Масжиднинг халқ орасидаги яна бир номи "Уккоша" бўлиб, унинг яқинида, ҳозирги "Чорсу" меҳмонхонаси ўрнида "Уккоша" булоғи бўлганлиги ва унга боғлаб шу ном билан номланиб келинганлиги айтилади.

Муқадас динимизда илм олиш ва уни ўргатишга катта аҳамият берилади. Илм эгаси ҳамиша қадрланади ва мақталади. Айниқса, илм ўргатувчи – устознинг бошқа касб эгаларига қараганда мартабаси, шарафи, рутбаси баланд бўлади. Шу боис пайғамбарларнинг меросларини инсонларга ўргатувчи муаллим гўзал хулқ билан зийнатланиши ва ўзига номуносиб ишлардан тийилиши ҳамда зарур одобларни ўзида мужассам этиши сув ва ҳаводек зарур ҳисобланади.

Муҳаммад ибн Ҳасан Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳдан ривоят қиладилар: “Мен учун уламолар ҳақидаги ҳикоялар фиқҳдан кўра севимлироқдир. Чунки уларда қавмнинг одоб–ахлоқлари бор”. Ҳубайб ибн Шаҳид ўғлига деди: “Эй, ўғилчам! Фақиҳлар ва олимлар билан кўпроқ ҳамроҳлик қил, уларнинг одобларига разм сол! Сенинг мана шундай қилишинг менга ҳадисни кўп билишингдан кўра маҳбуброқдир”. Имом Шофеъийга айтилди: “Одобга хоҳишингиз қандай?” У киши жавоб бердилар: “Одобдан ўзим билмаган бир ҳарфни билиб оламан. Бас, аъзоларим унга муҳаббат қўяди ва ҳар бири эшитувчига айланади. Сўнг одоб билан ҳузурланади”. Яна айтилди: “Одоб ўрганишга талабингиз қандай?” Имом Шофеъий: “Худди она яккаю ягона боласини йўқотиб қўйиб қидираётгани каби”, дея жавоб берган эканлар.

Демак, илм берувчига ҳам одоб мана шундай зарур ва у қуйидагиларга амал қилиши матлуб:

• Ниятни холис қилиш. Яъни илм бериши орқали Буюк Аллоҳнинг ризолигини исташи, илмини дунёвий мақсадларга эришиш воситаси қилмаслиги керак. Зеро, амалларнинг қабул бўлиши ихлосга ва чиройли ниятга боғлиқ.
• Илмли эканини даъво қилмаслиги. Қуръонда бу ҳақида қуйидагича айтилади:

وَفَوْقَ كُلِّ ذِي عِلْمٍ عَلِيمٌ

“Ҳар бир илм эгаси узра (ундан) билимдонроқ (олим) бордир” (Юсуф сурасининг  76-ояти).

Шайх Зарруқ Моликий айтади: “Мен олимман”, “Мен сендан яхшироқман”, “Мен сендан кўра қорироқман” дейишдан йироқда бўлинг. Чунки бунга ўхшаш гаплар мана бу учтасини ҳалок қилган:

• Шайтон. “Мен ундан яхшиман”, сўзини илк бор иблис айтган ва ҳалок бўлган.

 قَالَ مَا مَنَعَكَ أَلَّا تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُكَ قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نَارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ

(Аллоҳ) айтди: “Сенга буюрганимда сажда қилишингга нима монелик қилди?” У деди: “Мен ундан яхшиман, мени оловдан яратгансан. Уни (Одамни эса) лойдан яратдинг” (Аъроф сурасининг 12-ояти).

• Фиръавн. Ўзига мумкин бўлмаган гап ва даъвони қилиб ҳалок бўлган:

 فَقَالَ أَنَا رَبُّكُمُ الْأَعْلَى

“Мен сизларнинг олий Парвардигорингиздирман”, – деди (Назиат сурасининг  24-ояти)

• Қорун. Ўз илми билан мағрурланиб ҳалок бўлган.

