Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг: “Саҳарлик қилинглар, саҳарликда барака бор.[1]”- деган сўзларига кўра рўза тутгувчи нимадир танаввул қилиб саҳарлик қилиши мустаҳабдир. Саҳарлик вақтида таомланиш рўза ибодатини адо этиш учун рўзадорга ёрдам беради. Чунки, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Саҳарликдаги таомдан кундузги рўзаларингга ёрдам олинглар.[2]” - деганлар.

Саҳарлик қилиш рўза тутишни ҳоҳловчи учун ўзига муяссар бўлган таом ва ичимликдан бирон нарсани саҳарлик вақтида танаввул қилиш билан бўлади. Саҳарлик вақти кечанинг олтидан бирининг охирги қисмидир. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Саҳарликнинг ҳамма вақти баракадир. Сизлар унда бир қултум сув бўлса ҳам ичишни тарк қилманг. Чунки, Аллоҳ таоло ва фаришталар саҳарлик қилувчига саловот айтади.”- дедилар.[3] Яна бошқа бир ҳадисларида: “Хурмо мўминнинг қандай ҳам яхши саҳарлигидир.”-деганлар.[4]

Агар кеча ҳали чиқиб кетмаганига шубҳа қилмаса, саҳарликни субҳдан сал олдинроқ қилиш мустаҳабдир. Агар кеча чиқиб кетди, деб гумон қилинганда, овқатланиш макруҳ бўлади. Имом Муслим ўз саҳиҳларида Абу Атийядан келтирган ҳадисда саҳарликни субҳга яқин қилиш мустаҳаб эканлигига далил. Абу Атийя разияллоҳу анҳу айтдилар: “Мен ва Масруқ Оиша разияллоҳу анҳо онамиз олдиларига кириб, Ё, Уммул мўминийн, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг асҳобларидан икки киши, бири ифторни ва намозни шошилтиради, бошқаси эса ифторни ва намозни кечиктиради.”- деб сўрадик. Оиша разияллоҳу анҳо: “ Улардан қайси бири ифторни ва намозни шошилтиради?”-деб сўрадилар. Биз: “Абдуллоҳ ибн Масъуд”- дедик. Оиша разияллоҳу анҳу: “ Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳам шундай қилар эдилар.”- деди[5].

Саҳарликдан кейин ухлаш яхши эмас. Чунки бу ҳолатда ошқозондаги таом хазм бўлиши қийин бўлади. Бу муборак вақтда ибодат ва истиғфор билан машғул бўлиб, субҳ намозини жамоат билан ўқиш учун масжидга бориш лозим. Бу вақт Аллоҳга тоат ибодат қилишнинг энг афзал вақтларидандир. 

Ифторликни тезда қилиш.

Рўзадор қуёш ботиши билан ифторликни қилиши мустаҳабдир. Уни қуёш ботгандан кейин ҳам тахир қилиш макруҳдир. Чунки Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Инсонлар (кун ботиши билан) тезда ифторлик қилишса доим яхшиликда бўлади.”[6] - деганлар.

Лекин рўзадор ифторликда узоқ ўтириб, шом намозини мустаҳаб вақтидан кечиктирмасин. Шомнинг мустаҳаб вақти кун ботгандан кейин қоронғулик тушиб, юлдузлар кўрингунгачадир. Энг афзали, таҳорати йўқ киши ёки таҳорат олмоқчи бўлган киши ифторликдан аввал таҳорат олиб, кун ботиши билан ифторликни тезлатиб, овқат емоғидир. Ундан сўнг шом намозини жамоат билан адо этаверади. Бу ҳолат таом тайёр бўлганда, аммо таом ҳозирланмаган бўлса ёки масжид рўзадорнинг уйидан узоқроқ бўлса, афзали рўзадор кун ботиши билан ўзининг олдидаги егуликдан нимадир еб ва ичимликдан бир қултум бўлса ҳам ичиб сўнг шом намозини вақтида жамоат билан ўқиб, ундан сўнг яна таомланаверишидир.

Шу ҳолатларда ифторни шошилтириш ва шом намозини мустаҳаб вақтида ўқиш каби суннатлар ҳосил бўлади. Таом тайёр бўлганда намоз ўқиш каби кароҳият содир бўлмайди. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Таом ҳозирланганда ва икки хабис[7] нарса чақириб турганда намоз ўқиш йўқ.”[8]-дедилар. Яна бир бошқа ҳадисларида: “Кечки таом тайёрланганда намозга такбир айтилса, кечки таомдан бошланглар.”[9] -деганлар.

