www.muslimuz

www.muslimuz

Қўрқув

Бу каттаю кичик, эркагу аёлда мавжуд бўлган руҳий ҳолатдир. Агар у болаларда меъёрида бўлса, ижобий баҳоланади, чунки болани ҳар хил фалокатлардан ўзини эҳтиёт қилишга ва хавф-хатардан омонда бўлишига ундайди.

Ўзини сабабсиз айбдор ҳис қилиш. Болаларда учрайдиган руҳий ҳолат бўлиб, у туғма ҳамда касаллик, нотўғри тарбия ёки оиладаги баъзи муаммолар оқибати бўлиши мумкин. Бундай ҳолат боланинг жамиятдан ажраб, боши берк кўчаларга кириб қолишига сабаб бўлади.

Агар биз болада учрайдиган барча салбий ҳолатларнинг сабаблари ва исломий ечимларини ўрганадиган бўлсак, ушбу руҳий муаммони алоҳида тафсилоти билан кўриб чиқишимиз керак бўлади. Бола ўзини айбли ҳис қилишига олиб келадиган омиллар асосан қуйидагилардир:

Таҳқирлаш.

Ортиқча эркалаш.

Болаларнинг биридан иккинчисини устун қўйиш.

Тана аъзоларидаги нуқсонлар.

Етимлик.

Камбағаллик.

Ҳақорат қилиш, таҳқирлаш болани руҳий хасталикка олиб келадиган, ўзига ишончини йўқотадиган сабаблардандир. Кўпинча болалар бирон ножўя иш қилиб қўйсалар, ота-оналари уларни қаттиқ койишади. Албатта, бола ўша ишни атайлаб эмас, билмасдан, ҳаётий тажрибанинг йўқлигидан қилиб қўяди. Баъзан мажбур бўлади ҳам. Ота-онасидан қўрққанидан, танбеҳ эшитмаслик учун ёлғон ҳам гапириб юборади. Шунда ота-она: “Сен ёлғончисан, икки дунёда ҳам одам бўлмайсан”, деб яна уришади. Аслида, боланинг ёлғон гапиришига, айбини бўйнига олмаслигига катталарнинг ўзи сабабчи бўляпти. Халқимизда “сен” ҳам, “сиз” ҳам бир оғиздан чиқади, деган нақл бор. Бола ҳадеб “сен”ланаверса, силтанаверса, қўрс, “ичимдагини топ” бўлиб қолади.

Болаларни, айниқса, ака-укалари, тенгдошлари, таниш-билишлар, қариндошлари олдида уялтирмаслик, койимаслик керак. Бу ҳол болани ўзига паст назар билан, бошқаларга эса адоват ва ҳасад билан қарайдиган қилиб қўяди.

Ҳазрат Умар (розияллоҳу анҳу) даврида бундай воқеа бўлади:

Ҳазрат Умар (розияллоҳу анҳу) олдиларига бир ота ўғлининг тарбиясидан шикоят қилиб келди. Шунда Умар (розияллоҳу анҳу) ўғилни чақиртириб, отасининг ҳақини поймол қилаётгани ва унга итоатсизлиги учун койиди. Шунда бола:

– Эй мўминлар амири, отанинг зиммасида боланинг ҳақлари ҳам борми? – деб сўради.

Умар (розияллоҳу анҳу):

– Ҳа, бор, – деди.

– Улар нималар, эй мўминлар амири? – деб сўради йигит.

– Болага яхши она танлаш, унга чиройли исм қўйиш ва Қуръондан таълим бериш.

Буни эшитиб, йигит ҳазрат Умарга (розияллоҳу анҳу) деди:

– Эй мўминлар амири, отам буларнинг бирортасини ҳам қилмаган. Онам бир мажусийнинг қора танли чўриси бўлган, менга Жуъал (яъни, гўнг ейдиган қўнғиз) деб исм қўйган, Қуръондан бирор ҳарф ўргатмаган.

Шунда Умар (розияллоҳу анҳу) отага қараб: “Сен болангнинг сенга оқ бўлаётганидан шикоят қилиб келибсан-у, лекин у сенга оқ бўлишидан олдин сен унга оқ бўлган экансан, у сенга ёмонлик қилишидан илгари сен унга ёмонлик қилган экансан”, деди. Бу қанчалик ибратли ҳикоят! Ота-она боласида бирон-бир қусур кўрса, сабабини аввало ўзидан қидирсин. Боладаги яхши хулқ ҳам, ёмон хулқ ҳам ота-онаси хислатларининг акс-садоси ҳисобланади. Бола бир кўзгудир, унинг хулқига қараб, ота-онасига баҳо берилади. Бола ширин гапнинг гадоси, яхши гап билан илон инидан чиқибди, дейдилар. Яхши тарбия ҳалимлик ва сабр-тоқат мевасидир.

Имом Аҳмад яхши иснод билан Абу Умомадан ривоят қилишича, бир йигит Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларига келиб: “Ё Расулуллоҳ, менинг зино қилишимга рухсат берасизми?” деди. Буни эшитган саҳобалар бақириб юборишди. Шунда Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Уни менга яқин келтиринглар... Менга яқин кел,” дедилар. У йигит Расулуллоҳнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) олдиларига келиб ўтирди. Расулуллоҳ унга: “Онанг учун ҳам мана шу ишни ёқтирасанми?” дедилар. У йигит: “Ё Расулуллоҳ, Аллоҳ мени сизга фидо қилсин, асло йўқ,” деди. Шунда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Инсонларнинг барчаси шундайдир, бундай жирканч ишни оналари учун раво кўрмайдилар. Қизинг учун-чи?” дедилар. Йигит (яна): “Аллоҳ мени сизга фидо қилсин, йўқ”, деди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Буни бошқа инсонлар ҳам қизларига раво кўришмайди. Синглингга раво кўрасанми?” дедилар. Йигит: “Аллоҳ мени сизга фидо қилсин, йўқ,” деди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “(Бошқа) инсонлар ҳам шундайдир, опа-сингиллари учун буни раво кўришмайди...” Шу аснода Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) у йигитга аммаси ва холасини зикр қилдилар. Йигит эса, барчаси хусусида “Аллоҳ мени сизга фидо қилсин, йўқ”, деб жавоб берди. Шунда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) унинг кўкрагига муборак қўлларини қўйдилар-да: “Ё Аллоҳ, бунинг қалбини покла, гуноҳини мағфират қил ва фаржини (зинодан) сақлагин,” деб дуо қилдилар. Шунда у йигит Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларидан зинодан кўра жирканчлироқ нарса йўқлигини англаб чиқиб кетди.

 

Расулуллоҳнинг (алайҳиссалом) меҳрибонлик ва мулойимлик борасидаги васиятларидан:

Имом Бухорий ва Имом Муслим Ойшадан (розияллоҳу анҳо) ривоят қиладилар. Ойша (розияллоҳу анҳо) айтдилар: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам), албатта, Аллоҳ таоло рафиқ – меҳрибондир, барча ишларда меҳрибонликни яхши кўради, дедилар”.

Имом Муслим Жарир ибн Абдуллоҳдан ривоят қилади. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ким меҳрибонликдан маҳрум бўлган бўлса, барча яхшиликлардан маҳрум бўлибди”, дедилар.

Хулоса қилиб айтишимиз мумкин, болани таҳқирлаш ва доимий равишда жеркиш уни руҳан майиб қилиб қўяди. Болага танбеҳ бериш зарур бўлиб қолганида, насиҳат билан уни тартибга чақириш зарур.

Болани ҳаддан зиёд эркалаш ҳам яхши эмас. Эрка бола ожиз ва нотавон бўлиб ўсади. Мақтов ва лаганбардорликка мойил бўлади, танқидни кўтара олмайди. Кўп нарсаларга шубҳа билан қараб, воқеа-ҳодисаларга холис баҳо беролмай, қийналади. Ўзини бошқалардан орқада қолаётгандек ҳис қилади. Интилувчан ва шижоатли одамлар олдида довдирайди, ўзини бир жойда қотиб қолгандек ҳис қилади.

Демак, бола тарбиясида ҳалим, ширинсўз бўлишнинг ҳам чегараси бор, эркалаш, талтайтириш даражасига ўтиб кетмаслиги зарур. Зеро, ҳамма нарса меъёрида бўлса, яхши натижалар беради.

Айниқса, эркалатишни айрим оналар ҳаддан ошириб юборадилар. Улар ширанинг ози яхши, кўпи заҳарга айланишини эсдан чиқариб қўядилар. Бундай ҳолни узоқ вақт фарзанд кўрмай юриб, болали бўлган ёки ёлғиз фарзандли оилаларда кўп учратиш мумкин. Тарбия оилада боланинг оз ёки кўплигига боғлиқ бўлмайди. Битта болага ҳам, ўнта болага ҳам рисоладагидек тарбия бериш лозим. Тарбиянинг юки ҳаммага бирдай. Масъулияти оғир ва юксак.

Болаларни ҳар хил кўнгилсизликлардан асраш ҳам катталарнинг бурчидир.

Доктор Ғабранинг болалар орасида юз бериши мумкин бўлган айрим кўнгилсиз ҳодисаларнинг олдини олишга қаратилган маслаҳатларидан баъзиларини таклиф этамиз:

– Оилада заҳарли кимёвий нарсаларнинг номини идиши устига ёзиб, қулфланадиган жойда сақланг ва калитларни ишончли жойга беркитинг. Уларни омборхона ва таом сақланадиган жойларга қўйманг. Гап ҳашаротларни йўқотиш учун ишлатиладиган заҳарли дорилар ҳақида бораётганини тушунгандирсиз.

– Дори-дармонларни ҳам болаларнинг қўллари етадиган жойларга қўйманг. Чунки дори ичишга ўрганиб қолган болалар бир ери оғриса, ҳар қандай дорини ичсам тузалиб қоламан, деб ўйлашлари мумкин. Болага дорини қандайдир ширин ичимлик деб эмас, балки дори эканини аниқ айтиб бериш керак.

– Болаларни саломатлиги учун хавфли бўлган сув иситадиган, овқат пиширадиган, дазмол, гугурт каби воситалардан узоқроқ тутинг. Шу билан бирга, соғлик учун хавфли анжомлардан эҳтиёт бўлишни тушунтириш зарур. Эътиборсизлик туфайли бир йилда қанчадан-қанча болалар ногирон бўлиб қолмоқда. Гугурт ўйнаш натижасида ёнғин чиқиб, нобуд бўлишяпти. Электр токи уриб, ҳаётдан кўз юмишяпти.

– Игна, санчқи, қайчи каби асбоблар ҳам бола кўзидан нари бўлиши лозим.

– Болалар орасида данак, тугмага ўхшаган нарсаларни отиб, оғизда илиб олиш ўйини пайдо бўлган. Биринчидан, ўша нарса томоққа кетиб қолиши мумкин. Иккинчидан, оғиздан чиққан нарсани қайтиб яна оғизга олиб бўлмаслигини болага тушунтириш керак. Шунингдек, овқатланган пайтда кўп гапирмасликка ўргатинг, акс ҳолда овқат нафас йўлига кетиб, оғир оқибатларга олиб боришини айтинг.

– Айрим ёш оналар чақалоқларини ёнларига олиб эмизганча ухлаб қолишади. Гўдакнинг нафас йўлини кўкраги билан тўсиб, бўғилиб қолишига сабаб бўлишади. Бола алоҳида ўз жойида ухлаши керак.

– Болаларни юқори қаватли уйларнинг осма айвонлари, деразаларидан йиқилишдан асранг!

– Кир ювиш, гўшт майдалагич, шарбат сиқиш машиналарини ишлатишда эҳтиёт бўлинг. Эътиборсизлик натижасида болалар уларга бармоқларини тиқиб олиб, ногирон бўлиб қоляптилар.

– Болали уйда дарвоза ва эшиклар доим ёпиқ туриши керак. Чунки кичкинтой эмаклаб ҳовлига чиқиши, чуқурга, ариққа тушиб кетиши мумкин. Ҳатто, болалар ҳожатхонага, кир ўрага тушиб кетган ҳоллар ҳам бўлган.

– Болали уй эшигини ёпишда, очишда ҳушёр бўлиш зарур: бола эшик тирқишига қўлини қўйиб ўйнаётган бўлиши мумкин.

– Шунингдек, ҳар бир рўзғорда бўладиган арра, болта, болға, омбир, мих ва шунга ўхшаган тиғли нарсаларни эҳтиётлаб сақлаш, бола эсини таний бошлаганида улардан фойдаланиш йўлларини ўргатиб бориш зарур. 

Зикр қилинган тавсиялар ҳар куни керак бўладиган, жиддий эътибор қилинадиган ҳолатлардир. Ота-оналар, боғча мураббийлари ва муаллимлар буларга риоя қилишса, келажагимиз бўлган ёш авлод вакиллари соғ, бақувват вояга етадилар, иншааллоҳ.

Бугунги кунда юртимизда тинчлик, хотиржамлик, қут ва баракалилик ҳукм сурар экан, бу – тўғри йўлга қўйилган таълим-тарбиянинг маълум даражада мевасидир. Буни бардавом қилиш яна ота-оналар, тарбиячилар зиммасидадир.

Болага насиҳатнинг ўзи етарли бўлса, унга танбеҳ беришнинг кераги йўқ. Агарда танбеҳ бериш билан бола тузаладиган бўлса, уни калтаклашга ҳожат йўқ. Лекин унисиям, бунисиям самара бермаса, унда бадани кўкармайдиган даражада уриб, пўписа қилиб қўйиш керак.

Тарбияда Пайғамбаримизнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) “Ҳар бирингиз раҳбарсиз ва ҳар бирингиз қўл остингиздагиларга масъулсиз”, деган ҳадисларига риоя қилмоқ зарур.

Ҳар сонияда Пайғамбаримизнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) суннатларига эргашиш лозим. Чун­ки Аллоҳ таоло у зотни энг чиройли, Қуръон хулқи эгаси қилиб қўйган.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) оталарни фарзандлари ўртасида адолат ўрнатишга буюрдилар. Имом Табароний ва бошқалар ривоят қилган ҳадисда Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Совға беришда фарзандларингизни тенг кўринг”, деганлар. Ибн Ҳиббон ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Боласининг яхши ишида кўмаклашган отага Аллоҳнинг раҳмати бўлсин”, деганлар.

Имом Бухорий ва Муслим Нўъмон ибн Баширдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилишича, у зотни отаси Башир Расулуллоҳнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларига олиб бориб: “Мен ушбу ўғлимга қулларимдан бирини совға қилиб бердим”, деди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Барча болаларингга шу каби совға берганмисан?” дедилар. “Йўқ”, деди у. Шунда Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Уни қайтариб ол”, дедилар. Бошқа бир ривоятда: “Бу ишингни бошқа болаларингга ҳам қилганмисан?” дедилар. “Йўқ”, деган жавобдан кейин Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳдан қўрқинглар ва фарзандларингиз орасида адолат қилинглар”, дедилар. Нўъмон айтади: “Шундан сўнг отам уйга келиб, берган нарсасини қайтариб олди”. Яна бошқа бир ривоятда эса, Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Эй Башир, бундан бошқа ҳам фарзандинг борми?” дедилар. “Ҳа”, деди у. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам), “Уларнинг барчасига шу каби ҳадя берганмисан?” дедилар. “Йўқ”, деди у. “Ундай бўлса, мен бундай зулмга гувоҳ бўлолмайман”, дедилар.

Анас (розияллоҳу анҳу) ривоят қилган ҳадисда келишича, Пайғамбарнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларида бир киши ўтирган эди. Унинг ўғли келиб қолди. Ота ўғлининг юзларидан ўпиб, тиззасига ўтқазди. Шундан сўнг қизи келиб қолди. Уни олди тарафига ўтқазди. Шунда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Иккаласини тенг кўрсанг бўларди”, дедилар.       

Пайғамбаримизнинг (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) юқоридаги кўрсатмаларидан фарзандлар ўртасида адолат ва тенглик ўрнатиш мезонлари ўрганилади. Ота-она ушбу мезонларга амал қилиш билангина фарзандларини тарбия қилиш асносида ўзларини жабру зулмдан сақлаб қоладилар.

Боладаги жисмоний нуқсонлар ҳам уни руҳий тушкунликка солиб қўйиши аниқ. Бундай бола одатда ўзини ожиз ҳис қилади ва унда норозилик кучли бўлади. Ота-она, ака-ука, опа-сингиллар, қўни-қўшнилар ва қариндош-уруғлар унга нисбатан меҳр-шафқатли, очиқ юзли бўлишлари лозим. Зеро, Имом Термизий ва Абу Довуд ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Раҳмон бўлган Зот раҳмлиларга раҳм қилади. Ер юзидагиларга раҳм-шафқат қилинглар, шундагина Олий зот сизларга ҳам раҳм қилади”, деганлар.

Етимлик ҳам болалар руҳиятига қаттиқ таъсир қиладиган ҳолатлардандир.

Ислом дини етимларга алоҳида эътибор билан қарайди, уларни жамиятнинг фаол аъзоларига айлантиришда меҳр ва оқибатни биринчи ўринга қўяди. Қуръони каримда етимларга ғазаб қилмаслик ҳақида бундай дейилади:

فَأَمَّا ٱلۡيَتِيمَ فَلَا تَقۡهَرۡ٩

Яъни, «Бас, энди Сиз (ҳам) етимга қаҳр қилманг!» (Зуҳо, 9).