قَالَ إِنَّمَا أُوتِيتُهُ عَلَى عِلْمٍ عِنْدِي أَوَلَمْ يَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَهْلَكَ مِنْ قَبْلِهِ مِنَ الْقُرُونِ مَنْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُ قُوَّةً وَأَكْثَرُ جَمْعًا وَلَا يُسْأَلُ عَنْ ذُنُوبِهِمُ الْمُجْرِمُونَ

«(У:) «Мен унга фақат ўзимдаги билим сабаблигина эришдим»,– деди*. Ахир, у ўзидан аввал Аллоҳ ундан кўра қувватлироқ ва захираси ҳам кўпроқ (қанчадан-қанча) авлодларни ҳалок қилганини билмаганми?! Жиноятчилардан гуноҳлари ҳақида сўраб ўтирилмас!» (Қасас сурасининг 78-ояти)

* Қоруннинг бадавлат бўлишига Аллоҳ сабаб қилган илм қай бири экани хусусида баъзи тафсирда Тавротни яхши билиши дейилса, бошқасида у пухта билган кимё илми, деб ёзилган. Иккинчи тафсир ҳақиқатга яқинроқдир.

• “Билмайман”, деб кўп айтиш. Аҳли илмлар бу сўзни кўп айтишарди. Машҳур имомлардан бирига ўттиздан ортиқ масала юзасидан савол берилди. Улардан тўрттасига жавоб бериб, қолганларига “билмайман” деди.

Қурофий “Захира”ларида баъзи фузалоларнинг гапларини келтириб ўтадилар: “Агар билмайман десанг, то билгунингча ўргатилаверасан. Аксинча биламан десанг, то билмай қолгунингча сўралаверасан. Шундай экан, “билмайман” дейиш илмга олиб борувчи восита бўлса, “биламан” дейиш жаҳолатга етакловчидир”.

• Ёш, насаб ва мансаб жиҳатдан ўзидан паст инсондан бўлса-да билмаганларини ўрганишни ор санамаслик. Чунки ҳикмат мўминнинг йўқотган нарсаси бўлиб, қаерда топса олаверади. Набий солаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: “Икки нарсага қизиққан киши икки нарсага тўймайди: Илмга қизиққан илмга тўймайди. Дунёга қизиққан эса унга тўймайди”. (Байҳақий ривояти)

Саъд ибн Жубайр айтадилар: “Киши таълим олгани сайин илмли бўлиб бораверади. Агар таълим олишни тарк этса, ўзини беҳожат сезса ва ўзида бор нарса билан чегараланиб қолса, энг жоҳил инсонга айланади”.

Ибн Жамоа Ал Киноний “Тазкира”да келтирадилар: “Салафи солиҳларимиздан кўплари ўзлари билмаган нарсаларини талабаларидан ўрганиб олар эдилар”. Аҳмад ибн Ҳанбал: “Бизга Имом Шофеъий айтар эди: “Сизлар ҳадис илмида мендан билимдонсиз. Агар сизнинг наздингизда бирор ҳадис саҳиҳ бўлса, менга ҳам айтинг, сиздан ўрганиб оламан”. Набий саллоллоҳу алайҳи васаллам ҳам Убай ибн Каъбдан қироат қилиб беришини сўраганлар.

• Илмни муҳофаза қилиш. Ўтган уламоларимиз асраганларидек илмни асраши ҳамда Аллоҳ ато этган иззат ва шараф мақомида туриши лозим. Яъни, арзимас дунё матоҳлари учун илмни бир восита қилиб, пасткаш дунёга муккасидан кетганларнинг олдига бирор узрсиз бориб, илмни хор этмасликдир.

Зуҳрий айтадилар: “Илм билан хорланиш уни ўрганувчининг уйига олиб бормоқликдир”.

Ибн Иёз ат-Тамимий ал-Марвазий Зоҳид айтадилар: “Агар илм аҳллари ўзларини ҳурмат қилсалар, илмнинг ҳаққига риоя этсалар, уни асраб, Аллоҳ туширган манзилга қўйсалар эди... ҳокимларнинг бўйинлари улар учун эгиларди. Инсонлар ўзларига йўлбошчи қилиб оладилар. Инсонлар наздида Пайғамбарлар мақомида бўлардилар. Афсуски, улар дунё эгалари учун ўзларини паст олдилар, бас хор бўлдилар, азизликлари қўлдан кетди... Инна лиллаҳи ва инна илайҳ рожиъуун! Нақадар улкан мусибат бу...