 Ифтор вақтидаги дуо

Рўзадор ифторлик пайтида дуо қилиши мустаҳабдир. Чунки унинг дуоси ижобат бўлади, хоссатан мана шу пайтда. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Уч кишининг дуоси қайтарилмайди. Ифторлик қилаётган рўзадорнинг, одил имомнинг, мазлумнинг дуоси. Булутлар устидан кўтарилиб, унга осмон эшиклари очилади. Аллоҳ таоло: “Иззатим ва жалолимга қасамки, агар озгина замондан кейин бўлса ҳам сенга ёрдам бераман.”-дейди.”-дедилар.[10]

Ҳадисларда келгани каби дуо қилиш афзалдир. (Аллоҳумма лака сумту ва бика а’манту ва аълайка таваккалту ва аъла ризқийка афтарту. Заҳабаз зомау ва ибталатил уъруқу ва сабатал ажру инша Аллоҳу) Маъноси: “Аллоҳим сен учун рўза тутдим, сенга иймон келтирдим, сенга таваккал қилдим ва сен берган ризқинг билан ифторлик қилдим. Чанқоқ кетди, томирлар намланди ва Аллоҳ хоҳласа ажрлар собит бўлди”.

Суннани Абу Довудда Абдуллоҳ ибн Умарнинг: “ Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам қачон ифторлик қилсалар: “Заҳабаз зомау ва ибталатил уъруқу ва сабатал ажру инша Аллоҳу” -дер эдилар.”-деган ҳадисларида келади. Яна Муоз ибн Заҳранинг: “Менга Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам ифторлик қилаётганида:“Аллоҳумма лака сумту ва аъла ризқика афтарту.”-дейишлари хабари етди.”- деган ҳадислари ҳам келади.

Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос разияллоҳу анҳу: “Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Албатта, рўзадор учун қайтарилмайдиган дуоси бор.”-дедилар. Абдуллоҳ ифторлик қилаётганида: “Аллоҳумма инний ас’алука бироҳматикаллатий васиаът кулла шай’ин ан тағфиро лий. (Аллоҳим, мен сенинг ҳамма нарсани ўраб олгувчи раҳматинг билан гуноҳларимни кечиришингни сўрайман.)” – деганини эшитдим.”

Дуонинг аввалида, ўртасида ва охирида Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламга саловот айтиш дуонинг одобларидандир. 

Хурмо билан оғиз очиш мустаҳабдир

Рўзадор оғзини хурмо билан очиши мустаҳабдир. Чунки Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам: “ Ким бир дона хурмо топса, у билан оғзини очсин. Агар топа олмаса сув билан очсин. Чунки сув поклагувчидир.[11]”-деганлар. Ёки рўзадор олов ўзгартирмаган бирор бир мева билан оғзини очсин. Абу Яъло разияллоҳу анҳу ривоят қилган ҳадисда: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам учта хурмо билан ёки бирорта олов тегмаган нарса билан ифторлик қилишни яхши кўрардилар.”-дейилган.

Рўзадорга ифторлик қилиб бериш фазилати

Рўзадорни икром қилиб, рўза ибодатини тақдирлаб, ифторлик қилиб бериш мустаҳабдир. Чунки, Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Ким бир рўзадорни таомлантирса, унга ҳам рўзадорнинг ажридан бирор нарса камайтирилмаган ажр ёзилади.[12]”- деганлар.

Ҳадисда рўзадор умумий келгани учун фақир ёки бой рўзадорга ҳам ифторлик қилса бўлаверади. Лекин фақир рўзадорга ифторлик қилиб бериш садақа маъноси борлиги учун бой рўзадорга ифторлик қилиб беришдан афзал.

