Динимизда инсоннинг вужуди, кийими ва унга хос нарсалар поклиги билан бирга, унинг атрофидаги нарсалар ҳам пок бўлишига катта аҳамият берилади.

Абу Молик Ашъарий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Поклик иймоннинг ярмидир», дедилар» (Муслим, Насаий ва Термизий ривояти).

Халқимиз азал-азалдан тозаликка, озодаликка риоя этиб келган. Орасталик бор ерда барака бўлишини таъкидлаган.

Инсон яшаётган манзилнинг озода бўлишининг ҳикмати шундаки, ҳовли ва уйлар нопок бўлса, бундан биринчи галда ўша хонадонда яшовчилар зарар кўради. Ахлат-чиқиндиларга бепарво хонадонлар жинлар тўпланадиган маконга айланади. Ҳовлиларда чиқинди йиғилиб қолиши, уйнинг шифтларида ўргимчак тўри бўлиши ва шунга ўхшаш нопок ишлар макруҳ амал ҳисобланади. Шунақа уй-жойлар бефайз ҳисобланади.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Албатта, Аллоҳ таоло покдир, поклик ва озодаликни ёқтиради. Сахийдир, саховатни хуш кўради. Покланинглар, ён-атрофларингни озода тутинглар, ҳовли, уй-жойларингизни тоза тутинглар”, дедилар. Бошқа бир ҳадисда: “Уйларингизда ахлат-чиқиндиларни қолдирманг, чунки ахлат-чиқиндилар жину шайтонларнинг хуш кўриб ўтирадиган жойларидир”. дея марҳамат қилганлар.

Нафақат, уй-жойларимизни, балки маҳаллаларимиз, кўчаларимиз, ишхонамизни озода тутсак қандай яхши. Эрта тонгда ишга бораётиб, кечқурун ишдан қайтаётиб ҳовли-кўчасига сув сепиб, супураётган уй соҳибаларини кўрганда кишининг баҳри дили очилади. Урф-одатларимизда саҳарлаб ҳовли- кўча супуриш озодалик билан бирга ишга бортаётган уй соҳибининг иши баракали, йўллари равон бўлишига ёрадм беради деб умид қилинган. Озодаликка биринчи галда экологияга самарали таьсир қилади,  чиқиндиларнинг вақтида олиб кетилиши  анча-мунча касалликларнинг олдини олади.

 Покизаликка оид урф-одатларимиздан бу – умум халқ ҳашарларидир. Бунда барча баробар, ёшу қарининг иштирок этади. Ён-атроф озодалигига, баданимиз тозалигига, соғлигимизга эътибор беришимиз – буларнинг барчаси ибодатдир. Демак, қайсики ишда савоб ўша иш ибодат ҳисобланар экан. 

Динимиз таълимотларида айнан поклик йўлида қилинган ҳар бир ҳаракат юқори баҳоланиши, улкан ажр-савоблар берилиши айтилган. Ўзимизни ва атроф-муҳитимизни поклай олсак, ҳаётимиз баракали, икки дунёмиз саодатли бўлади.                                           

Севара ҒАНИЕВА,

      Хадичаи Кубро аёл-қизлар ўрта махсус билим юрти мударрисаси

Асримиз вабоси сифатида тез суръатлар билан тарқалиб бораётган гиёҳвандлик балосининг жисмоний ва маънавий зарарлари тўғрисида дунё оммавий ахборот воситалари орқали кўпдан-кўп маълумотлар берилди, уни бартараф этишга бағишлаб кўп мамлакатларда, Ўзбекистонда ҳам қатор халқаро анжуманлар ўтказилди, гиёҳвандликка қарши чора-тадбирлар кўриш мақсадида кўплаб маҳаллий ва халқаро ташкилотлар таъсис этилди. Лекин, афсуски, бу бало ва офат манбаи ҳануз ортга чекинмаяпти.

Муқаддас динимизнинг барча кўрсатмалари одамлар орасида меҳр-муҳаббат инсоф-адолат, эзгулик алоқаларини ўрнатиш ва мустаҳкамлашга қаратилган. Шу сабабдан шариат инсоннинг жамият равнақига ҳисса қўшишига катта эътибор беради. Гиёҳвандлик инсоннинг иймонига, қолаверса, умуман инсонийлигига зиён етказади. Аллоҳ таоло пайғамбарларни юборишининг сабабларидан бири сифатида пок нарсаларнинг ҳалоллиги ва нопок нарсаларнинг ҳаромлигини умматларига билдириш эканини кўпгина оятларда баён қилган.

