МУНОСАБАТ

Дин ва эътиқод масалалари инсон маънавиятининг узвий қисмидир. Мазкур масалаларнинг мазмун-моҳияти ҳақида чуқур ва асосланган билимларга эга бўлиш ҳаётий-амалий фаолиятни тўғри ташкил этишга хизмат қилади. Шу билан бирга, виждон эркинлиги ҳар бир шахснинг табиий ҳуқуқ ва эркинликлар сирасига кирувчи ажралмас ҳуқуқларидан биридир. Виждон эркинлиги инсоннинг энг муҳим ҳақларидан бўлса-да, қонунда ўз ифодасини топиб, муҳофаза остига олингандагина чин маънода ҳуқуқ даражасига кўтарилади. Акс ҳолда шахснинг қалб кечинмаларини ифодаловчи бу ҳуқуқ ҳақиқий маъносини йўқотади.

Конституциямиздаги норма асосида виждон эркинлиги уч жиҳатни англатадиган ҳуқуқий категория сифатида намоён бўлади:

— муайян шахс худога ишониши, хоҳлаган динига эътиқод қилиши мумкин;

— худога ва динга ишонмаслиги, уларга нисбатан бетараф бўлиши мумкин;

— даҳрий, яъни ҳеч бир динга эътиқод қилмайгина қолмасдан, балки уларни инкор этиши мумкин.

Бу виждон эркинлиги ҳуқуқи айнан шу масалалар билан чекланади, дегани эмас. Одатда конституция давлатнинг асосий қонуни ҳисобланиб, ёритиладиган норманинг умумий жиҳатларини ўзида қамраб олади. Конституция асосида қабул қилинган қонун ва қонун ости ҳужжатларда норма кенгроқ ёритилади ва шарҳланади. Конституциядаги 31-модда янги таҳрирда қабул қилинган “Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида”ги қонуннинг 4-моддаси биринчи ва иккинчи бандларида кенгроқ очиб берилган. Унда айтилишича, “Виждон эркинлиги — бу фуқароларнинг хоҳлаган динга эътиқод қилиш ёки ҳеч қайси динга эътиқод қилмаслик бўйича кафолатланган конституциявий ҳуқуқидир.

Фуқаро динга эътиқод қилишга ёки эътиқод қилмасликка, ибодатларда, диний расм-русумлар ва маросимларда иштирок этишга ёки иштирок этмасликка, диний таълим олишга нисбатан ўз муносабатини белгилаётганда уни у ёки бу тарзда мажбурлашга йўл қўйилмайди”.

Демак, виждон эркинлиги фақат худога ишониш ёки ишонмасликдан ташқари, ибодат қилиш, диний расм-русумлар ва маросимларда иштирок этиш ёки этмаслик эркини, шунингдек, диний таъ лим олиш ёки олмасликни ўз ихтиёри асосида белгилаш ҳуқуқларини ҳам ўз ичига олади.

Шу билан бирга, Ўзбекистон Республикаси демократик принципларга содиқлиги ифодаси сифатда виждон эркинлигини таъминлашнинг асосий устуворликлари қуйидагилардан иборат деб белгиланди:

— фуқароларнинг динга муносабатидан қатъи назар, диний қарашларни мажбуран сингдиришга йўл қўймаган ҳолда, уларнинг виждон эркинлигига бўлган ўз ҳуқуқларини амалга ошириши учун тенг шарт-шароитлар яратиш;

— конфессиялар ўртасидаги тинчлик ва тотувликни мустаҳкамлаш, жамиятда диний бағрикенгликни таъминлаш;

— виждон эркинлигини таъминлашда дунёвий давлат қурилишини сақлаб қолиш;

— виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисидаги қонунчиликка фуқаролар ҳамда диний ташкилотлар томонидан риоя этилишини таъминлаш;

— жамоат тартибига, Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг соғлиғи ва ахлоқига, ҳуқуқ ва эркинликларига таҳдид солувчи диний ғоялар ҳамда қарашларнинг сингдирилиши ва тарқатилишига қарши курашиш;

— Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита виждон эркинлигини, шунингдек, виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисидаги қонунчиликнинг амалда изчил ҳамда бир хил тарзда қўлланилишини таъминлашга доир чораларнинг амалга оширилиши учун масъул бўлган ваколатли давлат органидир.

Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисидаги нормаларнинг қонунчиликка киритилиши натижасида диёримизда расмий фао лият юритаётган барча дин вакилларига катта имкониятлар яратилди.