Ифторлик қилиб берувчи қилаётган зиёфатида ҳаддан ошиб кетмасин. Бундай ишларда ҳаддан ошиш динимизда қайтарилгандир. Умар ибн Хаттоб разияллоҳу анҳу: “Биз такаллуф (амалда ҳаддан ошиш)дан қайтарилганмиз.”[13]-деган. Ифторликда турли овқатларни кўп қўйишда риё ва сумъа[14]га ўхшаш амаллар билан бу ибодатга путур етиб қолиши мумкин.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким Рамазонда бир рўзадорга ифторлик қилиб берса, гуноҳлари кечирилиб, бўйни дўзахдан озод бўлади. Рўзадорнинг ажридан бирор нарса камайтирилмасдан ажр унга ҳам ёзилади”- деганларида саҳобийлар: “Ё, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бизлардан ҳар биримиз рўзадорга ифторлик қилиб берадиган нарса топа олмаймиз?”-дедилар. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Агарча биргина хурмо ёки бир қултум сув ёки озгина сут билан бўлса ҳам, ифторлик қилиб берса, Аллоҳ таоло бу ажрни мислича унга ҳам бераверади.[15]”-дедилар. 

Абдулҳамид Маҳмуд Теҳмазнинг “Ал-фиқҳул ҳанафий фий савбиҳил жадид” асари асосида тайёрланди.

Фахриддин ар-Розий ўрта махсус ислом

билим юрти мударриси Б.Исақов

[1] Муттафақун алайҳ ривояти

[2] Ибн Можа ривояти

[3] Имом Аҳмад муснадда ривоят қилган. Аллоҳнинг саловат айтиши раҳматидир. Фаришталарнинг саловат айтиши истиғфордир.

[4] Абу Довуд ривояти

[5] Имом Насоий, Абу Довуд ва Термизийлар ҳам ривоят қилган.

[6] Саҳл ибн Саъд р.а дан Муттафақун алайҳ ҳадис.

[7] Икки хабис нарса бавл билан ғоитдир. Бу ҳадис вақт кенг бўлган маҳалда бу ҳолатлар содир бўлиб туриб намоз ўқиш макруҳлигига далолат қилади.

[8] Абу Довуд ва Имом Муслим ривоят қилган.

[9] Имом Бухорий ривоят қилган.

[10] Имом Термизий, Аҳмад ва ибн Можа ривояти. Фақат Ибн Можадан ривоят қилинган ҳадис лафзи “рўзадор ифторлик қилгунча” кўринишида келган.

[11] Абу Давуд ва Имом Термизий Анас р.а дан ривоят қилганлар.

[12] Имом Термизий, Насоий ва Ибн Можа ривояти.

[13] Имом Бухорий ривояти

[14] Эшитиб қўйсин деган маънода.

[15] Ибн Ҳузайма ўз саҳиҳида ривоят қилган. Бу ҳадисни Салмон р.а. ривоят қилган, Расулуллоҳ с.а.в.нинг шаъбон ойининг охиридаги хутбаларидан бир жуъздир.

Аллоҳ таоло кўзни ўзига хос нозик қилиб яратган. Кўзнинг ташқи пардаси мугуз парда (шох парда) деб аталади. Бу ниҳоятда шаффофдир.

Тананинг барча ҳужайралари капиллярлар (майда томирлар) орқали озиқланади. Борди-ю, кўзнинг мугуз пардасини ҳам шу услубда озиқлантирилганда, биз борлиқни тўрпарда ортидан кўрган бўлардик. Шунинг учун Аллоҳ таоло бу мугуз пардани ҳулул орқали озиқланадиган қилиб яратди. Ҳулулда кўзнинг мугуз пардасида жойлашган ҳужайра озуқани тўғридан-тўғри ҳаводан олиб, керакли озуқани ўзидаги мембрана орқали ёнидаги ҳужайрага узатади ва шу тарзда барча ҳужайралар озиқлангунича бу жараён давом этади. Мана шундай озиқланиш туфайли мугуз парда шаффофлигича қолади ва тасвир ҳам шаффоф ҳолда кўринади.

Ҳа, биз атрофни шаффоф, тиниқ ҳолда кўришимиз учун Аллоҳ таоло кўзимизнинг мугуз (кўзнинг энг устки шаффоф) пардасини тўғридан-тўғри ҳаводан озиқланадиган қилиб қўйди. 

Кўзнинг тўрпардаси эса ўнта табақадан иборат.