Динимиз ҳалол қилиб берилган нарса – пок; покиза ризқ топиш учун ҳаракат қилиш эса ибодатдир. Агар бунинг акси бўлса, ўша нарса ҳаром ва унинг истеъмол қилган кишилар гуноҳкор бўлади. Дарҳақиқат, инсонга зарар келтирувчи, айниқса, ақлни кетказувчи, баданни бўшаштирувчи ва сусайтирувчи нарсалар динимизда ҳаром қилинган. Ҳадисларда зикр қилинган бўшаштирувчилик сифати ажнабий тилларда наркотик деб номланган гиёҳвандлик моддаларининг ифодасидир.

Бошқа бир ҳадисда: “Ҳар бир маст қилувчи нарса хамрдир ва ҳар қандай хамр ҳаромдир”, дейилади. Бу ҳадисдан ҳам гиёҳвандликнинг ҳар қандай кўриниши ҳаром экани аён бўлади. Шунга кўра, маст қилувчи ичимликларнинг ҳукми, зарарлари, оқибатлари ҳақидаги барча оят ва ҳадислар гиёҳванд моддаларга ҳам тегишлидир. Гиёҳвандликнинг  ўлимга олиб келишидан уни истеъмол қилган киши ўз жонига ўзи қасд қилган бўлади, деган хулоса келиб чиқади. Бу эса гуноҳи кабирадир. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қиладиларки: “Ким ўзини бирор нарса билан ўлдирса, қиёматда ўша нарса билан азобланади”. Аллоҳ таоло бандаларига меҳрибон бўлгани учун ҳам уларга зарарли бўлган нарсаларни манъ қилган. Банда ушбу чегарадан чиқса ҳамда манъ қилинган нарсалардан сақланмаса, ўзига ва бошқаларга зарар етказади. Бу эса динимиз кўрсатмаларига зид амалдир.

Гиёҳвандликнинг зарарлари беҳисоб. У етказадиган зарарлар инсон жисмини қанчалик хароб қилса, худди шунгдек, шахс ва жамиятнинг мол-мулкига ва бойлигига ҳам мислсиз зарар етказади; тинч-тотув оилаларни бузиб, болаларни етим қилади; қашшоқлик, муҳтожликда яшашга мажбур этади. Охир-оқибат касаллик, қамоқхона ёки ўлим билан якунланади. Дунёда гиёҳванд моддаларини инсонлар истеъмол қилаётгани, кўплаб ёш авлод унинг қурбони бўлаётгани ва ундан моддий даромад орттириш мақсадида тижорат қилинаётгани ўта ачинарли ҳолдир.

Энг ачинарлиси шундаки, бу иллатга гирифтор бўлган кимсалар, топган пулини ҳаром ичимлик ва гиёҳванд моддаларни сотиб олишга сарфлайди, ўша заҳарни топиш учун ҳеч нарсани аямайдилар. Бор молу дунёсини, машинасини, уйини, ҳатто кийимини ҳам сотиб юбориш даражасига етади. Исрофгарчиликнинг бундан ёмонроқ кўриниши бўладими?..

Бу аср вабосидан авлодларимизни асраш йўлида мамлакатимизда жуда кўп чора-тадбирлар кўрилмоқда. Ҳукуматимизнинг бу соҳадаги чиқарган қарорларидан ташқари, оммавий ахборот воситалари ҳам унинг зарарли оқибатлари тўғрисида халқимизни огоҳлантириб бормоқда. Чунки бу иллатга қарши курашиш динимиз амри, виждонимиз нидоси, қонунларимиз олдидаги бурчимиздир. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қиладилар: “Сизлардан ким ёмон, мункар ишни кўрса, уни қўли билан ўзгартирсин, агар унга ҳам қодир бўлмаса, тили билан қайтарсин, тили билан ҳам монелик қила олмаса, унда қалби билан қайтарсин, ана ўша иймоннинг заифлигидир”.

Демак, гиёҳвандликка қарши кураш ҳаммамизнинг бурчимиз экан. Бу қабиҳ ишни билгач, ўзини оиласини, яқинларини бутун инсониятни ва келажак авлодларни ўйлаган ҳар бир киши гиёҳвандликка қарши курашда фаол бўлмоғи зарур. Шу қабиҳ иш ортидан тез бойиб олишни истаган одамлар қанчадан-қанча кишиларнинг умрига зомин бўлаётганига бефарқ қараб туриш мумкин эмас.