Қози Журжоний Алий ибн Абдулазизнинг қуйидаги мисралари айни ўринлидир:

 Илм аҳли асраса илмни агар,

Илм ҳам аларни ҳар недан сақлар.

Ўзларида улуғ тутсалар уни,

Илм ҳам аларни севиб улуғлар.

Ҳайҳот, ўзларин пастга қўйдилар,

Илмни хор айлаб, ўзларин шоҳга йўйдилар.

Илм маъюс қолиб, нолон бўлгунча

Тамаъ бирлан қалбни чунон ўйдилар.

• Илмнинг омонатига вафо қилиш. Яъни илмга аҳл – лойиқ бўлмаган одамга бермаслик ҳамда муносиб бўлганга илмни ўргатиш лозим. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: “Илм талаб қилиш ҳар бир мусулмон учун фарздир. Илмни унга лойиқ бўлмаган кимсага ўргатиш худди жавоҳирни тўнғизга илиб қўйганга ўхшайди” (Имом ибн Можа ривояти).

Яна айтилади: Илмни ёмон инсонга ўргатиш, худди қароқчига қилич сотиш билан тенгдир.

“Ҳикамул Атоийя”нинг шарҳида Ибн Аббод дейдилар: “Таълим берувчи кимга таълим бераётганидан хабардор бўлиши керак. Зеро, илмини фақат яхши ва солиҳ амалар ила безангувчи одамга сарфлаши шарт” (Ғойсул маваҳибил алийя шарҳ ҳикамул атоийя).

Бундан ташқари, Нисо сурасининг 5-оятида Аллоҳ берган молларни ақли норасоларга бериб қўймаслик ҳақида айтиб ўтилган.

Илмни унга қизиқмаган, ёқтирмаган ва илмни эгалласа фасод ишларни қиладиган одамга ўргатиш уни зое қилиш ҳисобланади. Аммо илм олишга рағбати, муҳаббати бор одамга ҳамиша кўмакчи бўлиш, илму ҳунарнинг барча сирларидан хабардор қилиш, касб маҳорати, нозик қирраларини яширмаслик ҳақиқий таълим берувчининг вазифасидир. 

Баъзан устоз шогирди ўзидан ўзиши, баланд лавозимларни эгаллаши, халқ уни эмас, шогирдини кўпроқ эъзозлашидан қўрқиб, ҳунарнинг айрим сирларини яширади. Ҳақ йўлни кўрсатиш ўрнига талабани чалғитади. Бу жуда катта хато ва илмга вафосизликдир.

• Кўп кулгу ва ҳазиломуз ишлардан тийилиш. Албатта, муаллим очиқ чеҳралик, мулойим, ширинсўз, дардкаш ҳамда меҳрибон бўлиш билан бирга, ўзига ярашмайдиган бачкана ва уят сўзлар, ноўрин, беўхшов кулгудан тийилиши, ҳазил қилса ҳам енгил, оғир келмайдиган тарзда қилиши мақсадга мувофиқ.

Устознинг ўта жиддий бўлиши талабани билмаган нарсасини сўрашдан, унга яқин бўлишдан ва дардини бемалол айтишдан тўсади. Аксинча, кўп кулиб, кўринган одамга ҳазил қилиб, ҳар доим маза-бемаза гапларни гапириб юраверса виқори кетиб, ҳурмати поймол бўлади. Бундан ташқари, кўп ва қаттиқ кулгу қалбни ўлдиради, илм оғиздан отилиб чиқиб кетишига сабабчи бўлиб қолади. 

