Бухоро вилояти "Файзобод" масжиди имом-хатиби

Отабек домла Авезов

Бир соҳанининг тасдиқлаш мезони бошқасидан, бир илмники бошқа илмникидан фарқ қилади. Масалан, Қуръони каримнинг ишончлилиги тавотур мезони билан тасдиқланади. (Тавотур – ривоят қилувчиларнинг ҳар бир табақасида ёлғонга келишиб олишлари мумкин бӯлмайдиган даражадаги кӯпчилик томонидан хабарнинг етказилиши. Бу тасдиқлаш мезонининг энг юксак талаби бӯлиб, ишончлиликнинг энг юқори даражасини ифода этади. Шу боис, бу мезон энг олий калом бӯлмиш Аллоҳнинг каломи Қуръони карим учун шарт қилиб қӯйилган). Шунинг учун оҳод йӯли билан (яъни, тавотур даражасига етмаган шахсларнинг хабар бериши орқали) ривоят қилинган қироат кӯринишларига "шозлик" (яъни камлик, озчиликка тегишли) деб ҳукм қилинади. (Бинобарин, бундай шоз қироатларни "Қуръон" деб қатъий равишда ҳукм қилиш жоиз бӯлмайди).

Ҳадисларда эса оҳод хабарлар қабул қилинаверади. (Зеро, ҳадисларнинг аксарияти оҳод йӯли билан ривоят қилинган бӯлиб, улар шаръий ҳукмлар учун Қуръони каримдан кейинги иккинчи шаръий манба ва далил сифатида эътироф этилади).
Аммо, ёзилган китоблар ва айтилган фикрларнинг ӯз эгаларига нисбат берилиши масаласига келсак, илм аҳллари орасида ана шу китоб ёки фикрнинг ӯз соҳибига нисбат берилгани ва унинг машҳурлиги билан ёки бу нисбат эгасининг шогирдлари ва издошлари томонидан унинг эътироф этилиши билан тасдиқланаверади. Агар мазкур нисбат соҳибининг шогирдларидан бирор киши ана шу нисбатни инкор этмаса, у собит бӯлади. Чунки кишининг шогирдлари у инсонни ва унинг айтган фикрларини бошқалардан кӯра яхшироқ билади.

Мана шу ӯринда икки ҳолатда йӯл қӯйилаётган хатолик равшан бӯлади:
1) Айрим уламоларга уларнинг шогирдлари ва издошлари билмаган фикрлар, йӯналишларни ва ҳатто, ӯз фикридан қайтганликни нисбат бериш. Масалан, Имом Ашъарий ёки бошқа имомларга (ӯз китобларида ёзган фикрларидан) қайтганликни нисбат бериш хатоси учраб турибди.

2) Нисбатнинг санадидаги баъзи кишиларни "заиф" ҳисоблаш оқибатида айрим китобларни ӯз эгаларига нисбат берилишини инкор этиш хатоси содир бӯлмоқда. Масалан, ровийларнинг баъзиларини "заиф" ҳисоблаб "Ал-Фиқҳул-акбар" китобини Абу Ҳанифа (роҳимаҳуллоҳ)га нисбатини инкор қилувчилар чиқиб қолди. Ҳолбуки, бир китобни ӯз соҳибига нисбатини тасдиқлашда ҳадиснинг ишончлилигини тасдиқлаш учун талаб қилинадиган шартлар талаб қилинмайди. Балки, бу нисбатнинг машҳурлиги ва нисбат эгасининг шогирдлари томонидан у инкор этилмаганининг ӯзи бу нисбатнинг ишончлилигини тасдиқлаш учун кифоя қилади.

Доктор Аҳмад Даманҳурий.

Таржимон ва изоҳлар муаллифи Мир Араб олий мадрасаси ӯқитувчиси Маҳмудов Асрорхон.

Ҳазратимиз Усмонхон Алимов раҳимаҳуллоҳ муфтийлик лавозимида бошқалардан кўра энг узоқ муддат фаолият юритдилар, десак, хато бўлмайди. У киши 15 йил давомида Ўзбекистон мусулмонлари идорасида дин йўлида хизмат қилдилар.
Биз кўп сафарларда бирга бўлдик. Ҳазрат ким билан қандай муомала қилишни билардилар, замонавий тил билан айтганда, ақлли дипломат эдилар. Дунё саҳналаридаги нутқлари ҳам ғоят тушунарли, чиройли эди. Бир сўз билан айтганда, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муносиб авлодлари эдилар. У кишининг хатти-ҳаракатларида гўзал пайғамбарона хулқни кўрардингиз.