Бу разолат манбаи саналмиш гиёҳлар олий ўқув юртлари талабаларидан тортиб, бошланғич ва ўрта таълим даргоҳларигача кириб келаётгани, эркагу аёллар ўртасида баробар илдиз отиб фалак ёзаётгани ақл-идрокли кишиларни бефарқ қолдирмаслиги керак.

Ўткир  МАҲМУДОВ,

Хожа Бухорий ўрта махсус ислом билим юрти мудирининг ўқув    ишлари    бўйича      ўринбосари 

Турли халқлар ва миллатлар ҳаётига исломий қадриятлар кириб борганида дастлаб қаршиликка учраган. Ислом дини ўзининг инсонпарварликка асосланган қадриятлари тизимини  тавсия қилар экан, муроса ва келишув йўлидан борган. 

Бугунги замонавий қадриятшунослик фанида миллий қадриятлар кишиларнинг табиий, тарихий ва ижтимоий бирлигини таъминлайдиган этник маконда шаклланади. Ранг-баранг тарзда, турли шаклларда намоён бўлади, кишиларнинг онгига, ҳаёт тарзига ўзига хос тарзда таъсир қилади, дейилади. Шунингдек, миллий қадриятларни кишиларнинг ўзаро муносабатларида, ижтимоий фаолиятларида кўзга ташланиб туришидан ҳамда ана шу муносабат, фаолият, мақсад, эҳтиёж ва интилишлар учун маънавий асосдан билиб олса бўлади.

Ўзбек халқининг миллий қадриятлари ва уларнинг алоқадорлиги ифодаси бўлган қадриятлар тизими, миллатимизнинг тарих силсилалари, замона зайллари, турли ижтимоий ва сиёсий жараёнлар таъсирида шаклланиб келди. Миллий қадриятларимиз миллатнинг келиб чиқиш хусусиятлари ва ҳудудий макони билан боғлиқ ҳолда шаклланди. Қардош халқларнинг ижтимоий тараққиёти эса уларнинг миллий-ҳудудий қадриятлари равнақи билан узвий алоқадорликда давом этди. Шу тариқа миллатимиз ўзига хос ранг-баранг қадриятларни такомиллаштириб бориши натижасида, умуминсоний қадриятларни шакллантириб, унинг қирраларини ривожлантириб борди.

Миллий қадриятлар табиатига кўра, тор доирада тўхтаб қолмайди, балки равнақ топиб, турмуш жараёнида янгиланиб, бошқа халқлар қадриятларининг ютуқлари билан бойиб боради. Аёнки, ҳар бир эл, элат, уруғ ёки халқнинг урф-одатларида ўзига хослик бўлади. Ўзига хос қадриятларни  бошқа жойда, бошқача тарзда яшаётган кишиларнинг тарозиси билан ўлчаш ёки бу масалада бошқаларнинг ҳакам бўлиши мақсадга мувофиқ эмас. Умуминсонийлик туйғуси фақат ўз халқи қадриятини ардоқлаш, кўз-кўз қилиш ва бошқалар орасига ёйиш учун интилишга асосланмайди, балки ҳар бир халқ, элат, уруғ қадриятларини қандай ҳолатда бўлса, шундайлигича қабул қилиб, уларни ҳурмат қилишдан бошланади.

Миллий қадриятларимиз ривожида ислом динининг аҳамияти ва ўрни жуда катта бўлиб, у миллий қадриятларимизни бойитди. Айниқса, халқимиз маънавий қадриятларининг такомиллашиб боришида ислом дини келтирган инсонпарвар ғоялар сезиларли даражада таъсир кўрсатди. Ислом дини келганидан кейин Марказий Осиё халқлари ҳаётида диний қадриятлар тизими янгиланди, заминимиздан кўплаб мутафаккирлар, қомусий олимлар етишиб чиқди. Шунингдек, бу дин ўзининг бунёдкорлик таомилига кўра кўплаб меъморий обидалар, шаҳарларнинг бунёд бўлишига сабабчи бўлди.

Миллий қадриятимизга айланган ислом дини ғоялари ва кўрсатмалари миллатимизнинг табиий-тарихий ривожи, ижтимоий турмуши, яшаш тарзи, ўтмиши, келажаги, маданияти, маънавияти, урф-одатлари, анъаналари, тили, у вужудга келган ҳудуд ва бошқалар билан узвий боғланган. У миллий қадриятларимиз билан хилма-хил шаклларда, бир-бири билан узвий алоқада намоён бўлди, ўзига хос миллий қадриятлар тизимини ташкил қилди. Бу тизимда табиий-тарихий бирликни таъминловчи қадриятлар – ягона эътиқодлилик, қариндошлик, маданий-маънавий яқинлик, ўтмиш ва маънавий мерос, она юрт туйғуси ва бошқалар барқарор ҳисобланади.

Бу борада марҳум Президентимиз Ислом Каримов асарларида қуйидаги фикрни келтирганлар: “Бизнинг мусулмончилигимиз, Аллоҳга, динимизга муносабатимиз баъзи миллий қадриятларимизда ҳам яққол кўринадики, ҳар бир мусулмон юртдошимиз уларга беихтиёр риоя қилади”.

Миллий қадриятларимиз таркибидаги баъзи исломий қадриятларимиз кишиларнинг яшаш жойлари, турмуш шароитлари билан боғлиқликда шаклланди. Шу сабабли ҳам минтақамизда бизнинг турмуш тарзимиз, шарт-шароитларимизга мос тарзда шариатнинг ҳанафийлик йўналиши ривожланди.

Халқимизнинг маънавий мероси, анъаналари, урф-одатлари, адабиёти, санъати билан умуминсоний қадриятларнинг миллий даражада намоён бўлиш шакллари  исломий қадриятлар билан боғланиб кетган. Улар миллатимизнинг тарихий ривожланиш жараёнида авлоддан авлодга ўтиб келаётган маданий хусусиятлар ва жиҳатларда ўз аксини топади.

“Энг муҳими, биз бу ишларни намойиш учун эмас, иймонимиз, эътиқодимиз амри билан адо этамиз”, деган биринчи Президентимиз Ислом Каримов. Демак, дин бизнинг қон-қонимизга, онгу шууримизга шу қадар теран сингиб кетганки, уни ҳеч қандай куч, ҳеч ҳандай ташвиқот билан чиқариб бўлмайди.

Айтмоқчиманки, биз ўз миллатимизни мана шу муқаддас диндан айри ҳолда асло тасаввур қила олмаймиз. Диний қадриятлар, исломий тушунчалар ҳаётимизга шу қадар сингиб кетганки, уларсиз биз ўзлигимизни йўқотамиз. Хоҳ ёш бўлсин, хоҳ кекса бўлсин, ҳар бир ўзбек нимагаки муносабат билдирмасин, албатта, уни беихтиёр Яратгувчининг амри билан боғлайди” (Ислом Каримов).

Абдус Сомад Абдул Восит ТОЖИДДИНОВ,

Тошкент ислом институтининг 4-курс талабаси

Қуръони Карим ва ҳадиси шарифда йўл ҳаракати қоидалари хусусида кўплаб кўрсатмалар бор. Чунки йўл ҳаракати қоидаларига риоя қилмаган киши, аввало, ўзиниг жону молини хатарга қўйган бўлади. Бу эса ислом динида қатъиян ҳаромдир. Аллоҳ таоло айтади: “Ўзингизни ҳалокатга ташламанг” (Бақара,195). Бундан ташқари, йўл қоидасини бузган киши бошқаларнинг ҳаётига, мол-дунёсига ҳам хатар туғдиради...

Йўл ҳаракати қоидаларига амал қилиш – жамият аъзолари маданиятининг кўзгусидир. Динимиз йўл ҳаракати одобларини биринчи бўлиб батафсил баён қилиб берганига шубҳа йўқ. Хусусан, “ўнг қўл ҳаракати”, “пиёдаларга йўл бериш”, “орада масофа сақлаш” каби йўл ҳаракати қоидалари айнан суннат амалларидир.

Йўл умум мулки. Шунинг учун йўлдан фойдаланишда бошқаларга зарар етказиш омманинг ҳақини поймол қилиш ҳисобланади. Шариатимиз қоидасига кўра, бировларга зиён етказиш жоиз бўлмагани каби, зиёнга олиб борадиган ишларга қўл уриш ҳам мумкин эмас. Шу боис бировларга зиёни тегадиган бўлса, йўл юриш ножоиздир. Йўл оммавий мулк бўлгани сабабли жиддий зарурат туғилганда ҳаракатланишни тўхташ мумкин. Шунингдек, кишиларнинг ҳаёти ёки молларини сақлаш ва бошқа шу каби заруратлар юзасидан йўлларда тезлик миқдорини белгилаш ҳам шаръан мумкин. Бу, албатта, умумий манфаатлар юэасидан бўлгани учун жоиз ҳисобланади. Зотан, фиқҳий қоидалардан бирида: “Оммадан зарарни бартараф этиш якка шахсга етадиган зарарни кетказишдан устун қўйилади”, дейилган.

