وقال المحققون من أصحابنا رحمهم الله : «إن الإيمان هو التصديق بالقلب، لكن الإقرار شرط لإجراء الأحكام في الدنيا؛ حتى إن من صدق بقلبه ولم يقر بلسانه فهو مؤمن عند الله لوجود التصديق، غير مؤمن في أحكام الدنيا لعدم الإقرار باللسان.
كما أن المنافق لما وجد منه الإقرار دون التصديق فهو مؤمن في أحكام الدنيا لوجود شرطه وهو الإقرار باللسان، وكافر عند الله لعدم التصديق».

وهذا القول مروي عن أبي حنيفة رحمة الله عليه، نص عليه في كتاب العالم والتعلم، وهو اختيار الإمام أبي منصور، والحسين بن الفضل البجلي، وأصح الروايتين عن الأشعري.. أهـ.

? «الكفاية في الهداية» للإمام نور الدين الصابوني رضي الله عنه.

Мутаҳаққиқ асҳобларимиз роҳимаҳумуллоҳ айтадилар: «Иймон - қалб билан тасдиқлашдир. Бироқ, иқрор дунёвий ҳукмларни жорий бўлиши учун шартдир. Ҳатто, ким қалби билан тасдиқ қилиб, тили билан иқрор бўлмаса, тасдиқ қилгани боис Аллоҳнинг наздида мўмин ва тил билан иқрор бўлмагани учун дунёвий ҳукмларда мўмин эмас ҳисобланади. Шунингдек, мунофиқда иқрор топилади-ю, тасдиқ топилмайди. У шарт ҳисобланмиш иқрор топилгани учун дунёвий ҳукмларда мўмин ва тасдиқ топилмагани учун Аллоҳнинг наздида кофир ҳисобланади».

Ушбу калом Имом Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳдан ривоят қилинган. «Олим ва матаъаллим» асарида бу борада хужжат келган. Шунингдек бу Имом Абу Мансур роҳимаҳуллоҳ ва Ҳусайн ибн Фазл ал-Бижлий роҳимаҳуллоҳнинг ихтиёри ва Имом Ашъарий роҳимаҳуллоҳдан ривоят қилинган икки ривоятдан саҳиҳроғидир».

«Ал-Кифоя фил Ҳидоя» китобидан, Имом Нуриддин Собуний роҳимаҳуллоҳ 

Кейинги йилларда юртимизда аҳолининг диний саводхонлигини ошириш масаласига алоҳида эътибор қаратилмоқда. Хусусан, ҳар йили соҳага оид юзлаб янги китоблар нашр этилиб, ўқувчилар эътиборига ҳавола этилмоқда. Айниқса, телевидения ва радиода диний кўрсатувлар, эшиттиришлар сони ҳам сезиларли даражада ортиб, бир-биридан мазмунли кўрсатувлар эфирга узатилмоқда. Сайт ва ижтимоий тармоқларда эса имом-домлаларнинг тўхтовсиз чиқишлари кўп сонли халқимизнинг маърифий билими юксалишига хизмат қилмоқда.
Бу борадаги ишларнинг яна бир самарали кечаётгани Ўзбекистон мусулмонлари идораси ташаббуси билан таниқли ва воиз уламоларнинг республикамиз бўйлаб илмий суҳбатлар ташкил этаётганидир. Бу хайрли ташаббус тобора анъанага айланиб бораётгани халқимиз учун ҳам имом-хатиблар учун ҳам манфаатли бўлмоқда.
Жорий йилнинг 10 май санасидан бошлаб Ўзбекистон мусулмонлари идораси ходимлари ҳамда Тошкент шаҳри ва вилояти вакилларидан иборат нотиқ, воиз имом-хатиблар Тошкент вилояти Янгийўл тумани масжидларига ташриф бошланди. Ушбу ташрифларда уламолар пешин ва хуфтон намозларда йиғилган жамоатга “Ақидада адашмайлик”, “Турли ёт оқимлардан эҳтиёт бўлинг”, “Ислом динининг асл моҳияти”, “Ота-она эҳтироми”, “Оила мустаҳкам қўрғон”, “Ёшларни зарарли иллатлардан сақлайлик”, “Вақтни қадрланг” каби мавзуларда илмий суҳбатлар қилиб, аҳолининг турли мавзудаги саволларига жавоб бермоқдалар. Бу эса халқимизнинг диний саводхонлигини янада ўсишига замин бўлмоқда.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

1517 йили Усмоний турклар томонидан Мисрга ҳанафий мазҳаби киритилади. Ҳозирги кунда суд маҳкамаларида шахсий мақом борасида ҳанафий мазҳаби татбиқ этилсада, кўп мисрликлар, айниқса, қишлоқ жойларда ўз диний урф-одатларида шофеъий анъаналарига содиқ қолганлар. Фаластин ва Иорданиянинг аксарият мусулмонлари, Сурия, Ироқ, Ҳижоз, Покистон, Ҳиндистон, Индонезия ҳамда Эрон ва Ямандаги сунний мусулмонлар ҳам шундай қиладилар.
Шофеъий мазҳаби мураккаб мантиқий таҳлилни талаб қилувчи Ҳанафий мазҳабидан ва Мадина фиқҳий мактабининг ҳуқуқий мажмуасини тўлиқ билишни талаб қилган Моликий мазҳабидан фарқ қилади. Айнан мана шу бу мазҳабнинг Сурия, Ироқ ва Мисрда чуқур илдиз тарқалишига ва мусулмон давлатларига ёйилишига имкон берди.
Ҳанбалийлик тарқалган ҳудудлар ХХ аср Саудлар оиласининг ҳукумат тепасига қайтиши Саудия Арабистонида ҳанбалий мазҳабини расмий мазҳаб сифатида таъсис этилишига олиб келди. Шунингдек, ҳанбалийлик Қатарда расмий мазҳаб ва Фаластин, Сурия, Ироқ ва яна бошқа жойларда ўз издошларига эга.

Хулоса қилиб айтганда тўрт фиқҳий мазҳаблар юқорида таъкидлаганимиздек, баъзи жузъий масалалардагина фарқланадилар холос. Шунингдек бир фиқҳий мазҳаб ичида ҳам турли фикрлаш кенг миқёсда йўлга қўйилган. Мисол учун Ҳанафий мазҳабида баъзи масалаларда Имом Абу Ҳанифанинг шогирдлари у кишининг фатволаридан бошқача фатво чиқарганлар ва шогирднинг фатвосига амал қилинган.

Лекин, фуқаҳоларнинг бу фикр эркинликлари зулм ва жавр ила баъзи кишилар томонидан ихтилоф, деб номланган. Аслида бу иш ихтилоф эмас, кўпфикрликдир. Масалани ҳал қилишда афзал ва осон йўлни танлашга уринишдир. Айни пайтда бу кўпфикрлилик юксак одоб доирасида бир бирини ҳурмат қилган ҳолда йўлга қўйилган. Мунозара одоблари ишлаб чиқилган ва бу бобда китоблар ҳам битилган. Буларнинг ҳаммаси фикр ва сўз эркинлигининг самарасидир.
Мазҳабсизлар Қуръони карим ва суннатдан шаръий ҳукмларни чиқаришда ўзларининг қадимги маслакдошлари бўлмиш “Зоҳирийлик” мазҳабининг йўлини тутганлар. Ҳеч ким мазҳабларни фақат шу тўрт мазҳабга чеклаб қўймаган, балки тарихий шароит шуни тақозо қилган. Мазҳаблар орасидаги ихтилоф ақидавий ихтилофлар каби шариат ман этган ихтилоф эмас, аксинча улар мусулмонлар учун раҳмат. Бу ихтилофлар саҳобий ва тобеъийлар орасидаги ихтилофларнинг узвий давомидир.
Мазҳаб имомларининг саҳиҳ ҳадис ҳақидаги гаплари Имом Бухорий ва Муслим каби саҳиҳ ҳадислар тўпламида мазҳабга тўғри келмайдиган масалаларда мазҳабни ташлаб, ҳадисга эргашиш керак дегани эмас, бу гаплар фақат жуда ҳам кам кишилар бажара оладиган шартларга жавоб бера оладиган мазҳаб ичидаги мужтаҳидларга ва мутлоқ мужтаҳидларга қаратилган.
Мазҳабсизлик жамият ҳаётида ихтилоф ва жанжалларни келтириб чиқаради ва бунинг натижасида турли радикал оқимларга мойил “кадрлар” етишиб чиқади. Бирдамлик ва барқарорликка салбий таъсир этади. Бугунги кунда мазҳабсизликнинг олдини олишнинг маънавий, диний ва маърифий асосларига алоҳида аҳамият бериш лозим.

Абдуллоҳ Саматов

Ўмон Султонлигининг “Асдаа Оман” газетаси Ўзбекистон заминида етишиб чиққан буюк алломалар ҳаёти билан таништиришда давом этмоқда. Жумладан, нашрнинг кечаги сонида Ўзбекистон халқаро ислом академияси докторанти М.Атаевнинг “Имом ал-Уструшаний ва унинг илмий мероси” номли мақоласи чоп этилди.

Муаллиф қадимий тамаддун ўчоқлари сифатида юртимизнинг бир қатор шаҳарлари билан бирга Жиззах воҳаси, яъни Уструшана минтақаси ва у ерда етишиб чиққан фиқҳий олим Маждуддин Муҳаммад Уструшаний ҳақида батафсил маълумот берган.

Мақолада таъкидланишича, ўз даврида машҳур бўлган мовароуннаҳрлик фақиҳларнинг илмий асарлари ҳозирги кунда ҳам ислом оламининг нуфузли илм даргоҳларида ҳуқуқшунослик бўйича асосий қўлланма вазифасини ўтаб келмоқда. Бу эса ўз навбатида, Мовароуннаҳр фиқҳ илмининг юзага келиши, ривожланиш босқичлари, йўналишлари, ўзига хос жиҳатлари ва анъаналарини ўрганишга жиддий ёндашув лозимлигини кўрсатади.

Тадқиқотчининг фикрича, юртимиз тарихида содир бўлган иккита ренессанс ғоясининг негизида мустаҳкам илмий асос ётади. Жумладан, бола ҳуқуқлари муҳофазаси кафолатларига оид Мовароуннаҳрда шаклланган қарашлар юртимизнинг умумбашарий аҳамиятга молик ва сивилизацион характердаги марказ бўлганининг ишончли исботларидан биридир.

Ўрта асрларда юртимиз ҳудудида яшаб ўтган машҳур уламоларнинг қолдирган бой илмий мерослари ҳозирги вақтда уйғониш жараёни кечаётган янги Ўзбекистонда Учинчи Ренессанс пойдеворини яратишда муҳим аҳамият касб этади ва мамлакатимизни дунё тамаддунининг асосий марказларидан бири сифатида тарғиб этиш учун асос бўлиб хизмат қилади.

Ўзбекистон халқаро ислом академияси

Матбуот хизмати

Манба: https://iiau.uz/oz/news/1389