Муфтийлик фаолиятлари давомида ҳазратнинг раҳбарликлари остида кўпгина хайрли ишларни биргаликда амалга оширдик. Жумладан, энг аввало масжидлар обод бўлди, бунда таҳоратхоналарга алоҳида эътибор қаратилди, янги-янги масжидлар бино қилинди. Яна кўплаб маърифий, диний, тарбиявий руҳдаги китобларни чоп этдик. Хусусан, у кишининг қаламларига мансуб бўлган “Тафсири Ирфон” китобини алоҳида тилга олиш зарур. Ё бўлмаса, Қуръон мусобақаларининг кенг кўламда, омма ичида ўтказилганини ҳам таъкидлаш жоиз.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси ўзини-ўзи боқсин, бировга қарам бўлмасин, деган мақсадда Қибрай туманида ёрдамчи хўжалик ерларини обод қилиш, иссиқхоналар қилиш, полиз экинларини етиштириш, отхоналар ва бошқа чорва фермалари, тикув цехлари каби ишлаб чиқаришларни ҳазратнинг ташаббуслари билан амалга оширдик. Идора биноси ҳам қайта таъмирланиб, замонавий кўринишга эга бўлди.
Хусусан, Диний идора нашриёти қошида “Шамсуддинхон Бобохонов” номли босмахонани ташкил қилиш муфтий ҳазратларининг катта ниятлари бўлган эди. “Болам, шу босмахона тезроқ ишга тушса, у ерда мусҳафлар ва бошқа диний китоблар чоп этилганини кўрсам”, дегандилар. Мана, Аллоҳга шукр, бу хайрли ишимизни ўз кўзлари билан кўрдилар.

Ҳазрат авлиё инсон эдилар. Охирги йилларда мўлжаллаган ишларимизни тез-тез битиришимизни истардилар. “Мени яқинда тополмай қоласизлар. Шунинг учун хайрли режаларимизни тезроқ амалга оширайлик”, деб таъкидлардилар...
Ўзлари туғилиб ўсган Самарқанд вилояти Иштихон туманидаги “Эшони Темирхон Тўра” жоме масжидини қайта таъмирлаб, ёнидаги қабристонни ҳам обод қилганимиздан сўнг мени ёнларига чақирдилар. Ўшанда дадаларининг қабрлари олдидаги жойни кўрсатиб: “Болам, мени вақти келиб шу ерга дафн этинглар. Бу сенга васиятим”, деб тайинлагандилар.

Ҳа, ҳаммасини сезган эканлар. Шу масжидни таъмирлаётганимизда ҳам “Тез-тез ишни тугатинглар”, деганлари ҳамон қулоғимда. Бетоб бўлганларида ёнларида туриб, вафотларидан сўнг у кишини олиб келиб, ўзлари кўрсатган ерга, яъни дадаларининг ёнларига дафн этдик – васиятларини бажардик, алҳамдулиллоҳ.

Ҳазрат билан бошлаб қўйган яна талайгина хайрли ишларимиз бор. Худо хоҳласа, уларни бекаму кўст бажаришга, охирига етказиб, руҳларини шод этишга ҳаракат қиламан.
Аллоҳ таоло ҳазратимизни раҳматларга буркасин. Қилган хайрли, эзгу ишларининг ажрларини ўзларига ҳамроҳ қилсин. Ўзи ҳаммамиздан рози бўлсин, динининг йўлида хизматларимизни давомли этсин. Омин!

Рустам ҳожи ЖАМИЛОВ,
Ўзбекистон мусулмонлари идораси Иш бошқарувчиси

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу Мадина бозорининг ёнидан ўтаётиб тўхтаб деди:
– Ҳой бозор аҳли! Нега қараб турибсизлар?
– Нима гап, эй Абу Ҳурайра? – дейишди одамлар.
– Масжидда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг мерослари тақсим қилиняпти. Сизлар эса бу ердасизлар! Бориб ўз улушларингизни олмайсизми?
Одамлар шошилиб чиқиб кетишди. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу токи улар яна қайтиб келгунларига қадар жойларидан жилмай турдилар.
Сўнг:
– Нима бўлди? – деб сўради.
– Эй Абу Ҳурайра, масжидга бордик. Кириб қарасак, тақсимланадиган ҳеч нарсани кўрмадикку? – дейишди бозорчилар.
– Масжидда ҳеч кимни кўрмадингизми? – сўради
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу.
– Кўрдик. Баъзи одамлар намоз ўқимоқда, баъзилари Қурон қироат қиляпти, яна бошқалари ҳалол ва ҳаромни зикр қилишмоқда, – дейишди.
– Ҳолингизга вой бўлсин! Ана шу – Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг мерослари, – деди Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу.

"Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳаётидан лавҳалар" китобидан