• Ўзига раво кўрганини шогирдига ҳам илиниб, ёмон кўрганларини унга ҳам раво кўрмаслик. Ибн Аббос айтадилар: “Мен билан бирга ўтирадиганларнинг энг ҳурматлиси – инсонлар елкасидан-да ошиб ўтиб, менга ошиқадиган кишидир. Агар қўлимдан келса, унга бирор пашшани ҳам яқин йўлатмаган бўлардим”. (“Фақиҳ ва мутафаққиҳ”) Яъни муаллим ўзига ошиққан, дарсига рағбат қилган талабасига ҳаттоки бир гардни ҳам раво кўрмайди. Уни кўрмаса, дарров соғиниб қолади.
• Шогирд ҳаққига кўп дуо қилиш ва уни қарғамаслик. Чунки устознинг дуоси ёки баддуоси худди ота-онанинг фарзандига қилган дуоси кабидир.

Мужиб Ар-Раҳмон ал-Дийравий шундай дуо қилар эканлар: “Аллоҳим! Ихлос, эҳсон, салоҳият, тўғрилик, фиқҳ ва илмни шогирдларим, шогирдларимнинг шогирдларида то Қиёматга қадар бардавом қилгин!”

• Шогирдига илм талаб қилиш учун рағбат уйғотиш. Аллоҳнинг уламоларга ваъда қилган неъматлари, улуғ манзиллари, улар пайғамбарларнинг меросхўрлари эканлиги, нурдан бўлган минбарларда бўлишларини тез-тез эслатиб туриши жуда муҳим.
• Дунё ва Охират амалларини тенг олиб боришни ўргатиш.
• Юксак одоблар ва Аллоҳ рози бўладиган хислатлардан сабоқ бериш.
• Шогирд бемор бўлса, кўргани бориш. Камбағал бўлса, ёрдамлашиш, ўқиш учун сарф-харажатларига кўмаклашиш талабани илмда бардавом бўлишида катта омил бўлади.
• Талабаларни бир-биридан ортиқ ё кам санамаслик. Агар талаба тиришқоқлик, кўп дарс қилиш ва одоб жиҳатдан пешқадам бўлса, бунинг зарари йўқ. Лекин обрўси ва бойлиги сабабидан ажратилмайди.
• Шогирди янглиш иш қилса, тўғри йўлга йўллаш. Бунда дағаллик ва дилозорликдан сақланиб, ўтганлар ҳаёти, ибратли воқеалар билан талабани яна ўз йўлига йўллаб қўйилади.
• Дарс асносида мўътадил ва талаба салоҳиятига мос бир йўлни танлаш. Ҳар бир инсоннинг маълумот олиш қобилияти ва ёдда сақлаш кўникмаси турфа бўлгани сабабли, талабанинг шахсий хусусиятларига жиддий эътибор бериш ҳамда кўнглига йўл топа билиш жуда муҳим.
• Дарс бошлашдан аввал ҳамд, сано ва басмала айтиш. Бу дарснинг баракасини зиёда қилиб, ўрганувчи қалбида ушбу дарсга нисбатан ҳурмати ортади.
• Овозни бир маромда ушлаш. Қаттиқ бақириб ёки жуда паст, бир текисда дарс ўтиш талабани малоллантиради. Яна ўта дарсни чўзиб юбормай, орада савол жавоблар, қизиқ маълумотлар айтиб бориш мақсадга тез эриштиради.
• Қайси ҳунар, қайси фан ўқитувчиси бўлишидан қатъи назар, ўз соҳасини пухта билиш. Мисол учун, Қуръон ўқитувчиси бўлса-ю, ўзи тўлиқ ёдламаган ёхуд тажвид илмини пухта эгалламаган бўлса, лаҳн ва хатоларга йўл қўйса, талабалар ҳурмат қилмай қўяди. Шу боис, муаллим ўз устида кўп ишлаши, керак бўлса, талабадан зиёда дарс қилиши керак.
• Ўта очиққанда, чанқаганда, ғазабланиб турган вақтда дарс айтмаслик. Безовта ва ташвишли ҳолатда ҳам дарс ўтиш таранг вазиятни келтириб чиқаради.
• Ўзининг дарсидан бошқа дарсларни ёмонламаслик. Агар наҳв фани ўқитувчиси бўлса, тасаввуф фанини ёмонламаслиги, ёхуд диний илм берувчи бўлса, табиий ва дунёвий фанларни паст санаб, талаба нафсида бепарволикни уйғотмаслиги шарт!
• Ўзига дарс топширган талаба бошқа устозга дарс топширишидан хафа бўлмаслик. Зеро, устознинг асл мақсади талабанинг фойдали илм олишидир. Фақат ўзи билан дарс қилишга мажбурлаш, бошқалар ҳузурига боришдан манъ қилиш –катта худбинликдир. Бу ҳақида Яҳё Нававий айтадилар: “Динда катта мусибат борки, у билан жуда кўп муаллимлар аҳмоқликлари ва ниятларининг бузуқлиги сабабли балолангандирлар. Устозларнинг ана шундай бўлиши эса таълим бериш учун Аллоҳнинг ризолигини кўзламаганига очиқ-ойдин далилдир”.