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳам одамларни етимларни ўз кафолатларига олишга ундаганлар. Жумладан, Имом Термизий ривоят қилган ҳадисда: Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) “Етимни қарамоғига олган одам мен билан жаннатда шундай  бўлади”, деб икки бармоқларини бир қилиб кўрсатганлар.

 

Камбағаллик

Бу омил боланинг ўзгалардан ажралиб қолишидаги энг катта сабаблардандир. Кўзини очиб ота-онасини оғир аҳволда ва оиласини танглик, сиқилган ҳолда кўравериш унинг одамовилигини, кўпчиликдан бегоналашувини кучайтиради. У яқинлари ёки қўшни болалар, мактабдаги дўстлари олдида ўзининг етишмовчилигидан, доимий ғамгин ҳолатидан ич-ичдан эзилади. Ўзини яширгани жой тополмай юради ёки аксинча, “омади” чопганларга нисбатан ғаразини очиқ намойиш қилиш пайида бўлади. Агар оиладаги вазият шундай давом этаверса, бу ҳолдаги боланинг руҳан етук бўлиб улғайишини кутиш, албатта, қийин. Шубҳасиз, у жамиятга нафрат ва ғазаб кўзи билан қарайди. Шу тариқа шаклланган феъл-атвор оқибатида эзгу орзу-ниятларидан умид узиб, яхши ўй-хаёлларини ёмон ғаразларга алмаштиради.

Аҳмад ибн Муниъ ва Байҳақий ривоят қилган ҳадисда келганидай, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) дуоларида ҳамма вақт камбағалликдан паноҳ тилаганлар. Насоий ва Ибн Ҳиббон Абу Саид  Худрийдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилишларича, у зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ё Парвардигорим, мен сендан кофирлик ва камбағалликдан паноҳ тилайман”, деб муножот қилар эдилар.

Ислом дини фақирликни икки асосий йўл: инсонийлик шаънини эъзозлаш; ижтимоий бирдамлик қоидалари билан даволайди.

  1. Инсонийлик шаънини эъзозлаш

Ислом дини жамиятга эътибор ва инсонийлик шаънига ҳурмат жиҳатидан жинси, ранги, ирқи ҳар хил одамларга бир хил муносабатда бўлади. У инсонлар ўртасида тақво, натижа ва яхши амалда фазилат бўлади деган улуғ қоидани то қиёматгача жорий қилган.

Аллоҳ таоло марҳамат қилади:

يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ إِنَّا خَلَقۡنَٰكُم مِّن ذَكَرٖ وَأُنثَىٰ وَجَعَلۡنَٰكُمۡ شُعُوبٗا وَقَبَآئِلَ لِتَعَارَفُوٓاْۚ إِنَّ أَكۡرَمَكُمۡ عِندَ ٱللَّهِ أَتۡقَىٰكُمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٞ١٣

«Эй инсонлар! Дарҳақиқат, Биз сизларни бир эркак (Одам) ва бир аёл (Ҳавво)дан яратдик ҳамда бир-бирларингиз билан танишишингиз учун сизларни (турли-туман) халқлар ва қабила (элат)лар қилиб қўйдик. Албатта, Аллоҳ наздида (энг азизу) мукаррамроғингиз тақводорроғингиздир...» (Ҳужурот, 13). Ислом таълимоти инсоннинг жисмига ва суратларига эмас, балки унинг қалбига ва амалларига боқади. Имом Муслим “Саҳиҳ” китобида Абу Ҳурайрадан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: “...Албатта, Аллоҳ сизларнинг суратларингиз ва жисмларингизга қарамайди, лекин қалбларингиз ва амалларингизга қарайди”. Динимиз кучсиз ва фақирларни камситишга қодир бўлганларни бундай ёмонликдан қайтаради, уларга ғазаб қилишни Аллоҳга ғазаб деб қоралайди.

Имом Муслим ривоят қилади. Абу Суфён бир неча (одамлар) ичидан Салмон, Суҳайб ва Билол ҳузурларига келди. Улар: “Аллоҳга қасам, Аллоҳнинг қиличлари Аллоҳ душманларининг бўйнидан оладиганини олмади”, деб айтдилар. Абу Бакр: “Бу сўзни қурайшнинг шайхи ва улуғига айтасизларми?” деди. Сўнгра келиб, Пайғамбаримизга (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) сўзлаб берди. У зот: “Эй Абу Бакр, балки сиз уларга ғазаб қилгандирсиз, агар уларга ғазаб қилган бўлсангиз, Раббингизга ҳам ғазаб қилган бўласиз”, дедилар. Сўнгра Абу Бакр уларнинг ёнига келиб: “Эвоҳ, биродарларим, мен сизларга ғазаб қилдимми?” деди. Улар: “Йўқ, Аллоҳ сизни кечирсин, биродар”, дейишди. Бу ривоятдан, бир томондан, бошқа диндаги инсонга тазйиқ ўтказмаслик ва унинг тарафини олиш тушунилса, бошқа томондан, мусулмон ғазаб қилмаслиги лозимлиги англашилади.

  1. Ижтимоий бирдамлик қоидалари

Шубҳасиз, Ислом дини камбағаллик мушкулотларини ечишда ожизларга, ночорларга, оғир машаққатлар етганларга эътибор берадиган бирдамлик қоидаларини тузди. Жамиятда камбағалликни кетказишга хизмат қилувчи ана шу йўл-йўриқларнинг айримларини кўриб чиқамиз.

Мусулмончиликда фарз амал – бойлардан закот йиғиш жорий этилган ва бу маблағ ҳақдорлари – камбағал, мискин, мусофир, қарздорга ва қул озод этиш учун сарф этилиши белгиланган. Аллоҳ таоло:

۞إِنَّمَا ٱلصَّدَقَٰتُ لِلۡفُقَرَآءِ وَٱلۡمَسَٰكِينِ وَٱلۡعَٰمِلِينَ عَلَيۡهَا وَٱلۡمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمۡ وَفِي ٱلرِّقَابِ وَٱلۡغَٰرِمِينَ وَفِي سَبِيلِ ٱللَّهِ وَٱبۡنِ ٱلسَّبِيلِۖ فَرِيضَةٗ مِّنَ ٱللَّهِۗ وَٱللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٞ٦٠

«Албатта, садақаларни фақат фақирлар, мискинлар, унда (садақа ишида) ишловчилар, диллари ошна қилинувчи (кофир)лар, (пул тўлаб озод этилувчи) қуллар, қарздорларга ва Аллоҳ йўлида ҳамда йўловчига (мусофирга бериш) Аллоҳ (томони)дан фарз (этилди). Аллоҳ илмли ва ҳикматли зотдир» (Тавба, 60), деб баён қилган.

Имом Табароний ривоят қилади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳ мусулмонларнинг бойлари зиммасига молларидан камбағалларга беришни фарз қилди, камбағаллар оч ва яланғоч қолганларида бойлар берганидан бошқага кучи етмайди. Огоҳ бўлинг, албатта, Аллоҳ сизларни қаттиқ ҳисоб-китоб қилур...” дедилар». Ислом дини ён қўшниси очлигини билатуриб, ўзи тўқ ётган мусулмонни мусулмон деб эътиборга олмайди. Батаҳқиқ, Баззоз ва Табароний Расулуллоҳдан (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ривоят қилади. У зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Қўшниси очлигини билиб туриб, ўзи тўқ ётган қўшни менга имон келтирмабди”, дедилар. Балки, Ислом унга ёрдам беришни ва қувонч улашишни Аллоҳга яқин бўлишнинг гўзал йўли ва амалларнинг энг афзалидан, деб эътиборга олади.

Табароний “Авсат” номли китобида ҳазрат Умардан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: “Амалларнинг афзали мўмин кишига хурсандчилик улашиш: кийинтириш ёки қорнини тўйдириш ёки ҳожатини раво қилишдир”.

Бахтсиз ва очларга қийинчилик вақтида ёрдам бериш муҳим вожиблардан ҳисобланган. Имом Бухорий Абдураҳмон ибн Абу Бакрдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади. «Суффа аҳли фақир инсонлар эди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Кимнинг ҳузурида икки кишига етадиган овқат бўлса, учинчи кишига берсин ва кимнинг ҳузурида тўрт кишилик таом бўлса, бешинчи ёки олтинчи ки­шига берсин”, дедилар».

Имом Муслим Абу Саид Худрийдан (розияллоҳу анҳу), у киши Расулуллоҳдан (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ривоят қилади: «Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) айтдилар: “Кимнинг ортиқча улови бўлса, улови йўққа берсин, кимнинг ортиқча таоми бўлса, таоми йўққа берсин”. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) молларнинг барча турларини шу тарзда айтиб ўтдилар. Ҳатто бизларнинг ҳар биримизга бир ортиқча нарса мансуб бўлди. Яъни, ҳар биримизда ортиқча нарса борлигини билиб қолдик ва дарҳол уни тарқатиш ҳаракатига тушдик».

