Ўзбекистон ҳудудидан етишиб чиққан буюк мутафаккир алломаларнинг бой илмий-маънавий меросини ўрганиш, хусусан, ҳадис илми ривожида ўчмас из қолдирган Имом Бухорий, ақида ва калом илмлари ривожига бебаҳо ҳисса қўшган Имом Мотуридий ҳамда уларнинг издошлари бўлган олимларнинг илмий меросини кенг афкор оммага, жумладан, халқаро жамоатчиликка етказиш, аждодларимизнинг жаҳон қўзёзма фондларида сақланаётган Қуръон, тафсир, ҳадис, фиқҳ, ақида, калом ва тасаввуф соҳаларига оид қўлёзма ҳамда тошбосма асарларининг факсимиле нусхаларини мамлакатимизга олиб келиш, ислом илмларининг бугунги кундаги аҳамиятини тадқиқ этиш йўналишида халқаро ҳамкорлик алоқаларини янада кенгайтириш мақсадида Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот маркази ва Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази илмий ходимларидан иборат делегация Туркия Республикасига ташриф буюрди.

Делегация ташриф давомида Туркиянинг “TRT AVAZ” телерадиоканали директори Седат Сағиркая билан учрашув ўтказилди. Учрашувда делегация вакиллари “TRT AVAZ” телерадиоканали директори Седат Сағиркая билан ўзаро ҳамкорлик алоқаларини янада кенгайтириш, Ўзбекистонда диний-маърифий соҳада амалга оширилаётган ижобий ўзгаришлар ва ислоҳотлар, шу билан бир қаторда, ислом динининг асл тинчликпарварлик ва инсонпарварлик моҳияти, унинг жамият тараққиётидаги ўрнини илмий асосда ўрганиш, Имом Бухорий, Имом Мотуридий, Абул Муин Насафий каби алломаларнинг ислом цивилизациясига қўшган бебаҳо ҳиссасини халқаро жамоатчиликка кенг тарғиб қилиш юзасидан “TRT AVAZ” телерадиоканали билан ҳамкорликда медиа маҳсулотлар, ҳужжатли ва бадиий фильмлар тайёрлаш борасидаги  лойиҳалар юзасидан музокаралар олиб борилди.

Учрашув давомида “TRT AVAZ” телерадиоканали директори Седат Сағиркая  томонидан мамлакатимизнинг шонли тарихи борасида айтган эътирофлари диққатга сазовордир, -“Ўзбекистон ислом цивилизацияси тарихидаги энг буюк маданий марказлардан бири ҳисобланади. Мен Ўзбекистондаги кўплаб муқаддас қадамжоларни зиёрат қилганман. Жумладан, Мир Араб мадрасасига ҳам ташриф буюрганман. Дарҳақиқат, ислом маданиятининг тамал тоши Мовароуннаҳрда қўйилган десак, муболаға қилмаган бўламиз. Муқаддас ислом динининг маънавий марказлари Ўзбекистонда Бухоро ва Самарқанд бўлса, Туркияда эса Кўнядир”.

Шунингдек, делегация вакиллари Ислом тафаккури институтига ҳам ташриф буюрди. Делегация вакиллари институт раҳбати профессор Меҳмет Гёрмез билан учрашиб, ўзаро ҳамкорликни янада кенгайтириш юзасидан музокара олиб бордилар.

Учрашув давомида “Мовароуннаҳр ислом тамаддунининг бешиги ҳисобланади. Тарихда ислом маданияти дунёнинг турли минтақаларида кузатилган бўлса-да, бироқ ҳеч қайси юртда у Мовароуннаҳрда бўлгани каби гуллаб-яшнамаган. Жумладан, Бағдод, Андалус, Шом каби диёрларда ислом маданияти муайян давр оралиғида ривожланган бўлса, Мовароуннаҳрда бу нарса ҳозирги кунга қадар кузатиб келинмоқда. Шу сабабли бугунги кунда Ўзбекистон ислом цивилизациясининг тарихда эришган шонли мавқеини қайта тиклашда муҳим ўрин тутади.

