muslim.uz
7 саволга 7 жавоб: Закот ва садақа
1-савол: Яқинда бир танишим “Меҳрибонлик уйи”га закот бериб бўлмайди, чунки келажакда шу масканда етишган ёмон болаларнинг гуноҳига сен ҳам шерик бўласан, деб айтди. Шу тўғрими?
Жавоб: Закот молиявий ибодатдир. Моли нисобга етган мусулмон ҳақдор мўмин кишиларга молининг қирқдан бир бўлагини беради.
Қуръони каримда:
“(Эй мўминлар!) Намозни баркамол адо этингиз, закотни берингиз ва Пайғамбарга итоат этингиз, зора (шунда) раҳм қилинсангиз” (Нур, 56), дейилган.
Закотнинг ҳикматларидан бири инсонни молу дунёдан устун қилиш, инсон молу дунёнинг қули эмас, балки молу дунё инсонга қарам эканини англаб етишдир.
Закот бериш орқали жамиятдаги иқтисодий жиҳатдан бақувват кишилар бахиллик балосидан халос бўладилар. Закот бериш Аллоҳ таоло берган неъматларга шукр қилишнинг бир кўринишидир.
Имом Ғаззолий (раҳматуллоҳи алайҳ) закот тўғрисида бундай дейди:
“Аллоҳ таоло ўз бандасига жон неъмати ва мол неъматини бергандир. Бадан ибодатлари – намоз, рўза, ҳаж жон неъматининг шукридир. Молиявий ибодатлар – закот, садақа, хайри эҳсон мол неъматининг шукридир” (“Иҳёу улумиддийн”).
“Меҳрибонлик уйи”да тарбияланаётган болаларнинг келажакда ёмон бўлишини (Аллоҳ асрасин) биз қаердан биламиз? Шундай экан, закотдай улуғ ибодатдан ҳам бировларнинг асоссиз сўзи устун бўлмаслиги аниқ.
Мўмин-мусулмонлар шунга ўхшаш асоссиз гапларни деб Аллоҳ таоло буюрган улуғ ибодатни тарк этмасликлари керак.
2-савол: Аёл кишининг тақинчоқларидан закот бериладими?
Жавоб: Закот беришнинг шартлари бор. Шулардан бири молнинг миқдори нисобга етган бўлиши ва бир йил ўтиши керак. Тақинчоқлардан ҳам тилла ёки кумуш миқдори нисобга етса, албатта, закот берилади.
3-савол: Ҳозирги кунда бозорларда, чорраҳаларда, масжидлар олдида ва зиёратгоҳларда турли ёшдаги эркак ва аёллар, ҳатто ёш болалар ўтганкетганга қўлини чўзиб, тиланчилик қилаётганини кўп учратамиз. Уларга садақа ва закотларни бериш мумкинми?
Жавоб: Тиланчиларга садақа ва закотларни беришнинг жоиз ёки ножоизлиги улар эга бўлган мулкка кўра аниқланади. Баъзилар бой-бадавлат бўлганлари ҳолда, тиланчиликни ўзларига касб қилиб олган. Улар гарчи билакларида кучи бўлсада, тиланчилик қилишни ташлай олмайди, чунки меҳнат қилиб, пешона тери билан тирикчилик қилишга кўникишмаган. Ундай кишиларга садақа бериш мумкин эмас. Шунингдек, тиланчиликни ўзига одат қилиб олган аёллар ва ёш болаларга ҳам садақа бериш жоиз эмас.
4-савол: “Садақа қилинг, садақа – радди бало” деган иборани эшитган баъзи кишилар ҳар хил бало-офатлардан омонда бўлиш учун садақа қилади. Бу нарса ширк бўлиб қолмайдими, ёки юқоридаги ибора нотўғрими?
Жавоб: Йўқ. “Садақа – радди бало”, дегани “Садақа балонинг қайтарилишига сабаб бўлади”, деганидир.
“Садақа – радди бало”, деганда садақанинг ўзи балоларни қайтаради, деб тушунмаслик керак. Зеро, Аллоҳ таоло садақа сабабли ҳар хил балоларни даф қилади.
Кишини ёки нарсани ҳақиқатан балоларни қайтаради, дейиш ширкдир.
5-савол: Ҳозирги кунда бозорларда, чорраҳаларда, масжидлар олдида ва зиёратгоҳларда турли ёшдаги эркак ва аёллар, ҳатто ёш болалар ўтган-кетганга қўлини чўзиб, тиланчилик қилаётганини кўп учратамиз. Уларга садақа ва закотларни бериш мумкинми?
Жавоб: Тиланчиларга садақа ва закотларни беришнинг жоиз ёки ножоизлиги улар эга бўлган мулкка кўра аниқланади. Баъзилар бой-бадавлат бўлганлари ҳолда, тиланчиликни ўзларига касб қилиб олган. Улар гарчи билакларида кучи бўлсада, тиланчилик қилишни ташлай олмайди, чунки меҳнат қилиб, пешона тери билан тирикчилик қилишга кўникишмаган. Ундай кишиларга садақа бериш мумкин эмас. Шунингдек, тиланчиликни ўзига одат қилиб олган аёллар ва ёш болаларга ҳам садақа бериш жоиз эмас.
6-савол: Муҳтарам Муфтий ҳазратлари! Рўзада бериладиган фитр садақаси ҳақида маълумот берсангиз.
Жавоб: Фитр садақасининг бериш шарти қурбонлик қилишнинг шарти билан бир хил. Яъни, ҳожати аслия (бирламчи эҳтиёжи)дан ташқари кумуш нисоби миқдоридаги ҳар қандай кўринишдаги молга эга бўлган мусулмон фитр садақаси бериши вожибдир (“Мухтор шарҳи Ихтиёр”). Бу мол ўсиб (кўпайиб) туриши ва бир йил мобайнида камаймаслиги шарт эмас.
Фитр садақаси ушбу тўрт нарсадан берилади: буғдой, арпа, хурмо (араб хурмоси), майиз (“Хизонатул Муфтий”, “Шарҳи Таҳовий”).
Фитр садақаси буғдойдан ярим соъ, арпа ва хурмодан бир соъ миқдорда берилади. Буғдой ва арпанинг уни ҳам худди буғдой ва арпа кабидир. Майиздан эса, Абу Ҳанифа ва икки Имомнинг сўзларига кўра, бир соъ миқдорида садақа берилади.
Буғдойдан кўра унни садақа қилиш афзал, унни бергандан эса, пулини берган яна ҳам яхшироқдир. Чунки пул камбағалнинг ҳар турли эҳтиёжини қондиради. Фуқаҳоларнинг фатволарига кўра, айтиб ўтилган нарсаларнинг ўзи эмас, балки уларнинг қийматини бериш авлодир.
Бу айтилган миқдор ҳар бир жон боши учундир, оилада нечта одам бўлса, шунга қараб ҳисобланади (“Фатовойи Ҳиндия”).
7-савол: “Нимаики хайр-эҳсон қилсангиз, ота-она, қариндошлар, етимлар, мискинлар ва мусофирларга қилингиз!” (Бақара, 215) оятини шарҳлаб берсангиз. Жавобингиз учун олдиндан раҳмат.
Жавоб: Ушбу оятда инсон кимларга инфоқ-эҳсон қилиши керак экани маълум қилинган.
Ота-она: Ота-она инсон учун энг яқин кишилар, уларнинг фарзандларида ҳақлари кўп. Қуръони каримда буюрилган:
“Раббингиз, Унинг Ўзигагина ибодат қилишингизни ҳамда ота-онага яхшилик қилишни амр этди. (Эй инсон!) Агар уларнинг бири ёки ҳар иккиси ҳузурингда кексалик ёшига етсалар, уларга “уф!..” дема ва уларни жеркима! Уларга (доимо) ёқимли сўз айт! Уларга меҳрибонлик билан хорлик қанотини паст тут ва (дуода) айт: “Эй Раббим! Мени (улар) гўдаклик чоғимда тарбиялаганларидек, Сен ҳам уларга раҳм қилгин!”” (Исро, 23–24).
Қариндош-уруғ: Қариндошларга инфоқ-эҳсон қилиш билан киши икки ҳисса савобга эришади. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай деганлар:
“Мискинга қилинган садақага битта савоб, қариндошга қилинган садақага иккита савоб: бири садақа, иккинчиси, силаи раҳм учундир” (Имом Термизий).
Етимлар: Етимлар жамиятдаги энг ожиз ва ҳимоясиз тоифадир. Уларга яхшилик қилиш, инфоқ-эҳсон улашиб меҳр кўрсатишнинг савоби улуғдир. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам):
“Мен ва етимни қарамоғига олган киши жаннатда мана шундай ёнма-ён турамиз”, деб кўрсаткич ва ўрта бармоқларини очиб кўрсатдилар (Имом Бухорий).
Мискинлар (ҳеч қандай мулкка эга бўлмаганлар): Қуръони карим оятлари ва ҳадисларда мискинларга эҳсон қилишга кўп тарғиб этилади. Мискинлар садақа олишга ҳақли кишилар бўлиб, уларнинг ҳожатини чиқариш улкан савобдир. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Бева ҳамда мискинга инфоқ қилиш учун саъй қилган киши, Аллоҳ йўлида жиҳод қилган, туни билан намоз ўқиган ва куни бўйи рўзадор юрган киши кабидир”, деб марҳамат қилганлар (Муттафақун алайҳ).
Мусофирлар: Мусофир киши ўз шаҳри, қишлоғидан узоқда бўлиб, унга турли машаққатлар етиши мумкин. Шунда ёрдам сўрайдиган яқинлари бўлмагани боис, қийналиб қолиши табиий. Шу боис у инфоқ-эҳсон қилинадиганлар қаторида зикр этилган.
Шунингдек, талабаларни ҳам мусофирлар деб айтилади. Баъзи манбаларда “ибни сабил”, яъни биз “мусофир” деб таржима қилганимизни Аллоҳ йўлида илм ўрганаётганлар, дея тафсир қилинган.
Қалб таҳорати ёхуд кундалик зикрлар 2-қисм
“Субҳаналлоҳ”, “Алҳамдулиллаҳ”,
“Ла илаҳа иллаллоҳ”, “Аллоҳу акбар”
Самура ибн Жундубдан розияллоҳу анҳу ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ таолога каломларнинг энг яхшиси тўрттадир: “Субҳаналлоҳи, валҳамдулиллаҳи, ва ла илаҳа иллаллоҳу, валлоҳу акбар”, дедилар (Имом Муслим ривояти).
Абу Молик Ашъарийдан розияллоҳу анҳу ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Поклик имоннинг ярмидир. “Алҳамдулиллаҳ” калимаси тарозини тўлдиради. “Субҳаналлоҳи валҳамдулиллаҳи” ер билан осмонни тўлдиради”, дедилар (Имом Муслим ривояти).
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Субҳаналлоҳи адада холқиҳи, субҳаналлоҳи ризо нафсиҳи, субҳаналлоҳи зината аршиҳи, субҳаналлоҳи мидада калиматиҳи”, деб айтардилар.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу ривоят қиладилар: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Субҳаналлоҳи валҳамдулиллаҳи ва ла илаҳа иллаллоҳу валлоҳу акбар”, дейишим мен учун қуёш чиқиб, нур сочганидан яхшироқдир, дедилар (Имом Муслим ривояти).
Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай дедилар: “Исро кечаси Иброҳим алайҳиссаломга йўлиқдим. У зот: “Ё Муҳаммад, умматингизга мендан салом айтинг ва жаннатнинг тупроғи пок, суви ширин ва ўзи текис, ўсимлиги “Субҳаналлоҳи валҳамдулиллаҳи ва ла илаҳа иллаллоҳу валлоҳу акбар” эканининг хабар беринг, дедилар (Имом Термизий ривояти).
Даврон НУРМУҲАММАД
тўплади
Исломни қабул қилиб хотиржам бўлган Ризо
Финландиялик ёш педагог қандай қилиб Исломни қабул қилгани ҳақида сўзлаб берди. Исломни янги қабул қилган ва ўзига Ризо номини олган мусулмон йигит аввал Исломга қизиқмасди ва динини ўзгартириш ҳақида ўйламасди.