Ислом дини ишлашга қурби етадиган кишилар учун иш йўлларини тайёрлаб беришни ҳокимлар зиммасига вожиб қилиб қўйди.

Абу Довуд, Насоий ва Термизий ривоят қилади: «Ансорийлардан бир киши Пайғамбаримизга (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) келиб, садақа сўради. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Уйингда ҳеч нарсанг йўқми?” деб сўрадилар. У: “Ё Расулуллоҳ, бир кўрпа бор, бир қисмини ёпинаман, бир қисмини тўшайман. Бир косам бор, унда сув ичаман”, деди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “У иккаласини олиб кел”, дедилар. У икки нарсани Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) қўлларига олиб: “Буни мендан ким сотиб олади?” дедилар. Бир киши туриб: “Иккаласини бир дирҳамга сотиб оламан”, деди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ким бир дирҳам қўшади?” дедилар. Бир киши: “Мен иккаласини икки дирҳамга оламан”, деди. Унга иккаласини бердилар ва икки дирҳамни олиб, ансорийга тутқаздилар ва: “Бир дирҳамига егулик сотиб олгин, иккинчисига болта сотиб ол ва менга олиб келгин”, дедилар. Болтани олиб келди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ўзлари унга даста ўрнатдилар, сўнгра: “Бор, ўтин териб сотгин, ўн беш кун сени кўрмайин”, дедилар. Ансорий шу ишни қилди ва 10 дирҳам пул йиғди. Унинг баъзисига кийим ва баъзисига егулик сотиб олди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Бу тиланчилик қилишингдан яхшидир. Тиланчилик қиёмат куни юзингда доғ бўлади”, дедилар».

Ислом дини янги фарзанд туғилган оилага нафақа – пул бериш қонунини жорий қилди. Туғилган чақалоқ ҳоким ёки ҳукумат ходими, оддий ишчи ёки оддий одам фарзанди бўладими, барибир.

Абу Убайд “Ал-амвал” китобида ҳазрат Умар ибн Хаттобдан (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади. У киши ҳар туғилган фарзанд отасига 100 дирҳам миқдорида ҳадя ажратди. Фарзанд улғайгани сайин ҳадяни зиёда қилди. Бу тартиб сўнг Усмон (розияллоҳу анҳу), Али (розияллоҳу анҳу) ва бошқалар даврларида жорий бўлиб турди. Бу Ислом дини мусулмонлар қалбига, ҳис-туйғуларининг туб-тубига, виждонининг ич-ичига илдиз отган маънавий тарбия мевасидир. Бундай тарбия жамиятни бир-бирига ёрдам бериш ва ўзаро бирдамликка, имон, рағбат билан ихтиёрий ва чин кўнгилдан яхшилик қилишга ундайди. Мусулмон жамиятидаги бирдамлик, меҳрибонлик ва ўзаро ёрдам беришнинг тарихий намуналари бунга катта далилдир.

Муҳаммад ибн Исҳоқ айтади: “Мадинада бир гуруҳ инсонлар истиқомат қилардилар. Улар ниманинг ҳисобига яшаётганларини ва уларга ким егулик етказиб бераётганини ҳеч ким билмасди. Зайнул Обидин ибн Ҳусайн вафот этгач, бу егуликлар келмай қолди. Шунда билишди, егуликларни у киши кечаси бериб кетар экан. Зайнул Обидинни дафн этаётганларида, унинг елкаларида бева ва мискинлар учун юк ташишдан қолган изларни кўришди”.

Лайс ибн Саъд етмиш минг динордан зиёд қийматга эга бир йиллик ғаллага эга эди. Бу ғалланинг ҳаммасини садақа қилди. Одамлар унга: “Ҳеч закот вожиб бўлмайди”, дейишди. Бир кун кимошди савдосида бир ҳовли сотиб олди. Уйни қабул қилиб олиш учун борган унинг вакили уйда етим ва гўдак болаларни кўрди. Улар Аллоҳ йўлида уйни беришни сўрадилар. Бу хабар Лайсга етказилди. Шунда Лайс уй ва ундаги ҳамма нарсани берганини вакилига айтиб, уларни хабардор қилишни буюрди.

Абдуллоҳ ибн Муборак улуғ имом, муҳаддис ва кўп садақа қилувчи киши эди. Бир йиллик садақаларининг миқдори юз минг динордан ошарди. Бир куни асҳоблари билан ҳаж қилишга йўлга чиқдилар. Бир шаҳардан ўтаётганларида, йўлда қуш ўлигини кўрдилар. Абдуллоҳ ибн Муборак ҳамроҳларига уни ахлат чуқурига олиб бориб ташлашни буюрдилар. Шериклари олдин­да, Абдуллоҳ орқаларидан юриб ахлат чуқурига етишгач, у ерда бир аёлни кўрдилар. Яқин қишлоқдан бўлган бу аёл улар ташлаган қушни олди. Ундан: “Нега олдинг?” деб сўрашганида, у: “Мен ва акам камбағалмиз, бизни ҳеч ким билмайди”, деди. Ибн Муборак юкларни келтиришни буюриб, вакилидан қанча маблағ борлигини сўради. “Минг динор”, деб жавоб берди вакил. Ундан Марвга етиб боришга етадиган йигирма динорни аж­ратиб, қолганини аёлга беришни амр қилганидан сўнг: “Бу бизнинг шу йил ҳаж қилмоғимиздан афзалдир”, деди ва ортига қайтди.

Давлат, жамият ва инсонлар куч-қудратини камбағалликни кетказиш йўлида ишга солиб, ўзаро бирдамликда ҳаракат қилинса, фақир ва муҳтожлар қолмайди. Ислом уммати тинчлик, тўқлик ва ўзаро бирдамлик, хотиржамлик соясида фаровон яшайди. Жамият фарзандлари турли хил жиноятлардан ва руҳий касалликлардан омонда бўлади ва биз исломий иззат байроғи улуғ ва юксак чўққида ҳилпираб турганини, мўминлар Аллоҳ ёрдамидан шод-хуррамлигини кўрамиз.

 

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

ҲАСАД ВА УНИНГ САБАБЛАРИ:

Ҳасадни даволаш йўллари;

Ғазабнинг фойдалари.

Воскресенье, 12 Июль 2020 00:00

2. БАҚАРА (сигир) СУРАСИ. 23-24 ОЯТЛАР

وَإِن كُنتُمۡ فِي رَيۡبٖ مِّمَّا نَزَّلۡنَا عَلَىٰ عَبۡدِنَا فَأۡتُواْ بِسُورَةٖ مِّن مِّثۡلِهِۦ وَٱدۡعُواْ شُهَدَآءَكُم مِّن دُونِ ٱللَّهِ إِن كُنتُمۡ صَٰدِقِينَ٢٣

  1. Агар Биз бандамизга туширган нарса хусусида шубҳада бўлсанглар, сизлар ҳам биргина шундай сура келтиринглар ва агар рост айтаётган бўлсанглар, Аллоҳдан ўзга гувоҳларинг бўлса, чақиринглар.

Ўша пайтда араблар ниҳоятда сўзга уста, шоиртабиат, зукко ва балоғат билан сўзловчи бўлишган. Шу боис Муҳаммад алайҳиссалом Макка мушрикларига Қуръон оятларини тиловат қилганларида улар "Муҳаммад ҳам бир шоир-да, буларни ўзи ёзган бўлса керак" дея унинг илоҳий ваҳий эканига ишонишмаган. Шунинг учун Парвардигор айтяптики, Қуръони каримнинг Аллоҳ таоло тарафидан туширилганига шак-шубҳа қилсангиз, унинг баробарида эмас, балки кичик бир сурасига ўхшаш нарсани келтиринглар-чи! Агар бандамиз ва элчимиз Муҳаммадга (алайҳиссалом) туширган Китоб, яъни Қуръони карим хусусида шубҳа-гумонларга бориб, уни Пайғамбарнинг ўзи ёзган деб ўйлаётган бўлсангизлар, ўзларингиз ҳам унинг биргина сурасига ўхшаган нарсани ёзинглар-чи! Ёки ростгўйлик даъвосида бўлсангиз ва Аллоҳдан бошқа гувоҳларингиз бўлса, уларни ҳам гувоҳликка чақиринглар-чи!