Ҳукуматимиз томонидан турли диний ташкилотларнинг ўз фаолиятини амалга ошириш ва мамлакат ҳаётида фаол иштирок этиши учун барча шарт-шароитлар яратиб берилди. Жумладан, Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг марказий телевидение орқали маънавий-маърифий кўрсатувларни бериб бориши, машҳур диний арбобларнинг таваллудига бағишланган анжуманларнинг кенг кўламда нишонланиши каби тадбирларни айтиб ўтиш ўринлидир.

Афсуски, яратилган имкониятларга қарамай, халқимизнинг бағрикенглигини суиистеъмол қилган айрим тоифалар сиёсий ва экстремистик мақсадларни кўзлаб, халқимиз учун ёт ғоя ва қарашларни ёқлаб чиқишлари баробарида уламоларни ҳақоратлаш, имомлар билан масала талашиш, уларни обрўсизлантириш ҳамда бошқа мазҳаб вакилларига шаклан тақлид қилиш каби ҳолатлар кузатилмоқда.

Ўз навбатида, амалдаги қонунчиликда бундай ҳуқуқбузарликларга нисбатан муайян жазо чоралари ҳам назарда тутилган. Хусусан, Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекс ва Жиноят кодексининг бир қатор моддаларида виждон эркинлиги борасидаги қонунчиликни бузганлик учун жазо санкциялари белгиланган.

Хулоса қилиб айтганда, янги таҳрирдаги “Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида”ги қонунни ҳаётга татбиқ этиш ва соҳага оид амалга оширилаётган ҳуқуқий ислоҳотлар натижасида диний ташкилотларни рўйхатга олиш ҳамда уларга раҳбарлик қилиш, ноанъанавий диний оқимлар ёйилиб кетишининг олдини олиш, диний таълим тизимини такомиллаштириш, шунингдек, диний адабиётларни чоп этиш ва тарқатиш каби диний ҳаёт барқарорлигини таъминлашга қаратилган вазифаларни бажариш учун замон талабларига мос ҳуқуқий механизм яратилди.

Содиқ ТОШБОЕВ,

Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги

Дин ишлари бўйича қўмита раиси

Манба: “Янги Ўзбекистон” газетаси

2021-йил 13-июл, №141

Қурбонлик қилиш закот, фитр садақаси каби молиявий ибодат бўлиб, у Қуръони карим, ҳадиси шариф ва ижмоъ билан собитдир. Аллоҳ таоло марҳамат қилади: “Биз (ўтган) барча умматга Аллоҳ берган чорва молларини (сўйиш) олдидан Унинг номини зикр қилишлари учун – қурбонлик қилишни буюрганмиз. Бас, (барчаларингизнинг) илоҳингиз бир Илоҳдир. Бас, Унгагина бўйин сунингиз ва (эй, Муҳаммад!) Итоат қилувчиларга хушхабар беринг!” (Ҳож, 34).

Баро ибн Озиб (розиялоҳу анҳу) ривоят қилади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай деганлар: “Бугунги биринчи қиладиган ишимиз аввал ийд намозини ўқиш, сўнгра уйга қайтиб қурбонлик қилишимиздир. Кимдаким шундай қилса, у суннатга мувофиқ иш қилибди. Кимдаким намоздан олдин қурбонлик қилса, у оиласи учун тайёрлаган оддий гўшт, яъни қурбонлик эмасдир”.

Қурбонлик қилиш бошқа ибодатлар каби Аллоҳ учун дейилса-да, аслида бандасининг манфаати учундир. Қурбонлик қилинган ҳайвоннинг гўштидан сўйган одамнинг ўзи ва фақир-мискинлар манфаатдор бўлади. Аллоҳ таоло эса инсоннинг қалбидаги ниятига кўра муомала қилади. Қуръони каримда марҳамат қилинади: “Аллоҳга (қурбонлик) гўштлари ҳам, қонлари ҳам етиб бормас. Лекин у Зотга сизлардан тақво етар. Аллоҳ сизларни ҳидоят қилгани сабабли – У зотни улуғлашларингиз учун – уларни сизларга бўйсундириб қўйди. Эзгу иш қилувчиларга хушхабар беринг!” (Ҳаж, 37).

Ҳақиқатан, қурбонликка сўйилган ҳайвонларнинг гўштларига ҳам, қонларига ҳам Аллоҳ таоло муҳтож эмас. Қурбонлик қилишдан мақсад банданинг Яратувчи амрига итоатини ва тақвосини намоён этишдир.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳадиси шарифда марҳамат қилиб: “Қурбонлик қилиш чиройли амаллардандир. У бандани дунёда балолардан ва охиратда офатлардан ҳимоя қилади. Ҳайит намозини ўқиб, қурбонлик сўйган мўминлар менинг умматимдандир”, – деганлар.