«Мен Исломни жуда юзаки тушунардим, у ҳақида кам нарса билардим, – дейди у. – Касбим ўқитувчи ва ўқувчиларим орасида турли дин вакллари бор. Мактабимдаги диний ранг-баранглик Исломни тушунишимга йўл очиб берди. Аввалига бу динга алоҳида муҳаббат қўймадим, аммо унинг асослари билан танишганимдан сўнг қизиқиш туфайли барча саволларимга жавоб топиш истагида уни ўрганишни бошладим».
Ризонинг сўзларига кўра, у Қуръоннинг ўз она тилига ўгирилганини ўқиганида, руҳий кашфиётнинг теранлигидан лол қолди, деб хабар беради IslamNews сайти Abna24 га таяниб.
«Энди жуда хотиржам ва сокинман, дин ҳақида янада кўпроқ нарсалар ўрганишга ҳаракат қиламан, китоблар ва мақолалар ўқияпман, атоқли мусулмон раҳнамоларининг таълимотлари билан танишмоқдаман».
Ризо ватандошларига ҳам Ислом ҳақида кўп нарсаларни айтиб бериш ниятида.
ЎМИ Матбуот хизмати
Оролни қутқариш мумкин…ми?
Кўп йиллардан буён қишлоқ хўжалиги соҳасида раҳбар лавозимларда фаолият юритиб келган давлат арбоби, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат университети профессори Мақсуд Ибрагимовни халқимиз Орол фожиаси оқибатларини бартараф этиш билан шуғулланиб келаётган олим сифатида яхши танийди.
Етмиш ёшни қаршилаган эл оқсоқоли – тиниб-тинчимас одам. У жуда банд инсон бўлишига қарамасдан, Қорақалпоғистон ахборот агентлиги шарҳловчиси билан илмий янгиликларини бўлишишга рози бўлди.
– Мақсуд Юлдашевич, Орол фожиаси натижасида биринчи навбатда халқимиз, сўнгра бутун дунё жабрланаётгани бот-бот такрорланиб келинмоқда. Унинг оқибатларини енгиллаштириш мақсадида бир қанча чора-тадбирлар олиб борилди. Хўш, аҳвол ўзгардими?
– Биринчидан, Орол денгизининг суви тортилиб, қуриган қисмида янги тупроқ қатламининг пайдо бўлиш жараёни кетмоқда. Табиий тарзда ўт-ўланлар ўсиб чиқмоқда. Демак, қуриб қолган майдонлар заҳарли чанг-тўзонлардан тозаланиб, бу ердаги тупроқ ҳосилдорлиги ортмоқда. Иккинчидан, ҳозирги пайтда сувсизланиб қолган майдонларда юз минглаб гектар ерларга ўрмон хўжаликлари томонидан ўсимликлар (саксовул, қандим ва ҳоказо) экилиб, ўрмонлар барпо этилмоқда. Орол денгизининг 5,5 миллион гектар майдонидаги қуриб қолган ерларнинг камида 3,5 миллион гектар ерида табиатнинг кучи билан ўт-ўланлар ўсиб кетса, бу ерларда улкан яйлов майдонлари пайдо бўлиши мумкин.
Ҳозирги пайтда экологик вазиятлар сабабли Қизилқум ва Устюрт яйловларининг табиий ҳосилдорлиги камайиб бормоқда. Шу сабабли денгизнинг сувсиз майдонларини чорвачилик учун яйлов сифатида фойдаланиш келажакда долзарб муаммога ечим бўла олар эди. Бу чоралар узлуксиз амалга оширилса, ҳудуддаги экологик аҳвол ҳам яхшиланиши кутилмоқда.
– Ўт-ўлан ўсмайдиган ерларда чанг-тўзон ҳали ҳам кўтарилишда давом этмоқдами?