فَإِن لَّمۡ تَفۡعَلُواْ وَلَن تَفۡعَلُواْ فَٱتَّقُواْ ٱلنَّارَ ٱلَّتِي وَقُودُهَا ٱلنَّاسُ وَٱلۡحِجَارَةُۖ أُعِدَّتۡ لِلۡكَٰفِرِينَ٢٤

  1. Агар бундай қила олмасанглар, ҳаргиз қилолмайсизлар ҳам, кофирлар учун тайёрлаб қўйилган, ёқилғиси одамлар ва тошлардан бўлган дўзахдан сақланинглар.

Агар Қуръон сураларига ўхшаш бир сура келтира олмасангизлар (келтира олмайсизлар ҳам!), аниқ билингки, бу Аллоҳнинг Китобидир. Аллоҳнинг азобидан нажот топиш учун Унга шаккоклик қилманглар. Акс ҳолда Аллоҳга ва Унинг Китобига куфр келтирган кимсалар учун ҳозирлаб қўйилган, ёқилғиси одамлар ва тошлардан бўлган дўзах азобига гирифтор бўласизлар. Қуръони карим оятлари илоҳий калом бўлгани учун унда инсонлар ҳар қанча тиришса ҳам уддалай олмайдиган фикрлар мусаффолигини, оятлар мусиқавий оҳангини, Қуръон тили фасоҳатли, маънога бой, ташбеҳларга тўлалигини, ундаги нутқ таъсирчанлигини кўрамиз. Бундай фасоҳатли сўз тизими араб оламида Исломгача ҳам, Исломдан кейин ҳам бўлмаган эди. Қуръон фасоҳати, унинг инсон ақли ва тафаккурини ожиз қолдириши, Аллоҳнинг каломидаги жуда кўп фикр ва кашфиётларнинг ҳозирги асримизга келиб илм-фан кишилари томонидан кашф этилиши ҳам у махлуқ сўзи эмаслигини кўрсатмоқда. Шунинг учун Қуръони каримдаги бирорта сўзнинг ўрнини алмаштириш ёки бошқасини қўйиш мумкин эмас. Гўё ҳар бир сўз миллионларча калом ичидан ҳар томонлама ўйланиб, тарозига солиниб танлаб олингандай. Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссаломдан Қуръон мазмуни ҳақида сўрашганида бундай деганлар: "Унда (Қуръонда) сиздан олдин бўлган нарсаларнинг ахбори ва сиздан кейинги нарсаларнинг хабари ва ўрталарингиздаги нарсаларнинг ҳукми бор. У ажратувчидир, ҳазл эмасдир. Ким бир жаббордан қўрқиб, уни тарк қилса, Аллоҳ уни синдиради. Ким Ундан бошқадан ҳидоят изласа, Аллоҳ уни залолатга кетказади. У – Аллоҳнинг метин арқонидир. У – ҳикматли зикрдир. У – сиротул мустақиймдир. У – унинг ила ҳавои нафслар тоймайдиган, У – унинг ила тиллар тутилмайдиган, У – уламолар Ундан тўймайдиган, У – кўп тарқалиш билан эскирмайдиган ва ажойиботлари тугамайдиган илоҳий каломдир".

يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ ٱعۡبُدُواْ رَبَّكُمُ ٱلَّذِي خَلَقَكُمۡ وَٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَتَّقُونَ٢١

  1. Эй инсонлар, сизларни ва сиздан олдин ўтганларни яратган Парвардигорингизга ибодат қилинглар, шундагина тақволилардан бўласизлар.

Инсонлар ҳеч қандай шериги бўлмаган, ўзлари ва олдин ўтган барча аждодларининг ягона яратувчиси Аллоҳ таолонинг Ўзигагина ибодат қилишга буюрилишган. Бу бежиз эмас, чунки Жаноби Ҳақнинг улуҳиятида ва юксак сифатларида шериги бўлсайди, у ҳам илоҳ саналиши учун икки-уч илоҳ пайдо бўлур эди. Оқибатда бу илоҳлар бир-бири билан ихтилоф ва келишмовчиликларга борар, ишлар сансоларга тушар, натижада бутун дунё низоми бузилиб, чегарасидан чиқиб кетган бўлур эди. Шу боис, улуҳият ва яратувчилик сифати Қодиру Зулжалол Аллоҳ таолонинг Ўзигагина хосдир. Бу ҳақда Қуръони карим бундай дейди: "(Эй Муҳаммад), агар улардан: «Осмонлару Ерни яратган, қуёш ва ойни бўйсундирган ким?» деб сўрасангиз, «Аллоҳ», дейишади. Унда қаёққа ўгирилиб кетишяпти?" (Анкабут, 61); "Сенгагина ибодат қиламиз ва Сендангина ёрдам сўраймиз" (Фотиҳа, 4); "Парвардигорига ибодатда ҳеч кимни шерик қилмасин" (Каҳф, 110). Аллоҳ таоло юқоридаги оятларда уч тоифанинг аҳволини баён этади. Биринчиси мўминлар, иккинчиси кофирлар, учинчиси мунофиқларки, улар мусулмон бўлиб кўринишса-да, асли дилларида динни инкор қилишади. Сўнгги оят билан Аллоҳ таоло бутун инсонларга хитоб қилиб дейди: "Эй инсонлар, бутун оламларнинг ва улардаги барча махлуқотнинг эгаси бўлган Парвардигорга ибодат қилинглар, Унга бошқани асло шерик қилманглар, чунки сизларга маълумки, Аллоҳнинг тенги ва шериги йўқдир". Алқама айтади: "Эй инсонлар..." деб бошланадиган ҳар бир оят маккийдир (яъни Маккада тушгандир), "Эй имон келтирганлар..." деб бошланадиган ҳар бир оят эса маданийдир. Яъни, "Эй инсонлар" Макка аҳлига, "Эй имон келтирганлар" Мадина аҳлига хитобдир. Шу жумладан, юқоридаги оятда ҳам, қуйида келувчи 22-24-оятларда ҳам Макка мушрикларига хитоб қилиняпти".

ٱلَّذِي جَعَلَ لَكُمُ ٱلۡأَرۡضَ فِرَٰشٗا وَٱلسَّمَآءَ بِنَآءٗ وَأَنزَلَ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءٗ فَأَخۡرَجَ بِهِۦ مِنَ ٱلثَّمَرَٰتِ رِزۡقٗا لَّكُمۡۖ فَلَا تَجۡعَلُواْ لِلَّهِ أَندَادٗا وَأَنتُمۡ تَعۡلَمُونَ٢٢

  1. У сизларга Ерни тўшаб, осмонни шифт қилиб берди ва осмондан сув тушириб, сизларга ризқ сифатида турли меваларни ундирди. Билиб туриб ҳам, энди Аллоҳга ҳеч кимни шерик қилманглар.

Аллоҳ таоло инсонларга беҳисоб неъмат ва яхшиликларни ато этиб қўйган: Ерни яшашга қулай ва мос қилиб ёйиқ ҳолда тўшаган, осмондан ёғинлар (сув) ёғдириб, ердан булоқ-чашмалар чиқариб қўйган, бандаларига ризқ қилиб, мева, сабзавотлар, мазали гўштлар пайдо қилган. Агар бир-икки ой ёғин ёғдирмай қўйсин-чи, одамлар бу неъматлардан баҳраманд бўла олишармикин? Аллоҳ таоло айтади: "У Ерни сизларга бешик қилган, унда сизлар учун йўллар очган ва осмондан сув туширган Зотдир. Биз у билан турли ўсимликлар навларини ундириб чиқардик, токи енглар ва чорваларингизни боқинглар. Бунда ақл эгалари учун оят-аломатлар бордир". (Тоҳа, 53-54-оятлар). Бу мўл-кўл ризқ, беҳисоб неъматларни бериш эвазига Парвардигор инсонлардан фақат бир нарсани – Ўзига тоат-ибодатда бўлишни, Ўзига ҳеч кимни, ҳеч нарсани шерик қилмасликни талаб этади. Яъни, билатуриб фойда ҳам, зарар ҳам бера олмайдиган бутларингиз билан Аллоҳга ширк келтирмангиз. Аллоҳдан ўзгаси сизларга ризқ бермаслигини яхши билиб турибсизлар, шунингдек, Пайғамбар даъват этаётган нарсанинг ҳам ҳақ эканини билиб турибсизлар. Шундай бўлгач, нега яна куфр ва ширк йўлини тарк этмаяпсизлар?! Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумо ривоят қилади: "Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан: "Қандай гуноҳ Аллоҳ таоло даргоҳида энг оғири?" деб сўрадим. У зот: "Ўзингни яратган Аллоҳ таолога ширк келтириш", дедилар. Мен: "Ҳақиқатан, бу энг улкан гуноҳ", дедим-да: "Ундан кейин қайсиси?" деб сўрадим. У зот: "Овқатимга шерик бўлмасин, деб ўз болангни ўлдиришинг", дедилар. "Ҳақиқатан, бу улкан гуноҳлардан", дедим-да: "Ундан кейин-чи?" деб сўрадим. У зот: "Қўшнингнинг жуфти ҳалоли билан зино қилишингдир", дея марҳамат қилдилар" (Бухорий ривояти).