Қурбонлик сўйишнинг аввали ҳайит намозини адо этилганидан сўнг сўйилади. Унинг охирги вақти эса ҳайитнинг учинчи куни аср вақтигачадир.

Қурбонлик қилувчининг қурбонлик сўйиш вақтида ҳозир бўлиши мустаҳабдир.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) қизлари Фотима (розияллоҳу анҳо)га: “Бориб қурбонлигинга шоҳид бўл. Унинг биринчи томган қони билан баробар сенинг ўтган гуноҳларинг мағфират қилинур”, - дедилар. “Эй Аллоҳнинг расули! Бу бизга – аҳли байтга хосми ёки мусулмонларга умумийми?”, - дедилар Фотима (розияллоҳу анҳо). Шунда Сарвари коинот: “Йўқ, мусулмонларга умумий”, - деб жавоб бердилар.

Қурбонликка қўй, эчки, туя, сигир каби ҳайвонларнинг эркаги ҳам, урғочиси ҳам сўйилиши мумкин. Булардан туя 5 ёш, сигир 2 ёш, қўй ва эчки эса 1 ёшга тўлган бўлиши керак. Қўй агар олти ойга тўлган бўлса ҳам жуссаси бир ёшникидек катта бўлса уни қурбонлик қилиш жоиздир.

Мол ва туяни етти киши номидан сўйилишига шариатимизда кўрсатмалар бор. Жобир (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қиладилар: “Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) билан Ҳудайбияда бир туяни етти киши номидан, бир сигирни етти киши номидан сўйдик” (Абу Довуд, Муслим ва Термизий ривоятлари).

Агар мол ёки туя 7 киши номидан сўйиладиган бўлса, унинг гўштини тақсимлашда чамалаб эмас, балки килолаб ўлчаган ҳолда тенг тақсимланади ва етти киши ҳам қурбонлик қилишни ният қилган бўлиши лозим.

Қурбонлик сўйиши вожиб бўлган киши қурбонликни вақтида сўймаса, кейин унинг қийматини садақа қилиш вожибдир. Сўйилган қурбонликнинг учга бўлиб, бир қисмиини садақа қилиш, яна бир қисмини едириш, қолган бир қисмини ўзи ва оиласи учун олиб қўйиш мустаҳабдир.

Кўп болали кишилар ҳаммасини оиласи билан баҳам кўриши ҳам мумкин. Мусулмон бўлмаган қўшниларга ҳам қурбонлик гўштидан бериш мусулмонлик зийнатидан ҳисобланади. Қурбонлик терисини сотиш, қассобга меҳнатининг эвазига бериш мумкин эмас, у фақир кишига садақа қилинади ёки рўзғорда ишлатиш учун олиб қўйилади. Қассобга хизмат ҳақи берилади, қурбонлик гўштидан ҳақ сифатида берилмайди.

Қурбонликка ҳар томонлама соғ ва семиз бўлган жонлиқларни сўйиш шариатимиз кўрсатмаларидандир. Бунинг ҳам ўзига хос ҳикматлари бор албатта. Биринчидан, бу қурбонлик Аллоҳ таолога атаб қилингани учун уни соғ-саломат, ҳеч бир нуқсонсиз бўлишига эътибор бериш, Яратганга нисбатан юксак одобни кўрсатади. Қурбонлик қилинадиган ҳайвоннинг айбу нуқсонсизини топиш эса, тақвонинг баркамоллиги учун уринишдир. Иккинчидан, бу мусулмонларнинг ўрталаридаги меҳр-оқибатларини мустаҳкамлайди. Уларга касал ҳайвонларнинг гўштини эмас, балки соғ ва семиз ҳайвонларнинг гўштини совға қилиш яхши ишлардандир.

Одатда, ҳайит кунида ҳамма бир-бирини улуғ кун билан самимий муборакбод этади. Ҳайит намозини адо этгандан сўнг биринчи ўринда бизларни дунёга келишимизга сабабчи бўлган ота-оналаримизни, улардан кейин қариндош-уруғларимизни, ёру биродарларимизни, беморларни бориб зиёрат этамиз. Уларни кўнглини сўраш ва кўтаришга ҳаракат қиламиз. Айрим сабаблар билан ўзаро аразлашган гина-қудратли кишилар ҳам бир-бирларини муборак байрам кунида кечириб, ўзаро узрлар айтиб, бир-бирларига қучоқ очадилар. Бу кун барчага қувонч улашиладиган кундир. Яна шуни ёдда тутмоғимиз лозим бўладики, Қурбон ҳайити байрам бўлгани учун, уни азага, хафагарчиликка айлантирмаслик керак. Ўтганларимизни эслаш, уларни руҳларини шод этиб дуойи хайрлар қилишимиз яхши амал ҳисобланади, лекин булар ҳайит байрамига асло таъсир қилмаслиги лозим.

