمًى، أَلا وَإِنَّ حِمَى اللَّهِ مَحَارِمُهُ، ألا وَإِنَّ فِي الْجَسَدِ مُضْغَةً إِذَا صَلَحَتْ صَلَحَ الْجَسَدُ كُلُّهُ ، وَإِذَا فَسَدَتْ فَسَدَ الْجَسَدُ كُلُّهُ، أَلا وَهِيَ الْقَلْب"

(مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ)

Машҳур саҳоба Нўъмон ибн Башир розияллоҳу анҳодан ривоят қилинишича у зот шундай деганлар: “Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деганларини эшитдим: “Дарҳақиқат, ҳалол нарсалар очиқ – ойдиндир. Ҳаром нарсалар ҳам очиқ ойдиндир. У иккисининг ўртасида эса шубҳали нарсалар ҳам борки, кўпчилик уларни билмайди. Ким шундай шубҳали нарсалардан ўзини эҳтиёт қилса динини ва обрўсини покиза асраб қолади. Аммо ким шубҳали нарсаларга ўралашиб қолса, ҳаромга ҳам тушиб қолади. Бунинг мисоли бировнинг қўрғони атрофида подасини ўтлатиб юрган чўпонга ўхшайди-ки, унинг қўйлари сал қолса ўша қўрғонга кириб кетади. Огоҳ бўлинг, ҳар бир подшоҳнинг ўз қўғони бўлади. Огоҳ бўлинг Аллоҳнинг қўрғони унинг ҳаром қилган нарсаларидир. Огоҳ бўлинг жасадда бир парча гўшт бор, агар у соғлом бўлса бутун жасад соғ-саломат бўлади. Агар у айниса, бутун жасад бузулади. Огоҳ бўлинг ўша бир парча гўшт қалбдир” (Муттафақун алайҳ).

Ушбу ҳадис мазмунидан инсон нафақат ҳаромдан сақланиши, балки ҳалол ёки ҳаромлиги иштибоҳли, ноаниқ бўлиб қолган шубҳали нарсалардан ҳам эҳтиёт бўлиши зарур экани тушунилади. Ҳалол-ҳаромлиги ноаниқ бўлган нарсалардан йироқ юриш кишининг тақвосига далолат қилади.

Динимизда ҳалолдан ризқ қидириш ҳатто ибодат даражасига кўтарилган. Бунга қуйидаги ҳадиси шариф ҳам далолат қилади.

عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ رَضِيَ الله عَنْهُ، أَنَّهُ أَخْبَرَهُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم  قَالَ: "إِنَّكَ لَنْ تُنْفِقَ نَفَقَةً تَبْتَغِي بِهَا وَجْهَ اللَّهِ إِلَّا أُجِرْتَ عَلَيْهَا، حَتَّى مَا تَجْعَلُ فِي فَمِ امْرَأَتِكَ"

(رَوَاهُ الإمَامُ مُسْلِم)

Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳодан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам “Албатта сен аҳлингга Аллоҳнинг розилиги йўлида қилган ҳар қандай нафақага ажр оласан. Ҳаттоки, аёлингни оғзига тутган луқмага ҳам”, дедилар (Имом Муслим ривоят қилган).

عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: مَنْ أَمْسَى كَالَّا مِنْ عَمَلِ يَدَيْهِ أَمْسَى مَغْفُورًا لَهُ.

(أَخْرَجَهُ ابْنُ أبِي شَيْبَةَ فِي الْمُصَنَّفِ وَالطَّبَرَانِي فِي الأَوْسَطِ)

Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам “Ким меҳнат қилиб, хориб чарчаган ҳолда тунаса гуноҳлари кечирилган ҳолда тунайди”, деганлар (Ибн Аби Шайба “мусаннаф”да, Табароний “мўъжамул авсат”да ривоят қилган).

Демак, киши ризқ талабида ва ҳалол касб излаб, қандайдир ташвиш ва машаққат чекса, мана шу ҳолатнинг ўзи ҳам гуноҳларга каффорат бўлиши айтилмоқда. Бу каби ҳадиси шарифлар ҳалол ризқ талабида ҳаракат қилиб, вақтинча бир қийинчилик ҳолатини бошдан кечираётган кишиларнинг руҳиятига тетиклик бағишлайди. Инсон ушбу кўрсатмаларга амал қилар экан маиший ҳаёти тартибга тушади, ҳам ажр савоб олади, ҳам гуноҳлардан покланади.