Биз барчамиз Имом Бухорийни севамиз. Имом Мотуридийга бўлган муҳаббатимиз чексиз. Шу билан бир қаторда, янги Имом Бухорийлару Имом Мотуридийларга ҳам муҳтожмиз. Мотуридийлик таълимотини чуқур ўзлаштирган, бугунги куннинг долзарб масалаларига ечим топа оладиган кадрларни тайёрлаш долзарб вазифа бўлиб турибди. Бу борда Ўзбекистон билан ҳар қандай ҳамкорликка тайёрмиз.

Мен Самарқанддаги Шоҳи Зинда мажмуасини зиёрат қилганимда шундай дуо қилган эдим: “Аллоҳим, дарёлар қайта оқсин. Бироқ сувга эмас, балки илмга тўлиб оқсин”. Дарёлар деганда мен Сайҳун ва Жайҳун дарёларини назарда тутган эдим. Менинг наздимда Самарқанд кўчаларини кезишнинг ўзи улкан бахт, бир илм ҳисобланади. Ўзбекистон мана шундай муқаддас юртдир”-дея, таъкидлади Ислом тафаккури институти директори Меҳмет Гўрмез.

Шунингдек, делегация аъзолари Туркия сафари давомида Анқара Йилдирим Боязид университетига ташриф буюрди. Делегация вакиллари ташриф доирасида университет ректори профессор Иброҳим Ойдинли билан учрашиб, илмий-тадқиқот соҳасида икки томонлама ҳамкорликни янада кенгайтириш масалаларини муҳокама қилдилар.

Диққатга сазовор жиҳати шундаки, Анқара Йилдирим Боязид университети ҳудудида янги дарвоза барпо этилмоқда. Ушбу дарвоза билан ёнма-ён юртимиздан етишиб чиққан буюк мутафаккир аждодларимизнинг жаҳон илм-фани ва цивилизациясига қўшган бебаҳо ҳиссаси ҳамда қардош турк халқининг миллатимизга бўлган юксак эҳтироми рамзи ўлароқ, юртимиз шарафига “Ўзбекистон хотира” боғи ҳам бунёд этилмоқда. Таъкидлаш керакки, Ўзбекистон делегациясининг ушбу университетга ташрифи муносабати билан “Ўзбекистон хотира” боғининг очилиш маросими ўтказилди. Унда Ўзбекистон Республикасининг Туркиядаги элчихонаси ходимлари, Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот маркази ва Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази вакиллари, Анқара Йилдирим Боязид университети профессор-ўқитувчилари ҳамда бошқа бир қатор нуфузли меҳмонлар иштирок этдилар. Жумладан, Ўзбекистон делегацияси вакиллари эзгу ниятлар ила ушбу боққа илк ниҳолларни ўтқаздилар.

Шунингдек, Туркия сафари давомида делегация вакиллари Туркия миллат кутубхонасига ҳам ташриф буюриб, у ердаги нодир қўлёзмалар, қадимий ҳамда замонавий манбалар билан яқиндан танишдилар.

Эътиборли жиҳати шундаки, мазкур кутубхонада Ўзбекистон бурчаги ҳам ташкил қилинган бўлиб, унда мамлакатимизда чоп этилган адабиётлар ҳамда давлатимиз ҳақидаги нашрлар ўрин олган.

Делегация вакиллари икки Марказ томонидан нашр қилинган бир нечта китобларни, хусусан, Имом Мотуридий “Таъвилот ал-Қуръон” асарининг ўзбек тилига таржима қилинган 29 ва 30-жузини ҳамда Ўзбекистон халқаро ислом академияси томонидан нашр этилган “Ислом энциклопедияси” китобини мазкур кутубхонага тақдим қилдилар.

Ташрифнинг иккинчи куни Имом Мотуридий ва Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази илмий ходимларидан иборат делегация вакиллари Анқара шаҳридаги Туркия Миллий кутубхонасига ҳам ташриф буюрдилар. Ташриф давомида делегация аъзолари Туркия Миллий кутубхонаси таркибига кирувчи кутубхона ва марказлар фаолияти билан яқиндан танишдилар. Ташриф доирасида Миллий кутубхона жамоаси билан учрашув ўтказилди.

Учрашувда делегация аъзоларига Милий кутубхонадаги китоблар ва қўлёзмалар ҳақида батафсил маълумот берилди.

Қайд этиш керакки, ҳозирда кутубхонанинг қўлёзмалар қисмида 28 минг манба сақланади. Уларнинг аксар қисми электрон шаклга келтирилган. Кутубхонанинг электрон платформасига аъзо бўлиш орқали 5000 дан ортиқ қўлёзмаларнинг электрон нусхаларидан фойдаланиш имкони мавжуд.

Учрашув давомида икки томонлама ўзаро ҳамкорлик масалалари, шу жумладан Марказда нашр қилинган китобларни кутубхона фондига жалб қилиш, ўзбекистонлик тадқиқотчиларнинг Туркия Миллий кутубхонасидан фойдаланиш каби кун тартибидаги долзарб масалалар муҳокама қилинди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий

Нуриддин домла Холиқназаров

Оксфорд ислом тадқиқотлар маркази директори (Буюк Британия), профессор Фархан Низомий Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси марказида амалга оширилаётган бунёдкорлик ишлари билан танишди, деб хабар бермоқда «Дунё» АА мухбири.

Марказ вакиллари билан бўлиб ўтган мулоқот чоғида ҳар икки ташкилот ўртасида имзоланган Ҳамкорлик меморандуми доирасида ўзаро алоқаларни янада мустаҳкамлаш масалалари хусусида фикр алмашилди.

Ислом маънавий қадриятларини кенг тарғиб қилиш, динни нотўғри тушуниш, нотўғри тушунтириш ва нотўғри англашга қарши курашиш, исломшунослик ва диншунослик соҳасида тадқиқотчилар тайёрлаш, қўлёзмалар ва нодир китобларни сақлаш, биргаликда ўрганиш бўйича ишлар истиқболлари муҳокама қилинди.

Буюк Британия вакилларига аждодларимизнинг бебаҳо асарларини оммабоп тилда нашр қилиш орқали ушбу буюк меросни ёшларга етказиб бериш устида олиб борилаётган изчил изланишлар ҳақида маълумот тақдим қилинди.

Мулоқот натижасида томонлар илмий мутахассисларни ўзаро жалб қилиш, марказлар фондларидаги мавжуд ноёб қўлёзмалар ва нодир китобларни ҳамкорликда ўрганиш, биргаликда халқаро анжуманлар ўтказиш ва бошқа йўналишларда ҳамкорлик режаларини ишлаб чиқиш бўйича мулоқотни давом эттириш бўйича келишиб олди.

Профессор Фархан Низомий мажмуада амалга оширилаётган қурилиш ишлари билан танишди. Меҳмон марказ биносидаги пардозлаш ва безаклаш ишлари унда катта таассурот қолдирганини таъкидлади.

- Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази мажмуасининг маҳобати буюк алломалар Ватанининг маҳобатига монанд, - деди Фархан Низомий. - Ҳатто қурилиш ишлари тўлиқ якунланмаган ҳолатда ҳам ундаги чуқур моҳиятни кўриб ўзимни қайта туғилгандек ҳис қиляпман. Вақти келиб бу мажмуага ташриф буюрувчилар ўзлари учун жуда кўп нарсаларни кашф қилишига ишончим комил.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.

Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.

Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.

Ибн Масъуд Косоний “Бадоиъ”да: “Таҳорат қилувчидан талаб қилинадиган нарса поклик. “Бисмиллоҳ”ни айтишнинг бунга дахли йўқ. Сабаби сув пок яратилган. Сувнинг поклаши банда амалига боғлиқ эмас”, деган. Бу билан таҳоратни “бисмиллаҳ” билан бошлаш шарт эмас, балки фазилатдир, дейилмоқчи.

Абу Ҳурайра розийаллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривоят қилади: “Таҳорати йўқ киши учун намоз йўқ. Аллоҳ таолонинг исмини зикр қилмаган киши учун таҳорат йўқ” (Абу Довуд, Термизий, Ибн Можа, Аҳмад, Ҳоким, Дорақутний, Табароний “Кабийр”да ривоят қилган. Ҳадис санади саҳиҳ).

Ушбу ҳадисни уламолар икки хил талқин қилишган. Баъзилар: “Ҳадисга кўра, “бисмиллаҳ”ни айтмаган кишининг таҳорати дуруст бўлмайди”, дейишса, бошқа тоифалар: “Бу ердаги инкор комилликни инкор қилишдир. “Бисмиллаҳ”ни айтмаган банданинг таҳорати мукаммал бўлмайди, савобни тўлиқ ололмайди”, дейишган.

Аҳли зоҳирлар, хусусан имом Аҳмад ибн Ҳанбалга кўра, “бисмиллаҳ” айтмаса, таҳорат дуруст бўлмайди. Баъзилар буни мустаҳаб, дейишган. Исҳоқ айтади: “Агар “бисмиллоҳ”ни атайин тарк қилса, таҳоратини қайтадан қилади. Агар эсидан чиқиб қолса, унинг таҳорати жоиздир”. Валиййуллоҳ Деҳлавий “Ҳужжатуллоҳил балиғо” китобида: “Ушбу ҳадис таҳоратда “бисмиллоҳ” айтиш рукн ёки шартлигига етарли далилдир. Балки у таҳоратнинг комил бўлмаслигини англатиши ҳам мумкин. Лекин мен бу таъвилга қўшилмайман. Чунки у анча узоқ таъвилдир”, деган. Имом Молик: “Таҳоратда “бисмиллоҳ” дейиш фарз. Агар унутса, қалб билан “бисмиллоҳ” дейиш тил билан айтиш ўрнига ўтади”, деган.

Ҳасан Басрий, Исҳоқ ибн Роҳвайҳ ва аҳли зоҳирлар таҳоратда “бисмиллоҳ” айтиш вожиблигини айтишган. Ҳанафий, шофеъий ва моликийлар уни суннат, дейишган. Бунга улар бир неча ривоятларни далил қилиб келтиришади. Ана ўша ривоятларнинг энг кучлиси шуки, Усмон ва Али розийаллоҳу анҳумолар томонидан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг таҳорат қилишлари ҳақида келтирилган ривоятларда “бисмиллоҳ” зикр қилинмаган. Агар таҳоратдан олдин ушбу калимани айтиш шарт бўлганида, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам уни айтган ва саҳобалар ҳам “бисмиллаҳ”ни қолдирмасдан ўз ривоятларида зикр қилган бўлар эдилар.

Оиша розийаллоҳу анҳо ривоят қилади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам таҳорат қилмоқчи бўлсалар, “бисмиллаҳ” дер эдилар” (Дорақутний “Сунан”да ривоят қилган).

У зотнинг одатлари шундай эди. Ҳар бир ибодатдан олдин Аллоҳ таоло исмини зикр қилар эдилар.

Абу Ҳурайра розийаллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривоят қилади: “Аллоҳнинг номини зикр қилмаган таҳорат олмабди. Таҳорат олмаган намоз ўқимабди. Мени яхши кўрмаган менга имон келтирмабди. Ансорларни яхши кўрмаган мени (ҳам) яхши кўрмабди” (Дорақутний “Сунан”да ривоят қилган. Ҳадис санади заиф).

Ибн Умар розийаллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривоят қилади: “Ким таҳорат қилиб, таҳоратида Аллоҳнинг исмини зикр қилса, (ўша таҳорати бутун) бадани учун поклик бўлади. Кимки таҳорат қилиб, унда Аллоҳнинг исмини зикр қилмаса, (фақат ўша ювган) аъзолари учун поклик бўлади” (Дорақутний “Сунан”да ривоят қилган).

Яна Абу Ҳурайра розийаллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривоят қилади: “Кимки таҳорат қилиб, Аллоҳ исмини зикр қилса, унинг бутун жасади покланади. Агар таҳорат пайтида Аллоҳ исмини зикр қилмаса, фақат таҳорат ўрнигина (яъни, таҳоратда ювилган аъзоларгина) покланади” (Дорақутний “Сунан”да ривоят қилган. Ҳадис санади заиф).

Ушбу ҳадис таҳоратда “бисмиллоҳ” дейиш суннат, деганларнинг фикрини тасдиқловчи ҳужжатдир.

Ким таҳорат аввалида “бисмиллоҳ”, деса, унинг бутун бадани, таҳоратда ювмаган аъзолари ҳам покланади. Агар “бисмиллоҳ”ни зикр қилмаса, фақат таҳоратда ювган аъзоларигина покланади. Бу ҳам “бисмиллоҳ” айтилмай қилинган таҳорат тўғри бўлиши, аммо мукаммал бўлмай қолишини англатади.

Абдуллоҳ ибн Масъуд розийаллоҳу анҳу ривоят қилади: “Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг: “Агар сизлардан бирон киши таҳорат қилса, Аллоҳнинг исмини зикр қилсин. Шунда (таҳорат) унинг бутун баданини поклайди. Агар таҳоратида Аллоҳнинг исмини зикр қилмаса, баданининг фақат сув теккан жойигина покланади. Агар таҳоратдан фориғ бўлса, “Лаа илааҳа иллаллоҳу ва анна Муҳаммадан ъабдуҳу ва Расулуҳу”, деб шаҳодат келтирсин. Агар шундай деса, унга осмон эшиклари очилади”, деб айтганларини эшитганман” (Дорақутний “Сунан”да ривоят қилган).

Абу Ҳурайра розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Эй Абу Ҳурайра, агар таҳорат қилсанг, “бисмиллааҳ вал-ҳамду лиллааҳ”, деб айтгин. Шунда амалларингни ёзиб турувчи фаришталар таҳоратинг сингунича сенга яхшилик (ажр-савоб) ёзишдан тўхтамайди”, дедилар” (Табароний “Муъжам”да ривоят қилган. Ҳайсамий ривоят санадини ҳасан, деган).

Таҳоратни “бисмиллааҳ” деб бошлаш шарт эмас, аммо мазкур ибодатни Аллоҳнинг исми билан бошлаш афзал. Ушбу ривоятда айтилишича, ким таҳоратни “бисмиллааҳи вал-ҳамду лиллааҳ” деб бошласа, банда амалларини номаи аъмолига ёзиб турувчи фаришталар банда таҳорати сингунича унинг ҳаққига яхшилик, мукофот ва савоблар ёзиб турар экан. Бу хушхабар ҳар биримизни таҳоратни “бисмиллааҳ” билан бошлашга ундаши лозим.

“Бисмиллоҳ”ни таҳорат аввалида айтиш керак. Агар баъзи аъзоларни ювгандан сўнг эслаб, кейин айтса, суннатни бажармаган саналади . Аммо таҳорат бошида унутса, эслаган чоғида айтиб қўявериш керак. Таҳорат қилиб бўлгунча айтишга улгурса бас, шунда таҳорати “бисмиллоҳ”дан холи бўлмайди .

“Бисмиллоҳ” калимаси истинжодан олдин ёки кейин айтилиши борасида ихтилоф қилинган. Баъзилар: “У истинжодан аввал айтилади. Сабаби истинжо таҳоратни очувчи суннатдир”, деса, яна баъзи тоифа уламолар: “Истинжодан сўнг айтилади. Чунки истинжода аврат очилади. Ҳурмат юзасидан бундай ҳолатда Аллоҳ номи тилга олинмайди”, дейишган. Аслида иккала фикр ҳам тўғри. Фақат истинжодан олдинги “бисмиллоҳ”ни ҳожатхонада эмас, балки ташқарида айтиб олинса, яхши бўлади. Истинжодан сўнг қўлларни юваётганда ҳам яна бир бор Аллоҳ номи зикр қилинса, мақсадга мувофиқ бўлади.

Одилхон қори Юнусхон ўғли