Аллоҳ таоло барчаларимизни Ўзининг розилиги йўлида холис ниятлар билан қилаётган қурбонликларимизни, ибодатларимизни даргоҳида ҳусни мақбул айласин! Муборак ҳаж сафарига юртимиздан борган барча ҳожиларимизнинг ҳаж ибодатларини мукаммал адо этиб, фарзандлари баҳрига соғ-саломат келишларини насиб этсин!

 Фазлиддин АЛЛОЁРОВ

Ҳасанхон қори Яҳё Абдулмажид

Мамлакатимиз истиқлолга эришган кундаёқ “дин ва эътиқод эркинлиги” борасида ҳам дадил қадамни қўйди. Аввалги юритилган тизим “дахрийлик тушунчаси”ни ёқлаган бўлса, мустақил Ўзбекистон “инсон динсиз яшай олмаслиги”ни, бунинг мамлакатдаги турли дин вакилларини маълум бир мезон-қонун бўлиши зарурлиги, бу қонун асосида барча дин вакиллари бир юртда аҳил-иноқ яшашлари учун зарурий чоралар кўрилди. Бу борада ишлаб чиқилган “Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида”ги қонун бунинг амалий натижаси бўлди. Мазкур қонун 1991 йилда қабул қилинган бўлиб, 1993 йилда киритилган баъзи қўшимча ва ўзгартиришлар билан 1998 йилга қадар амалда бўлиб келди. Вақт ўтиб турли омил ва давр талаби асосида “Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида”ги қонун 1998 йил 1 май куни янги таҳрирда қабул қилинди.

Охирги йилларда ҳам давлатимиз раҳбари Шавкат Мирзиёевнинг ташаббуслари билан барча соҳада ислоҳот ва ўзгаришлар қилинмоқда. Ислоҳотлар замирида эса халқни рози қилиш, Ўзбекистонни ривожланган давлатлар қаторига олиб чиқиш кўзда тутилган. Олиб борилаётган ана шу ислоҳотлар диний-маърифий соҳани четлаб ўтаётгани йўқ.

Хабарингиз бор, куни кеча юртимизда виждон эркинлигини таъминлаш мақсадида парламент томонидан “Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида”ги Қонун янги таҳрирда ишлаб чиқилди ва қабул қилинди.

Аввалгиларидан фарқли ўлароқ, янги таҳрирдаги қонун лойиҳасини ишлаб чиқишда қўшни давлатлар, шунингдек яқин ва узоқ хориждаги диний вазият, шунингдек, Ўзбекистон халқининг кўп асрлик ўзига хос тарихи, маданий-тарихий анъана ва қадриятлари инобатга олинганини алоҳида қайд этиш лозим.

Шунингдек, мазкур қонуннинг янги таҳририда диний соҳадаги қонун ҳужжатларида қўлланиладиган асосий тушунчаларга таъриф берилгани, виждон эркинлигини таъминлашнинг ва диний ташкилотлар фаолиятининг асосий принциплари бирма-бир қайд этилгани, давлат хизматлари кўрсатишнинг электрон тизимига ўтиш орқали диний ташкилотни тузиш ва рўйхатдан ўтказиш тартиби ўрнатилгани, унга кўра рўйхатдан ўтиш жараёнида маҳалла иштирокининг бекор қилиниши, диний ташкилотларнинг ҳужжатларини нотариал тасдиқлаш тартиби бекор қилиниши, диний ташкилотнинг марказий бошқарув органи ва диний таълим муассасасини рўйхатдан ўтказиш тартиби соддалаштирилгани, маҳаллий диний ташкилотни рўйхатдан ўтказиш учун талаб қилинадиган шахслар сони 100 тадан 50 тагача қисқартирилгани, рўйхатдан ўтказувчи органнинг диний ташкилот фаолиятини тўхтатиб қўйиш ва тугатиш бўйича ҳуқуқи чиқариб ташлангани, шунингдек, амалдаги қонунчилик ҳужжатларида “ибодат либоси” тушунчасининг ҳуқуқий таърифи мавжуд эмаслиги сабабли жамоат жойларида ибодат либосида юришга тақиқ Қонундан чиқариб ташлангани юртимизда диний соҳага берилаётган эътиборнинг самарасидандир.

“Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида”ги қонуннинг янги таҳрири лойиҳаси келажакда халқимиз манфаати учун хизмат қилади ҳамда диний-маърифий соҳада амалга оширилаётган улкан ишларни бутун дунёга тараннум этажак, инша Аллоҳ.

Убайдуллоҳ Абдуллаев,
Фарғона вилояти бош имом-хатиби