– Бунинг ҳам чораси топилди. Яқинда Қорақалпоқ давлат университетининг Экология ва тупроқшунослик кафедраси докторанти Маҳмуд Алламуратов илмий янгилик – денгизнинг ўсимлик ўсмайдиган қумли ерларида қумларнинг кўчишини тўхтатиш учун сепиладиган (пуркаладиган) кимёвий бирикмани ихтиро қилди. «Аму 1», «Аму 2» номи берилган ушбу бирикмалар қумнинг юзасини 8 миллиметр қалинликда қотириб ташлайди. Ҳар ёмғир ёғиши бирикманинг мустаҳкамланишига замин яратади.
– Орол денгизига сув олиб келишнинг имкони бор экан. Сиз яқинда ўтказилган илмий-амалий конференцияда шу масалани кўтарган эдингиз. Демак, денгизни тўлдириш мумкин, шундайми?
– Жиззахда катта кўллар тизими бор. 1969 йили Сирдарё сувининг тўлиб, 21 куб километр сувнинг қирғоқларидан чиқиб кетиши натижасида пайдо бўлган ушбу Айдар-Арнасай кўллар тизими ҳозир Қизилқумни ботқоқликка айлантирмоқда. Чунки, 1993 йилдан буён бир неча бор Сирдарёнинг ортиқча суви шу кўлларга қуйилиб, кўллар тизимининг майдони йилдан-йилга катталашиб бормоқда. Унинг сувини бекорга чўлга оқизиб юборилгандан кўра, Орол денгизига қуйишнинг чораси кўрилса, мақсадга мувофиқ бўларди. Бундан, албатта, денгиз тўлиб қолмайди, лекин унинг минераллашув (туз кўламининг ортиши) даражасининг пасайишига хизмат қилади.
– Нима сабабдан Сирдарёнинг суви ҳали ҳам бу кўллар тизимига келиб қуйилмоқда?
– Сирдарёнинг суви Қозоғистон томондаги дамбадан тўлиқ ўтмайди. Дамбадан сувнинг ҳаммаси ўтиб кетиши ҳисобга олинмаган. 1969 йили бу кўлларнинг умумий майдони 2 минг 175 квадрат километрни ташкил қилган бўлса, ҳозир 4 минг квадрат километрдан ортиб кетди. Сўнгги маълумотларга қараганда, 200 минг гектар яйловлар сув остида қолган, сув қудуқлари, балиқчиларнинг яшаш жойлари ювилиб кетган, Қизилқум чўлини ботқоқлик эгаллаб бормоқда. Ҳозир бу кўллардаги сув юзага келган вақтдагидан 3 баробар кўпайиб кетди. Бундан ташқари, ер ости сувларининг, коллектор-дренаж сувларининг ҳам шу ерга тўпланиши кўллар тизимининг тузланиш даражасини янада орттирмоқда.
– Айдар-Арнасай кўллар тизими Орол денгизи томон йўналтирилди ҳам дейлик. Кейин шу ерда балиқчилик билан кун кечираётган халқнинг аҳволи қандай бўлади, шунингдек, кўллардаги балиқлар, тирик жонзотларга нима бўлади? Бу жараён шу ҳудуддаги иқлимнинг ўзгариб кетишига олиб келмайдими?
– Илгари ҳам айтганимдек, кўлларнинг майдони ортгани сари кўплаб яйловлар, қамишзорлар ва ўрмонларни сув босиб бормоқда. “Ўзгидромет”нинг, Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги балиқчилик марказининг ўтказган тадқиқотлари шуни кўрсатдики, сув остига чўккан қамишлар билан дарахтлар кўлларнинг тубида чириб, сероводород қатламини пайдо қилмоқда. Бу қатлам кўллардаги барча жонзотларнинг йўқ бўлиб кетишига сабаб бўлади. Маълумотларга қараганда, 3 метр чуқурликда заҳарли аммоний азоти борлиги, айрим жойларида умуман кислороднинг йўқлиги аниқланган.
Нима бўлганда ҳам, сув cатҳининг бундан ҳам кўтарилиши (ҳозир максимал кўрсаткичга етган – денгиз сатҳидан 275,5 метр баланд) Марказий Осиёнинг қоқ марказида экологик фалокатнинг юз беришига олиб келади. Чунки кўллардаги тузларнинг кўтарилиши ва Тянь-Шань музликларига тушиши натижасида улар жадал тарзда эришни бошлайди. Шу кўлларга яқин масофада жойлашган заҳарли кимёвий моддалар сақланиб келаётган жойлар, қум барханлари сув тагида қолиши эҳтимолдан холи эмас. Сувнинг кўтарилиб-қайтиши электр узатиш линияларининг кўпчилигини сув остида қолдирмоқда. Шунинг учун кўпчилик ферма ва аҳоли яшаш пунктлари электрсиз қолмоқда.
Айдар-Арнасай кўллари акваториясининг кўпчилик бўлаги балиқ овлаш учун фойдаланилмайди. Давлат бионазорат томонидан тайёрланган ҳисоботда кўлларни ижарага олган Жиззах вилоятининг фермерлари томонидан кўллар тизимининг фақатгина 41,1 фоизи фойдаланилаётгани айтилган. Ижарачи-фермерларнинг кўпчилиги овланган балиқ соҳага сарфланаётган харажатни қопламаслигини айтиб, фаолиятини тўхтатмоқда. Тадқиқотлар ҳар бири 50 метрлик 30 тўрга 20-25 килограмм балиқ тушишини кўрсатди.
Ўзбекистон Республикаси Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг «Ўзбекистон Республикасида атроф-муҳитнинг ва табиий ресурслардан фойдаланишнинг аҳволи тўғрисида»ги миллий баённомасида айтилишича, агар Айдар-Арнасай кўллар тизимига ҳар йили тоза сув келиб қуйилмаса, минераллашув даражаси кўтарилиб боради ва сув ҳавзаси иккинчи Оролга айланиб қолади.
Профессорнинг фикрича, жанубий Оролбуйи ҳудудларидаги экотизимда юз бераётган ҳодисаларни, экобиологик жараёнларни мукаммал ўрганадиган вақт келган.
М.Пирназарова,
Қорақалпоғистон ахборот агентлиги шарҳловчиси
Қурбон ҳайит ва Рамазон ҳайит байрамларида 3 кун дам олинади
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “2018 йилда расмий саналарни нишонлаш даврида қўшимчи ишланмайдиган кунларни белгилаш ва дам олиш кунларини қўчириш тўғрисида”ги фармони давлат байрамлари даврида, қонунчиликда белгиланган дам олиш ва ишланмайдиган байрам кунларида фуқароларга тўлиқ ва фойдали дам олиш учун қўшимча шароитларнинг яратилишини таъминлашга қаратилган.
Шу мақсадда 2018 йилда Янги йил, Наврўз ва Мустақиллик байрамларига тўғри келган қўшимча ишланмайдиган кунлар қонунчиликда белгиланмоқда, шунингдек, айрим дам олиш кунлари ушбу байрам саналарига яқин бўлган иш кунларига кўчирилиши амалга оширилмоқда.
Бундан ташқари, халқимизнинг маънавий ҳаётида олижаноблик, миннатдорчилик, эзгулик, раҳмдиллик, ҳамжиҳатлик фазилатлари белгиланишида муқаддас Қурбон ҳайит ва Рамазон ҳайит байрамларининг муҳимлиги ва аҳамиятини инобатга олган ҳолда, миллий-маънавий қадриятларимизни юксалтириш ва сақлаб қолиш мақсадида 2018 йилдан бошлаб айрим дам олиш кунларини байрам кунларига яқин бўлган иш кунларига қўчириш ҳисобига узлуксиз уч кунлик дам олиш кунлари белгиланиши кўзда тутилмоқда. ЎзА берган хабарда ҳайит кунларининг аниқ санаси айтиб ўтилмаган. Бироқ Президент фармонида 2018 йилда қуйидаги дам олиш кунлари кўчирилиши белгиланган. Улар:
25 август – шанба 23 август – пайшанбага;
26 август – якшанба 24 август – жумага кўчирилади.
Маълумот учун, 2018 йилда Рамазон ҳайити 15 июнь санасига тўғри келса, Қурбон ҳайити эса 22 август саналарига тўғри келиши айтилмоқда.