Устозлик мартабасига етиш ва унинг омонатларига риоя этиш ҳар биримизга насиб этсин!

“Ал Ҳодий ила ровзатил фиқҳ вал фуқаҳо” асари асосида Тошкент ислом институти тиллар кафедраси мудири Фахриддин Муҳаммад Носир тайёрлади.

Саудия Арабистони ҳукумати Рамазон ойининг бошидан охирига қадар тавоф майдонини фақат умра зиёратчилари учун хослаш ва бу жойда Рамазондаги ифтор дастурхони ташкил қилишни тақиқлашга кўрсатма берди.  Маккаи мукаррама амири ва Ҳаж олий қўмитаси раиси Рамазон мавсумида ҳукумат режалари ва тайёргарлик ишларини ўрганишга доир Ҳаж олий қўмитаси йиғилишида шуни таъкидлади.

Бу қарорга кўра, тавоф майдонида фақат умра зиёратчилари учун уларга қулай бўлиши мақсадида тавоф қилишга рухсат этилади, шунингдек, тавоф қилувчилар бу жойда фарз намозлари вақтида намоз ўқиш имконига эга бўладилар.

Саудия Арабистони ҳукумати томонидан араваларда тавоф амалини бажарувчилар учун фақат аравалар учун мўлжалланган йўлакларда юришларига кўрсатма берилди. Мазкур кўрсатмаларга мувофиқ, намозхонлар Масжидул ҳаромнинг ички хонақоҳлари, таъмирдан чиққан юқори қаватлар ва шимолий тарафдаги кенг майдонда таровеҳ намозини адо этадилар.  

Халқаро алоқалар бўлими ходими

Илёс Аҳмедов тайёрлади.

Мусулмонлар учун ўн икки ойнинг энг гўзали бўлган Рамазон ойи қачон кириши аниқ бўлди. Ўтган ҳафта бу муборак ойни муносиб тарзда ўтказиш юзасидан муҳтарам Президентимизнинг қарори ҳам эълон қилинди.

Миллионлаб мусулмонлар иштиёқ ва сабрсизлик билан кутаётган Рамазон ҳар йилгидек фараҳли бир суратда кириб келаётир. 

Илк саҳарлик ва ифтор вақти қачон киради?

Машинада кетаётиб Себзордаги чорраҳада қизил чироққа тўхтасангиз, олдингизда Рамазон тақвими сотиб юрган йигитлар пайдо бўлади. Бозорлардаги ер ости йўлларига кириш ва чиқишда ҳам тақвим сотаётганлар билан дучлашасиз. Аслида ана шу ҳам мусулмонларнинг бир-бирига моддий-маънавий ёрдами ҳисобланади. Шундай  вақтда бир-икки эҳтиёжманд кишилар уч-тўрт сўм ишлаб қолади-да. Ўша тақвимлардан ҳаммамиз билиб олган бўлсак-да, яна бир бор эслаб олсак фойдадан холи бўлмайди.

Биринчи саҳарлик вақти жумадан шанбага ўтар кечаси 03.25; ифтор вақти эса 19.47. Рамазоннинг энг қисқа вақти ҳам шу кун. Кейинги кунлар бошидан охирига қараб чўзилиб бораверади. 

Таровеҳ қандай ўқилади?