Йўлдан фойдаланган киши унинг ҳақларига, хусусан, ҳаракат қоидаларига, шаръий кўрсатмаларга риоя қилиши шарт. Агар уларга оғишмай амал қилинса, у улуғ савобларга сабаб бўладиган ибодат даражасига кўтарилади. Борди-ю, уларга риоя қилинмайдиган бўлса, бузилган меъёрнинг кўламига кўра, йўл юриш макруҳ ёки ҳаром амаллардан бири ҳисобланади.

Ислом фиқҳида: “Зарарни бартараф этиш фойдани жалб қилишдан олдин қўйилади” ва “Жамият манфаати шахс манфаатидан устун туради” дейилади.

Динимизда инсон зиммасида ҳар бир нарсанинг ҳаққи борлиги уқтирилади ва ҳар бир ҳақ эгасига ҳақини бериш буюрилади. Мусулмон киши зиммасида йўлнинг ҳам ҳаққи борлиги ҳадисларда келган. Бу ҳақларни ҳар бир йўл ҳаракати қатнашчиси, у хоҳ пиёда бўлсин, хоҳ ҳайдовчи бўлсин, хоҳ йўловчи бўлсин, адо этмоғи лозим. Шунингдек, йўлда турган, ўтирган ва фойдаланувчилар ҳам ушбу ҳақларга риоя қилишлари шарт.

Имом Табароний Ҳузайфа ибн Усайддан ривоят қилган ҳадисда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким мусулмонларга йўлларида озор берса унга уларнинг лаънати вожиб бўлур”, деганлар.

Бировга озор берадиган ишни қилиш ножоиз иш. Кишиларга йўлларда озор етказиш эса ундан-да оғир гуноҳ. Чунки йўл омманинг мулки бўлганидан кейин жамиятдаги ҳар бир инсон унга ўзини бевосита дахлдор деб билиши лозим. Ҳар бир шахс кўчанинг бир бўлагини ўз уйи деб қараб, унга ана шу асосида муносабатга бўлмоғи даркор. 

Лутфуллоҳ ЖАМОЛОВ,

   “Ҳидоя” ўрта махсус билим юрти ўқитувчиси

Ёшларимиз тарбиясида илмнинг аҳамиятини янада кенгроқ тушунтириш, фарзандларимизни дунёдаги ягона нажот – илму-маърифатга, касб-ҳунарга тарғиб этиш мақсадида Тошкент шаҳридаги “Ҳазрати имом” жоме масжиди имом ноиби Ҳабибуллоҳ Абдураззоқов Олмазор туманида жойлашган “Шифокорлар”, “Чимбой” маҳаллаларидаги хонадонларда бўлиб, ота-оналар, ўқувчи-фарзандлар билан суҳбат ўтказди.

Инсоннинг билимли, тарбияли, касб-ҳунарли ва албатта бахтли, бўлишининг муҳим омили – илмга эътибор эканини таъкидлади. Шунингдек, имом домла баъзи ёшларнинг таълимга эътиборсиз муносабатда бўлиб, ўқишга бормаслиги ачинарли ҳолат эканини урғулади. Ота-оналар ўз фарзандининг одоб-ахлоқи, таълим-тарбиясига масъул эканини, дарс вақтида беҳуда ишларга чалғимай бор диққат-эътиборини ўқишга жалб этишга қаратиб ўтди.

"Шайх Зиёвуддинхон" жоме масжиди имом-хатиби Эрдон Эсонов ҳам Мирзо Улуғбек туманида жойлашган “Улуғбек” маҳалласида жойлашган кам таъминланган, эҳтиёжманд оилалар хонадонига кириб, улар билан мулоқотда бўлди. 

Суҳбат асносида имом-хатиб янги чоп этилган маърифий ва бадиий адабиётлардан совға қилди.

Бундай хайрли ташрифдан мамнун бўлганлар, кўрсатилаётган моддий ва маънавий эътибордан диллар шод бўлгани, ёшларимиз келажаги китобга ошно тутиниш билан нурафшон бўлишини билдириб қолдилар.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Тошкент шаҳар вакиллиги Матбуот хизмати