مَثَلُهُمۡ كَمَثَلِ ٱلَّذِي ٱسۡتَوۡقَدَ نَارٗا فَلَمَّآ أَضَآءَتۡ مَا حَوۡلَهُۥ ذَهَبَ ٱللَّهُ بِنُورِهِمۡ وَتَرَكَهُمۡ فِي ظُلُمَٰتٖ لَّا يُبۡصِرُونَ١٧

  1. Улар худди ёққан ўти атрофини энди ёритганида Аллоҳ нурларини ўчириб, ўзини қоронғиликда қолдирган кимсага ўхшаб ҳеч нарсани кўришмайди.

Ушбу ояти карима йўлдан адашганлар ҳақидаги жуда чиройли зарбулмасалдир. Зимистон чўлда кетаётган киши қўлидаги бир дона гугурт чўпини аранг ёққанида у атрофни бир зумга ёритади-да, битта шамол келиб уни ўчириб қўйса, атроф яна ҳеч нарсани кўриб бўлмайдиган зулматга айланади. Мунофиқлар ҳақни кўра олмай имон нурини куфр ва нифоқлари билан ўчириб қўйганлари учун Аллоҳ азза ва жалла уларни куфр зулматларида танҳо қолдириб, тарк этди. Бундай кимсалар ҳақида Воҳидий айтади: "Алдамоқчи бўлганларга ўзларига яраша муомала қилинади. Яъни, худди мўминларга берилгани каби уларга ҳам нур берилади. Йўлга тушганларида эса нурлари ўчиб қолади-да, зулматда қолиб, йўлдан адашиб кетишади".

صُمُّۢ بُكۡمٌ عُمۡيٞ فَهُمۡ لَا يَرۡجِعُونَ١٨

  1. Кардирлар, соқовдирлар ва кўрдирлар, энди улар зинҳор қайтишмайди.

Ёмон ишлари сабабидан Аллоҳ таоло мунофиқларнинг озгина нурини ҳам шундоқ ўчирадики, энди уларга Аллоҳнинг нури ҳаргиз насиб бўлмайди. Чунки улар ўз расволиклари, ёмон феъллари, фасод ишлари ва Аллоҳ таолога ширк келтирганлари туфайли абадий залолат зулматларида кар, соқов ва кўр кимсалар каби қолишади. Ҳақиқатан, уларнинг қулоқлари кар бўлгани учун ўзларига қилинаётган даъват ва ваъз-иршодларни эшитишга қодир эмаслар. Улар соқов бўлишгани учун Аллоҳга имонларини изҳор этишга, Унинг зикрини қилишга тиллари айланмайди. Кўзлари кўр бўлгани учун тўғри йўлни, ҳидоят йўлини кўра олмай, куфр ва ширк ботқоқликларида изғишади. Шу боис ҳақ йўлни тополмай, ғафлатда ўтиб кетишади. Сизлар уларни ҳидоятга чорлашга уринманглар, улар энди бу нотўғри йўлларидан асло қайтишмайди.

أَوۡ كَصَيِّبٖ مِّنَ ٱلسَّمَآءِ فِيهِ ظُلُمَٰتٞ وَرَعۡدٞ وَبَرۡقٞ يَجۡعَلُونَ أَصَٰبِعَهُمۡ فِيٓ ءَاذَانِهِم مِّنَ ٱلصَّوَٰعِقِ حَذَرَ ٱلۡمَوۡتِۚ وَٱللَّهُ مُحِيطُۢ بِٱلۡكَٰفِرِينَ١٩

  1. Улар осмондан ёмғир ёққанида, қоронғилик босганида, момақалдироқ ва чақмоқ бўлганида қаттиқ овоз туфайли ўлишдан қўрқиб, бармоқларини қулоқларига тиқиб олган одамга ўхшашади. Аллоҳ эса кофирларни ўраб-қамраб олувчидир.

Инсон табиатан қўрқоқ бўлгани учун қаттиқ ёмғир ёққанида, қоронғулик босганида, момақалдироқ гумбурлаганида ёки чақмоқ чаққанида юрагини ваҳима босиб, бу даҳшатли товушларни эшитмаслик учун бармоқларини қулоғи ичига тиқиб олади. Кофир ва мунофиқлар ҳам Аллоҳ динига қилинган даъватларни эшитмаслик учун қулоқларини беркитиб, кўзларини юмиб олишади. Аммо бу қилмишлари уларни муқаррар ҳисоб-китобдан ҳам, охират азобларидан ҳам қутқариб қолмайди. Аллоҳ таоло кофир кимсаларни ўраб-қамраб олувчидир, улар Аллоҳнинг муқаррар азобидан ҳеч қаёққа қочиб қутула олмайдилар, У Зот кофирларни албатта мағлуб ва ҳалок қилади.

يَكَادُ ٱلۡبَرۡقُ يَخۡطَفُ أَبۡصَٰرَهُمۡۖ كُلَّمَآ أَضَآءَ لَهُم مَّشَوۡاْ فِيهِ وَإِذَآ أَظۡلَمَ عَلَيۡهِمۡ قَامُواْۚ وَلَوۡ شَآءَ ٱللَّهُ لَذَهَبَ بِسَمۡعِهِمۡ وَأَبۡصَٰرِهِمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٞ٢٠

  1. Чақмоқ кўзларини олиб қўяй, деди. У ёруғ берса юриб олишади, қоронғи бўлса тўхтаб қолишади. Агар Аллоҳ хоҳласа, уларнинг кўз ва қулоқларини олиб қўярди. Аллоҳ ҳар нарсага қодирдир.

Бу иккинчи мисолдан кўринадики, Ислом динида аввал бироз кулфат-машаққат кўрилса ҳам, ниҳояси тамоман роҳат-фароғатдир. Гўё ёмғир кабики, олдинига қоронғулик, гулдурак чақмоқ-момақалдироқлар билан келади, охири дунёни неъматга сероб қилади. Исломнинг ибтидоий ҳолатларидан қўрққан мунофиқлар гоҳ мусулмон, гоҳ кофир бўлиб, оқибатда барча саодатдан, ҳатто инсонийликдан ҳам маҳрум бўлишди. Аллоҳ таоло айтади: “Момақалдироқ ҳам Унга мақтов билан, фаришталар ҳам Ундан қўрққан ҳолларида тасбеҳ айтади. У яшинларни юбориб, улар билан Ўзи хоҳлаган кишиларни Аллоҳ хусусида тортишиб турганларида уради. Унинг ушлаши қаттиқдир”. (Раъд, 13).

وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن يَقُولُ ءَامَنَّا بِٱللَّهِ وَبِٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ وَمَا هُم بِمُؤۡمِنِينَ٨

  1. Баъзи инсонлар борки, улар: "Бизлар Аллоҳ таолога ва қиёмат кунига ишондик", дейишади, ҳолбуки улар мўмин эмаслар.

Лекин шундай одамлар ҳам борки, улар Аллоҳга ва қиёмат кунига ишонганларини айтишади, бироқ аслида бунга ишонишмайди. Булар асло мўмин (ишонувчи) саналмайди. Бу ояти карима Авс ва Хазраж қабиласи мунофиқлари ҳақида тушган. Ҳозирда ҳам бундай одамларни кўп учратиш мумкин. Айримларимиз "Бирорта ишим Аллоҳга маъқул келиб қолар" деймизу, Аллоҳни рози қилиш учун У буюрган амалларни, амрларни бажаришга шошилмаймиз. Гуноҳ нима, савоб нима – яхши ажратамизу аммо тарозунинг осийлик, гумроҳлик палласига юк босаверамиз. "Сен аввал қалбимга боқ, балки ўша намозхонларингдан менинг қалбим ўн чандон тозароқдир" деб сафсата сотамизу аммо Ислом фақат яхши хулқ, тоза виждондангина иборат бўлмаслигини тушунгимиз келмайди. Мусулмон бўлиш учун "мен ҳам мусулмонман" дейишнинг ўзи кифоя эмаслигини тан олмаймиз. Бир куни Яратганнинг ўзи инсоф бериб қолар, деган ўй билан руҳнинг ороми эмас, нафснинг хоҳиши йўлида, осийлик чангалзорларида кезамиз. Ҳазрати Усмон ибн Афон розияллоҳу анҳунинг "Жаҳаннам азобини билган ҳолда гуноҳ қилаверган кишидан ҳайратдаман" деган гапларини эсдан чиқарганмиз.

Мусулмонлик, мўминлик даъвосини қиламиз, аммо қалбларимиз ибодатдан кўра дунё васвасаларига, ҳаёт лаззатларига мойилроқ. Қанчалаб мусулмоннинг пешонаси сажда кўрмаган, Аллоҳни танимаган. Рамазон ойида мўмин бандалар ейиш-ичиш ва дунё лаззатларини тарк этиб, ибодат ва зикруллоҳни кўпайтираётганларини, масжидларда бўлаётган Қуръон тиловатию амру маъруф, наҳйи мункар, илм мажлисларини кўриб ҳам тош қалблари эримайди, жаҳолатдан қутула олмайди.

Кўпларимизнинг мусулмонлик даъвомиз бор. Аммо ҳалқумларимиз ҳалол-ҳаромни, бировнинг ҳаққини ажратмайдиган, ифлосликлардан парҳез қилмайдиган бўлиб қолган. Бозорларимизда тарози ва бошқа ўлчовларда уриб қолиш, молининг айбини беркитиб, ёмонини яхши деб сотиш, ёлғон қасам ичиш, хиёнат ва алдамчилик урфга кириб бўлган. Кишилар ўртасидаги муносабатларда товламачилик, қарз олиб қайтармаслик, рибохўрлик, порахўрлик, фирибгарлик тобора урчиб бораётгани ҳам бор гап. Дунёга муккамиздан кетиб, нафсимиз жиловини бутунлай қўйиб юборганмиз... Мўминлик даъвосини қилсак-да, аммо ахлоқ-одобимиз издан чиққан: ароқхўрлик, бангилик, фаҳш-бузуқликлар, зино, даюслик, мунофиқлик каби иллатлар ҳаётимизга тобора кириб келяпти. Фарзандларига тарбия бериши, уларни имон-эътиқод ва эзгуликка чорлаши керак бўлган катталарнинг ўзлари исломий тарбияга кўпроқ муҳтожлар. Хориждан беижозат ёпирилиб келаётган жирканч "маданият" йўлига тўсиқ қўйиш ўрнига ўзимизни унинг ифлос қучоғига отяпмиз... Мусулмонлик даъвосидамиз, бироқ ўтмишдан мерос қолган худобехабарлик, даҳрийлик қолдиқлари қалбимиз, дунёқарашимиздан батамом чиқиб кетгани йўқ. Қуръони карим огоҳлантираётганидай, бундайлар ўзини тузатмаса, чин мўмин бўла олмайди.

يُخَٰدِعُونَ ٱللَّهَ وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَمَا يَخۡدَعُونَ إِلَّآ أَنفُسَهُمۡ وَمَا يَشۡعُرُونَ٩

  1. Улар Аллоҳни ва мўминларни алдамоқчи бўлишади, ваҳоланки, ўзлари сезмаган ҳолда ўзларини алдашади.

Мунофиқлар бу иккиюзламачиликлари билан Аллоҳни ва мўминларни боплаб алдадик, деб хомтама бўлишмасин. Улар фақат ўзларини алдашяпти, лекин буни сезишмайди. Қуръони карим бундай огоҳлантиради: "Ҳақиқатан мунофиқлар Аллоҳни алдамоқчи бўлишади, ҳолбуки Аллоҳ уларнинг ўзларини «алдаб» қўювчидир". (Нисо, 142). Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Дўзах аҳли беш тоифадир", дедилар ва улардан бирига: "тонг отса ҳам, кеч кирса ҳам сени аҳли оиланг ва молу дунёинг борасида алдамоқчи бўладиган кимса", деб таъриф бердилар. (Муслим ривояти). Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳудан қилинган яна бир ривоятда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Алдоқчи, миннатчи ва бахил жаннатга кирмайди", деганлар (Термизий ривояти). Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу ривоят қилади: "Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Мўмин содда, улуғ бўлади, фожир эса маккор, хор бўлади", деганлар" (Термизий, Абу Довуд ривояти).

فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٞ فَزَادَهُمُ ٱللَّهُ مَرَضٗاۖ وَلَهُمۡ عَذَابٌ أَلِيمُۢ بِمَا كَانُواْ يَكۡذِبُونَ١٠

  1. Уларнинг дилларида касаллик бор, Аллоҳ уларнинг касалини янада кучайтирди ва ёлғон гапиришгани учун уларга аламли азоб бордир.

Абул Олия бундай деганлар: "Оятдаги "маразун", яъни касаллик "шак, шубҳа" демакдир, ундан кейинги "фазадаҳумуллоҳу маразан" – Аллоҳ таоло уларнинг шак-шубҳаларини янада зиёда қилди, деган жумла қолганларга бир ибратдир". Касаллик икки хил: қалб касаллиги ва бадан касаллиги бўлади. Қалб касаллигига шубҳа ва гумон касалликлари, шаҳват ва залолат хасталиклари киради. Ушбу ояти каримада ана шу қалб касалликларидан шубҳа-гумон ва кибр ҳақида сўз бормоқда. Кофир ва мушрик кимсалар қалбларидаги шундай хасталиклари туфайли Аллоҳга ҳам, Унинг Пайғамбарига ҳам, у келтирган ҳақ динга ҳам ҳамиша шубҳа-гумон билан қарашар эди. Уларда олдин ҳам Исломга, унинг Пайғамбарига ва мўминларга нисбатан ширк, ҳасад, шубҳа ва кибр касалликлари бор эди. Ислом дини ёйилиб, равнақ топганидан кейин бу хасталиклари кучайганидан-кучайди, холос. Аллоҳ таоло уларнинг ана шу касаллик сабабли ёлғончилик қилишгани, ҳақиқатни ёлғонга чиқаришгани учун қиёматда қаттиқ азоблаши инкор этиб бўлмайдиган ҳақиқатдир.

وَإِذَا قِيلَ لَهُمۡ لَا تُفۡسِدُواْ فِي ٱلۡأَرۡضِ قَالُوٓاْ إِنَّمَا نَحۡنُ مُصۡلِحُونَ١١

  1. Агар уларга: "Ер юзида бузғунчилик қилманглар" дейилса, "Бизларгина тузатувчилармиз" дейишади.

 Агар уларга Ер юзида фасод тарқатиб, одамлар орасига душманлик солманглар, бузғунчилик қилманглар, дейилса, улар: "Йўқ, бизлар бузғунчилик қилмаймиз, аслида ислоҳчилар, яъни тузатувчилармиз, фақат икки фирқа - мўминлар ва аҳли китоблар орасини ислоҳ қилувчилармиз", дейишади. Ибн Касир тафсирида зикр этилишича, Салмон Форсий розияллоҳу анҳунинг ривоятларига кўра, “бу оятда зикр этилганлар ўша пайтда ҳали келмаган экан”. Бундай тоифаларнинг кўплари Асри саодатдан кейин пайдо бўлиб, Ер юзида бузғунчилик ва фитналарни кўпайтириб юборишди, турли бузғунчилик ва макр-ҳийлалар билан кўплаб бегуноҳ мусулмонларнинг ҳалокатига сабаб бўлишди ҳамда бу қилмишлари билан Исломга тузалмас жароҳатлар ва зарарлар етказишди.

أَلَآ إِنَّهُمۡ هُمُ ٱلۡمُفۡسِدُونَ وَلَٰكِن لَّا يَشۡعُرُونَ١٢

  1. Огоҳ бўлингки, айнан уларгина бузғунчилик қилувчилардир, лекин буни сезишмайди.

Аллоҳ таоло мўминларни огоҳлантиряптики, фақат ана шу мунофиқлар бузғунчилар эканини яхши билиб олинглар, лекин улар ўзларининг бузғунчиликларини сезишмайди. Ер юзида бузғунчилик қилиб юриш, кишилар ўртасида фитна-фасод уруғларини сочиш, дин ниқоби остида бегуноҳ одамларга зулм қилиш, улар жони ва молига тажовуз этиш инсониятга қарши қаратилган энг мудҳиш жиноятлардир. Террор, бузғунчилик, зулм, урушлар, одамларнинг жабр-ситам кўришлари ва хўрланишларига сабаб бўлувчи бошқа барча тажовузкорликларни динимиз қоралаган. Аллоҳ таоло мўминларга тинчлик ва адолат ўрнатишни, одамлар орасини ислоҳ этишни, барчага бирдай яхшилик ва эзгулик қилишни буюрган, ҳар қандай зўравонлик ва бузғунчиликни тақиқлаган. Саид ибн Масруқ Мунзирдан ривоят қилади: “Даҳақлик кишилар Ибн Масъудникига келишди. Бошқалар уларнинг заиф, ранги синиққан бир аҳволда эканини кўриб ажабланишди. Шунда Ибн Масъуд шундай деди: “Дарҳақиқат, сизлар кофирни жисми соғлом, қалби хаста ҳолида кўрасиз. Мўминларга йўлиқар экансиз, уларнинг қалбини соғлом, жисмини эса заиф ҳолда кўрасиз. Аллоҳга қасам, жисмингиз қанчалар соғлом бўлмасин, қалбингиз хаста экан, Аллоҳ наздида сиз митти қўнғиздан ҳам ҳақирроқсиз”.