Таровеҳ жума куни оқшом бошлаб ўқилади. Таровеҳ – хуфтон ва витрнинг орасида ўқиладиган намоз. Таровеҳни тўрт ракатда бир салом билан ўқиш жоиз бўлса-да, икки ракатда бир намоз билан ўқиш янада фазилатлидир.  Намознинг ҳар тўрт ракатида бир оз ўтириб нафас ростлаб олинади. Шу вақтда тасбеҳ айтилади.

Таровеҳни уйда ўқиса ҳам бўлади, аммо жамоа билан бир сафда ўқишнинг савоби каттадир.

Дамин ЖУМАҚУЛ  тайёрлади.

Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг ҳамда Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита билан ҳамкорликда Хадичаи Кубро аёл-қизлар ўрта махсус Ислом билим юртида “Биз ёшлар –ёт ғояларга қаршимиз” шоири остида интеллектуал беллашув бўлиб ўтди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари Шайх Абдулазиз Мансур ҳазратлари тадбирни очиб, иштирокчиларни табрикладилар ва беллашувда муваффақият тиладилар.

Диний таълим муассасалари талабаларининг диний экстремизм, “оммавий маданият”, бузғунчилик, аҳлоқсизлик каби ёт ғояларига қарши мафкуравий иммунитетини кучайтириш, билим ва кўникмасини, Қуръон, ақида ва фиқҳий масалалардаги билимларини янада ошириш ва мустаҳкамлаш ва мустақил фикрларини баён этиш қобилиятини ривожлантириш, ёшларнинг мамлакатимизда кечаётган ижтимоий-сиёсий, маданий-маърифий жараёнлардаги фаол иштирокини таъминлаш, иқтидорли талабаларни рағбатлантириш, миллий-диний урф-одат, анъана ва қадриятлар асосида тарбиялаш ушбу мусобақани ўтказишдан кўзланган асосий мақсадни ташкил этади.

Унда ЎМИ тасарруфидаги Тошкент  ислом институти ва 9 та ўрта- махсус Ислом билим юрти жамоалари қуйидаги шартлар асосида беллашдилар:

а) Жамоалар ўз билим юрти ва иштирокчиларини таништириш; (Мазкур шарт учун 5 дақиқа ажратилди);

б) Мавзу бўйича савол-жавоблар. Мазкур шартда ҳар бир жамоага иккитадан савол берилди (Ўйлаш учун ҳар бир саволга 1 дақиқа вақт берилди ва келишган ҳолда жамоадан бир иштирокчи жавоб берди);

в) Мавзуга оид оммавий нашрларда эълон қилинган мақолалар. Бу шартда ўқув йили давомида билим юрти талабалари томонидан нашр этилган мақолалар сони жамланиб, ҳар бир мақола 2 баллдан баҳоланди.

г) Сардорлар беллашуви. Мазкур шартда гуруҳ сардорига 10 тадан тезкор саволлар берилди ва ҳар бир тўғри жавоб 2 баллдан баҳоланди.

Мусобақа натижаларига кўра:

1-ўрин: “Муҳаммад ал-Беруний” ЎМИБЮ – 97,2 балл;

2-ўрин: “Ҳидоя” ЎМИБЮ – 63,6 балл;

3-ўрин: “Фахриддин ар-Розий” ЎМИБЮ – 60,8 балл.

Ғолиблар қуйидаги мукофотлар билан тақдирландилар:

1-ўрин Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг биринчи даражали дипломи ва замонавий музлатгич;

2-ўрин Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг иккинчи даражали дипломи ва замонавий кир ювиш машинаси;

3-ўрин Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг учинчи даражали дипломи ва 40 ҳажмдаги телевизор.

Бундан ташқари, барча иштирокчилар китоблар тўплами билан тақдирландилар.

Интеллектуал беллашув якунида ЎМИ раҳбариятига, Дин ишлари бўйича қўмитага ва беллашувни ўтказишда юқори савиядаги тайёргарлик учун Хадичаи Кубро аёл-қизлар ўрта махсус ислом билим юртининг фидоий устоз ва мураббийларига чуқур миннатдорчилик изҳор этилди. 

Таълим ва кадрлар тайёрлаш бўлими