Ҳозирги кундаги энг сўнгги русумдаги рақамли фотокамеранинг бир квадрат миллиметр жойида ўн мингта ёруғликни қабул қилувчи рецепторлар бор. Кўзнинг тўрпардасидаги бир квадрат миллиметр жойида эса бир юз қирқ миллионта ёруғликни қабул қилувчи рецепторлар жойлашган. Бу рецепторлар конуссимон ва таёқча кўринишидадир. Мана шу кўп миқдордаги рецепторлар сабабли инсон кўзи саккиз миллион рангни бир-биридан ажрата олади.   

Инсон Финляндияга борса, у ерда қиш фаслида об-ҳаво минус 69-70 даража паст бўлади. Совуқдан музламаслик учун у устига қалин кийимлар кийиб, бошини ҳам ўраб олади. Оёқларига ҳам қалин этиклар кийиб, қўлини қўлқоп билан совуқдан асрайди. Аммо кўзларини беркита олмайди.

Бундай совуқда кўздан чиқадиган сув дарҳол музлаб, кўз кўрмай қолиши керак эди. Аммо шундай ноқулай об-ҳавода ҳам кўз музлаб қолмайди. Нега? Чунки, Аллоҳ таоло кўзнинг сувига музлашнинг олдини оладиган моддани қўшиб яратган. У Зот Қуръони Каримда шундай марҳамат қилади:

    أَلَمْ نَجْعَل لَّهُ عَيْنَيْنِ

“Биз унга икки кўзни бермадикми?” (Балад сураси, 8-оят).

Инсон биргина шу кўз ҳақида тафаккур қилиши билан Аллоҳ таолонинг санъати, азамати олдида лол бўлиб, бутун танаси қўрқувдан титрайди, иймонининг нури зиёда бўлиб, Унга кўпроқ ибодат қилишга уринади.

Сўзимизга ушбу оят билан хулоса қиламиз:

صُنْعَ اللَّهِ الَّذِي أَتْقَنَ كُلَّ شَيْءٍ

“Бу ҳар бир нарсани пухта қиладиган Аллоҳнинг санъатидир” (Намл сураси, 88-оят).

Муҳаммад Ротиб Набулсийнинг мавъизаларидан

Нозимжон Иминжонов таржимаси

Рамазон хайр-у саховат ойи. Ҳазрати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам “Агар умматим Рамазон ойида улар учун қанча фазилатлар борлигини билганларида эди, йилнинг ҳаммасини Рамазон бўлишини ҳохлар эдилар”, - деганлар.
Рамазон ойида қўни-қўшни маҳаллада, қариндошлар орасида ёрдамга муҳтожларга мурувват кўрсатиш, ёрдам қўлини узатиш, қариндошларга силаи раҳм қилиш, беморларни зиёрат қилиш, етимлар бошини силаш билан бўлади.
Муборак Рамазон ойи муносабати билан Қорақалпоғистон Республикаси Нукус туманидаги «Имоматдин эшон» жоме масжиди тарафидан ҳомийларни жалб этган ҳолда мазкур тумандаги «Қыран тов» овул фуқаролари йиғинларида истиқомат қилувчи кам таминланган оилаларга озиқ-овқат маҳсулотлари улашилди.

Сейтниязов Ажинияз,
Нукус тумани «Имоматдин эшон»
жоме масжиди ходими

Қозоғистон Республикаси пойтахти Нурсултон шаҳрида Рамазон ойи муносабати билан намозхонларга қулайлик яратиш мақсадида бепул автобус қатновлари йўлга қўйилди. «Казинформ» ахборот агентлигининг хабарига кўра, таровиҳ намозидан кечки пайт чиққан намозхонлар пойтахт бўйлаб текинга манзилларига етказиб қўйилади.

«Астана LRT» транспорт хизмати кўрсатувчи корхона "Ҳазрати Султон" масжиди, "Нур Остона" масжиди, "Ирискелди ҳожи" масжиди, "С.Ғилмани" масжиди ва "Оқмасжид" масжидлари йўналишида автобусларни йўлга қўйган.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев ҳудудлар иқтисодиёти, аҳоли ҳаёти билан яқиндан танишиш мақсадида 16 май куни Андижон вилоятига жўнаб кетди. Бу ҳақда Президент матбуот хизмати хабар берди.

Ташриф чоғида аввал берилган топшириқлар ижроси, шаҳар ва туманларда амалга оширилаётган бунёдкорлик ишларини кўздан кечириш, янги мақсад ва вазифаларни белгилаш режалаштирилган.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати