Яқинда Имом Мотуридий қаламига мансуб “Китоб ат-тавҳид” асарининг факсимиле нусхаси билан танишиб чиқдим. Китоб ўта нодир бўлиб, Беларусда, аниқроғи, Беларусь муфтиятининг илмий тадқиқотлар департаменти томонидан нашр этилган.

“Китоб-ат-тавҳид” ХХ асрнинг ўрталаригача бизгача етиб келмаган, деб ҳисобланган. 1950 йилларда асарнинг ягона қўлёзма нусхаси топилган. Ҳозир у Кембриж университети кутубхонасида сақланмоқда. Қўлёзманинг факсимиле нусхаси Беларусда 2019 йилда илмий мақсадда ёш, изланувчан исломшунос олим, Минск масжиди имоми Мақсат ҳазрат Овезовнинг ташаббуси билан нашрдан чиққан.

Мазкур нашрга тадқиқот материали илова қилинган бўлиб, унда Имом Мотуридий ва унинг мероси тўғрисида маълумот берилган. Бу нусха ҳозир Беларусдаги Ислом музейидан ўрин олган.
Беларусь жуғрофий ўрнига кўра қадимдан Шарқ ва Ғарб тамаддуни ўртасида кўприк вазифасини бажариб келаётган минтақадир. Мамлакат ўз ҳудудида яшайдиган турли миллат ва элатлар маданияти ва диний қадриятларининг ибратли жиҳатларини ўзлаштирган. Бу ерда, айниқса, ғарбий ва шарқий насроний черковларининг илоҳиёт мактабларига кенг ўрин берилган. Беларусда мусулмонлар олти асрдан буён истиқомат қилиб келаётгани эътиборга молик. Хусусан, соҳибқирон Амир Темур томонидан зарбага учраган Тўхтамишхон қўшинларининг омон қолган қисми мамлакат ғарбий ҳудудларида ўрнашиб қолиши мусулмонлар ҳаётида муҳим аҳамиятга эга бўлди. Мусулмонлар шундан буён бу мамлакатда муқим яшаб келмоқда.

ХХ аср бошларида Беларусь пойтахти Минскда тошдан Марказий Европа минтақасида ягона ҳисобланган масжид бунёд этилди. Бу мусулмонлар учун тарихий аҳамиятга молик воқеа эди. Бироқ совет мафкураси туфайли масжид орадан кўп ўтмай ёпилган. Энг ачинарлиси, у 1968 йилда бузиб ташланган.

2016 йилда масжид янгидан бунёд этилди. Шаҳар марказида қад кўтарган янги иншоот Беларусь халқига ислом маърифий олами билан яқиндан танишиш имконини берди. Мазкур бинода мамлакат муфтияти, Беларусдаги биринчи Ислом музейи, шунингдек, маданий ва маърифий тарғибот маркази жойлашган.

Муфтиятнинг илмий тадқиқот департаменти 2018 йилдан буён фаолият юритиб, ислом динига оид китобларни беларусь тилида чоп этишга бош-қош бўлиб келмоқда. Департамент Қуръони каримни ўрганиш ва ақоид илмига оид тадқиқотлар билан ҳам шуғулланмоқда. Унга Минск масжиди имоми Мақсат ҳазрат Овезов раҳбарлик қиляпти.
Беларусда Алам ул-Худо – “Ҳақ йўли байроғи” кўнясини олган Имом Абу Мансур Муҳаммад ибн Муҳаммад ибн Маҳмуд ал-Мотуридий диний таълимотининг асосий йўналиш сифатида танланиши эътиборга молик.

Беларусь илоҳиётчи олимлари Мотуридий диний таълимотини нафақат ислом олами, балки бутун инсониятнинг бугуни ва эртаси учун хизмат қиладиган ислом диний тафаккурининг истиқболли йўналиши сифатида ривожлантиришга интилмоқда. Хусусан, Мақсат ҳазрат Овезов Имом Мотуридий илмий мероси ва фаолияти борасида қатор илмий тадқиқотларга бош-қош бўлмоқда.
Бизгача Имом Мотуридий шахсига доир жуда кам маълумот етиб келган. Бугунги кунда унинг мероси ва шахсиятига доир маълумотларни излаб топиш борасида ишлар олиб борилмоқда.

Беларусь исломшунослари Мотуридий меросини ўрганаётган чет эллик олимлар билан ҳам ҳамкорлик қилмоқда. Масалан, туркиялик олим, профессор Сўнмес Қутлудан Жамолиддин ал-Қарший асарлари воситасида Имом Мотуридийнинг зоҳирий кўриниши тўғрисида қимматли маълумотнома олинди.

Беларусь муфтияти Мотуридий диний таълимоти бўйича Марказий Европа марказини ташкил этишни мақсад қилган. Айни пайтда бу йўналишда катта ишлар амалга оширилмоқда. Ўтган асрларда яшаб ўтган ва ҳозирги давр олимларининг шу йўналишда эришган ютуқлари умумлаштирилиб, китоблар ва ислом дини бўйича Минск масжидида бўлиб ўтадиган дарсларда европаликлар тушунадиган ва қабул қиладиган талқинда етказиляпти.

Беларусга Мотуридий таълимоти етакчиларидан бири Абу Ҳафс Умар ибн Муҳаммад ан-Насафийнинг “Ақоид ан-Насафия” китоби олиб келинди. Минск масжидида диний таълим олган, уни муваффақият билан тугаллаган талабалар Мотуридий таълимоти мазмун-моҳиятини шу ерда истиқомат қилаётган мусулмонларга етказади.

Мақсат ҳазрат Қуръони каримнинг “Ал-Ихлос” сураси тафсирини араб, турк, инглиз ва рус тилларида ёзиб, нашр эттирди. Ушбу сура Имом Мотуридий, Абу Ҳафс ан-Насафий, Абу Лайс Самарқандий, Саъад ад-дин ат-Тафтазоний, Абу Ҳафс ал-Ғазнавий каби мотуридийшунос олимлар фикрига таянган ҳолда тафсир қилинган. Шунингдек, ҳанафийлик мазҳаби ақидаларига таяниб ёзилган “Ақида ат–таҳавия” асосида видеодарслар туркуми тайёрланди. Уларда ушбу китоб мазмун-моҳияти мотуридийшунос олимларнинг изоҳ ва шарҳлари асосида очиб берилган. Видеодарслар беларуслик барча мусулмонларга Имом Мотуридий диний таълимотини етказиш бўйича самарали усул бўлди.

Муфтият чет элдаги ислом марказлари ва ташкилотлари, жумладан, Мотуридий диний таълимотини тадқиқ қилиш бўйича Россия мусулмонлари диний идоралари билан яқин алоқа ва ҳамкорлик ўрнатган. Шунингдек, Ўзбекистон Халқаро ислом академияси ҳузурида ташкил этилган Имом Мотуридий халқаро илмий тадқиқот маркази билан ҳамкорликни йўлга қўйиш зарурияти мавжуд.

Ўзбекистоннинг ислом илм-фани ва таълими муассасалари билан тажриба алмашиш, таълим соҳасида малака ошириш бўйича яқин ҳамкорлик қилиш Мотуридий таълимотини ривожлантириш суръатларини жадаллаштириш имконини беради. Айниқса, бу муҳтарам зот меросини ўрганаётган мотуридийшуносларга қўлёзмалар архиви билан ишлаш муҳим ҳисобланади. Имом Мотуридий меросига бағишланган анжуманларда иштирок этиш, бу таълимот борасида Ўзбекистон ва Беларусда тақдим этилган адабиётларни ўзаро алмашиш ишларини кенг йўлга қўйиш имконияти пайдо бўлади.

Беларусь диншунослари томонидан олиб борилаётган илмий изланишлар фақат тор доира билан чекланиб қолмай, балки барча хоҳловчиларни Мотуридий таълимоти билан таништиришни мақсад қилган.

Дониёр Обидов,
Ўзбекистоннинг Беларусдаги эчихонаси маслаҳатчиси, сиёсий фанлар доктори

Бақара – Мадинада нозил қилинган энг аввалги сурадир. Суранинг бошидаги тўрт оят мўминлар ҳақида, ундан кейинги икки оят кофирлар ҳақида ва улардан кейинги ўн уч оят мунофиқлар ҳақида нозил бўлган. Бақара сураси Қуръони каримдаги энг узун сурадир. Энг узун оят ҳам айнан мазкур сурада бўлиб, у қарз ҳақидаги 282-оятдир. Бу оят тўлиқ бир бетни ташкил этади. Бақара сурасини доим ўқиб юрган кишиларга Аллоҳнинг изни билан сеҳру жоду таъсир қилмайди.

Бақара сураси ўқилган уйдан шайтон қочади. Бу ҳақда Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Шайтон Бақара (сураси) ўқиладиган уйдан қочади", дедилар (Имом Муслим, Имом Термизий ривояти).

Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу айтадилар: "Ким кечаси Бақара сурасидан ўн оят ўқиса, шайтон ўша кечада унинг уйига кирмайди" (Имом Доримий, Имом Байҳақий ривояти).

Шайтон Бақара сураси ўқилган ерга кира олмаслигини ўзи тан олиб айтган. Бу ҳақда Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени Рамазон закотини қўриқлашга вакил қилдилар. Бир куни кимдир келиб, егуликдан ҳовучлаб ола бошлади. Мен уни тутиб олдим-да, "Аллоҳга қасамки, сени Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга олиб чиқаман", дедим. У: "Мен муҳтож одамман, бола-чақам бор. Ниҳоятда муҳтожман", деди. Мен уни қўйиб юбордим.

Тонг отди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Эй Абу Ҳурайра, бу кеча асиринг нима қилди?" дедилар. "Ё Аллоҳнинг Расули, жуда муҳтожлиги, бола-чақаси борлигидан шикоят қилган эди, раҳмим келиб, қўйиб юбордим", дедим. У зот: "Билиб қўй, у сени алдабди. Ҳали яна келади", дедилар. Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг "Ҳали яна келади" деган сўзларидан унинг қайтиб келишини билиб, уни пойладим. У келиб, егуликдан ҳовучлаб ола бошлаган эди, уни яна тутиб олдим. "Сени Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга олиб чиқаман", дедим. У: "Мени қўйиб юбор, мен муҳтожман, бола-чақам бор. Энди қайтиб келмайман", деди. Унга раҳмим келиб, қўйиб юбордим.

Тонг отди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: "Эй Абу Ҳурайра, асиринг нима қилди?" дедилар. Мен: "Ё Аллоҳнинг Расули, ниҳоятда муҳтожлиги, бола-чақаси борлигидан шикоят қилган эди, яна раҳмим келиб, қўйиб юбордим", дедим. У зот: "Билиб қўй, у сени алдабди. Ҳали яна келади", дедилар. Уни учинчи марта пойладим. Келиб, яна егуликдан ҳовучлаб ола бошлаган эди, уни тутиб олдим. "Энди сени Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга албатта олиб чиқаман. Бу охиргиси. Сен қайтиб келмайман деб, учинчи марта қайтиб келяпсан", дедим. У: "Мени қўйиб юбор, Аллоҳ сенга манфаат берадиган калималарни ўргатаман", деди. "Нима у?" дедим. У: "Тўшакка ётганингда Оятул-Курсийни – "Аллоҳу лаа илаҳа илла ҳувал-Ҳайюл-Қойюм"ни оятнинг охиригача ўқигин. Шундай қилсанг, Аллоҳнинг даргоҳидан бир қўриқчи тонг отгунча тепангда туради ва шайтон сенга ҳаргиз яқинлаша олмайди", деди. Уни қўйиб юбордим.

Тонг отди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: "Бу кеча асиринг нима қилди?" дедилар. Мен: "Ё Аллоҳнинг Расули, Аллоҳ сенга манфаат берадиган калималарни ўргатаман деган эди, қўйиб юбордим", дедим. У зот: "Улар нима экан?" дедилар. "У менга: "Тўшакка ётганингда Оятул-Курсийни – "Аллоҳу лаа илаҳа илла ҳувал-Ҳайюл-Қойюм"ни оятнинг охиригача ўқигин. Шундай қилсанг, Аллоҳнинг даргоҳидан бир қўриқчи тонг отгунча тепангда туради ва шайтон сенга ҳаргиз яқинлаша олмайди", деди", дедим.

Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Билиб қўй, ўзи ғирт ёлғончи бўлса ҳам, сенга рост айтибди. Уч кечадан бери ким билан гаплашаётганингни биласанми, эй Абу Ҳурайра?" дедилар. "Йўқ", дедим. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: "У шайтон эди", дедилар» (Имом Бухорий ривояти).

Бақара сураси ўқилган ерга фаришталар тушадилар. Абу Саид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Усайд ибн Ҳузайр розияллоҳу анҳу тунда "Бақара" сурасини ўқиётган эди. Бир пайт ёнгинасида боғланган от ҳурка бошлади. У қироатдан тўхтади. От ҳам тинчланди. Яна ўқий бошласа, от ҳам безовталанар эди. Қироатни тўхтатса, яна жим бўларди. Ўша вақтда ўғиллари Яҳё от ёнида эди. От босиб олмасин деб, қироатни тўхтатиб унинг олдига бордилар. Ўғилларини отдан узоқроққа қўйгач, осмонга қарасалар, унда соябонларга ўхшаш, остида нур таратиб турган нарсалар бор экан. Тонг отгач, бўлган воқеани Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга айтиб бердилар. У зот алайҳиссалом: “Ҳузайрнинг ўғли, қироатингни давом эттиравермадингми?” дедилар.

Усайд розияллоҳу анҳу айтдилар: “Боламни от босиб қолишидан қўрқдим. У отнинг яқинида эди. Отдан узоқроққа қўйиб осмонга қарасам, у ерда соябонга ўхшаш, ичида чироғи бор нарсалар турган экан. Уйимдан чиқиб қарасам, йўқ бўлиб қолибди”.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Улар нималигини биласанми?” деб сўрадилар. Усайд розияллоҳу анҳу: “Йўқ”, деди. Расулуллоҳ: “Улар овозингни эшитиш учун пастга тушган фаришталар эди. Агар тонггача ўқиганингда, одамлар ҳам уларни кўрган бўларди. Фаришталар ҳам улардан қочмас эди”, деб айтдилар».

Бақара сураси Қиёмат куни шафоатчи бўлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Қуръонни ўқинглар. Чунки у қиёмат куни ўз аҳли учун шафоатчи бўлади. Икки ёритувчи нур – Бақара ва Оли Имрон сураларини ўқинглар. Зеро, бу иккиси қиёмат куни икки булут ёки бир гуруҳ саф-саф қушлар шаклида келиб, ўз соҳибларининг ҳожатини раво қилади. Бақара сурасини ўқинглар. Уни ўқиш барака, тарк этиш эса ҳасратдир", деганлар (Имом Муслим, Имом Доримий, Имом Аҳмад ривояти).

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Ким Бақара сураси охиридаги икки оятни бир кечада ўқиса, кифоя қилади", дедилар (Имом Бухорий, Имом Муслим ривояти).

Ҳадисда келган “Кифоя қилади”дан қуйидаги маънолар келиб чиқади:

1. Барча ёмонликлардан сақланишга кифоя қилади.
2. Шайтоннинг ёмонлигидан сақланишга кифоя қилади.
3. Савоб олишга кифоя қилади.
4. Кечасини Қуръон қироати ила бедор ўтказишдан кифоя қилади.
5. Инсу жиннинг ёмонлигидан кифоя қилади.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Қуръон оятларининг саййиди Оятул курсийдир", деганлар (Имом Ҳоким ривояти).

Зубайд Абдураҳмон ибн Асваддан ривоят қилади: "Ким Бақара сурасини ўқиса, бунинг эвазига унга жаннатда тож кийдирилади" (Имом Доримий ривояти).

Даврон НУРМУҲАММАД

Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам қизларининг биттасидан ривоят қилинади:
У зот қизларига тонг отганида:

سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ لاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللهِ مَا شَاءَ اللهُ كَانَ وَمَا لَمْ يَشَأْ لَمْ يَكُنْ، أَعْلَمُ أَنَّ اللهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ وَأَنَّ اللهَ أَحَاطَ بِكُلِّ شَيْءٍ عِلْمًا

«Субҳаналлоҳи ва биҳамдиҳи, лаа қуввата илла биллаҳи маша`аллоҳу кана ва ма лам йаша` лам йакун. Аъламу анналлоҳа ъала кулли шай`ин қодийр. Ва анналлоҳа қод аҳато бикулли шай`ин ъилма», деб айтишни ўргатар эдилар. Чунки бу калималарни тонг отганида айтган киши кеч киргунича муҳофаза қилинади. Кеч кирганида айтса, тонг отгунича муҳофаза этилади.

Маъноси: Аллоҳга ҳамд айтиш билан Уни поклаб ёд этаман. Аллоҳдан бошқада қувват йўқ. Аллоҳ хоҳлаган нарса бўлади. Хоҳламаган нарса бўлмайди. Биламанки, Аллоҳ ҳар бир нарсага қодирдир. Ва, албатта, Аллоҳ ҳар бир нарсани илми билан иҳота қилгандир.

Абу Довуд ривоятлари.

Имом Нававийнинг «Ал-Азкор» китобидан

Тарихда биринчи марта мусулмон актёр Академия мукофотига номзод қилиб кўрсатилган. Ризвон Аҳмад “Энг яхши актёр” номициясига даъвогарлик қилмоқда. У "Металл овози" фильмида бош ролни ижро этган. Чедвик Боузман, Энтони Хопкинс, Гари Олдман ва Стивен Ён бу номинацияда у билан кураш олиб боришади.

Ризвон Аҳмад Буюк Британияда туғилиб ўсган. Унинг ота-боболари Покистон Ҳиндистондан ажралганидан кейин Англияга кўчиб ўтишди.

Islam.ru маълумотларниа кўра, актёр кўпинча ўзининг мусулмон келиб чиқишини таъкидлайди ва кўпинча ислом дунёсининг долзарб масалалари – қочқинлар, исломофобия ва замонавий кинодаги мусулмонлар образи ҳақида ўз фикрларини билдиради.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Аллоҳ таоло жамиятнинг бузилишига олиб келадиган зинони ва унга олиб борувчи барча нарсаларни ҳаром қилган. Исро сурасида бундай марҳамат қилган: «Ва зинога яқинлашманглар. Албатта, у фоҳиша иш ва ёмон йўлдир» (Исро сураси, 32-оят).

Оятда «зинога яқинлашманглар», дейилмоқда. Бу “зино қилманглар” деганидан кўра қаттиқроқдир. Мўмин-мусулмон одам зино қилиш тугул, унинг яқинига ҳам йўламаслиги, зинога олиб борувчи нарсалардан узоқда бўлиши лозим.

Маълумки, Ислом бирор нарсани ҳаром қилса, унга етказувчи йўлни ҳам тўсади ва уни тақозо этувчи барча воситаларни ҳаром деб эълон қилади. Демак, зино ва унга боғлиқ бўлган фаҳшнинг ҳар қандай кўриниши мутлақо ҳаромдир! Зинонинг ҳаромлигини Аллоҳ зинодан узоқда бўлувчиларни мадҳ қилганидан ҳам билиб олиш мумкин.

Аллоҳ айтади: «Батаҳқиқ, мўминлар нажот топдилар. Улар намозларида хушуъ қилувчилардир. Улар беҳуда нарсалардан юз ўгиргувчилардир. Улар закотни адо қилгувчилардир. Улар фаржларини сақловчилардир. Магар ўз жуфти ҳалоллари ва қўлларида мулк бўлганлардан (сақламаслар), албатта, улар маломат қилинувчи эмасдирлар. Ким ана шундан бошқани талаб қилса, бас, ана ўшалар тажовузкорлардир » (Мўъминун сураси, 1–7-оятлар).

“Оммавий маданият” таъсирида ёш йигит-қизлар беҳаёларча кийинишмоқда. Йигитлар ўзларига ярашмайдиган даражада кийим кийишлари, ташқи кўринишларини ўзгартириб юришлари ёки ҳар хил хунук услубда соч қўйишлари, баъзи йигитлар эса сочларини турмаклаб олиб, бир парча матони бошига ўраб олганига гувоҳи бўласиз. Ҳатто баъзи йигитлар қулоғига зирак тақиб олмоқдалар.

Шунингдек, ҳозирги пайтда баъзи қиз-жувонлар яримяланғоч ҳолда енги ва этаги калта, кўкси очиқ кийимлар, гавда ва аъзоларини “кўз-кўз” қилиб турувчи тор ва юпқа кўйлаклар кийиб, энг ачинарлиси, киндик ва болдирларини очиб, кўчада бемалол уялмай юрибдилар. Баъзилари ташқи кўринишларини ўзгартириб, бурунларига зиракча тақиб оляптилар. Миллатнинг забардаст ўғлонлари ва иболи қизларини йўқотиб бораётганимизни англаб етайлик.

Албатта, бугунги кунда бир жинслиларнинг никоҳланиши ёки жинсини ўзгартириш каби қабиҳ иллатлар ҳам “оммавий маданият”нинг энг ёмон кўринишларидан бири эканини унутмайлик.

Тарихда мазкур ишларни қилган қавмлар қаттиқ азобга дучор бўлишган. Лут алайҳиссалом қавми шундай ишларга муккасидан кетган эди. Лут алайҳиссалом ҳар қанча бу ишни қилмасликка чорласа ҳам, фаҳш ишлари кўпайса кўпаядики, камаймайди.

Шунда Аллоҳ томонидан икки азоб фариштаси юборилади. Лут алайҳиссалом ва бир неча имонли инсонларга шаҳардан ортларига қарамай чиқиб кетиш буюрилади. Улар чиқиб кетаётганларида шаҳарни даҳшатли чинқириқ тутади. Ҳамма жой остин-устин этилади. Бирорта тирик жон қолмайди. У ер текис майдонга айланади. Қавм Аллоҳнинг азобига гирифтор бўлади.

Хулоса шуки, ўсиб келаётган ёш фарзандларимиз имон-эътиқодли, диёнатли, ор- номусли, ҳаёли бўлиши ҳамда дини, Ватани, ота-онаси, оиласи ва халқига муносиб хизмат қилиши учун уларни исломий руҳда тарбия қилишимиз жуда муҳим. Албатта, мусулмон эркак ва аёллар кийинишда, юриш-туришда, муомалада ҳамиша ҳаёли бўлиши ва иффатини асраши лозим. Бу эса гўзал исломий одоблардан саналиб, уларга амал қилиш ҳар бир мусулмон кишидан талаб этилади.

Бўстон тумани “Юнусобод” жоме масжиди имом-хатиби

Умиджон УСМОНОВ тайёрлади.

“Ҳидоят” журналининг 2020 йил 12-сонидан