وَإِذَا قِيلَ لَهُمۡ ءَامِنُواْ كَمَآ ءَامَنَ ٱلنَّاسُ قَالُوٓاْ أَنُؤۡمِنُ كَمَآ ءَامَنَ ٱلسُّفَهَآءُۗ أَلَآ إِنَّهُمۡ هُمُ ٱلسُّفَهَآءُ وَلَٰكِن لَّا يَعۡلَمُونَ١٣

  1. Уларга: "Бошқалар имон келтиргани каби сизлар ҳам имон келтиринглар" дейилса, "Ақлсизлар имон келтиргани каби имон келтирайликми?" дейишади. Огоҳ бўлингки, уларнинг ўзларигина ақлсизлардир, лекин билишмайди.

Булар мунофиқлар жамоаси эди, улар кибрлари ва калтабинликлари туфайли Исломни қабул қилишни ор билишарди. Ҳақиқатда абадий саодатни рад қилиб, фоний дунё роҳатини кўзлаш энг мудҳиш ақлсизликдир, нодонликдир. Барча замон ва маконларда бўлгани каби, ҳозирги пайтда ҳам кибрга бориб, дунё лаззатларидан маҳрум бўлмаслик учун Аллоҳга ва Унинг ҳақ Пайғамбарига имон келтиришни ор санаб юрган, ҳидоят йўлларида юришни истамаётган гумроҳлар йўқ дейсизми? Бундай мунофиқ кимсалар устларида ўзларини мусулмон қилиб кўрсатишса ҳам, аслида уларнинг дилида марази ва ғарази бўлгани учун Исломга ва мусулмонларга ҳамиша душманлик қилишади. Нафслари ва шайтон васвасасига учиб, Аллоҳ таолонинг ҳақ йўлидан чекиниб кетишади. Шайтонга мурид бўлганларнинг қулоқларига пайғамбарнинг даъват ва илтижолари асло асло кирмайди. Кўзлари Аллоҳ таоло ҳар қадамда кўрсатиб қўйган ибрат, мўъжизаларни кўрмайди. Ноқис ақллари Аллоҳ динининг, Аллоҳ шариатининг исбот талаб этмайдиган олий ҳақиқатларини илғаб олишга ярамайди. Улар бу дунёнинг журму исёнларига ғарқ бўлиб, охиратни эсдан чиқаришади. Арзимас мартаба ёки матоҳ дея раҳбарларига сажда қилишадию, аммо бутун оламларнинг Эгаси, замину коинотнинг ҳақиқий Хожаси, барча мавжудотларнинг Яратувчиси бўлмиш буюк Зотга ибодат қилишга, Унинг амр-фармонларини бажаришга эринишади, ор қилишади, бепарво бўлишади. Мунофиқликдан ортиқ нодонлик, бундан зиёд гумроҳлик, бундан-да осийлик борми?!

وَإِذَا لَقُواْ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ قَالُوٓاْ ءَامَنَّا وَإِذَا خَلَوۡاْ إِلَىٰ شَيَٰطِينِهِمۡ قَالُوٓاْ إِنَّا مَعَكُمۡ إِنَّمَا نَحۡنُ مُسۡتَهۡزِءُونَ١٤

  1. Ва улар мўминлар билан учрашиб қолишганида: "Биз ҳам имон келтирдик", дейишади. Шайтонлари билан холи қолганда эса: "Бизлар албатта сизлар билан биргамиз, уларни фақат масхара қиляпмиз, холос", дейишади.

Мунофиқлар шунчалик иккиюзламачилик қилишадики, мўминларга дуч келиб қолишса: "Бизлар ҳам сизданмиз, имон келтирганмиз" деб тилёғламалик қилишади. Ўзларининг шайтонлари (бошлиқлари) билан холи қолганда эса: "Биз уларни мўмин бўлдик, дея лақиллатиб, устларидан куляпмиз, холос", дея мақтанишади. Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумо бундай ривоят қилади: "Бу оят Абдуллоҳ ибн Убай ва унинг ҳамроҳлари хусусида бўлиб, бир куни улар кетишаётганида олдиларидан Расули акрамнинг саҳобаларидан бир гуруҳи чиқиб қолди. Шунда Абдуллоҳ ибн Убай ҳамроҳларига: "Ҳозир манави аҳмоқларга қандай муомала қилишимни кўрасизлар", деди ва бориб Абу Бакр Сиддиқнинг қўлидан тутди-да: "Эй Сиддиқ, Бани Тамим (қабиласи) улуғи, Ислом шайхи, ғорда Расулуллоҳ билан бирга бўлган киши, хуш келибсиз!" деди. Кейин Умар ибн Хаттобнинг қўлидан ушлаб: "Эй Бани Адий (қабиласи) улуғи, эй Форуқ, Аллоҳ динида жасоратли киши, Расулуллоҳга молию жонини бағишлаган киши, хуш келибсиз!" деди. Кейин ҳазрати Алининг қўлидан тутиб: "Эй Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам амакиларининг ўғли, куёвлари, Бани Ҳошимнинг Пайғамбардан кейинги улуғи, хуш келибсиз!" деди. Саҳобалар кетишганидан сўнг Абдуллоҳ ҳамроҳларига: "Нима қилганимни кўрдингизми? Агар сиз ҳам уларга дуч келиб қолсангиз, худди шундай қилинглар", деди. Ҳамроҳлари уни мақташди. Мусулмонлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бориб, бу хабарни етказишди. Шунда Аллоҳ таоло ушбу оятни нозил қилди".

ٱللَّهُ يَسۡتَهۡزِئُ بِهِمۡ وَيَمُدُّهُمۡ فِي طُغۡيَٰنِهِمۡ يَعۡمَهُونَ١٥

  1. Аллоҳ уларни масхара қилади ва уларнинг саркашликда адашиб юришларига муҳлат беради.

Нодон ва гумроҳ имонсизлар қилмишлари билан динни ва мўминларни масхара қилишга беҳуда уринмасинлар, Аллоҳ уларнинг ўзларини масхара қилиб қўяди. Уларнинг залолат ва куфр йўлларида адашиб-улоқиб юришларига муҳлат бериб қўйганининг ўзи энг катта масхарадир. Қиёмат куни келганида улар нақадар оғир йўқотиш қилганларини англаб, дод-вой солишади, аммо унда бари кеч бўлади, тавбалар, надоматлар эшиги тақа-тақ ёпилган бўлади. Бу дунёда мусулмонлар устидан кулиб ёки Ислом дини муқаддасотларини масхара қилиб юрганларни Аллоҳ таоло шу дунёнинг ўзидаёқ қаттиқ жазолаб қўйганига ҳамма гувоҳ бўляпти, уларни охиратда кутиб турган оғир жазолар ҳақида гапирмай қўяқолайлик, уларга бериладиган азобларга бирор махлуқ дош бера олмайди.

أُوْلَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ ٱشۡتَرَوُاْ ٱلضَّلَٰلَةَ بِٱلۡهُدَىٰ فَمَا رَبِحَت تِّجَٰرَتُهُمۡ وَمَا كَانُواْ مُهۡتَدِينَ١٦

  1. Ана шулар тўғри йўл эвазига гумроҳликни сотиб олишди, бу савдолари фойда бермади ва ҳидоят топганлардан ҳам бўлишмади.

Мунофиқлар иккиюзламачи кимсалар бўлиб, мусулмонлар орасида юрганда мусулмон бўлиб олишади, кофирларга қўшилишса, кофирга айланишади. Улар шу тариқа мусулмонларни эрмак қилмоқчи бўлишади, аслида Аллоҳ таоло уларнинг ўзларини эрмак қилиб қўйганидан бехабарлар. Ҳақиқий гумроҳлар, зиёнга учраганлар уларнинг ўзларидир. Мунофиқлар хусусида Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссаломнинг бир неча ҳадиси шарифлари бор. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинишича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Мунофиқнинг белгиси учтадир: гапирса ёлғон сўзлайди, ваъда берса бажармайди, омонатга хиёнат қилади", деганлар (Бухорий ривояти); Ибн Амр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Сарвари олам алайҳиссалом: "Кимда ушбу тўрт нарса бўлса, у тўла мунофиқдир, бордию биттаси бўлса, уни ташламагунича нифоқ кўринишлари унда бўлиб туради: омонатга хиёнат қилиш; ёлғон гапириш; ваъдага субутсизлик ва тортишувда фожирлик қилиш", деганлар (Бухорий ривояти).

Top