Динимиз пешона тери билан топилган мол-мулкни энг яхши амаллардан эканлигини таъкидлаш балан бирга ишёқмаслик, танбаллик, бекорчилик, тиланчилик, ўзгаларга юк бўлиш каби иллатларни қаттиқ танқид остига олади.

عَنْ أَبِي هُرْيَرَةَ  رضي الله عنه قَالَ :  قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم" لأَنْ يَحْتَزِمَ أَحَدُكُمْ حُزْمَةً مِنْ حَطَبٍ فَيَحْمِلَهَا عَلَى ظَهْرِهِ فَيَبِيعَهَا خَيْرٌ لَهُ مِنْ أَنْ يَسْأَلَ رَجُلا فَيُعْطِيَهُ أَوْ يَمْنَعَهُ "

(مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ)

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи васаллам шундай марҳамат қилганлар: “бирингиз арқонини олиб, ўтин териб, елкасида кўтариб келтириши ва уни сотиб (кун кечириши) бировнинг олдига келиб, тиланишидан яхшироқдир. Ҳолбуки у киши беради ёки бермайди” (Муттафақун алайҳ).

Дангасалик иллати қайси халқда илдиз отса уни заифлаштиради, тараққиётдан ортда қолдиради ва вайрон қилади. Одамлари танбал, дангаса ва  илму-фанга қизиқмайдиган юрт умуман ривож топмайди. Халқи ўзгаларга қарам бўлади, душманлар бундай юртни истаганча топтайдилар, талайдилар.

Муҳтарам жамоат! Динимизда барча соҳанинг йўл-йўриқлари ва одоблари жуда ҳам аниқ тарзда баён қилинган. Жумладан касбу-кор қилишнинг ҳам ўзига яраша одоблари, меъёрлари мавжуд. Қуйида касб одобларидан баъзиларини зикр қилиб ўтамиз:

• Танламоқчи бўлган касби-кори шариат рухсат берган касб бўлиши лозим.

Касб танламоқчи бўлган инсон биринчи навбатда ўша касб шариъат нуқтаи назардан мумкин бўлган иш бўлиши лозим. Шариат эса инсонга, жамиятга, ватанга, атроф муҳитга зарар етказадиган, ёмонлик ва фаҳшга даъват этадиган барча нарсани ҳаром қилган.

• Биринчи навбатда ўзи яхши билган ва яхши адо эта оладиган ишига киришиш лозим.

Яъни ҳар бир киши ўзи яхши мутахассис бўлган, яхшилаб адо эта оладиган ишни топиб, ишга киришиши унинг зиммасида омонат эканини, Қиёматда ҳам Аллоҳ таоло олдида масъул эканини яхши ҳис қилиши лозим.

• Ишни яхши ният билан бошлаши ва унда бардавом бўлиши керак.

Яъни, “Аллоҳ таоло менга аҳли-аёлимнинг нафақасини вожиб қилган, У зот буюрганидек ҳалол йўл ила нафақа топай”, деган ниятда ўз касбини адо этиши ва бундан ажр-савоб умид қилиши лозимдир.

• Ўз касбини бажарганда пухта адо этиши керак.

Мусулмон киши ҳар бир ишида, айниқса ўзининг касбу-корини адо этишда уни пухта, мукаммал ва гўзал тарзда бажариши лозим. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Пайғамбар алайҳиссалом “Аллоҳ сизлардан бирингиз иш қилганда, уни пухта бажаришини яхши кўради”, деганлар. 

• Алдамчилик, хиёнат ва кўзбўямачиликдан сақланиши лозим.

бажармаган ишини бажарган этиб кўрсатиш, тақдим этаётган хизмат ёки махсулотини айбини яшириб, уни сифатли қилиб кўрсатиш каби одатлардан сақланиш лозим. Саҳиҳ ҳадиси шарифлардан бирида пайғамбар алайҳиссалом “Ким бизни алдаса у биздан эмас”, деганлар (Имом Муслим ривоят қилган).

• Ваъдасига вафо қилиши, у билан бирга муомала қилаётганларга гўзал одоб-ахлоқда намуна бўлиши лозим.
• Ўз касбига доир шариат ҳукмларини ўрганиб олиши.

Шунинг учун ҳам ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу тижоратчиларга қарата “Бозоримизда динда фақиҳ бўлмаган одам савдо қилмасин”, деганлар. 

• Ризқи келишига сабаб бўлиб турган касбни сабр ва матонат билан адо этиши.

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қачон Аллоҳ бирингизга бирор тарафдан ризқ жорий қилиб қўйса, унинг ўзи ўзгармагунича, ўша нарсани тарк қилмасин”, дедилар (Имом Аҳмад ва Имом Ибн Можа ривоят қилган).

Яъни, Ҳар бир ишни бошлаганда ўзига яраша машаққати, қийинчилиги бўлади. Ўша қийинчиликларни енгиб ўтиб, то у фойда бермайдиган бўлиб қолмагунича тарк қилмаслик керак.

• Касбу-кори фарз ибодатларини бажаришига тўсқинлик қилмаслиги.

Тирикчилик учун саъй-ҳаракат қилиш, нафақайи рўзғор эркак кишиларнинг зиммасида вожиб амал. Лекин у Аллоҳ таоло буюрган бошқа фарз амалларга халал бермаслиги керак. Ушбу маънони қуйидаги ҳадиси шариф ҳам қўллаб-қувватлайди:

عن عبد الله بن مسعود رضي الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم :"طَلَبُ كَسْبِ الحَلاَلِ فَرِيضَةٌ بَعدَ الفَرِيضَة"

(رواه الإمام البيهقي في  شعب الإيمان).

Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ҳалол касб талаб қилиш фарздан кейинги фарздир”, дедилар (Имом Байҳақий ривоят қилган).

Хулоса қилиб шуни айтиш керакки, ўз касбига нисбатан садоқати бўлмаган шахснинг на ишида, на касбу корида барака бўлади, балки унинг бутун ҳаёти беқарорликда ўтади. Модомики, биз буюк келажак сари интилар эканмиз, ҳар биримиз ўз вазифамизга садоқат билан ёндашмоғимиз лозимдир.

Аллоҳ таоло барчамизни касбу коримизга барака бериб, ризқимизни ҳалол йўллар билан топишимизга ўзи мададкор бўлсин! Омин!

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: Ким ҳар куни эрталаб ва кечқурун “Розийту биллаҳи Роббан ва бил Ислами дийнан ва би Муҳаммадин соллаллоҳу алайҳи ва саллама Росула” (Аллоҳни Робб, Исломни дин, Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва салам)ни Расул деб рози бўлдим) деб уч марта айтса қиёмат куни Аллоҳнинг розилигини топади, дедилар.

Бошқа бир ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Бу калималарни айтган албатта жаннатга киради”, дедилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ушбу дуони мунтазам ўқишга одатланган умматларини қиёмат куни шафоатларига олишлари башоратини берганлар ҳамда уларни жаннатга кирмагунча тарк этмасликларини айтганлар.

Шунингдек, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Ким Аллоҳни Робб, Исломни дин, Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва салам)ни Расул деб рози бўлдим деса қалбида имон ҳаловатини топади”, дедилар.

Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Ким азонни эшитганда, Ашҳаду анлаа илаҳа иллаллоҳу ваҳдаҳу лаа шарийка лаҳу ва ашҳаду анна Муҳаммадан абдуҳу ва Расулуҳу, розийту биллаҳи Роббан ва би Муҳамадин Расулулан ва бил Ислами дийнан” деса, унинг гуноҳи мағфират қилинади, дедилар.

Даврон НУРМУҲАММАД

ЎМИ Матбуот хизмати

Ислом дини мусулмонларни фарзандларга кафиллик қилиш, меҳрибонлик кўрсатиш, яхшилик қилишга буюрган ва бу иш учун улкан ажрларни ваъда қилган. Ана шундай яхшилик қилинадиган кишилардан бири – етимлардир.

Етим – балоғатга етмаган ва отаси вафот этган ўғил ва қиз болалардир.

Аллоҳ таоло етимни кафилликка олишни яхшиликлар қаторида санаб шундай деган:

وَاعْبُدُواْ اللّهَ وَلاَ تُشْرِكُواْ بِهِ شَيْئاً وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَاناً وَبِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى

“Ва Аллоҳга ибодат қилинглар ва Унга ҳеч нарсани ширк келтирманглар. Ота-онага, қариндошларга, етимларга... яхшилик қилинглар” (Нисо сураси, 36-оят).

Бошқа бир оятда Аллоҳ таоло етимларга яхшилик қилишни Ўзига яқинлаштирадиган амаллардан, яхшиликнинг энг улуғ турларидан деб зикр қилган:

لَّيْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَـكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَالْمَلآئِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّآئِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُواْ وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاء والضَّرَّاء وَحِينَ الْبَأْسِ أُولَـئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَـئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ

“Яхшилик юзингизни машриқ ёки мағриб томонга буришингизда эмас. Лекин яхшилик ким Аллоҳга, охират кунига, фаришталарга, китобга, Пайғамбарларга иймон келтирса ва яхши кўрган молини қариндошларга, етимларга, мискинларга, ватангадоларга, тиланчиларга, қул озод қилишга берса, намозни қоим қилса, закот берса. Аҳд қилганда аҳдига вафо қилувчилар, камбағаллик, қийинчилик пайтида ва шиддат вақтида ҳам сабр қилувчиларга, ана ўшалар содиқ бўлганлардир. Ана ўшалар тақводорлардир” (Бақара сураси, 177-оят).

Мана бу оятда Аллоҳ таоло етимга эътибор бермайдиган, унга икром кўрсатмайдиган кимсаларни маломат қилган:

كَلَّا بَل لَّا تُكْرِمُونَ الْيَتِيمَ

“Йўқ! Балки Сизлар етимларни икром қилмассизлар” (Фажр сураси, 17-оят).

Бу оятда эса етимга қаҳр қилиш, зулм қилишни қиёмат кунини ёлғонга чиқариш билан ёнма-ён келтирган:

أَرَأَيْتَ الَّذِي يُكَذِّبُ بِالدِّينِ

“Жазо кунини ёлғонга чиқарувчини кўрдингми?”

فَذَلِكَ الَّذِي يَدُعُّ الْيَتِيمَ

“Ана ўша, етимни қўполлик билан ҳайдайдир” (Моун сураси, 1-2-оятлар).

Аллоҳ таоло ушбу оятда Набий соллаллоҳу алайҳи васаламни етимга қаҳр кўрсатишдан қайтарган:

فَأَمَّا الْيَتِيمَ فَلَا تَقْهَرْ

“Аммо етимга қаҳр қилма” (Зуҳо сураси, 9-оят).

Аллоҳ таоло мана бу оятда етимнинг молига фақатгина яхшилик мақсадида яқинлашишни, акс ҳолда яқинлашмасликни амр қилган:

وَلاَ تَقْرَبُواْ مَالَ الْيَتِيمِ إِلاَّ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ

“Етимнинг молига то вояга етгунча яқинлашманг. Магар яхши йўл билан бўлса, майли” (Анъом сураси, 152-оят).

Аллоҳ таоло қуйидаги оятда етимга таом бериш ва унга эҳсон қилиш жаннатга олиб борадиган, қиёмат машаққатидан қутқарадиган йўл эканини баён қилган:

وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِيناً وَيَتِيماً وَأَسِيراً

“Ўзлари таомни яхши кўриб турсалар ҳам, уни мискин, етим ва асирга берарлар”. (Аброрларнинг хислати нима экан! Улар ҳаттоки ўзларига таом керак бўлиб, ҳожатлари тушиб турса ҳам, мискин, етим, асирларни ўзларидан устун қўйиб, таомни уларга берадилар.)

إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنكُمْ جَزَاء وَلَا شُكُوراً

“Албатта, Биз сизларни фақат Аллоҳнинг розилиги учун овқатлантирамиз. Бунинг эвазига сизлардан мукофот ёки ташуккур хоҳласмиз”.

إِنَّا نَخَافُ مِن رَّبِّنَا يَوْماً عَبُوساً قَمْطَرِيراً

“Албатта, биз қўрқинчли, шиддатли, узун кунда ўз Роббимиздан қўрқамиз”, (дерлар)”.

فَوَقَاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذَلِكَ الْيَوْمِ وَلَقَّاهُمْ نَضْرَةً وَسُرُوراً

“Бас, уларни Роббилари ўшал кун шарридан сақлади ва уларга хушрўйлик ҳамда хурсандчилик ато қилди”.

وَجَزَاهُم بِمَا صَبَرُوا جَنَّةً وَحَرِيراً

“Ва сабр қилганликлари учун уларни боғу роғ ва ипаклар билан мукофотлади” (Инсон сураси, 8-12-оятлар).

Етимнинг бошини силаш, унга меҳрибонлик қилиш қалбдаги қаттиқликни кетказади.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Бир киши Расулуллоҳ солаллоҳу алайҳи васалламга қалби қаттиқлигидан шикоят қилди. Шунда у зот: “Агар қалбинг юмшашини хоҳласанг, мискинга таом бер ва етимнинг бошини сила!” дедилар. Имом Аҳмад ривояти.

Бир киши Имом Аҳмад раҳимаҳуллоҳдан “Қалбим қандай юмшайди?” деб сўради. У киши “Қабристонга кир ва етимнинг бошини сила!” дедилар.

Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам етимларга яхшилик қиладиган Қурайш аёлларини мақтадилар. У зот: “Туяга минган аёлларнинг яхшиси Қурайш аёлларидир. Етимга, болалигида меҳрибон бўлади. Эрининг никоҳидалигида эрининг риоясини қилувчи бўлади” деганлар. Муслим ривояти.

Молнинг энг яхшиси ундан етимга берилганидир. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Албатта, бу мол ширин, ям-яшил нарсадир. Мискинга, етимга ва йўловчига берилган молнинг эгаси бунча ҳам яхши мусулмондир!” Муттафақун алайҳ.

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам етимни кафилликка олган кишига жаннатда ўзлари билан бирга бўлишини башорат бериб шундай дедилар: “Мен билан етимни кафилликка олган киши жаннатда мана шундай ёнма-ён бўламиз”. Муттафақун алайҳ.

Набий алайҳиссалом шу гапни айтганларида кўрсаткич ва ўрта бармоқлари билан ишора қилдилар-да, уларнинг орасини бироз очдилар.

Ибн Баттол айтадилар: “Ушбу ҳадисни эшитган кишининг зиммасида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан жаннатда бирга бўлиш учун унга амал қилиш вазифаси бордир. Зеро, жаннатда бундан афзал мартаба йўқдир”.

Етимни кафилликка олиш – балоғатга етгунича унинг нафақаси, кийими, одоби, тарбияси, унга меҳрибонлик қилиш кабилардир.

Кафолатига олиш – етимни ўз уйига олиб кетиш, бағрига босиш, ҳожатларини бажариш билан бўлади. Бунда етим кафилликка олувчининг қариндоши бўладими ёки бегонами, фарқи йўқ.

Хайрия жамиятлари орқали етимларнинг нафақасига, то улар балоғатга етгунича, маблағ ўтказиш ҳам етимни кафилликка олишга киради.  

Етимнинг ўз молидан ўша етимнинг ўзига сарф қилиб, молини эҳтиёт қилганлар ҳам етимни кафилликка олганлар қаторига киради.

Етимнинг молини тасарруф қиладиган, ўзини кафилликка оладиган киши ниятига эътибор бериши керак. Нияти Аллоҳнинг розилиги бўлиши керак.

Етимнинг молига, қачонки етимга фойдаси бўлсагина, яқинлашиш керак. Аллоҳ таоло бу ҳақида шундай деб марҳамат қилади:

وَلاَ تَقْرَبُواْ مَالَ الْيَتِيمِ إِلاَّ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ

“Етимнинг молига то вояга етгунча яқинлашманг. Магар яхши йўл билан бўлса, майли” (Анъом сураси, 152-оят).

Етимнинг молини шаръий йўл билан, етимга фойда бўладиган тарзда кўпайтириш керак. Аллоҳ таоло шундай деб марҳамат қилади:

وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْيَتَامَى قُلْ إِصْلاَحٌ لَّهُمْ خَيْرٌ

“Сендан етимлар ҳақида сўрарлар. Сен: “Уларга ислоҳ қилиш яхшидир”, деб айт” (Бақара сураси, 220-оят).

Етимнинг молида исрофга, бепарволикка йўл қўйишдан, ўша молни ноҳақ ейишдан сақланиш керак. Чунки, унинг молини зулм йўли билан ейиш дўзахга киришга сабаб бўладиган гуноҳлардандир. Аллоҳ таоло шундай деган:

إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوَالَ الْيَتَامَى ظُلْماً إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ نَاراً وَسَيَصْلَوْنَ سَعِيراً

“Албатта, етимларнинг молини зулм ила еганлар, қоринларида оловни еган бўладилар. Ва, шубҳасиз, дўзахга кирадилар” (Нисо сураси, 10-оят).

Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам етимнинг молини ейишни ҳалокатга олиб борувчи еттита гуноҳлардан бири сифатида зикр қилганлар: “Еттита ҳалокатга олиб борувчи нарсалардан четланинглар!” деб бошланган ҳадисда у зот алайҳиссалом “Етимнинг молини ейиш”ни ҳам айтганлар. Муттафақун алайҳ.

Етимнинг молига ёмон ниятда яқинлашиш кабира гуноҳлардандир. Етимни уриш, озор бериш, хорлаш оғир гуноҳдир. Аллоҳ таоло шундай деб марҳамат қилган:

فَأَمَّا الْيَتِيمَ فَلَا تَقْهَرْ

“Аммо етимга қаҳр қилма” (Зуҳо сураси, 9-оят).

Етимга қаҳр қилишдан қайтариш – унга яхшилик қилишга, қалбига шодлик киритишга амрдир.

Етимни кафиллигига олган, унинг молини тасарруф қилаётган киши Аллоҳдан қўрқиши керак.

Етимга табассумини, насиҳатини, гўзал тарбия беришни, юмшоқ сўзни аямаслиги, унга меҳрибон ота бўлиши керак. Қатода раҳимаҳуллоҳ “Етимга раҳмли ота бўлинг!” деганлар.

Балоғатга етмаган боланинг отаси вафот этса, барча масъулият онасининг зиммасига тушади. Эри вафот этиб, етим фарзандини тарбия қилишда масъулиятни ҳис қилган оналар улуғ олимларни тарбия қилишган. Масалан, Имом Аҳмад раҳимаҳуллоҳнинг оналарини олиб кўрайлик.

Имом Аҳмад раҳимаҳуллоҳ оналари ҳақида шундай деганлар: “Онам мени бомдоддан анча олдин уйғотар эдилар. Мен ўша пайтда ўн ёш эдим. Қиш кунларида менга иссиқ сув тайёрлаб берар, кейин мен ва онам бирга таҳажжуд намозини ўқир эдик. Кейин онам мени кимсасиз, қоронғу йўллардан етаклаб бомдодни ўқиш учун масжидга олиб борардилар. Кун ярмига етгунича онам мен билан қолардилар. Талаби илмдан ва Қуръон ёдлаш дарсидан бўшагунимча мени кутиб турардилар”.

Бу онанинг етим ўғлига кўрсатган хизмати, бу йўлдаги машаққатларга сабр қилгани сабабли Имом Аҳмад мусулмонларнинг имомларидан ва уламоларидан бири бўлиб етишдилар.

Етимларни кафилликка олганлар, етим боқаётганлар уларга яхшилик қилишга, тарбияларига эътибор беришга, меҳрибонлик қилишга, фойдали илм беришга, намозга буюришга, гуноҳлардан қайтаришга, уламоларнинг мажлисларига олиб боришга, солиҳларнинг суҳбатида иштирок эттиришга, фитналардан узоқ қилишга ҳарис бўлишлари керак!

Аллоҳ таоло барчамизнинг етимпарвар бўлишимизни, етимларнинг бошини силаб, қалбларимиз юмшашини ва охиратда Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам билан жаннатда бирга бўлишимизни насиб этсин, омин!

Шайх Иброҳим ибн Али Ҳаддодийнинг “Имсаҳ роъсал ятийм” номли мақоласидан Нозимжон Иминжонов таржимаси

ЎМИ Матбуот хизмати

Иймон соҳиби бўлиш барчамизнинг энг аввалги ниятимиз ва мақсадимиздир. Бу мақсад бизни бевосита динни чуқурроқ ўрганишга, саҳобалар ҳаёти билан танишишга рўбарў қилади. Пайғамбаримиз Муҳаммад Мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламнинг дўстлари, замондошлари диққатимизни тортади. Уларнинг баъзиларининг исми бизга таниш, қайси маънодаки, ҳадис ва ривоятларда уларнинг номларини учратганмиз.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг дўстлари деганда, аввало, ёдга олинадиган зот бу ҳазрат Абу Бакр розияллоҳу анҳудир. Улар Хотамул анбиёи вал мурсалин бўлмиш пайғамбаримизнинг севимли ва энг вафоли биродарларидир. Бу биродарлик нубувват вазифаси топширилмасдан бир неча йил аввал, жуда самимий ўлчовлар ичида бошланиб, вафо ва севгининг энг гўзал намуналари ила давом этгандир. Бу икки биродарлардан бирининг энг машҳур лақаби “ал-Амин” (ишончли инсон) дир, иккинчисиники эса “ас-Сиддиқ”дир, яъни энг тўғри, ростгўй инсон… Ҳазрат Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг ишончли эканлиги шу даражадаки, Муҳтарам Расулимиз соллаллоҳу алайҳи васаллам “Мен Аллоҳнинг Пайғамбариман” деганларида ҳазрат Абу Бакр розияллоҳу анҳу ҳеч иккиланмасдан «ишонаман» дея олган. “Агар пайғамбар бўлсанг буни исботла!” дейиш ҳуқуқидан фойдаланмаган икки аҳамиятли зотдан биридир. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламни энг яхши билган, инсонларга Уни яхши танита олган буюк инсонлар бошида шу шахс туради.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламни энг яхши таниган, бошқаларга насиб қилмаган кўпгина хотираларга эга бу қимматли инсондан ҳам, афсуски, жуда кам хотирага эгамиз. Тақдир битиги, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни ёнларида бўлган, ҳаёти давомида энг яқин дўст бўлиш шарафига эришган инсонни ўзларидан кейин ўринбосар қилиб тайинлаган. Аммо Аллоҳ таолонинг қисмати буюк халифага икки йил уч ой ўн кун ҳаёт инъом қилиб, сўнг Ўз ҳузурига чақирган.

Ислом тарихи ва ҳадис китоблари бу икки йиллик давр ҳақида ҳам, ҳазрат Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг шахси ҳақида ҳам бизни қониқтирадиган даражада етарли маълумот бермайди. Бу даврда Мусайлама, Тулайҳа, Сажоҳ… каби пайғамбарлик даъвосини қилган ёлғончиларга қарши жанглар, Бизанс ва Эрон билан бўлган урушлар, Ҳазрат Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг Мадинада қилган ишлари, инсонларга нисбатан ҳаракатлари ила боғлиқ маълумотлар, афсуски, етарли эмас. Масалан, ҳазрат Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг “Аллоҳим, қиёмат куни мени жаҳаннамингга қўй, вужудимни шу даража катталаштирки, токи жаҳаннамда мендан бошқа ҳеч бир кишига жой қолмасин”, деган ривоят келтирилади. Бу сўзлар ҳазрат Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг марҳаматига ишорадир, албатта ва бу орқали инсонлар севгисига далолат қилган бир иймон соҳиби эканлигини таъкидлайди. Бироқ ривоятнинг ҳақиқат эканлигига етарли исбот йўқ. Шундай бўлса-да, айтишим лозимки, азиз биродарим, ҳазрат Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг бу сўзлари бир мажозий ифодадир. Мақсад ўзининг жаҳаннамга кириши эмас. Инсонларнинг жаҳаннамдан озод қилинишини, кечирилишини тилашдир. Бу эҳсон истаги ҳазрат Абу Бакр розияллоҳу анҳу тарафидан шундай тилга олинган, дейишимиз мумкин. Аллоҳ таолонинг китобидан келтирилган сураларга эса сўзсиз ишонамиз. Жумладан, Бақара сураси 201-оятида шундай дейилган: “Яна шундайлари ҳам борки, улар: Эй, Раббимиз, бизга бу дунёда ҳам яхшилик ато этгин, охиратда ҳам яхшилик (ато этгин) ва бизни дўзах азобидан асрагин, – дейдилар”.

Абу Бакр розияллоҳу анҳу Ҳазрат Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳар кун қилган бу дуосини била туриб ўзини оташга отадиган инсон эмас! Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаёт эканликларида ҳам, вафотларидан сўнг ҳам қилич кўтариб мушриклар билан жангга кирганлар. Пайғамбаримиз Расули Акрам соллаллоҳу алайҳи васаллам комил иймон соҳиби мўминни англатаркан, “Аллоҳ ризоси учун севган. Аллоҳ ризоси учун нафратланган. Аллоҳ ризоси учун берган, Аллоҳ ризоси учун бермаган” дея таърифлаганлар. Хаёлида, ҳаракатида, инсонларга нисбатан муомаласида доимо Аллоҳ таоло ризолигини ўйлаган инсон англатилади. Ҳазрат Абу Бакр розияллоҳу анҳу Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам уммати ичида бу хусусиятларни айни тарзда руҳига сингдирган, Яратганнинг ризолиги учун ҳаракат қилган инсондир. Бутун мақсад ва фикри Аллоҳ таоло ризолигига қаратилган, қўлга киритган нарсани Аллоҳ таоло ризолиги учун сарфлаган ҳазрат Абу Бакр розияллоҳу анҳу мадҳ этилганда ҳазрат Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам англатган ҳадис китобларда келтирилган маълумотлар нурида улуғланади. Дарҳақиқат, ҳазрат Абу Бакр розияллоҳу анҳу ўта марҳаматли бир инсондир. Аммо бу марҳамат туйғуси исломни қабул қилгандан кейин Аллоҳ таолонинг ва Расулининг ризолари билан бўлгандир. Қуръонда ҳақиқий мусулмонлар англатиларкан, “Муҳаммад Аллоҳнинг расулидир. У билан бирга бўлган (мўмин)лар кофирларга қаҳрли, ўз ораларида (мўминларга нисбатан) эса раҳм-шафқатлидирлар” – дейилади (Фатҳ сураси, 29-оят). Ҳазрат Абу Бакр розияллоҳу анҳу эса, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ёнларида бўлганларнинг энг олдидан жой эгаллаганидир. Шу даражадаки, пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга ундан ҳам яхшироғи йўқдир. Яна бошқа бир оятда Буюк Раббимиз мўминларни: “Эй, имон келтирганлар! Сизлардан кимки динидан қайтса, Аллоҳ шундай бир қавмни келтирурки, уларни Аллоҳ севадиган ва улар ҳам Уни севадиган, мўминларга (нисбатан) камтар, кофирлардан эса (ўзларини) юқори тутувчи, Аллоҳнинг (тоати) йўлида жидду жаҳд қилувчи, маломатчининг маломатидан қўрқмайдиган бўлурлар. Бу Аллоҳнинг фазлидирки, уни Ўзи хоҳлаган (бандалари)га берур. Аллоҳ (карами) кенг, доно зотдир”, – дея марҳамат қилинади (Моида сураси, 54-оят).

Қуръонда келтирилган сабр, таваккул, яхшилик, ҳайр – эҳсон каби Яратган томонидан афзал кўрилган сифатларнинг барчасига ҳазрат Абу Бакр розияллоҳу анҳу том маънода эга бўлганлар. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг энг яқин дўстлари билан руҳан танишиб, уларнинг ҳаққига қилинган дуо, шубҳасиз, ўзимизга ҳам дуо бўлиб қайтади.

Заҳрохон ИМОМНАЗАРОВА

Хадичаи Кубро ўрта махсус ислом билим юрти талабаси

ЎМИ Матбуот хизмати

Британия пойтахти Лондондаги “Christie’s” кимошди савдо уйида жорий йилнинг 26 апрель куни сотувга қўйиладиган ашёлар рўйхати эълон қилинди. Бу ҳақда “christies.com” сайтида хабар берилди.

Энг ноёб лот ҳисобланаётган ўнта ашё рўйхатида биринчи бўлиб Қуръони Каримнинг қадимий мусҳафи турибди.

Мусҳаф Усмонли империяси давридаги турк хаттоти Яҳё Ҳилми томонидан кўчирилган бўлиб, яратилган вақти 1886–1877 йиллар экани маълум қилинган. Мусҳаф иллюминациясига Усмон Юмни имзоси чекилган.

Қуръони Карим қўлёзма нусхасининг бошланғич нархи 492 449 АҚШ долларидан 703 499 АҚШ долларигача деб баҳоланган.

Кимошди савдосида Ислом ва ҳинд дунёси санъатига тегишли қўлда тўқилган қадимий шолча ва гиламларни ўз ичига олган санъат намуналари савдога қўйилиши маълум қилинган.

Бундан ташқари, савдога икки дона Қуръон ояти ёзилган пушти рангдаги саҳифалар қўйилгани ва уларнинг 13 асрда Испанияда яратилгани айтиб ўтилган. Уларнинг ҳар бирига 11-16 минг АҚШ доллари миқдорида бошланғич нарх белгилангани қайд этилган.

ЎМИ Матбуот хизмати